FORESIGHT W DRZEWNICTWIE

Transkrypt

1 FORESIGHT W DRZEWNICTWIE - Polska Redakcja naukowa Ewa Ratajczak

2 FORESIGHT W DRZEWNICTWIE POLSKA 2020 Redakcja naukowa Ewa Ratajczak Poznań 2011

3 Publikacja wykonana w ramach Projektu POIG /08 pt.: Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Poglądy i opinie przedstawione w publikacji nie odzwierciedlają stanowiska Unii Europejskiej ani rządu polskiego, a jedynie stanowiska autorów Kierownik Projektu: prof. nadzw. dr hab. Ewa Ratajczak Autorzy: prof. nadzw. dr hab. Ewa Ratajczak mgr Gabriela Bidzińska mgr inż. Aleksandra Szostak Wykonawcy inni: mgr Magdalena Herbeć Redakcja naukowa: prof. nadzw. dr hab. Ewa Ratajczak Publikacja bezpłatna Copyright by Instytut Technologii Drewna, Poznań 2011 ISBN: Projekt okładki: mgr Anna Gałecka Wydawca: Instytut Technologii Drewna Poznań, ul. Winiarska 1 tel: (004861) fax: (004861) office@itd.poznan.pl Nakład: 300 egzemplarzy Skład, druk i oprawa: Studio Poligrafia, Edward Grześkowiak i Eryk Grześkowiak Poznań, ul. Bułgarska 10, tel

4 SPIS TREŚCI Wstęp Foresight w drzewnictwie dlaczego? Foresight pojęcie, rodzaje i znaczenie Cel, przedmiot badań i zakres Projektu Zadania Projektu i przebieg ich realizacji Metody i narzędzia badawcze Projektu Działania wspomagające realizację Projektu Sfera nauki i innowacyjność w drzewnictwie synteza wyników badań Postęp naukowy w drzewnictwie Innowacyjność sektora drzewnego syntetyczna ocena stanu Sfera nauki i badań w drzewnictwie Drzewnictwo jako dyscyplina naukowa Instytucje badawcze i potencjał kadrowy Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku synteza wyników Perspektywy rozwoju nauki i badań w drzewnictwie a innowacyjność sektora drzewnego w Polsce do 2020 roku Metodyka oceny wpływu badań naukowych w dziedzinie drzewnictwa na innowacyjny rozwój sektora drzewnego Wpływ priorytetowych kierunków badań naukowych w drzewnictwie na innowacyjność sektora drzewnego w Polsce do 2020 roku Zakończenie Materiały Źródłowe

5

6 W stęp

7

8 Każdego interesuje przyszłość, lecz nie każdy ma szansę ją kreować którędy mam teraz iść? To zależy w dużym stopniu od tego, gdzie chcesz dojść Lewis Carroll Współczesna rzeczywistość gospodarcza jest tak złożona i ulegająca szybkim przeobrażeniom, że w jej naukowym rozpatrywaniu niezbędne jest podejście multi- i interdyscyplinarne. Jest to szczególnie potrzebne w wypadku drzewnictwa, które jest dziedziną specyficzną, co wynika z wykorzystywania surowca drzewnego. Ten surowiec naturalny jest po stronie podaży silnie determinowany uwarunkowaniami przyrodniczymi, co bardzo ogranicza możliwości jego kolejnych modyfikacji. Jednocześnie, jego odnawialność powoduje, że w warunkach preferowanej obecnie idei zrównoważonego rozwoju jest to surowiec pożądany i wyjątkowo ważny w aspekcie możliwości jego wszechstronnego zagospodarowania. Efekt ten jest potęgowany przez jego ekologiczny charakter na każdym etapie wykorzystywania (od pozyskania po ostateczną utylizację), co sprzyja wzrostowi zapotrzebowania zarówno na zaawansowane, innowacyjne technologie jego przerobu, jak i na powstające na jego bazie, stale udoskonalane, innowacyjne produkty. Wzrastające w ostatnich latach zainteresowanie innowacjami zarówno w sferze badań, jak i w działalności gospodarczej jest też konsekwencją umacniania się w gospodarce paradygmatu jej oparcia na wiedzy. Dotyczy to też dziedziny drzewnictwa jako całości, ale i jego subdyscyplin naukowych, a także odpowiadających im branż drzewnych. Coraz silniej więc odczuwalna zaczyna być w tym środowisku naukowców i praktyków gospodarczych, potrzeba stworzenia platformy dyskusji nad przyszłością drzewnictwa, możliwościami i kierunkami jego innowacyjnego rozwoju i wzrostu jego konkurencyjności na rynku krajowym i międzynarodowym. Dotychczas w Polsce brakowało szerokiej społecznej debaty na te ważne tematy. Pierwszą okazją dla spojrzenia na przyszłość polskiego drzewnictwa środowiska nauki i przemysłu oraz poznania opinii społecznej na temat pożą-

9 8 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 danych priorytetów badawczych o szczególnie dużym potencjale innowacyjności, był realizowany w Instytucie Technologii Drewna w Poznaniu w okresie od czerwca 2009 roku do stycznia 2011 roku Projekt Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku. Foresight należy do grupy badań złożonych, antycypuje przyszłość w odniesieniu do licznych oddziałujących na nią czynników: społecznych, technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych i politycznych, wykorzystując oprócz metod analitycznych przede wszystkim szeroką gamę metod heurystycznych. Foresight w drzewnictwie miał zatem przynieść odpowiedź na takie pytania, jak: w jakim kierunku będą się rozwijały badania naukowe w drzewnictwie w nadchodzących latach, czy możliwy, kiedy i pod jakimi warunkami jest rozwój badań priorytetowych dla innowacyjności i konkurencyjności sektora drzewnego, jakie determinanty będą kształtowały ich realizację w przyszłości. Dzięki temu możliwa była identyfikacja kierunków badań naukowych priorytetowych dla wzrostu innowacyjności zarówno sfery nauki, jak i sfery produkcyjnej w drzewnictwie oraz sformułowanie możliwych ścieżek ich rozwoju w Polsce do 2020 roku. Scenariusze te wskazują trendy rozwojowe, których długofalowym efektem powinno być zwiększenie dostosowania podaży innowacyjnych rozwiązań techniczno-technologicznych do zapotrzebowania sfery biznesu, a ostatecznie do potrzeb i oczekiwań polskiego społeczeństwa. Kierunki badań naukowych uznane za najważniejsze dla rozwoju polskiego drzewnictwa mają nie tylko wysoki potencjał innowacyjnego oddziaływania, ale pozwalają na optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów. Prezentowana publikacja ma charakter dokumentu strategicznego swoistego kompendium wiedzy o możliwościach i uwarunkowaniach rozwoju drzewnictwa w Polsce w nadchodzących latach. Przedstawia przebieg realizacji Projektu i jego rezultaty. Składa się z trzech części zawierających: podstawowe informacje o Projekcie, syntezę wyników badań w poszczególnych zadaniach oraz podsumowanie rozważań o przyszłości nauki w drzewnictwie ocenę zakresu i charakteru oddziaływania przewidywanego rozwoju badań naukowych na innowacyjność sektora drzewnego. Realizacja Projektu wymagała współpracy z wszystkimi środowiskami zainteresowanymi rozwojem drzewnictwa, a więc sferą nauki i badań były to głównie Wydziały Technologii Drewna Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Instytut Papiernictwa i Poligrafii Politechniki Łódzkiej, Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Płyt Drewnopochodnych Sp. z o.o. w Czarnej Wodzie oraz sferą produkcyjną producentami drzewnymi, gospodarczym samorządem branżowym, jak również sferą edukacji (studenci) i mediami. Szczególny jednak wkład w realizację Projektu i jego ostateczne rezultaty wnieśli liderzy wyodrębnionych dla jego celów obszarów badawczych:

10 Wstęp 9 Mechaniczny przerób drewna mgr inż. Andrzej Noskowiak, Kompozyty drzewne dr inż. Iwona Frąckowiak, Celulozownictwo i papiernictwo prof. dr hab. Barbara Surma- Ślusarska, Ochrona środowiska i bezpieczeństwo doc. dr Hanna Wróblewska, Ochrona drewna prof. nadzw. dr hab. inż. Andrzej Fojutowski, Bioenergia dr inż. Wojciech Cichy. Należy mieć nadzieję, że zakończenie Projektu nie oznacza jednocześnie końca społecznej debaty nad przyszłością drzewnictwa w Polsce. Przeciwnie powinno być silnym impulsem do jej kontynuowania, pogłębienia i rozszerzenia. W Projekcie, ze względów obiektywnych, nie wyczerpano wszystkich aspektów rozważanych problemów. Jak w wypadku każdego postępowania badawczego, Projekt prezentuje spojrzenia jego uczestników na poszczególne zagadnienia, często co jest immanentną cechą foresightu subiektywne. Jego rezultaty mogą i powinny zatem stanowić punkt wyjścia do nadania foresightowi w drzewnictwie charakteru procesu ciągłego, powtarzalnego.

11

12 1 F oresight w drzewnictwie dlaczego?

13

14 1.1. Foresight pojęcie, rodzaje i znaczenie Foresight jest po prostu patrzeniem w przyszłość Denis Loveridge Kompleksowe podejście w kreowaniu przyszłości drzewnictwa jako nauki i jako dziedziny gospodarki zapewnia foresight. Istnieje wiele definicji tego pojęcia 1. Najogólniej foresight oznacza systematyczne próby spojrzenia w przyszłość nauki, technologii i gospodarki oraz społeczeństwa w celu identyfikacji strategicznych obszarów badań o największym potencjale korzyści gospodarczych i społecznych 2. Foresight definiuje się także jako proces oceny rozwoju nauki oraz technologii pod kątem wpływu na konkurencyjność producentów i ich produktów oraz jakość życia społeczeństwa 3. Co ważne, foresight powinien być procesem ciągłym, obejmującym wiele elementów prowadzących do wspólnego doskonalenia wizji przyszłości, w tym tak kluczowe jak: refleksja, konsultacje, dyskusje i debaty społeczne. Foresight należy zatem do grupy badań z rozległej dziedziny studiów nad przyszłością (future studies ) 4. W Polsce foresight częściej określany jest jako sposób systematycznego docierania do informacji w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej, jej kierunków i priorytetów. Zgodnie z istotą tej definicji, foresight 1 Zob. m. in.: Foresight technologiczny. Podręcznik (Unido Technology Foresight Manual), United Nations Industrial Development Organization, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005; Jak realizować projekty Foresight na potrzeby zrównoważonego rozwoju regionu?, red. R. Szewczyk, Ośrodek Przetwarzania Informacji, Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów, Warszawa 2008; Foresight technologiczny na rzecz zrównoważonego rozwoju Małopolski, red. J. Hausner, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008; K. Borodako, Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa Według B. Martin, zob.: Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit., s Według L. Georghiou, zob.: Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit., s L. J. Jasiński, Treść i przykłady badań typu foresight, w: Uwarunkowania badania przyszłości typu foresight, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Warszawa 2006, s. 1.

15 14 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 tworzy przede wszystkim język debaty społecznej, a w efekcie kulturę budowania społecznej wizji myślenia o przyszłości 1. Jest zatem nowoczesnym narzędziem planowania kierunków rozwoju w dalekiej perspektywie. Foresight oznacza też przewidywanie. W praktyce analitycznej jest więc terminem stosowanym dla różnego rodzaju zachowań zmierzających do określenia przyszłości, takich jak np. formułowanie wizji, planowanie strategiczne, budowa scenariuszy rozwoju, wskazywanie trendów. Foresight nie jest jednak prognozą (w której badane zjawiska opisywane są za pomocą precyzyjnych danych liczbowych). Można i należy rozumieć go przede wszystkim jako spojrzenie w przyszłość, jako ogół działań zmierzających do wykreowania wizji przyszłości najbardziej korzystnej, wskazania dróg jej realizacji przy zastosowaniu odpowiednio dobranych (charakterystycznych dla foresightu) metod. Foresight zakłada ponadto możliwość wpływu na bieg wydarzeń. Ma na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym oraz przygotowanie i podjęcie odpowiednich działań wyprzedzających 2. Charakterystyczną cechą foresightu jest udział w nim wielu uczestników życia społeczno-gospodarczego, wywodzących się z różnych środowisk. W początkowym okresie stosowania foresight dotyczył głównie rozwoju technologii, przyszłości nauki i techniki, ekonomii i społeczeństwa był to foresight technologiczny, identyfikujący kluczowe, strategiczne technologie mające przynieść największe społeczne i ekonomiczne korzyści (często pojęcia foresight i foresight technologiczny były i są używane zamiennie). Obecnie foresight zyskuje jednak na znaczeniu również w dziedzinach nietechnologicznych. W aspekcie podmiotowym może mieć charakter foresightu ponadpaństwowego, krajowego, regionalnego, samorządowego, a więc związanego z określonym obszarem geograficznym wskazując priorytety rozwojowe umożliwiające budowanie trwałej przewagi konkurencyjnej danego układu terytorialnego. Podstawowy dotąd podział foresightu na technologiczny i regionalny wynika zatem z celu na jaki jest ukierunkowany: wyznacza kierunki rozwoju technologii lub przyszłość regionu. W układzie zarówno podmiotowym, jak i przedmiotowym wyróżnia się też coraz częściej foresight branżowy wytyczający perspektywy rozwoju konkretnych branż 3. 1 Definicja Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit., s. 8 9; 2 Jak realizować..., op. cit., s W literaturze przedmiotu występuje wiele podziałów foresightu, często wzajemnie się uzupełniających. W praktyce są one wysoce niejednoznaczne, a stosowany foresight ma najczęściej charakter mieszany. Oprócz wymienionych podziałów często wyróżnia się również typy foresightu: strategiczny, naukowy, przemysłowy, edukacyjny, społeczny. Foresight może być także klasyfikowany według kryteriów: funkcji, zakresu, horyzontu czasu, podejścia, stosowanej metodologii, tendencji wewnętrznych, udziału stron trzecich, wielkości budżetu, zob.: Jak realizować..., op. cit. s. 9 15; Foresight technologiczny, op. cit., s ; Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit. s. 8 15; Foresight w zarządzaniu, op. cit., s

16 Foresight w drzewnictwie dlaczego? 15 Foresight to metoda relatywnie często stosowana w świecie dla określenia przyszłości różnych dziedzin gospodarki 1. W Polsce jest natomiast stosunkowo nowym podejściem metodycznym, w szerokim wymiarze zastosowanym w Narodowym Programie Foresight POLSKA , coraz częściej wykorzystywanym jednak w programach dotyczących bądź to określonego obszaru problemowego (np. rozwoju nauki), bądź rozwoju danego regionu. W odniesieniu do drzewnictwa elementy foresightu zostały zastosowane praktycznie dopiero w końcu XX wieku początkowo w USA, a następnie w krajach Unii Europejskiej 3. W Polsce było to możliwe dopiero od połowy 2009 roku, dzięki realizacji projektu: Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku. Warto dodać, że w procesie formułowania strategii długoterminowych opierających się na zasadach foresightu, wykorzystywane jest wiele różnych koncepcji i podejść metodycznych. Jednak główne założenia są takie, że foresight 4 : to proces a nie technika (prognostyczna), to badanie o charakterze interdyscyplinarnym, obejmuje długoterminowe perspektywy czasowe, pozwala na antycypację niepewnej przyszłości uwzględniając oddziaływanie zbioru czynników (społecznych, technologicznych, ekonomicznych, środowiskowych, politycznych) i złożone zależności strukturalne i behawioralne, integruje różne dziedziny aktywności, w tym rozwój naukowy, technologiczny, gospodarczy, polityczny i społeczny, stanowi narzędzie wspomagające proces decyzyjny, ale nie oferuje gotowych strategii, to próba promowania innowacji technologicznych. Foresight może i powinien być jednym z instrumentów prowadzenia polityki społeczno-gospodarczej, elementem kreowania polityki naukowej i innowacyjnej państwa, powinien być też bazą wiedzy dla decydentów, cennym źródłem 1 Foresight zastosowano po raz pierwszy w Japonii, następnie był i jest szeroko stosowany we Francji, Holandii, Niemczech, USA i innych krajach Unii Europejskiej, Jak realizować, op. cit., s. 8 9; Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit., s Obejmuje trzy pola badawcze: Zrównoważony Rozwój Polski, Technologie Informacyjne i Telekomunikacyjne, Bezpieczeństwo, 3 Wyczerpującego przeglądu dorobku w tym zakresie dokonano w Europejskim Instytucie Leśnym w Joensuu w Finlandii (European Forestry Insitute), P. Pelli, Review on Forest Sector Foresight Studies and Exercises, European Forest Institute EFI Technical Report, no W skali Europy do istotnych działań i opracowań o znamionach foresightu można między innymi zaliczyć: European Forest Sector Outlook Study (EFSOS) , Main report, UNECE Timber Committee FAO European Forestry Commission, Geneva-Rome 2005; CEI-Bois Roadmap 2010, CEFOR Foresight Furniture oraz Strategic Research Agenda przygotowany w ramach Europejskiej Platformy Technologicznej Sektora Leśno-Drzewnego (Forest- Based Sector Technology Platform), w przedsięwzięciach tych uczestniczył też Instytut Technologii Drewna. 4 Foresight technologiczny. Podręcznik, op. cit., s. 8 9; Jak realizować, op. cit. s

17 16 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 informacji pozwalającej na wniknięcie w procesy decydujące o efektach i sukcesie zamierzonych badań naukowych. Dla sprostania wyzwaniom jakie niesie cywilizacja XXI wieku, foresight umożliwia poprzez dialog społeczny, poczucie współtworzenia jego wyników i wspólnej ich implementacji wytyczanie potencjalnych ścieżek przyszłości i przygotowanie osiągnięcia ich pożądanego rozwoju. Dlaczego zatem foresight w drzewnictwie? W dobie globalizacji i gospodarki opartej na wiedzy istotne jest systematyczne formułowanie założeń rozwoju polityki naukowo-badawczej jej kierunków i priorytetów, służącej jako narzędzie podejmowania bieżących decyzji i mobilizowania przyszłych działań dla rozwoju innowacyjności i wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki i polskich produktów na międzynarodowych rynkach. Dotyczy to również sfery nauki w drzewnictwie i sektora drzewnego, stając się zarazem fundamentem foresightu w drzewnictwie. Zastosowanie po raz pierwszy w Polsce metody foresight w odniesieniu do drzewnictwa inicjuje i wzmacnia proces zmian w percepcji wielu problemów dotyczących kreowania innowacji, a także w postawach i zachowaniach zarówno naukowców, jak i przedsiębiorców. Proces tworzenia proinnowacyjnych postaw i nabywania umiejętności zarządzania zmianami w warunkach niepewności oraz rosnącej dynamiki zmian otoczenia drzewnictwa jest niezbędny zwłaszcza w dobie stale rosnącej konkurencji międzynarodowej. Zadaniem foresightu było zatem wykreowanie wizji przyszłości w drzewnictwie jako dziedziny nauki i dziedziny gospodarki i wskazanie uwarunkowań jej realizacji z zastosowaniem specjalnych technik oraz w oparciu o szeroką debatę w środowisku nauki i praktyki gospodarczej. W rezultacie foresight powinien wspomagać tworzenie średnio- i długookresowych strategii rozwojowych sektora drzewnego i jego branż. Rezultaty Projektu mogą być użyteczne dla instytucji kształtujących obraz nauki polskiej i priorytetowe programy badawcze, czyli resortowi nauki, a także Polskiej Akademii Nauk. Już obecnie zapotrzebowanie na wiedzę o przyszłych kierunkach badań w polskim drzewnictwie sygnalizują też gremia międzynarodowe, w tym Europejska Platforma Technologiczna Sektora Leśno-Drzewnego (Forest Technology Platform FTP, form.org) i sieć naukowa InnovaWood ( Wiedza uzyskana dzięki realizacji Projektu będzie bardzo przydatna w procesie kreowania kolejnego, ósmego, Programu Ramowego Unii Europejskiej. Polska jako członek europejskiej przestrzeni naukowej dzielić może się tą wiedzą i współpracować w obszarach uznanych za korzystne dla polskiego drzewnictwa. Warunkiem takich działań było jednak posiadanie odpowiedniego zasobu informacji, co umożliwił projekt dotyczący foresightu w drzewnictwie.

18 1.2. Cel, przedmiot badań i zakres Projektu Projekt Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku, realizowany od czerwca 2009 roku do stycznia 2011 roku w Instytucie Technologii Drewna, dał pierwszą w Polsce okazję do przeprowadzenia postępowania badawczego wykorzystującego ideę foresightu w odniesieniu do drzewnictwa. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Myślą przewodnią wywołanego konkursu było wykorzystanie metody foresight dla wsparcia badań naukowych w celu budowy gospodarki opartej na wiedzy poprzez rozwój nowoczesnych technologii 2. Projekt stanowi studium nad przyszłością badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku. Jego strategicznym celem była identyfikacja kierunków badań naukowych priorytetowych dla rozwoju polskiego sektora drzewnego oraz wzrostu jego innowacyjności i konkurencyjności do 2020 roku. Celami szczegółowymi Projektu były natomiast: zwiększenie świadomości społecznej, w tym przedstawicieli sfery nauki oraz praktyki gospodarczej w drzewnictwie, co do szczególnej roli badań naukowych w podnoszeniu innowacyjności i konkurencyjności drzewnictwa, a ostatecznie całej gospodarki i poziomu życia całego społeczeństwa, ułatwienie transferu nowych europejskich i światowych rozwiązań w badaniach naukowych i ich adaptacji do warunków występujących w Polsce (w nauce i w sektorze drzewnym), optymalne wykorzystanie wiedzy i umiejętności kadr oraz zasobów technicznych jednostek naukowych i badawczych w drzewnictwie dla wzrostu innowacyjności polskiego sektora drzewnego, 1 Priorytet 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy, poddziałanie Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight. 2 Szczegółowe informacje o Projekcie i podejmowanych w nim działaniach foresight.

19 18 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 a także: upowszechnienie wiedzy o szczególnej roli drzewnictwa w gospodarce narodowej, jako dziedziny wytwórczości opartej na ekologicznym, odnawialnym surowcu naturalnym, aktywizacja środowiska naukowców i przedstawicieli praktyki gospodarczej do współuczestnictwa w kreowaniu wizji pożądanego rozwoju drzewnictwa, uświadomienie wszystkim uczestnikom rynku drzewnego, a ostatecznie całemu społeczeństwu, konieczności współpracy sfery nauki i przemysłu w dążeniu do innowacyjnego rozwoju i wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki. Zamierzeniem Projektu w długiej perspektywie czasu było zwiększenie stopnia dostosowania podaży innowacyjnych rozwiązań techniczno-technologicznych do oczekiwań przedsiębiorców (poprzez udoskonalenie oferty prac badawczych), nowe materiało- i energooszczędne oraz proekologiczne technologie, a ostatecznie szerszy asortyment i wyższa jakość produktów oferowanych przez przedsiębiorstwa drzewne, a także, w aspekcie społecznym atrakcyjne miejsca pracy. Specyficzny charakter Projektu, wynikający z zastosowania metody foresight powoduje zatem, że realizacja Projektu powinna: przyczynić się do podniesienia jakości kadr naukowych i doskonalenia procesu badawczego w drzewnictwie dla skrócenia drogi od pomysłu do wdrożenia, wzmocnić więzi między sferą nauki stymulującą badania naukowe a praktyką gospodarczą wykorzystującą ich rezultaty, jednocześnie jednak kreującą zapotrzebowanie na określone kierunki badań i prac rozwojowych, wpłynąć na wzrost innowacyjności i konkurencyjności sektora drzewnego na rynku lokalnym, krajowym i międzynarodowym, a w efekcie całej polskiej gospodarki. Foresight w drzewnictwie ma charakter technologiczny, w aspekcie podmiotowym jest to foresight branżowy i prowadzony był w skali całego kraju. Przedmiotem badań w Projekcie było drzewnictwo, rozumiane z jednej strony jako całokształt wiedzy naukowej i praktycznej zajmującej się drewnem jako surowcem i materiałem, a z drugiej jako dziedzina gospodarki, której domeną jest przerób i kompleksowe wykorzystanie drewna. Jako sektor gospodarki drzewnictwo oznacza wszystkie dziedziny wytwórczości wykorzystujące drewno i jego pochodne, jako nauka natomiast drzewnictwo to wiele, niekiedy bardzo zróżnicowanych dyscyplin naukowych, w których wyraźną, wyodrębnioną dyscypliną naukową jest technologia drewna, a także ekonomika drzewnictwa. W Projekcie podjęto próbę jednoczesnego ujęcia badań według tych dwóch przekrojów, przy czym wśród obszarów problemowych (wzajemnie na siebie oddziałujących) wyodrębniono: Mechaniczny przerób drewna, Kompozyty drzewne, Celulozownictwo i papiernictwo, Ochronę środowiska i bezpieczeństwo, Ochronę drewna, Bioenergię, Ekonomikę (i aspekty społeczne) drzewnictwa.

20 Foresight w drzewnictwie dlaczego? 19 W ich wydzieleniu kierowano się zasadą maksymalnej operatywności w realizacji zadań Projektu zgodnie z metodą foresight. Wybrane obszary badawcze są pochodną (efektem nakładania się) wielu ujęć, tj. według przekroju problemowego (np. przyjmowanych w programach badawczych Unii Europejskiej), według dyscyplin naukowych oraz według dziedzin wytwórczości (branż). W każdym z obszarów badawczych odnoszono się zarówno do nowych i nowoczesnych materiałów, jak i zaawansowanych technologii. Dla drzewnictwa dziedziny wytwórczości, oznaczającej przerób drewna i jego pochodnych, stosowano pojęcie sektor drzewny, a tworzące go poszczególne rodzaje działalności określano jako przemysły lub branże drzewne. Na podstawie idei ciągu produkcyjnego, w której wyróżnikiem branż jest drewno (również w postaci rozdrobnionej), przyjęto przy tym, że sektor drzewny stanowią rodzaje wytwórczości ujęte w sprawozdawczości statystycznej jako: produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania (dział 16. Polskiej Klasyfikacji Działalności PKD 1 ), która w Projekcie określana 1 Od 1 stycznia 2008 roku obowiązuje nowa Polska Klasyfikacja Działalności PKD 2007, Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności z dnia , Dz. U. 2007, nr 251, poz Jednak do końca 2008 roku GUS opracowywał większość danych statystycznych jeszcze w układzie PKD 2004.

21 20 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 jest mianem produkcji drewna i wyrobów z drewna, branży drzewnej lub przemysłu drzewnego, i która skupia: produkcję wyrobów tartacznych (grupa 16.1 PKD), określaną zamiennie jako przemysł tartaczny, branża tartaczna lub tartacznictwo, produkcję arkuszy fornirowych i płyt wykonanych na bazie drewna (klasa PKD), określaną jako przemysł płyt drewnopochodnych lub branża płyt drewnopochodnych, produkcję gotowych parkietów podłogowych (klasa PKD), która łącznie z: produkcją pozostałych wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa (klasa PKD) określana jest jako przemysł stolarki budowlanej lub branża stolarki budowlanej, produkcję opakowań drewnianych (klasa PKD), określaną zamiennie jako przemysł opakowań lub branża opakowań, produkcję pozostałych wyrobów z drewna, produkcję wyrobów z korka, słomy i materiałów używanych do wyplatania (klasa PKD), określaną jako przemysł pozostałych wyrobów z drewna lub branża pozostałych wyrobów z drewna, produkcja papieru i wyrobów z papieru (dział 17. PKD), określana jako przemysł (branża) celulozowo-papierniczy i przetwórstwa papierniczego, w skład którego wchodzą 1 : produkcja masy włóknistej, papieru i tektury (grupa 17.1 PKD), określana jako przemysł celulozowo-papierniczy lub branża celulozowopapiernicza, produkcja wyrobów z papieru i tektury (grupa 17.2 PKD), określana zamiennie jako przemysł przetwórstwa papierniczego, branża przetwórstwa papierniczego, przetwórstwo papiernicze lub papiernictwo, produkcja mebli (dział 31. PKD), określana jako przemysł meblarski, branża meblarska lub meblarstwo. W warstwie naukowej tematyka Projektu była bardzo złożona, bowiem: obejmowała różne kwestie merytoryczne (drzewnictwo jako dziedzina nauki oraz dziedzina gospodarki, drzewnictwo w gospodarce opartej na wiedzy, konkurencyjność sektora drzewnego, innowacyjność branż drzewnych, działalność badawczo-rozwojowa, obszary i kierunki badawcze) oraz 1 W międzynarodowej praktyce statystycznej i analitycznej, szczególnie na wysokim poziomie agregacji danych, niekiedy łączy się dział 17. PKD, czyli produkcję papieru i wyrobów z papieru z działem 18. PKD poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji. Jest to o tyle dyskusyjne, że ten rodzaj działalności nie jest branżą drzewną w myśl idei ciągu produkcyjnego; na dodatek wartość jej produkcji determinowana jest w dużym stopniu wartościami niematerialnymi (wkładem intelektualnym, wartością usług), a nie wartością wyrobów wytworzonych z drewna.

22 Foresight w drzewnictwie dlaczego? 21 zagadnienia metodologiczne (prognozowanie rozwoju sektora drzewnego, prognozy rozwoju sfery nauki i badań, foresight w drzewnictwie), dotyczyła zarówno sfery realnej (funkcjonowanie sektora drzewnego), jak i normatywnej (kreowanie podstaw dla polityki naukowej i przemysłowej państwa), odnosiła się do różnych horyzontów czasowych (stan aktualny, przewidywania długoterminowe). Jednocześnie, zastosowanie metody foresightu spowodowało, że przedmiotem Projektu były nie tylko prace badawcze, ale w dużym stopniu różne przedsięwzięcia specyficzne dla tej metody, działania o charakterze organizacyjnym (debaty społeczne, panele ekspertów, seminaria naukowe, burze mózgów), upowszechnieniowym i promocyjnym.

23

24 1.3. Zadania Projektu i przebieg ich realizacji Zadania badawcze Projektu wykorzystujące metodę foresight wynikały bezpośrednio z celu strategicznego jego realizacji, determinowanego z kolei wyzwaniami przed jakimi staje w XXI wieku sfera nauki i sektor drzewny w Polsce. Ich rozwój musi mieć charakter innowacyjny, uwzględniać procesy globalizacyjne i zmierzać do gospodarowania opartego na wiedzy. Wizja przyszłości, identyfikacja kierunków badań naukowych w drzewnictwie, które powinny to zapewnić, jest potrzebna zarówno sferze nauki i pracownikom naukowym, jak i sferze biznesu i producentom drzewnym. Na strukturę Projektu, zapewniającą osiągnięcie jego celów, składało się 6 zadań badawczych układających się w logiczny tok postępowania: 1. Ocena stanu innowacyjności sektora drzewnego w Polsce w zadaniu przedstawiono specyfikę sektora drzewnego i jego branż na tle polskiej gospodarki i Unii Europejskiej, dokonano diagnozy jego innowacyjności wraz z kluczowymi uwarunkowaniami jej wzrostu (wewnętrznymi i o charakterze zewnętrznym), z uwzględnieniem czynników wynikających z rozwoju nauki i badań w drzewnictwie; 2. Diagnoza sfery badawczo-rozwojowej w drzewnictwie w Polsce w zadaniu przeprowadzono charakterystykę sfery nauki i badań w drzewnictwie na tle krajowej i europejskiej przestrzeni badawczej, ocenie poddano jej potencjał kadrowy i techniczny, wskazano najważniejsze determinanty jej rozwoju (wewnętrzne i zewnętrzne), głównie w kontekście wpływu na innowacyjność i konkurencyjność sektora drzewnego; 3. Ocena dotychczas zidentyfikowanych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych w drzewnictwie w Polsce zadanie miało na celu dokonanie przeglądu dotychczasowych kierunków badań naukowych w polskim drzewnictwie (rozumianym jako dyscyplina naukowa) i w wyodrębnionych w Projekcie obszarach problemowych i przeprowadzenie

25 24 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 ich oceny pod kątem znaczenia dla innowacyjnego rozwoju zarówno sfery badawczo-rozwojowej, jak i sektora drzewnego oraz jego branż; 4. Kluczowe przesłanki postępu naukowego w drzewnictwie w Europie i na świecie zadanie polegało na analizie zagadnienia postępu naukowego w drzewnictwie w Europie i na świecie, określeniu jego głównych determinant oraz wskazaniu kluczowych europejskich i światowych nurtów badawczych pożądanych w polskiej nauce z zakresu drzewnictwa oraz dokonaniu oceny możliwości ich dyfuzji do warunków polskich; 5. Identyfikacja priorytetowych kierunków badań naukowych w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku na podstawie identyfikacji kluczowych wyzwań, sił i trendów oczekiwanych w makrootoczeniu sfery nauki i badań w długim horyzoncie czasu oraz głównych trendów rozwojowych w badaniach naukowych w polskim drzewnictwie do 2020 roku (m.in. w oparciu o wyniki badania metodą Delphii) w zadaniu zdefiniowano priorytety badawcze, które w największym stopniu powinny zdynamizować rozwój nauki w tej dziedzinie i najsilniej będą w przyszłości wpływać na innowacyjność sektora drzewnego; opracowano też scenariusze rozwoju badań naukowych w dziedzinie drzewnictwa jako całości i w poszczególnych obszarach problemowych wyodrębnionych w Projekcie, dokonując jednocześnie wyboru scenariusza najbardziej prawdopodobnego w realizacji; 6. Określenie wpływu przewidywanego rozwoju nauki w drzewnictwie na innowacyjny rozwój sektora drzewnego w Polsce do 2020 roku w zadaniu o charakterze strategicznym, podsumowującym realizację Projektu, dokonano syntezy wyników badań z jego poszczególnych etapów oraz przeprowadzono proces oceny zakresu i charakteru wpływu przewidywanego rozwoju nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku na innowacyjny rozwój sektora drzewnego i wzrost jego konkurencyjności na rynku krajowym i międzynarodowym; dzięki temu wskazano nurty badawcze o charakterze kluczowym, które przy optymalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów mają szczególnie wysoki potencjał oddziaływania w tym zakresie. Zadania badawcze realizowane w Projekcie miały różny charakter, głównie jednak diagnostyczny (innowacyjność sektora drzewnego, kondycja sfery nauki i badań z zakresu drzewnictwa, stan wiedzy o badaniach naukowych w drzewnictwie, kluczowe przesłanki światowego postępu naukowego w drzewnictwie) oraz prognostyczny i wizjonerski (identyfikacja priorytetów badawczych w drzewnictwie wraz z opracowaniem scenariuszy ich rozwoju w Polsce do 2020 roku, ocena wpływu rozwoju nauki w drzewnictwie na innowacyjny rozwój sektora drzewnego). Prowadzone badania były badaniami interdyscyplinarnymi i koncentrowały się na drzewnictwie z jednej strony jako dziedzinie nauki, z drugiej jako sektorze gospodarki, a także na wyodrębnionych dla celów operacyjnych Projektu obszarach problemowych. Wyniki badań każdego zadania zostały opubliko-

26 Foresight w drzewnictwie dlaczego? 25 wane w raportach w formie monografii i zamieszczone na stronie internetowej Projektu 1. Działania zamierzone w Projekcie były ukierunkowane pod kątem maksymalnej użyteczności ich rezultatów, praktycznego wykorzystania uzyskanych wyników i szerokiego ich upowszechnienia. Rezultaty każdego z zadań były jednocześnie kamieniami milowymi realizacji całego Projektu. Zgodnie z przyjętym sposobem organizacji badań, poprawność i wysoki poziom merytoryczny zadań Projektu, obejmujących bardzo zróżnicowane tematycznie subdyscypliny naukowe drzewnictwa, zapewnili Liderzy Obszarów Badawczych. Harmonogram prac w Projekcie został tak skonstruowany, że poszczególne zadania były wykonywane zasadniczo z następstwem czasowym, rzadziej ich realizacja przebiegała równolegle. Należy dodać, że relatywnie krótki okres realizacji całego Projektu (praktycznie półtora roku), którego istota polegała na czasochłonnym z natury przeprowadzeniu foresightu, a także kwartalne w większości terminy realizacji poszczególnych zadań oraz przyjęty wysoki standard edycyjny raportów cząstkowych z ich wykonania, narzucały bardzo duże tempo prac i powodowały konieczność zachowania niezwykle ostrych reżimów czasowych. Pomimo tego, Projekt zrealizowano zgodnie z zaplanowanym harmonogramem rzeczowo-finansowym. W sensie organizacyjnym i badawczym Projekt był realizowany w Instytucie Technologii Drewna w Poznaniu, głównie w Zakładzie Ekonomiki Drzewnictwa, którego domeną są wszystkie zagadnienia z zakresu ekonomiki drzewnictwa oraz w wybranych zakładach naukowych Instytutu o charakterze technologicznym. Trwałość techniczna Projektu została osiągnięta przez wysoką jakość jego wykonania; rozwiązania będące rezultatem Projektu mogą być wykorzystywane przez 5 lat po jego realizacji, zapewniona jest też jego trwałość prawna i organizacyjna. 1 Zob.: Innowacyjność sektora drzewnego w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2009; Sfera nauki i badań w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010; Badania naukowe w drzewnictwie w Polsce, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010; Postęp naukowy w drzewnictwie, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010; Scenariusze rozwoju badań naukowych w drzewnictwie, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2010; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, Obszar badawczy: Mechaniczny przerób drewna, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, Obszar badawczy: Kompozyty drzewne, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, Obszar badawczy: Ochrona środowiska, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, Obszar badawczy: Bioenergia, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011; Foresight w drzewnictwie Polska 2020, Obszar badawczy: Ekonomika drzewnictwa, red. nauk. E. Ratajczak, Wydawnictwo Instytutu Technologii Drewna, Poznań 2011.

27 26 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 Konkludując, można stwierdzić, że zgodnie z przyjętymi założeniami, realizacja Projektu umożliwiła zdiagnozowanie obecnej sytuacji w sferze badawczorozwojowej w drzewnictwie i określenie potencjalnych możliwości jej wpływu na kształtowanie innowacyjnego rozwoju sektora drzewnego. Pozwoliła również na ocenę aktualnego i wskazanie przyszłego zapotrzebowania na badania naukowe i prace rozwojowe w drzewnictwie, co w oparciu o rozpoznanie kluczowych przesłanek postępu w Europie i na świecie dało możliwość zdefiniowania roli i zadań nauki dla innowacyjnego rozwoju sektora drzewnego w Polsce do 2020 roku.

28 1.4. Metody i narzędzia badawcze Projektu Zastosowanie metody foresight w odniesieniu do dziedziny drzewnictwa stanowiło w Polsce swoiste novum. Prowadzone badania, koncentrując się na kluczowych dla drzewnictwa obszarach problemowych, miały charakter interdyscyplinarny. Wielopłaszczyznowość i wieloaspektowość tematyki Projektu powodowała, że niezbędne było zastosowanie kompleksowego podejścia metodycznego i użycie wielu metod badawczych i form działania. Z bogatego katalogu narzędzi badawczych foresightu wykorzystano zarówno metody jakościowe oparte na wiedzy eksperckiej (metody heurystyczne), jak i metody ilościowe związane z analizą dostępnych danych statystycznych. Punktem wyjścia były badania typu desk research, to jest studia dorobku naukowego z zakresu drzewnictwa, a także krytyczna analiza opracowań i źródeł danych empirycznych z tej dziedziny. Wykorzystano także specjalnie przygotowane analizy i ekspertyzy dotyczące zarówno sfery nauki, jak sfery produkcyjnej. Tę grupę metod zastosowano między innymi dla analizy poziomu innowacyjności polskiego sektora drzewnego, oceny kondycji sfery badań i nauki w drzewnictwie, wskazania kierunków dotychczasowych badań w dziedzinie drzewnictwa oraz identyfikacji głównych przesłanek postępu naukowego. Przegląd najnowszych dokumentów, opracowań i materiałów o różnej randze i charakterze był też niezbędny dla określenia najważniejszych wyzwań, jakie pojawią się przed polską gospodarką i nauką do 2020 roku oraz wskazania istotnych priorytetów w obu tych sferach. Jednocześnie, tendencje integracyjne i globalizacyjne powodowały, że w studiach tych nawiązywano również do wyzwań i priorytetów ujętych w odpowiednich dokumentach i opracowaniach Unii Europejskiej. Warsztat metodyczny podbudowano wiedzą uzyskaną w ramach współpracy z ośrodkami prowadzącymi badania naukowe z dziedziny drzewnictwa w krajach europejskich, a także opiniami wyrażonymi w trakcie konsultacji przeprowadzonych podczas wyjazdu studyjnego z przedstawicielami międzynarodowej sieci naukowej Innovawood oraz Europejskiej Platformy Technologicznej Sektora Leśno-Drzewnego 1. W tym wypadku zasto- 1 M. Herbeć, A. Woś, Sprawozdanie ze spotkania z przedstawicielami międzynarodowych instytucji sektora leśno-drzewnego, Bruksela, , maszyn., Instytut Technologii Drewna, Poznań 2010.

29 28 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 sowano technikę wywiadu eksperckiego. W analizach komparatywnych dotyczących uwarunkowań postępu technicznego w drzewnictwie w Polsce w odniesieniu do trendów panujących w Europie i na świecie przeprowadzono również swoisty benchmarking i zastosowano technikę dobrych praktyk. Dzięki temu utworzona została obszerna baza informacyjna o innowacyjności polskiego sektora drzewnego i kondycji polskiej nauki w tej dziedzinie na tle Europy, stwarzająca podstawy do dalszych badań w tym zakresie. Dla oceny istniejącego potencjału tak sfery nauki i badań w drzewnictwie, jak i polskiego sektora drzewnego, wykorzystano główne metody analizy strategicznej, tj. analizę SWOT oraz PEST. Analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń rozwoju sektora i kondycji sfery nauki w drzewnictwie miała na celu wskazanie głównych determinant ich sytuacji w sferze innowacyjności, wynikających z jednej strony ze specyficznych cech branż drzewnych oraz instytucji naukowych, a z drugiej z ogólnych uwarunkowań funkcjonowania w kraju, Europie i na świecie. Analiza PEST posłużyła natomiast pogłębieniu wiedzy o makrootoczeniu drzewnictwa (sfery nauki i biznesu) i identyfikacji najważniejszych czynników politycznych, prawnych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych wzrostu jego innowacyjności. W procedurach wyboru głównych uwarunkowań rozwoju sektora drzewnego oraz sfery nauki i badań, a także w sytuacjach poszukiwania rozwiązań pojawiających się problemów badawczych, kierowano się wynikami paneli problemowych, wywiadów eksperckich, burzy mózgów zarówno podstawowego zespołu wykonawczego, jak i zespołu ekspertów wyłonionego ze środowiska naukowego z dziedziny drzewnictwa i praktyki gospodarczej. Niezwykle ważnym narzędziem badawczym były przeprowadzone własne badania bezpośrednie (m.in. specjalnie opracowane ankiety pozwalające na dokonanie oceny istniejącego potencjału wiodących jednostek naukowych i badawczych polskiego drzewnictwa). W realizacji zadań foresightowych zachodziła także niekiedy konieczność wypracowania własnego podejścia metodycznego, dotyczyło to między innymi procesu oceny funkcjonujących w drzewnictwie nurtów badawczych (ich mierzalnych i niemierzalnych rezultatów) w aspekcie ich potencjału (zakresu i siły) w oddziaływaniu na innowacyjny rozwój sfery nauki i badań, a w konsekwencji na innowacyjność sektora drzewnego oraz metodologii oceny możliwości dyfuzji do warunków polskich najważniejszych europejskich i światowych trendów w postępie naukowym w drzewnictwie. Narzędziem realizacji Projektu była także utworzona baza danych ekspertów, specjalistów z dziedziny drzewnictwa, mających znaczący wkład w jej rozwój oraz wieloletnie doświadczenie zawodowe (z zachowaniem zasady ochrony danych osobowych) 1. W tworzeniu długoterminowych wizji przyszłości w drzewnictwie posłużono się takimi narzędziami, jak: przewidywanie, formułowanie wizji, planowanie strategiczne, budowa scenariuszy rozwoju, wskazywanie trendów. Podstawą było tu 1 ekspertów.

30 Foresight w drzewnictwie dlaczego? 29 badanie Delphi, będące jedną z najważniejszych metod foresightu. Dzięki wykorzystaniu kapitału intelektualnego uczestników badania, metoda delficka stworzyła możliwości elastycznego podejścia do poszukiwania społecznej wizji przyszłości drzewnictwa w Polsce i budowy możliwych, alternatywnych jej modeli. Należy podkreślić, że w Polsce metodę tę jak dotychczas stosowano relatywnie rzadko, a w odniesieniu do drzewnictwa zastosowano po raz pierwszy. Cechą charakterystyczną tego rodzaju badania jest szeroka dyskusja społeczna, dlatego objęto nim środowisko naukowe nie tylko z dziedziny drzewnictwa, ale również z dziedzin pokrewnych, przedstawicieli praktyki gospodarczej, administracji rządowej i pozarządowej, doktorantów i studentów różnych specjalności, a także reprezentantów mediów. Takie podejście dało duże możliwości realnego uczestnictwa w kreowaniu wizji przyszłości drzewnictwa w Polsce wielu grupom społecznym. Punktem wyjścia do badania metodą delficką było sformułowanie tez (możliwie jednoznacznych i zwięzłych twierdzeń lub założeń, które wskazywały główne trendy w rozwoju nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku, a więc nurty badawcze ważne dla wzrostu innowacyjności sektora drzewnego i pożądane z punktu widzenia rozwoju społecznego), uporządkowanych według spójnych merytorycznie grup zagadnień w wyodrębnionych w Projekcie obszarach badawczych. Badanie przeprowadzono przede wszystkim drogą elektroniczną, za pomocą indywidualnych hiperlinków i specjalnego programu komputerowego. Ze względu na relatywnie małe jeszcze doświadczenie w uczestnictwie w badaniach drogą elektroniczną, część ankiet przekazana została również pocztą tradycyjną. Zgodnie z zasadą powtarzalności wymaganą w badaniu Delphi, przebiegało ono dwuetapowo. Przeprowadzono je zasadniczo w miesiącach maj-lipiec 2010 roku. Rekrutacja uczestników I rundy Delphi miała charakter otwarty, natomiast w II rundzie zamknięty (udział wzięli w niej tylko respondenci z I rundy). Zaproszenie do udziału w badaniu wraz z linkiem do ankiety internetowej, skierowane zostało imiennie do 400 przedstawicieli sfery nauki i biznesu w drzewnictwie i z jego otoczenia. Komunikat o badaniu został umieszczony na stronach internetowych Projektu, Polskiej Izby Gospodarczej Przemysłu Drzewnego, Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Producentów Mebli, Stowarzyszenia Dom Drewniany oraz na portalach: oknonet.pl, tartaki.com.pl, biznes.meble.pl, drzewny.pl. Ponadto, drogą elektroniczną informacja o prowadzonym badaniu trafiła również do członków izb i stowarzyszeń branżowych i członków Polskiej Platformy Technologicznej Sektora Leśno-Drzewnego. Zachęceni do udziału w badaniu zostali także doktoranci i studenci Uniwersytetu Przyrodniczego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu oraz Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Specjalne działania informacyjne i rekrutacyjne były ponadto prowadzone przy okazji wszystkich istotnych wydarzeń w sferze drzewnictwa i jego otoczeniu (konferencje, seminaria, posiedzenia itp.) w okresie przed i w czasie trwania obu rund badania. Ostatecznie, pomimo pionierskiego charakteru tego typu badań w polskim drzewnictwie, ich rezultat można uznać za satys-

31 30 Foresight w drzewnictwie Polska 2020 fakcjonujący. Liczba opinii wyrażonych w odniesieniu przynajmniej do jednej tezy wyniosła bowiem w I rundzie około 2 tys., a w II ponad 1,5 tys. Były to w większości opinie przedstawicieli nauki (z uczelni i ośrodków badawczych), studentów i doktorantów, na ogół ludzi młodych. Badanie Delphi było ważną podstawą budowy scenariuszy rozwoju nauki w drzewnictwie w Polsce do 2020 roku. Przedstawienie wariantowego obrazu przyszłości polskiego drzewnictwa umożliwiły metody scenariuszowe (wykorzystujące metodologię logiki intuicyjnej), oparte na badaniu współzależnego oddziaływania kluczowych czynników i uwarunkowań jego rozwoju w poszczególnych obszarach badawczych Projektu. Analiza i identyfikacja czynników sukcesu i niepewności pozwoliły na określenie przewidywanych ścieżek rozwoju badań naukowych i sformułowanie głównych wątków scenariuszy, w tym optymistycznego i pesymistycznego oraz najbardziej prawdopodobnego w realizacji. W procesie kreowania wizji przyszłości drzewnictwa w Polsce wykorzystano ponadto analizę kluczowych sił i trendów oczekiwanych w makrootoczeniu sfery nauki i badań w drzewnictwie w długim horyzoncie czasu, metodę krzyżowej analizy wpływów i innych technik pomocniczych. Nowatorski dla drzewnictwa charakter miało również podejście metodyczne zastosowane do oceny potencjału nauki i badań w dziedzinie drzewnictwa w oddziaływaniu na wzrost innowacyjności i międzynarodowej konkurencyjności sektora drzewnego w Polsce do 2020 roku. Ewaluacja uznanych za priorytetowe nurtów badawczych w kontekście ich spodziewanego wpływu (zakresu i charakteru) na przyszłość sektora drzewnego przeprowadzona została z wykorzystaniem elementów metody technologii kluczowej (krytycznej). Pozwoliło to na identyfikację tych kierunków rozwoju nauki w drzewnictwie, które przy optymalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów mają szczególnie wysoki potencjał innowacyjnego oddziaływania.

32 1.5. Działania wspomagające realizację Projektu Zgodnie z ideą foresightu, realizacja Projektu obejmowała nie tylko obszerny zakres zagadnień merytorycznych, ale wymagała też szeregu działań wspomagających i posunięć o charakterze upowszechniającym oraz promocyjnym. Opierała się na szerokiej współpracy z najważniejszymi potencjalnymi beneficjentami Projektu, którymi były trzy zasadnicze grupy: sfera nauki i badań (jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe w Polsce zajmujące się drzewnictwem oraz jednostki z otoczenia drzewnictwa, gremia naukowe PAN, gremia kreujące politykę naukową i program badań w Polsce (i w Unii Europejskiej) oraz ośrodki innowacji, tj. laboratoria w przedsiębiorstwach, inkubatory przedsiębiorczości itp.), przemysł (sektor drzewny i branże z jego otoczenia, branżowy samorząd gospodarczy), sfera edukacji (szkolnictwo średnie i wyższe, szkolnictwo zawodowe). Zaproszeni do udziału w Projekcie zostali także, na poszczególnych etapach jego realizacji i w różnych formach, przedstawiciele administracji rządowej (resortu nauki i gospodarki), administracji i samorządów lokalnych, przedstawiciele mediów a więc również reprezentanci ogółu społeczeństwa, które można określić ostatecznym beneficjentem jego rezultatów. Jak wspomniano, poszczególne etapy Projektu kończyły się raportami z przebiegu ich realizacji, zawierającymi najważniejsze wyniki każdego z sześciu zadań badawczych. Przyjęto zasadę ich szerokiego (nieodpłatnego) rozpowszechniania w środowisku nauki i praktyki gospodarczej oraz wśród pozostałych beneficjentów, drogą tradycyjną i elektroniczną. Od początku realizacji Projektu prowadzono również proces uświadamiania w środowisku naukowym i praktyki gospodarczej znaczenia problematyki foresightu dla wzrostu innowacyjności drzewnictwa oraz integrowania środowisk zainteresowanych przyszłością polskiego drzewnictwa. Służyły temu między innymi zorganizowane w Instytucie Technologii Drewna dwa seminaria naukowe: