ISTOTA KOSZTÓW JAKOŚCI

Transkrypt

1 Koszty jakości w zarządzaniu jakością, Materiały III Konferencji Naukowej z cyklu: Jakość w gospodarce rynkowej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2002, ss Katedra Towaroznawstwa Ogólnego i Zarządzania Jakością Akademia Ekonomiczna w Krakowie 1. Wprowadzenie ISTOTA KOSZTÓW JAKOŚCI Jednym z podstawowych zadań działalności podmiotów gospodarczych jest poprawa efektywności gospodarowania poprzez: - wzrost wyniku finansowego, - obniżkę kosztów własnych przy systematycznym podnoszeniu poziomu jakości produkcji i świadczonych usług. W celu poprawy efektywności gospodarowania niezbędne jest między innymi pełne i szczegółowe rozeznanie przez kierownictwo przedsiębiorstwa zakresu ponoszonych kosztów. Analiza i ocena kosztów pozwala podejmować skuteczne działania nie tylko w celu ich obniżki, ale również celem poprawy innych wskaźników ekonomicznych w tym również tych, które charakteryzują jakość produkcji i usług [8]. W kategoriach ekonomicznych jednym z najważniejszych warunków osiągnięcia sukcesu rynkowego dla każdej firmy jest nie tylko wygenerowany zysk, ale jakość jej produktów lub świadczonych przez nią usług. Dlatego przedmiotem szczególnej uwagi kadry zarządzającej muszą być koszty jakości. 2. Pojęcie i klasyfikacja kosztów jakości Pojęcie kosztów jakości nie jest precyzyjnie definiowane zarówno przez praktyków, jak i teoretyków z dziedziny zarządzania jakością. Różnice dotyczą treści, zakresu i obszarów powstawania kosztów jakości. Często są one niewłaściwie uznawane za koszy obsługi jakości, kontroli prawidłowości wykonania, czy też koszty funkcjonowania działu jakości [7]. Pojęcie kosztów jakości jest terminem umownym, ponieważ nie występuje w teorii kosztów i dotyczy wszystkich kosztów poniesionych przy wytwarzaniu produktów lub usług o wysokiej jakości. Pojawia się więc dylemat czy powinno się te koszty nazywać kosztami złej jakości lub kosztami nieodpowiedniej jakości, czy też kosztami dobrej jakości.

2 12 Początkowo koszty nieodpowiedniej jakości stanowią znaczącą część kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo na jakość. Ta grupa kosztów, a przynajmniej jej część (reklamacje, naprawy gwarancyjne, produkcja wyrobów o niskiej jakości), najczęściej ewidencjonowana jest na odpowiednich kontach i przedstawiana kierownictwu. Należy pamiętać, że koszty jakości obejmują także koszty profilaktyki oraz koszty badań i oceny, które mają na celu zapobiegać powstawaniu wyrobów o niewłaściwej jakości. W związku z tym nie można tych kosztów nazwać kosztami złej jakości, a raczej kosztami dobrej jakości. Te koszty ponosi przedsiębiorstwo chcąc wyprodukować wyroby o określonej jakości dobrze za pierwszym razem. Najważniejsze jest, że pojęcie koszty jakości stosowane zarówno w literaturze, jak i w normach jest podobnie rozumiane, jako suma kosztów poniesionych na wytworzenie produktów o odpowiedniej jakości, jak również kosztów poniesionych w związku z wytworzeniem produktów o nieodpowiedniej jakości [1]. Koszty jakości nie są także wyodrębnione w tradycyjnych systemach ewidencji nastawionych na rachunkowość finansową. W systemach tych to, co można zakwalifikować jako koszty jakości, rozpisane jest na różnych kontach i dlatego trudno uzyskać informację dotyczącą ich poziomu i zmian, a przy ich wyodrębnianiu często należy posługiwać się danymi szacunkowymi. W Polsce po raz pierwszy próbowano zająć się rachunkiem kosztów jakości w latach siedemdziesiątych. Odbywało się to w ramach eksperymentu wśród przedsiębiorstw przemysłu maszynowego. W wybranych przedsiębiorstwach zaproponowano kierownictwu zaprojektowanie i wdrożenie rachunku kosztów jakości wg wytycznych Ministerstwa Przemysłu Maszynowego. Efekty tego eksperymentu nie były jednak zadawalające, gdyż cel prowadzenia rachunku kosztów jakości był postawiony niejasno. Wyzwoliło to w przedsiębiorstwach bierny, a nawet niechętny stosunek do tego eksperymentu. Prowadzony rachunek kosztów jakości nie stanowił podstawy do ekonomicznego sterowania procesami jakości produktów. Prowadzona ewidencja obejmowała głównie straty spowodowane wadliwością zewnętrzną, a w mniejszym stopniu wadliwością wewnętrzną. Obecnie zainteresowanie kosztami jakości ma charakter aktywny i jest autentyczne. Wywołane zostało głównie potrzebą doskonalenia najczęściej już scertyfikowanego systemu zarządzania jakością oraz jego ekonomiką poprzez opracowanie programu poprawy i doskonalenia jakości. Racjonalne sterowanie systemem zarządzania jakością wymaga optymalizacji kosztów jakości przy równoczesnym umacnianiu stanu jakości produktów lub jego doskonaleniu. W projakościowo zorientowanej firmie koszty jakości są jednym z kilku decyzyjnych kryteriów zarządzania jakością [9].

3 Istota kosztów jakości 13 Stanowią one podstawę podejmowania decyzji strategicznych, a także wpływają na wyobraźnię kierownictwa i poszczególnych pracowników. Dla specjalistów do spraw zapewnienia jakości koszty jakości to element, wyodrębniona część kosztów własnych wytworzenia, która może być zasobnym źródłem obniżenia łącznych kosztów produkcji. Dla ekonomisty koszty jakości mogą oznaczać sumę kosztów poniesionych na wytworzenie określonego produktu o określonej jakości, spełniającej wymagania i oczekiwania klienta [9]. J. Juran i F. Gryna definiują koszty jakości jako pewne wydatki związane z zapewnieniem produktom przydatności do użytku. W ich ujęciu koszty jakości to niemal wszystkie koszty wytwarzania [6]. Koszty jakości wg J. Jurana to kopalnia złota, ponieważ ich obniżka może doprowadzić do obniżki kosztów własnych wytwarzania. Podkreśla on, że celem każdej firmy powinna być minimalizacja kosztów związanych z niską jakością. Wskazuje także na konieczność dążenia do wykrywania źródeł błędów oraz ich eliminacji. Podkreśla, że początek prac nad redukcją kosztów jakości jest bardzo trudny, lecz z doświadczeń praktycznych wynika, że koszty te wykazują tendencję spadkową, jeśli podejmuje się prace zmierzające do ich ujawnienia [13]. F. Nixon koszty jakości określa jako koszty uzyskania pewności, że do konsumenta trafią tylko te produkty, które wykonano w pełnej zgodności ze specyfiką wymagań. Definicja ta znalazła odzwierciedlenie w sformułowaniach Europejskiej Organizacji Jakości (EOQ), a także w normach ISO-PN :1996. Wg EOQ koszty jakości są wydatkami na weryfikację funkcjonalną, wykrywanie i usuwanie wad produktów materialnych i/lub niematerialnych, co oznacza, że koszty jakości nie stanowią o jakości i poziomie jakości wyrobów [10]. Koszty jakości zgodnie z normą PN-ISO 9004:1996 to suma nakładów ponoszonych przez producenta, w celu osiągnięcia i utrzymania określonego poziomu jakości wewnątrz przedsiębiorstwa oraz nakładów na działania, zapewniające utrzymanie jakości wyrobu na zewnątrz przedsiębiorstwa [12]. Koszty jakości wg PN-ISO 8402:1996 to koszty ponoszone w związku z zagwarantowaniem i zapewnieniem zadawalającej jakości, a także straty ponoszone z powodu nie osiągnięcia zadawalającej jakości [11]. Normy PN-EN ISO serii 9000:2001 niestety nie definiują kosztów jakości, jak również nie poświęcają uwagi tej problematyce. Koszty jakości można rozszerzyć o zagadnienia ekologiczne. W takiej sytuacji wg A. Chodyńskiego [4] koszty jakości ekologicznej to suma kosztów poniesionych dla zapewnienia określonego poziomu jakości wyrobów z uwzględnieniem ich cech ekologicznych, przy optymalizacji kosztów w działaniach systemowych w zakresie jakości oraz ochrony środowiska naturalnego, przy ustabilizowanym poziomie generacji wyrobów i procesów ich wytwarzania.

4 14 Precyzyjne określenie kosztów jakości jest utrudnione z powodu występowania wielu obszarów, w których nakładają się na siebie działania związane z jakością i ściśle powiązane z procesem wytwarzania. Podobnie jak trudno jest jednoznacznie zdefiniować koszty jakości, tak i trudno dokonać jednoznacznego ich podziału. Istnieje kilka klasyfikacji kosztów jakości. I tak dla przykładu: Zgodnie z normą PN-ISO :1996 Zarządzanie jakością i elementy systemu jakości. Wytyczne dotyczące materiałów wytwarzanych w procesach ciągłych koszty jakości można podzielić na: 1. Koszty wewnętrznego zapewnienia jakości (koszty operacyjne) - to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo w celu osiągnięcia i zapewnienia przyjętych i określonych poziomów jakości, w tym: a) koszty zgodności: - koszty działań zapobiegawczych (koszty prewencji) działania mające na celu uniknięcie wadliwości, koszty ponoszone w planowaniu, wprowadzaniu i utrzymaniu zarządzania jakością, - koszty oceny koszty badań i kontroli jakości prowadzone w celu sprawdzenia czy wymagania jakościowe są spełnione; b) koszty niezgodności: - koszty wadliwości wewnętrznej koszty, jakie ponosi przedsiębiorstwo na skutek niespełnienia przez wyrób lub usługę określonych wymagań przed jego dostarczeniem klientowi, - koszty wadliwości zewnętrznej koszty, jakie ponosi przedsiębiorstwo na skutek niespełnienia przez wyrób lub usługę określonych wymagań po jego dostarczeniu klientowi. 2. Koszty zewnętrznego zapewnienia jakości - związane są z prezentacją i dowodami wymaganymi przez odbiorców jako obiektywne wykazanie jakości. Należy tu: a) koszty oceny zgodności systemu jakości przez instytucje certyfikujące, b) koszty badań i oceny właściwości produktu przez niezależne ośrodki badawcze. Szerzej to zagadnienie traktuje norma PN-ISO :1996 Zarządzanie jakością i elementy systemu jakości. Wytyczne, gdyż wyodrębnione są w niej trzy podejścia do zbierania, analizowania i raportowania danych finansowych będących miarą sprawności systemu jakości. 1. Podejście: koszty jakości (odnosi się do kosztów związanych z jakością): a) koszty zapobiegania (działania mające na celu uniknięcie szkód), b) koszty oceny (badanie, kontrola i sprawdzenie czy są spełnione wymagania jakościowe), c) szkody wewnętrzne (koszty wynikające z niezaspokojenia wymagań stawianych jakości wyrobu przed jego dostarczeniem),

5 Istota kosztów jakości 15 d) szkody zewnętrzne (koszty wynikające z niezaspokojenia wymagań stawianych jakości wyrobu po jego dostarczeniu),. 2. Podejście: koszty procesu (związane są z analizą kosztów zgodności i niezgodności procesu, zakładając, że obie te kategorie mogą być źródłem oszczędności):koszty zgodności (koszty zaspokojenia wszystkich ustalonych i założonych potrzeb klienta, przy równoczesnym prawidłowym przebiegu procesu), koszty niezgodności (koszty spowodowane nieprawidłowym przebiegu procesu), 3. Podejście: straty jakości (koncentruje się na stratach z powodu niewłaściwej jakości): a) straty wewnętrzne: - wymierne, - niewymierne; b) straty zewnętrzne: - wymierne, - niewymierne. Według J. Banka [1] koszty jakości można podzielić na następujące kategorie: 1. Koszty zgodności: a) koszty profilaktyki, b) koszty oceny. 2. Koszty niezgodności: a) koszty błędów wewnętrznych, b) koszty błędów zewnętrznych, c) koszt przekroczenia wymagań. 3. Koszty straconych korzyści. Koszt przekroczenia wymagań wiąże się z dostarczaniem zbędnych lub mało istotnych informacji lub usług, co do których nie istnieją żadne wyraźne, ustalone wymagania. Przykładem może być dokonywanie szczegółowych analiz tam, gdzie wystarczyłyby dane szacunkowe, czy też pisanie raportów, których nikt nie czyta. Natomiast koszty utraconych korzyści powodują utratę przychodów wynikającą ze zmniejszenia się liczby klientów, niemożności pozyskania nowych klientów lub niemożności rozwinięcia firmy ze względu na złą jakość, na przykład: odwołanie zamówień z powodu zbyt wolnej realizacji zleceń, oferowanie produktów nie odpowiadających oczekiwaniom klientów. Koszty jakości stanowią przedmiot rozważań także w innych krajach. I tak, na przykład problemom kosztów jakości poświęcona jest norma brytyjska BS 6143 Wskazówki dotyczące ustalania i wykorzystania kosztów związanych z jakością. Część 1. tej normy prezentuje [2] procesowy model kosztów PC (ang. Process Cost Model) i wyróżnia: - koszty zgodności (COC ang. Cost of Conformance) koszt dostarczenia produktu zgodnego z wymaganiami dla danego procesu,

6 16 - koszty niezgodności (CONC ang. Cost of Non-Conformance) koszt utraconego czasu, surowców, materiałów i innych zasobów związanych z danym procesem. W części 2. [3] tej normy zaprezentowano model kosztów wad, oceny i zapobiegania PAF (ang. Prevention, Appraisal and Failure Cost Model), który stał się wzorem wielu klasyfikacji kosztów jakości. Norma ta wyróżnia: - koszty zapobiegania koszty działań prowadzonych w kierunku minimalizacji kosztów oceny i wad, - koszty oceny koszty orzekania zgodności z wymaganiami, - koszty niezgodności wewnętrznych koszty wynikające z niezgodności wykrytych przed dostarczeniem wyrobu dla klienta, - koszty niezgodności zewnętrznych koszty wynikające z niezgodności wykrytych po dostarczeniu wyrobu do klienta. W systemie TQM całkowity koszt jakości jest sumą [16]: a) kosztów zgodności koszty zapobiegania błędom i wytwarzaniu produktów o zaniżonej jakości, powstających przed wystąpieniem błędów oraz oceny zgodności, b) kosztów braku zgodności koszty korekty błędów i likwidacji skutków niskiej jakości produktów, powstających po wystąpieniu błędów, c) koszty utraconych możliwości koszty niezabezpieczenia się na przyszłość, powstające z zaabsorbowania kierownictwa problemami przeszłości jak i teraźniejszości oraz brak zwrócenia uwagi na związek bieżącej jakości z przyszłymi zyskami. Do kosztów zgodności zalicza się w TQM koszty prewencji oraz koszty kontroli i inspekcji. Koszty braku zgodności obejmują koszty naprawy braków wewnętrznych i zewnętrznych, nadwyżek produkcji (produkcja nietrafiona i inne związane z tym straty), wyrobów wybrakowanych (straty) oraz spraw rozstrzyganych sądownie. Koszty utraconych możliwości to możliwe, a nieuzyskane zyski w wyniku produkcji i sprzedaży wyrobów o zaniżonej jakości i niewykorzystania majątku produkcyjnego na skutek produkcji wyrobów o niskiej jakości, a co za tym idzie o niskiej sprzedaży [18]. Koszty jakości powstają w całym cyklu życia produkty, tj. od momentu podjęcia decyzji o wydobyciu surowca poprzez cały proces jego wytwarzania i użytkowania, aż po jego likwidację. Dlatego też T. Wawak [17] wyróżnia tzw. społeczne koszty jakości, które ponoszą: - wszyscy producenci, biorący bezpośrednio bądź pośrednio udział w wytwarzaniu finalnych dóbr konsumpcyjnych na poszczególnych szczeblach produkcji są to tzw. koszty jakości producenta (KP), tj. ponoszone bezpośrednio przez producenta; - wszyscy pośrednicy i sprzedawcy są to tzw. koszty jakości handlu (KH), tj. ponoszone bezpośrednio przez handel;

7 Istota kosztów jakości 17 - wszyscy użytkownicy i konsumenci są to tzw. koszty jakości konsumenta (KK), tj. ponoszone bezpośrednio przez konsumenta. W literaturze przedmiotu panuje zgodność co do tego, że rachunek operacyjnych kosztów jakości powinno się prowadzić w następujących grupach rodzajowych: - koszty działalności zapobiegawczej, - koszty oceny (badań) jakości, - koszty wadliwości wewnętrznej, - koszty wadliwości zewnętrznej. 3. Rachunek kosztów jakości Rachunek kosztów jest to system [8]: - ujmowania (księgowe ujęcie kosztów jakości) na odpowiednich kontach (bilansowych lub pozabilansowych) wszystkich kosztów (w odpowiednich przekrojach) związanych z jakością produkcji, powstających we wszystkich sferach realizacji wyroby (marketing, specyfikacja i projekt, produkcja, sterowanie procesem produkcji, kontrola wyrobu i odpowiedzialność za wyrób), - przeprowadzenia analizy kształtowania się kosztów jakości, - podejmowania działań na rzecz poprawy jakości, - optymalizacji kosztów nieodpowiedniej jakości. - Rachunek kosztów swym zakresem obejmuje: - pomiar kosztów, - ich ewidencję, - rozliczenie na miejsca powstawania, - rozliczenie na rodzaje produktów, - sporządzanie kalkulacji kosztów jednostkowych oraz opracowywanie sprawozdań w zakresie kosztów. Zadaniem rachunku kosztów jest kontrola efektywności produkcji przez ewidencję i doliczanie kosztów powstających w wyniku realizacji zadań w przedsiębiorstwie. Rachunek tworzy więc podstawę do: - kalkulacji (np. oferty cenowej), - kontroli funkcjonowania przedsiębiorstwa (porównania kosztów i dochodów faktycznych z planowanymi), - zarządzania przedsiębiorstwem i kształtowania polityki przedsiębiorstwa (np. jako podstawa decyzji inwestycyjnych). Wyodrębnienie kosztów związanych z jakością pozwala na porównanie korzyści i kosztów w kategoriach finansowych. Jest to przedsięwzięcie bardzo trudne, gdyż niejednokrotnie różnica pomiędzy pojęciem koszty ogółem a koszty jakości jest prawie niemożliwa do zidentyfikowania.

8 18 Celem prowadzenia rachunku kosztów jakości jest: 1. Sterowanie kosztami (controlling), tj. planowanie, regulowanie i kontrolowanie poziomu kosztów jakości w celu racjonalizowania działań zapewniających jakość w procesie tworzenia produktów. 2. Znalezienie podstaw do prowadzenia porównań w celu uświadomienia, jak przedstawiają się koszty jakości danego przedsiębiorstwa w porównaniu z kosztami jakości innych przedsiębiorstw tego samego sektora. 3. Stworzenie bazy informacyjnej dla obliczenia i planowania kosztów jakości. Ponadto rozwiązania normatywne postulują, aby informacja o kosztach jakości była regularnie przekazywana kierownictwu, monitorowana i odnoszona do innych wskaźników kosztów (sprzedaż, obroty, wartość dodana) tak, aby: - ocenić adekwatność i efektywność systemu zarządzania jakością, - zidentyfikować dodatkowe obszary wymagające uwagi, - ustalić cele dotyczące jakości i kosztów. Realizacja tak określonych celów stawia przed przedsiębiorstwem określone zadania, do których zaliczyć można: określenie i ewidencja kosztów jakości, klasyfikacja kosztów jakości według grup rodzajowych, planowanie i kontrola kosztów, badanie poziomu kosztów, stworzenie warunków do prowadzenia bazy informacyjnej o kosztach jakości w przedsiębiorstwie, nadzorowanie logistyczne systemu kosztów [15]. Koszty jakości wpływają w sposób zasadniczy na kształtowanie się zysku przedsiębiorstwa. Wprowadzenie rachunku kosztów jakości przyczynia się do wzrostu kosztów zapobiegania wadliwości i oceny, ale powoduje także spadek strat na brakach i obniża ilość braków. Spadek kosztów jakości i obniżenie kosztów własnych produkcji w wyniku wprowadzonego rachunku kosztów jakości prowadzi do wzrostu poziomu jakości, ilości i wartości produkcji oraz zysków przedsiębiorstwa [14]. Przedmiotem rachunku kosztów jakości jest: - rejestracja cząstkowych kosztów jakości, - interpretacja tych informacji oraz przeprowadzenie porównań w czasie, zarówno we własnej firmie jak i między firmami danej branży, - udostępnienie opracowanych informacji wszystkim zainteresowanym w przejrzystej i plastycznej formie (schematy, diagramy, wykresy, wykazy), - ustalenie stopnia realizacji celu systemu zarządzania jakością, jakim pod względem ekonomicznym jest optymalizacja kosztów jakości, - przygotowanie propozycji ewentualnej weryfikacji założonego programu poprawy jakości przez kierownictwo ds. jakości w przedsiębiorstwie. Analiza kosztów własnych, kosztów wadliwości oraz kosztów badań i zapobiegania w określonym przedziale czasu pozwoli odpowiedzieć na dwa podstawowe pytania:

9 Istota kosztów jakości W jakim stopniu zwiększenie nakładów na działalność zapobiegawczą wpływa na zmniejszenie strat z tytułu wadliwości? 2. Czy, a jeśli tak, to o ile można zmniejszyć koszty oceny nie powodując zwiększenia się kosztów złej jakości? Operatywnym celem prowadzenia rachunku kosztów jakości jest finalna odpowiedź na pytanie, które koszty można zmniejszyć lub nawet wyeliminować oraz w jaki sposób. Wielkość i struktura kosztów jakości jest podstawą oceny skuteczności systemu zarządzania jakością produktów. Na jej podstawie można ocenić stan zdrowia przedsiębiorstwa z punktu widzenia realizowanej polityki jakości, która znajduje swój wyraz w systemie działań zapewniających jakość produktów [9]. 4. Znaczenie kosztów jakości Koszty jakości są dobrym wskaźnikiem diagnostycznym słabych stron przedsiębiorstwa. Według szacunków ekspertów koszty jakości stanowią od 5 do 15% kosztów wytworzenia, stąd uważa się je za źródło racjonalizowania działań w systemie jakości. Koszty jakości to miara efektywności działań związanych z funkcjonującym systemem zarządzania jakością oraz kompleksowym zarządzaniem przez jakość. Koszty jakości są narzędziem umożliwiającym wskazanie słabych punktów w procesach podstawowych i pomocniczych w organizacji. Są narzędziem oceny skuteczności sterowania jakością w organizacji. Wprowadzenie systemu kosztów może zakończyć się sukcesem wówczas, gdy będzie on aktywnie wspierany przez kierownictwo przedsiębiorstwa. Koszty jakości muszą dostarczać informacji, które mają zasadnicze znaczenie dla polityki jakości i dla poszczególnych problemów związanych z jakością. Kierownictwo przedsiębiorstwa powinno wykorzystać te informacje do oceny własnych decyzji, bo tylko wówczas uzasadnione są nakłady pracy związane z rejestracją kosztów jakości. System kosztów jakości jest wartościowym narzędziem, pomocnym w identyfikacji większości istotnych obszarów, które muszą zostać usprawnione. Zgodnie z literaturą [17] nakłady poniesione na zapobieganie błędom są dużo niższe niż ponoszone koszty tych błędów. Największe możliwości wpływania na koszty błędów występują na etapie projektowania, a najmniejsze na etapie eksploatacji przez klienta. Koszty usuwania błędów wzrastają w kolejnych fazach życia produktu (rys. 1).

10 20 Rys. 1 Możliwość i koszty usuwania błędów Źródło: [17] Rys 2. Powstawanie i usuwanie błędów. Źródło: [17]

11 Istota kosztów jakości 21 Błędy należy możliwie wcześnie usuwać, ponieważ: na etapie projektowania wystarczy pociągnięcie piórem, w przypadku gotowego produktu popełniony błąd może kosztować miliony. Jeśli już błędy wystąpią, to organizacja powinna dążyć do ich usunięcia w miejscu powstania. Jak wynika z rys. 2, aż 75% błędów powstaje w fazie projektu i planowania, dlatego też w tej fazie należy rozwinąć ewidencję kosztów jakości tak, aby te koszty były ewidencjonowane w miejscu powstania. Niepokojące jest to, że 80% powstałych błędów usuwanych jest w fazie kontroli końcowej i eksploatacji, czyli wówczas, gdy koszty popełnionych błędów są wielokrotnie wyższe niż w miejscu ich powstania (rys 2). Z powyższych uwag wynika, że zarząd przedsiębiorstwa musi wiedzieć, gdzie i dlaczego rzeczywiście powstają koszty jakości, gdzie są ujawniane i w którym miejscu należy podjąć działania korygujące, aby zminimalizować ich poziom i poprawić jakość. Poniesienie określonych kosztów zapobiegawczych, we właściwym momencie, pociąga za sobą wielokrotnie większy spadek kosztów złej jakości w sumie poziom całkowity kosztów jakości spada, a jakość wzrasta. Podjęcie powyższej decyzji wymaga właściwej ewidencji kosztów (wg miejsca powstania) i rzetelnego ich rozliczania na poszczególne asortymenty produkowanych wyrobów. Ciechan-Kujawa [5] przeprowadziła badania ankietowe wśród polskich przedsiębiorstw, które wdrożyły system zarządzania jakością zgodny z wymaganiami norm ISO serii 9000, dotyczące stosowania przez nie rachunku kosztów jakości. Na podstawie wyników badań korzyści wynikające z wprowadzenia rachunku kosztów jakości zostały uszeregowane według ważności: 1) obniżenie kosztów jakości, 2) zmiana struktury kosztów jakości, 3) obniżenie ogólnych kosztów wytworzenia, 4) wzrost jakości produktów, 5) wzrost konkurencyjności firmy, 6) wzrost sprzedaży. 5. Podsumowanie Korzyści płynących ze stosowania w przedsiębiorstwie rachunku kosztów jakości nie można osiągnąć jedynie na drodze odpowiednich poleceń wydawanych przez kierownictwo. Ciągła identyfikacja problemów jakości - obszarów o szczególnie wysokich jej kosztach jest możliwa pod warunkiem właściwego umiejscowienia zadań z dziedziny kosztów jakości w polityce jakościowej organizacji. Szczególnie przydatna jest tu wiedza i doświadczenia uzyskane w wyniku wprowadzania procesów zarządzania przez jakość. Zaprojektowanie i wprowadzenie systemu identyfikacji, ewidencjonowania i analizy kosztów jakości odpowiadającego potrzebom przedsiębiorstwa samo w sobie nie jest jeszcze gwarancją sukcesu.

12 22 Uzyskanie oczekiwanych rezultatów funkcjonowania systemu kosztów jakości w przedsiębiorstwie nie jest możliwe bez pełnego zaangażowania wszystkich szczebli kierownictwa, a w szczególności zespołu koordynującego działanie systemu, zapewniającego ustalanie realistycznych celów i odpowiedzialnego za ich osiąganie. Wdrażanie systemu kosztów jakości musi też iść w parze z odpowiednimi szkoleniami, które pozwolą każdemu pracownikowi zrozumieć powiązania jakości z finansami firmy. Rzeczywistą efektywność rachunku kosztów jakości może zagwarantować jedynie pełne zaangażowanie wszystkich pracowników w działania zapobiegawcze, których celem jest doskonalenie jakości i redukcja jej kosztów. Działania te będą skuteczne jedynie wtedy, gdy będą ciągłe. Potrzebna jest więc nieustanna motywacja personelu do współpracy w dziedzinie kosztów jakości. Pomogą w tym czytelne i zrozumiałe informacje finansowe, podawane do powszechnej wiadomości pracownikom, które pomogą im zrozumieć, jak wielki jest ich wkład w kształtowanie jakości produktów i jakie są wymierne (finansowe) efekty ich pracy. Funkcjonowanie systemu kosztów jakości musi przenikać wszystkie poziomy organizacji i zarządzania, aby mogło przynosić firmie prawdziwe korzyści. Literatura [1] Bank J.: Zarządzanie przez jakość, Gebethner i Ska, Warszawa [2] BS 6143 Guide to the economics of quality, Part 1, Process cost model. [3] BS 6143 Guide to the economics of quality, Part 2, Prevention, appraisal and failure model. [4] Chodyński A., Projakościowe zarządzanie rozwojem produkcji w przedsiębiorstwie, WSMiZ, Bielsko-Biała [5] Ciechan-Kujawa M., Koszty jakości w polskich przedsiębiorstwach struktura i wielkość, Problemy Jakości 2000, nr 10. [6] Juran J.M., Gryna F.M., Jakość. Projektowanie. Analiza, WNT Warszawa [7] Karaszewski R., TQM teoria i praktyka, TNOiK, Toruń [8] Koszty jakości, Ośrodek Badania Jakości Wyrobów ZETOM Sp. z o.o., materiały szkoleniowe, Warszawa [9] Lisiecka K., Rachunek kosztów jakości sposobem obniżenia kosztów własnych wytworzenia, Problemy Jakości 1997, nr 2. [10] Menadżer Jakości, Rozwiązywanie problemów w praktyce przedsiębiorstw, praca zbior. pod red. K. Lisieckiej, AE Katowice [11] PN-ISO 8402 Zarządzanie jakością i elementy systemu jakości. Terminologia [12] PN-ISO 9004 Zarządzanie jakością i elementy systemu jakości. [13] Skrzypek E., Efektywność działań w TQM. Koszty jakości, Problemy Jakości, 1999, nr 7.

13 Istota kosztów jakości 23 [14] Skrzypek E., TQM szansą sukcesu rynkowego przedsiębiorstwa, Problemy Jakości 1997, nr 7. [15] Szczepańska K., Uwarunkowania kosztów jakości w koncepcji TQM, Problemy Jakości 1997, nr 2. [16] Wawak T., Koszty jakości, Materiały z II Sympozjum Klubu Polskie Forum ISO 9000, Szczyrk [17] Wawak T., Zarządzanie przez jakość, cz. I, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków [18] Wawak T., Zarządzanie przez jakość, cz. II, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków 1997.