Health Equality Europe

Transkrypt

1 Health Equality Europe

2 Tytu oryginau angielskiego: Understanding Health Technology Assessment (HTA) Tumaczenie i konsultacja merytoryczna: Zakad Promocji Zdrowia i Epidemiologii Chorób Reumatycznych Instytutu Reumatologii w Warszawie Zespó redakcyjny: Boena Moskalewicz Jolanta Grygielska Pawe Olejnik Korekta: Jerzy Kaleta Projekt okadki: Jolanta Grygielska Wydawca wersji polskiej: Stowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków, Warszawa, ul. Spartaska 1, tel , reuma@idn.org.pl Przygotowanie do druku: Kann Press, tel Druk: Zakad Poligra czny Jerzy Kink tel , drukarnia@kink.pol.pl ISBN: Warszawa 2010

3 Nasza rola w procesie Oceny Technologii Medycznych Nowy przewodnik dla stowarzysze chorych Przewodnik dla Stowarzysze osób chorych i wszystkich chccych uczestniczy w procesie podejmowania decyzji o dostpnoci opieki medycznej. Niniejszy poradnik ma równie warto edukacyjn, podnoszc poziom wiadomo- ci spoecznej o potrzebach pacjentów.

4 SPIS TRECI Wstp do wydania polskiego... 4 Wstp do wydania w jzyku angielskim Cel Ocena technologii medycznych i jej zastosowanie Czym jest technologia medyczna? Czym jest ocena technologii medycznych? Dlaczego stosuje si ocen technologii medycznych? W jaki sposób wykorzystuje si ocen technologii medycznych? W jaki sposób dokonuje si oceny technologii medycznych? Sytuacja w krajach, w których nie stosuje si procesów oceny technologii medycznych Wkad osób chorych, ich najbliszych i innych osób w ocen technologii medycznych Dlaczego dowiadczenia chorujcych osób s wane? Czym s informacje zwizane z pacjentem/osob chor? Kiedy stowarzyszenia chorych mog si zaangaowa? Jak mog si zaangaowa stowarzyszenia chorych? W jaki sposób dostarcza informacji zwizanych z pacjentem/osob chor? Partnerstwo we wspópracy Co dzieje si z materiaem zebranym przez stowarzyszenie?

5 4 Uwagi kocowe Zacznik 1 Dane kontaktowe Agencji Oceny Technologii Medycznych Zacznik 2 Wykaz elementów, jakie powinny znale si w materiale skadanym przez grupy pacjentów do oceny w ramach oceny technologii medycznych Zacznik 3 Terminologia stosowana w procesie oceny technologii medycznych

6 WSTP DO WYDANIA POLSKIEGO Kady z nas dysponuje znacznym potencjaem radzenia sobie z dolegliwociami, przeduajcym si ograniczeniem funkcjonowania z bólem, z chorob. Dzieje rozwoju medycyny ujawniay coraz to wikszy zakres oferowanej pomocy osobom chorym i coraz wiksz skuteczno leczenia. Nowe moliwoci ratowania i przeduania ycia ludzkiego day podstawy do powszechnej wiary w medycyn i rozszerzanie wpywu lekarzy na ycie spoeczne. Tak wic opiek medyczn obejmuje si naturalne procesy zjologiczne, jak cia i poród, a pod kontrol systemu dostay si problemy o naturze spoecznych patologii jak alkoholizm czy narkomania. Narzucona perspektywa (i wadza) eksperta w sprawach zdrowia i choroby odebraa ludziom dawny potencja radzenia sobie z zaburzeniami zdrowia. Gwarancj powodzenia terapii miaa by postawa posuszestwa wobec zalece lekarza. Jednake medykalizacja ycia wytracia swoj dynamik i wyranie zmienia kierunek. Ulegy i podporzdkowany pacjent, szczególnie w przewlekym procesie leczenia, zmienia si w najlepszego obserwatora swojej choroby, aby po latach sta si ekspertem wnoszcym równie wiele do relacji z lekarzem leczcym co i sam lekarz. Proces transformacji ustrojowej uruchomi praktycznie nieograniczone moliwoci tworzenia grup samopomocy. W istocie w naszym kra ju przez ostatnie wier wieku powstaj kolejne organizacje pozarzdowe, integrujce potrzeby i denie zrónicowanych grup chorych. Z kolei nowe organizacje rzdowe, tak jak Agencja Oceny Technologii Medycznych, suc Ministrowi Zdrowia obiektywnym doradztwem, w sprawie leków, szczepionek, urzdze i sposobów postpowania z pacjentem z pewnoci przyczyniaj si do poprawy systemu opieki zdrowotnej. Pojawia si jednak pewna strefa niemierzalnych w pienidzu korzy- ci i strat: punkt widzenia pacjenta na nowe oceniane leki, urzdzenia i procedury. Ten punkt widzenia mog przedstawi stowarzyszenia chorych. 4

7 Praca administracji rzdowej i organizacji pozarzdowych jest nie tylko podana jako istotna innowacja systemowa, ale praktycznie zalecana przez ekspertów unijnych. Otrzymujecie Pastwo poradnik napisany przez midzynarodow grup autorów zainteresowanych praktycznym udziaem stowarzysze w procesie oceny technologii medycznych. Takie uczestnictwo jest nowym wyzwaniem. Podejmijmy to wyzwanie dla wasnego dobra i w interesie zdrowia kolejnych pokole. Boena Moskalewicz czonek grupy doradczej koalicji Równo dla Zdrowia w Europie (Health Equality Europe) ze strony polskiej 5

8 WSTP DO WYDANIA ANGIELSKIEGO Wezwanie do uwzgldnienia potrzeb chorujcych osób w podejmowaniu decyzji dotyczcych opieki zdrowotnej czsto wydaje si przytumione koniecznoci przezwyciania trudnoci nansowych i po trzeb osigania wysokiej skutecznoci. Zasadnicze pytanie, jakie sobie dzi zadajemy to: Czy moliwa jest opacalno w systemie opieki zdrowotnej przy uwzgldnieniu potrzeb i preferencji chorego? Odpowied brzmi: tak, jednak tylko przy zastosowaniu przejrzystych, systematycznych procedur, w których mog uczestniczy wszyscy zainteresowani oraz w których wszelkie dane podlegaj jasnej i rzetelnej ocenie. Taki mechanizm zosta ju opracowany, a jest nim proces oceny technologii medycznych (OTM). Jest to jednak proces zoony, charakteryzujcy si znaczn rónorodnoci w posz czególnych systemach opieki zdrowotnej i nie zawsze obejmujcy wszystkie zainteresowane strony. Ocena technologii medycznych jest we wszystkich przypadkach rezultatem procesu opartego na faktach, analizujcego skutki zastosowania danej technologii medycznej z uwzgldnieniem jej aspektów medycznych, spoecznych, ekonomicznych i etycznych. A zatem, jakich faktów tj. informacji, mog dostarczy chorzy? Cho re osoby maj wiele do powiedzenia o kadym z aspektów oceny technologii medycznych, jednak ich najwaniejszym wkadem moe by opis korzyci lub dziaa niepodanych zwizanych z dan technologi medyczn. Nikt nie jest w stanie tak dobrze wyjani wpywu choroby lub technologii medycznej na ycie, jak sam chory. Nie jest jednak rzecz atw nadanie tym jake wanym opiniom, potrzebom i preferencjom formy materiau dowodowego do wykorzystania przez instytucj zajmujc si ocen technologii medycznych. Std pomys stworzenia tego przewodnika. Niniejszy tekst jest adresowany do organizacji osób chorych, pragncych reprezentowa ich interesy, jednak nadal szukajcych szcze- 6

9 góowych wyjanie, czym jest ocena technologii medycznych i jak rol mog oni sami odegra w tym procesie. W dokumencie przedstawiono typowe procesy w ramach oceny technologii medycznych oraz podano szczegóowe przykady moliwego udziau chorych w takich aspektach oceny, jak obcienie chorob, skuteczno danej technologii medycznej oraz jej wpyw na najblisze rodowisko. Wyjaniono równie, w jaki sposób gromadzi informacje o dowiadczeniach osób chorych oraz w jaki sposób przedstawia te informacje na pimie, dbajc o jasno przekazu. Wskazówki dotyczce osobistego prezentowania danych mog przyda si nam wszystkim! Ocena odlegych skutków zastosowania danej technologii medycznej oraz oszacowanie jej prawdziwej wartoci s moliwe jedynie dziki partnerskiej wspópracy i skutecznemu zaangaowaniu w ten proces chorych, ich bliskich i opinii publicznej. Mam zatem wielk przyjemno poleci ten przejrzysty i praktyczny przewodnik po procesach oceny technologii medycznych wszystkim Pastwu nie tylko pacjentom, opiekunom i innym osobom prywatnym, ale przede wszystkim ludziom bezporednio zaangaowanym w ocen technologii medycznych, pragncym stale zwiksza swoj wiedz na ten temat. Karen Facey Przewodniczca Midzynarodowego Zespou Lobbingowego na rzecz obywatelskiego udziau w procesie oceny technologii medycznych Maj, 2008 r. Niniejszy przewodnik powsta na zamówienie koalicji Równo dla Zdrowia w Europie (Health Equality Europe) przy wspópracy grupy doradczej. Czonkami tej grupy s: Mary Baker, Europejska Federacja Towarzystw Neurologicznych Christina Bergdahl, Szwedzkie Stowarzyszenie na rzecz leczenia Nowotworów Krwi, Szwecja Laura Sampietro-Colom, Fundacja Szpitala Klinicznego, Hiszpania Cindy Cooper, dyrektor zespou Kontrolowanych Bada Klinicznych w Sheffield, Wielka Brytania Sandor Kerpel-Fronius, Akademia Medyczna im. Sommelweisa, Budapeszt, Wgry 7

10 Pim de Graaf, Europejskie Forum Podstawowej Opieki Medycznej, Holandia Jens Grueger, firma farmaceutyczna Novartis, Szwajcaria Fred Jost, firma farmaceutyczna Hoffmann-la Roche, Szwajcaria Albert Jovell, Hiszpaskie Stowarzyszenie Pacjentów, Hiszpania Eric Low, Stowarzyszenie na Rzecz Leczenia Szpiczaka, Wielka Brytania Boena Moskalewicz, Instytut Reumatologii, Polska Richard Devereaux-Phillips, firma Medtronic, Wielka Brytania Równo dla Zdrowia w Europie (ang. Health Equality Europe) jest nieformaln koalicj osób zabiegajcych o to, by w procesie podejmowania decyzji dotyczcych opieki zdrowotnej na terenie Europy brano pod uwag stanowisko chorych. Równo dla Zdrowia w Europie skupia ludzi z rónych krajów, bdcych specjalistami z rónych dziedzin. czy ich jeden cel podejmowanie wysików, by gos chorych by lepiej syszany. Opracowanie niniejszego przewodnika miao na celu oddanie gosu osobom chorym zamieszkujcym na terenie Europy. Koalicja Równo dla Zdrowia w Europie powstaa przy wsparciu szwajcarskiej rmy farmaceutycznej Novartis International AG. Równo dla Zdrowia w Europie dzikuje rmom: Medtronic, Novartis i F Hoffmann-La Roche za przekazanie funduszy na przygotowanie tego przewodnika. Edycja jego treci naley do koalicji Równo dla Zdrowia. Dziki pomocy sponsorów przewodnik ten bdzie dostpny dla organizacji pacjentów z caej Europy bez koniecznoci ponoszenia adnych opat. Szczególne podzikowania kierujemy do Bonnie Molloy dyrektora do spraw pacjentów w Novartis International AG, za pomoc i wsparcie podczas pracy nad tym przewodnikiem. Chcielibymy take podzikowa tym wszystkim, którzy wsparli nas swoimi radami i komentarzami podczas przygotowywania tego dokumentu. Jean Mossman Mark Krueger & Associates, Inc. Lipiec, 2008 r. 8

11 1. Cel Niniejszy przewodnik opisuje wkad, jaki chorzy, ich bliscy, a take wszyscy czonkowie spoeczestwa mog wnie w proces podejmowania decyzji dotyczcych poprawy opieki zdrowotnej. Decyzje te s podejmowane z uwzgldnieniem informacji zebranych na podstawie dowiadczenia ycia z chorob oraz wpywu rónych technologii medycznych na ycie. Celem tego przewodnika jest pomoc chorym, ich bliskim i wszystkim innym osobom w skutecznym wyraaniu wasnych opinii w procesach oceny technologii medycznych (OTM). Przewodnik ten jest adresowany gównie do stowarzysze, podejmujcych si reprezentowania interesów osób cierpicych na róne choroby. Postpowanie zgodne z poradami zawartymi w tym przewodniku nie gwarantuje, e dana technologia medyczna uzyska ocen pozytywn, moe jednak sprawi, e gos chorych bdzie usyszany. Proces oceny technologii medycznych moe doprowadzi do odrzucenia lub braku rekomendacji dla danej technologii medycznej. Cele tego przewodnika to w szczególnoci: poprawa rozumienia procesu oceny technologii medycznych, w tym stosowanej terminologii, podnoszenie umiejtnoci osób nieprofesjonalistów zaangaowanych w proces oceny technologii medycznych, dostarczenie wskazówek stowarzyszeniom chorych i osobom prywatnym wnoszcym swój wkad w proces oceny technologii medycznych. W niektórych krajach stosujcych ocen technologii medycznych do wspierania decyzji dotyczcych opieki zdrowotnej, do procesu tej oceny wcza si take osoby chore i opini publiczn. Przykadem tego typu dziaa moe by Andaluzyjska Agencja ds. Oceny Technologii Medycznych (Hiszpania), która na swojej stronie umiecia zakadk zachcajc mieszkaców do wyraania opinii o danych technologiach medycznych i sugerowania tematów do dyskusji. 9

12 Z uwagi na zrónicowanie procesu OTM pomidzy poszczególnymi krajami a nawet w granicach tego samego kraju osoby zainteresowane udziaem w ocenie technologii medycznych powinny zwróci si do miejscowej agencji zajmujcej si ocen technologii medycznych po porad na temat swojego planowanego wkadu w cay proces. Przedstawiciele agencji poinformuj te osoby, jakiego rodzaju informacje zwizane z osobami chorymi s im potrzebne do przeprowadzenia procesu oceny technologii medycznych. Stowarzyszenia chorych, które ju uczestniczyy w procesie oceny technologii medycznych przekonay si, e zadanie to jest prawdziwym wyzwaniem oraz e pochania ono znaczne zasoby, zwaszcza czas. W tym przewodniku zarówno ludzie chorzy, jak i zdrowi znajd praktyczne porady zwizane z uczestnictwem w procesach oceny technologii medycznych. Jednak wane jest równie zrozumienie wymaga, jakie wi si z przeprowadzeniem takiego procesu. Rozmowa z grupami wsparcia, które ju uczestniczyy w takich procesach pomoe wyjani kwesti nakadu pracy. Najwiksze dowiadczenie zaangaowania pacjentów i opinii publicznej zostao prawdopodobnie zebrane przez brytyjski National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE), a na jego stronie internetowej w jzyku angielskim ( mona znale nazwy grup uczestniczcych w kadej z ocen. Niniejszy przewodnik moe by równie przydatny dla chorych i opinii publicznej w krajach, gdzie procesy oceny technologii medycznych nie zostay jeszcze do dobrze rozwinite. Poparte dowiadczeniem informacje, e osoby chore i wszyscy czonkowie spoeczestwa wnosz swój wkad w procesy oceny technologii medycznych su podniesieniu spoecznej wiadomoci o wpywie choroby na ycie oraz potrzebie skutecznej pro laktyki i leczenia. Mog one równie stanowi argument w dyskusji nad popraw leczenia toczc si w kampaniach medialnych, za pomoc lobbingu lub w indywidualnych spotkaniach z lekarzami. 10

13 2. Ocena technologii medycznych i jej zastosowanie 2.1 Czym jest technologia medyczna? Technologia medyczna to termin stosowany do okrelenia wszystkich aspektów ochrony zdrowia. Techno z greckiego znaczy sztuka lub metoda. I tak powszechnie rozumie si technologie medyczne. S to nie tylko leki, szczepionki, urzdzenia ale przede wszystkim procedury, algorytmy, strategie, czyli ogólnie mówic sposoby postpowania pa cjentem w danym systemie opieki zdrowotnej. Przykadami technologii medycznych s: programy pro laktyczne (np. programy szczepie wieku dziecicego), badania diagnostyczne (np. szybka diagnostyka zakae paciorkowcem grupy B podczas porodu), wyroby lub sprzt medyczny (np. tytanowe implanty stosowane w rekonstrukcji twarzy), leki (np. stosowanie szybko dziaajcych analogów insuliny u pacjentów z cukrzyc typu I), zabiegi (np. laparoskopia). Rys. nr 1.: Proces wdroenia technologii medycznych * *) Rysunki opracowane na podstawie: Marcial Velasco Garrido, Finn Børlum Kristensen, Camilla Palmhøj Nielsen, Reinhard Busse: Health Technology Assessment and Health Policy-Making in Europe. Current status, challenges and potential, World Health Organization

14 2.2 Czym jest ocena technologii medycznych? Ocena technologii medycznych (OTM) jest form badania analizujcego krótko- i dugotrwae skutki wyboru danej technologii medycznej. Jest to proces interdyscyplinarny, uwzgldniajcy medyczne, spoeczne, ekonomiczne i etyczne aspekty zastosowania danej technologii przez dokonanie systematycznego, przejrzystego, obiektywnego i rzetelnego przegldu informacji. Tam, gdzie brakuje danych do analizy, ocena technologii medycznych moe pomóc w zdobyciu tych danych. Stosowanie oceny technologii medycznych nie ogranicza si wycznie do europejskich systemów opieki zdrowotnej. Procesy te s stosowane przez dawców usug zdrowotnych na caym wiecie, a ich znaczenie wci wzrasta. Rys. nr 2. Czynniki wpywajce na polityk zdrowotn 12

15 Mimo, i ocena technologii medycznych jako proces formalnej oceny zostaa opracowana wzgldnie niedawno, decyzje o wprowadzeniu nowego podejcia do zagadnienia opieki zdrowotnej oparto na ju istniejcych danych. Na przykad w Szwecji ju w 1987 r. ustanowiono Szwedzk Rad ds. Oceny Technologii w Opiece Zdrowotnej (SBU) bdc agencj rzdow, a póniej w 2002 r. uzyskaa ona status niezalenej instytucji publicznej. W 2004 r. w Niemczech powoano do ycia inn organizacj Instytut Równoci i Skutecznoci Opieki Zdrowotnej (IQWIG). Proces oceny, dyskusji i ostatecznych decyzji zosta podzielony pomidzy IQWIG a Federaln Komisj Zbiorcz (G-BA). Celem oceny technologii medycznych jest wypracowanie bezpiecznej i skutecznej polityki zdrowotnej zorientowanej na pacjenta, przy jak najlepszym wykorzystaniu dostpnych zasobów. Ocena technologii medycznych zajmuje si nastpujcymi zagadnieniami: czy dane leczenie powinno by refundowane ze rodków publicznej opieki zdrowotnej? którym chorym naley je zaoferowa? jak dugo pacjenci powinni otrzymywa leczenie? Ocena technologii medycznych jest pojciem szerokim: na przykad w procesie oceny leku moe ono obejmowa skuteczno (jak lek dziaa w modelowych warunkach badania klinicznego), bezpieczestwo stosowania, faktyczn skuteczno oraz potencjalny spoeczny, prawny, etyczny i polityczny wpyw zastosowania leku. W niektórych krajach istnieje formalny wymóg wczenia do oceny technologii medycznych oceny ekonomicznej (tj. oceny efektywnoci kosztów) przed podjciem decyzji o refundacji i dostpie do leku. Zakres oceny technologii medycznych dobrze ilustruj przykady procesów oceny prowadzonych niedawno w Finlandii: leczenie powikszonych wzów chonnych u pacjentek z rakiem piersi: jego skuteczno, obecna praktyka i koszty, samodzielna kontrola stenia glukozy we krwi w leczeniu cukrzycy, ocena skutecznoci ratunkowych sub medycznych wykorzystujcych migowce. 13

16 Ocena technologii medycznych moe zajmowa si badaniem wpywu danej technologii na pojedynczego pacjenta, na grup pacjentów, na system opieki zdrowotnej jako cao lub na wszystkie te podmioty. Ocena technologii medycznych moe dokonywa analizy danych pochodzcych z rónych róde, na przykad z: systematycznych przegldów bada klinicznych, ocen ekonomicznych, ocen skutków zastosowania procedur medycznych, informacji pochodzcych od uytkowników danej technologii. Ocena technologii medycznych moe równie posugiwa si mo delowaniem w sytuacjach, gdy robi si szczególne zaoenia dla oszacowania danych lub prognozuje si koszty zastosowania danej technologii w wybranych warunkach. 2.3 Dlaczego stosuje si ocen technologii medycznych? Osoby zmagajce si z wyzwaniem, jakim jest choroba potrzebuj skutecznego leczenia oraz opieki dajcej im najwiksz moliw szans na zdrowie. Jednoczenie, z punktu widzenia zdrowia publicznego, istnieje konieczno zapobiegania chorobom, o ile tylko jest to moliwe. Dostpne zasoby mog by jednak ograniczone, wymuszajc konieczno waciwego ich rozdzielania z uwzgldnieniem zarówno aspektu ekonomicznego, jak i skutecznoci (wiele terapii nie przynosi skutku u wszystkich pacjentów z dan chorob). Decyzje takie, jak: Czy naley zapewni dostp do kadego moliwego leczenia w reumatoidalnym zapaleniu stawów lub czy naley wykorzysta rodki na zapewnienie opieki domowej osobom z otpieniem? i Czy kada osoba powyej 50 roku ycia powinna mie zapewnione badanie stenia cholesterolu lub czy naley wyda fundusze na szczepionki przeciwko HPV (wirusowi brodawczaka ludzkiego, zwizanego z wyst powaniem raka szyjki macicy) dla nastoletnich dziewczt? to wyzwania stojce przed osobami decydujcymi o polityce zdrowotnej pastwa. Podejmujc decyzje o wyborze dostpnego leczenia naley kierowa si rozpoznaniem potrzeb zdrowotnych. Na przykad, dostpne le- 14

17 Rys. nr 3. Rola oceny technologii medycznych w systemie ochrony zdrowia czenie moe dotyczy jedynie niewielkiej grupy chorych lub powodowa dziaania niepodane nietolerowane przez niektórych chorych. Potrzeb wyboru nowej i (lub) lepszej terapii najlepiej rozumiej ludzie yjcy na co dzie z chorob oraz ich najblisi. Opinie tych osób powinny by brane pod uwag w procesie podejmowania decyzji o wyborze dostpnych technologii medycznych. Celem tego przewodnika jest pomoc w skutecznym wyraaniu opinii chorych osób. 2.4 W jaki sposób wykorzystuje si ocen technologii medycznych? Sposoby wykorzystania oceny technologii medycznych róni si w poszczególnych pastwach Europy. W niektórych krajach, takich jak Anglia i Walia, procesy oceny technologii medycznych s wykorzy- 15

18 stywane do podejmowania decyzji o tym, czy dane leczenie lub inna technologia medyczna powinny by dostpne w ramach Narodowego Systemu Opieki Zdrowotnej, z uwzgldnieniem takiego aspektu, jak stosunek ich wartoci do kosztu. W innych krajach wikszy nacisk kadzie si na dowody skutecznoci danej technologii i efektywno kosztów, mniejszy za na opacalno. Ocena technologii medycznych moe by ródem informacji wspierajcych decyzje o wyborze priorytetów w opiece zdrowotnej lub szczegóowe decyzje o wprowadzeniu nowych terapii, na przykad dla: wadz w sektorze zdrowia odpowiedzialnych za wprowadzanie programów bada przesiewowych, patników usug medycznych decydujcych, które z technologii (takich jak zabiegi, leki) naley nansowa, organizacji ds. opieki zdrowotnej decydujcych o wykluczeniu lub wprowadzeniu nowych technologii (np. nowoczesnych rodzajów radioterapii), rm dziaajcych w sektorze opieki zdrowotnej, wytwarzajcych nowe produkty (np. w celu wykazania korzyci produktu uzasadniajcych jego koszt). Niektóre elementy raportów oceny technologii medycznych mog by równie wykorzystywane przez osoby prywatne, w tym: chorych i ich najbliszych, stojcych przed decyzj o wyborze leczenia sporód dostpnych opcji najlepiej odpowiadajcych ich potrzebom, osobom zdrowym rozwaajcym swój udzia w programach bada przesiewowych. 2.5 W jaki sposób dokonuje si oceny technologii medycznych? Proces oceny oraz sposób jej wykorzystania róni si pomidzy poszczególnymi organizacjami. W jednym przypadku skuteczna moe okaza si ocena dostpnych danych w celu lepszego zrozumienia stanu klinicznego, w innym wyjanienie aktualnego stanu wiedzy o danej technologii lub podjcie decyzji, które terapie bd opacane 16

19 ze rodków systemu opieki zdrowotnej. Chorzy i inne osoby pry watne zaangaowane w proces oceny potrzebuj jednoznacznego wyjanienia, czym jest ten proces i jak zostanie wykorzystany. Dane kontaktowe Krajowej Agencji ds. Oceny Technologii Medycznych podano w zaczniku 1. Mimo istniejcego zrónicowania, powszechnie przyznaje si, e proces oceny technologii medycznych skada si z czterech gównych elementów: a. potrzeba zdrowotna wymagajca zaspokojenia, b. proces kliniczny odnoszcy si do tej potrzeby, c. dane dotyczce rozpatrywanej technologii oraz interpretacja tych danych, d. stosunek korzyci do kosztu danej technologii (cho ten aspekt nie zawsze jest uwzgldniany). Do pkt. d: Gromadzone informacje mog posuy odpowiedzi na takie pytania jak: czy rozpatrywana technologia jest skuteczna? jakich korzyci dostarcza i komu? jaki jest jej koszt (dla systemu opieki zdrowotnej, dla chorego, itd.), z uwzgldnieniem kosztów zaniechania innych moliwoci (tzw. koszty alternatywne; potencjalny zysk w przypadku wydania funduszy na alternatywn procedur opieki zdrowotnej)? jak dana technologia wypada w porównaniu z dostpnymi technologiami alternatywnymi w odniesieniu do skutecznoci? czy rozpatrywana technologia jest skuteczna w istniejcych warunkach opieki zdrowotnej? Czy powinnimy j tu zastosowa? Jeli tak, w jaki sposób powinnimy to zrobi? To wanie analiza caego kontekstu odrónia ocen technologii medycznych od innych dyscyplin i pozwala osobom oceniajcym zarekomendowa dan technologi wadzom odpowiedzialnym za opiek zdrowotn w kraju. 17

20 Rys. 4. Proces oceny technologii medycznych 18

21 Kwestie opacalnoci danej technologii rozpatrywane s na podstawie danych z analizy ekonomiki zdrowia, w której zasady ekonomii stosowane s do zagadnie opieki zdrowotnej. Dane te mog odnosi si zarówno do kosztów bezporednich (takich jak koszt leków zuytych przez pacjenta lub liczba wizyt szpitalnych w danym okresie) lub porednich (takich jak koszt zwizany z przebywaniem na zwolnieniu lekarskim). Dane dotyczce kosztów wraz z danymi dotyczcymi skutecznoci klinicznej pozwalaj na oszacowanie efektywnoci kosztów danej technologii. Niektóre procesy oceny technologii medycznych posuguj si formaln metodologi podczas oceny efektywnoci kosztów. Oznacza to zazwyczaj szacowanie kosztów na podstawie zaoe wynikajcych z danych klinicznych oraz (lub) osobistych dowiadcze i opinii. Dokadno tych szacunków zaley od przyjtych zaoe. W przypadku bardzo ograniczonych danych ekonomicznych o nowej technologii medycznej, cay model moe nie by w peni rzetelny. Mimo, i naukowa ocena dostpnych danych moe wypa podobnie w rónych procesach oceny technologii medycznych, sposób ich kocowej oceny (tzn. sformuowanie rekomendacji dotyczcych przydatnoci danej technologii w systemie opieki zdrowotnej) moe by róny w poszczególnych krajach. W rezultacie podejmuje si niejednakowe decyzje o tym, które technologie naley zapewni pacjentom, co prowadzi do rónic w dostpnoci leczenia. 2.6 Sytuacja krajów, w których nie stosuje si procesów oceny technologii medycznych W niektórych krajach formalny proces oceny technologii medycznych lub inne podobne procesy uwzgldniajce opinie zewntrzne nie s stosowane. Niniejszy przewodnik moe by przydatny równie w tych krajach, wskazujc sposoby zbierania informacji na poparcie znaczenia danej technologii. 19

22 Zebrane informacje mona wykorzysta w nastpujcych celach: dla przekonania osób ze rodowiska medycznego o przydatnoci danego leczenia dla pacjentów, jako podstaw kampanii medialnej, dla prowadzenia skutecznego lobbingu wród polityków, dla wspierania pojedynczych chorych starajcych si o uzyskanie dostpu do danego leczenia. Zebranie informacji od wielu osób moe pomóc w wykazaniu, e dana technologia jest istotna dla wielu chorych, nie za dla ich garstki. Nawet w krajach stosujcych procesy oceny technologii medycznych chorzy mog wykorzysta zebrane informacje do celów nie zwizanych z samym procesem oceny technologii medycznych, np. do podnoszenia poziomu spoecznej wiadomoci o potrzebach chorych osób. 20

23 3. Uczestnictwo chorych, ich bliskich i innych osób w procesie oceny technologii medycznych W tej czci przewodnika wyjaniamy, dlaczego dowiadczenie chorego jest tak wane, czym s informacje, dane (ang. evidence) zwizane z chorymi osobami, oraz w jaki sposób mona uczestniczy w procesie oceny technologii medycznych. Te zalecenia nie stanowi sztywnych regu, s raczej ogólnymi wytycznymi, które wymagaj dostosowania do warunków konkretnego procesu. Informacje potwierdzajce warto danych zwizanych z chorymi osobami mog by równie przydatne do innych celów, takich jak przekonanie polityków o koniecznoci zapewnienia dostpu do danej terapii. Stosowanie si do porad zawartych w tym przewodniku nie gwarantuje uzyskania dla danej technologii oceny pozytywnej, moe jednak pomóc w nagonieniu stanowiska stowarzyszenia chorych. W wyniku procesu oceny technologii medycznych niektóre technologie mog zosta odrzucone lub nie uzyska rekomendacji. 3.1 Dlaczego dowiadczenia chorych s wane? Mimo, i wynik procesu oceny technologii medycznych jest wany dla wszystkich podmiotów, to wanie spoeczestwo, a szczególnie chorzy i ich bliscy s czsto bezporednimi bene cjentami decyzji agencji oceny technologii medycznych. Dlatego tak wane jest, by w procesie oceny technologii medycznych ich punkt widzenia zosta uwzgldniony. Ocena technologii medycznych polega gównie na przegldzie materiau zebranego w trakcie bada naukowych. Takie podejcie zakada jedynie ograniczony dostp do informacji obrazujcych faktyczny wpyw danej technologii na codzienne ycie chorych, ich bliskich i wszystkich czonków spoeczestwa. Najlepszym sposobem zrozumienia faktycznego wpywu danej technologii na ycie jest zwrócenie si do chorujcych osób (oraz ich bliskich) z prob o dostarczenie odpowiednich informacji. 21

24 Informacje pochodzce od chorych i ich najbliszych osadzone s w realiach, s to dane empiryczne (oparte na ich dowiadczeniu). Nikt nie wie lepiej, czym jest codzienne zmaganie si z chorob, ni ci, którzy faktycznie z ni yj, czyli chorzy oraz ich rodziny i pomocni przyjaciele. Rys. nr 5. Proces decyzyjny 22

25 To wanie ten aspekt moe stanowi unikalny wkad indywidualnych chorych i caych organizacji chorych w proces oceny technologii medycznych. Chorzy i ich bliscy znaj i potra opisa prawdziwe korzyci pynce z danego leczenia oraz faktyczny zakres dziaa niepo- danych. Na przykad: stwierdzenie, e chory wymiotuje pi razy na dob jest mniej przekonywujce, ni wyjanienie, co to naprawd oznacza ta osoba nie jest w stanie pracowa zawodowo lub wymioty pojawiaj si tak nagle, e nie zda doj do azienki i w rezultacie za kadym razem musi po sobie posprzta, uwiadomienie suchaczom, e uczucie zmczenia wywoane stosowanym leczeniem jest tak silne, i wymaga pozostawania w óku przez cay dzie i uniemoliwia choremu opiek nad dziemi, wyjanienie, e zaywanie tabletek jest bardziej dogodne od leczenia w postaci kroplówek doylnych, poniewa nie tylko ogranicza liczb wizyt szpitalnych, ale take pozwala choremu prowadzi w miar normalne ycie, opis wpywu leczenia na codzienne ycie chorego np. leczenie uniemoliwia mi pozostawanie w pozycji stojcej przez cay dzie, co oznacza, e nie mog pracowa. Do innych przykadów wpywu leczenia na ycie naley czas zuyty na wizyty lekarskie i pobyty w szpitalu w celu poddania si terapii, dyskomfort podczas leczenia, niezdolno do pracy zawodowej, bezczynno podczas wlewów kroplowych trwajcych w sumie po kilka dni lub brak energii do waciwego odywiania si. S to przykady wpywu choroby lub leczenia na wszystkie aspekty ycia, wiadczce o duym znaczeniu danych pochodzcych od chorych i innych osób dla waciwej oceny technologii medycznych. W niektórych przypadkach korzystniejsze moe by skoncentrowanie si na wyartykuowaniu potrzeb chorujcych osób bardziej, ni na prezentowaniu argumentów za dan terapi. Takie podejcie moe sprawi, e instytucja zajmujca si ocen technologii medycznych zareaguje na te potrzeby, nawet jeli dane leczenie nie uzyska akceptacji. Zaangaowanie si w proces oceny technologii medycznych daje moliwo pracy na rzecz zwikszania wiadomoci pracowników 23

26 suby zdrowia i polityków o potrzebach i preferencjach chorych osób (niezalenie od tego czy jest si osob prywatn czy te reprezentuje si organizacj chorych). W niektórych procesach oceny technologii medycznych pewn rol do odegrania maj przedstawiciele opinii publicznej (tj. ogó obywateli). Mog oni na przykad wskaza warunki, w których program bada przesiewowych byby niemoliwy do przeprowadzenia, ze wzgdu na odmow odpowiedzi przez ankietowane osoby. Naley wzi pod uwag draliwo pyta o zarobki czy gotowo poniesienia okrelonych wydatków z wasnej kieszeni na leki lub leczenie. Równie trudne moe by pytanie o ocen uchybie personelu medycznego w procesie leczenia. 3.2 Czym s informacje zwizane z chorym? Dane zwizane z chorym mona uzyska w wyniku badania jakociowego, koncentrujcego si w wikszym stopniu na pogldach i opiniach ni na statystycznej analizie typowej dla badania ilociowego. Chorzy i ich bliscy mog uczestniczy w badaniu jakociowym poprzez udzia w rónych grupach dyskusyjnych lub ankietach. S to skuteczne sposoby wniesienia wasnego wkadu w procesy oceny technologii medycznych, o ile istnieje taka moliwo. Mona do procesu oceny technologii medycznych wcza te lub dodatkowo informacje pozyskane bezporednio od chorych, ich bliskich i innych osób. Przed rozpoczciem gromadzenia tych informacji naley skontaktowa si z waciw instytucj ds. oceny technologii medycznych i ustali, jakie informacje naley zbiera. Poszczególne instytucje mog dysponowa wasnymi wytycznymi w tym zakresie. Na przykad NICE (brytyjska Agencja ds. Oceny Technologii Medycznych) przygotowaa praktyczny poradnik dla stowarzysze chorych: NICE (2004) Contributing to a Technology Appraisal: A Guide for Patient/Carer Groups (Udzia w Ocenie Technologii Medycznych: Wskazówki dla stowarzysze chorych) dostpny w jzyku angielskim na stronie internetowej pod adresem: uk/getinvolved/patientandpublicinvolvement/patient_and_public_involvement.jsp 24

27 Do informacji zwizanych z chorym nale: a) Obcienie chorob: rodzaj choroby: krótkotrwaa czy przewleka kilka ograniczonych objawów czy wiele objawów objawy utrudniajce codzienne ycie choroba miertelna czy nie ograniczenia, jakie choroba nakada na: codzienne ycie zdolno do pracy ycie spoeczne kontakty z rodzin i przyjaciómi wpyw na samopoczucie chorego czynnoci sprawiajce trudno pacjentom yjcym z t chorob czy choroba uniemoliwia chorym wypenianie wybranej przez nich roli yciowej? czy chory odczuwa ból w zwizku z chorob i (lub) leczeniem? w jaki sposób odczuwanie bólu zaburza codzienne zajcia? czy konieczne jest regularne zaywanie rodków przeciwbólowych? aspekt choroby najtrudniejszy do zaakceptowania przez chorego b) Oceniana technologia: jakie s oczekiwania chorych i ich bliskich wobec nowej technologii? jakie korzyci daje ta technologia? jak wypada porównanie tych korzyci z korzyciami obecnie stosowanego leczenia? czy nowa technologia pomaga chorym w wypenianiu ich yciowej roli? jak wane s dla chorego korzyci z nowej technologii? skutki leczenia uznawanego przez chorych za najbardziej przydatne 25

28 jaki jest wpyw korzyci z nowej technologii na codzienne ycie chorego? jakie s dziaania niepodane ocenianej technologii? jak wypada porównanie z dziaaniami niepodanymi innych rodzajów leczenia? jaki jest stosunek dziaa niepodanych wzgldem potencjalnych korzyci? jakie byyby konsekwencje ograniczenia dostpu do technologii dla chorego? jaka jest ocena przydatnoci technologii w opinii chorych i ich bliskich? w jakim stopniu dana technologia pasuje do codziennego ycia chorego? jaki jest wpyw danej technologii na samopoczucie chorego? nansowe aspekty danej technologii: koszty podróy utrata zarobków koszt opacenia opieki Wane jest, by dane zwizane z chorym zawieray wyjanienie, i pomimo moliwych dziaa niepodanych, które dla osób oceniajcych mog wydawa si niemoliwe do zaakceptowania, dla chorego cierpicego na dan chorob mog one by krótkotrwa niedogodnoci, niewykluczajc dugotrwaych korzyci. Na przykad: przeszczep szpiku w leczeniu raka moe by bardzo trudno tolerowany oraz wymaga pobytu w szpitalnej izolatce. Jednak, jeli spowoduje wyleczenie, wikszo pacjentów uzna to leczenie za opacalne. Chodzi o to, jaki jest - w opinii osoby yjcej z dan chorob (oraz jej bliskich) - stosunek korzyci do strat/kosztów oraz o skuteczne przekazanie tej opinii ekspertom dokonujcym oceny technologii. Stowarzyszenia mog podkreli w swoim przekazie mechanizmy dostosowawcze uywane przez chorych, takie jak zmiany diety lub stosowanie leczenia uzupeniajcego, co pozwoli umieci dan technologi w szerszym kontekcie. c) Wpyw na najblisze otoczenie: Wane jest równie wczenie do oceny dowiadcze rodziny i/lub opiekunów. Mog one odnosi si do sposobu, w jaki choroba bliskiej 26

29 osoby wpywa na ich ycie. Na przykad: zwalnianie si z pracy, w celu sprawowania opieki, opacanie opieki, opacanie opieki do dzieci chorego, który sam nie moe zajmowa si swoim dzieckiem/dziemi, trudnoci nansowe wynikajce ze zmniejszenia liczby godzin pracy, patrzenie na cierpienie pacjenta, sabe zdrowie opiekuna w wyniku skoncentrowania wszystkich wysików na opiece nad chorym. Mona take doczy opis, w jaki sposób dana technologia mogaby odmieni ycie rodziny (opiekunów) chorego. 3.3 Kiedy moe si zaangaowa stowarzyszenie chorych? Chorzy i inne osoby prywatne mog mie moliwo uczestniczenia w procesie oceny technologii medycznych na wszystkich jego etapach, jednak istniej tu pewne rónice zarówno pomidzy poszczególnymi krajami, jak i w obrbie danego kraju. Chorzy mog zaproponowa do oceny zagadnienia o szczególnym znaczeniu w yciu osób dotknitych dan chorob. Moe to dotyczy leczenia o mniejszej liczbie dziaa niepodanych lub leczenia wywoujcego inne skutki uboczne, moe to by dostp do procedur, takich jak zjoterapia lub brak jednakowego dostpu do danej procedury dla wszystkich chorych w kraju. Naley uwanie rozway kwesti czy w danym przypadku proces oceny technologii medycznych bdzie uyteczny czy raczej moe on spowodowa ograniczenie dostpu do technologii. Zaley to od sposobu wykorzystania procesów oceny technologii medycznych. Jeli s one wykorzystywane do oceny opacalnoci danej technologii, negatywny wynik oceny moe ograniczy do niej dostp. W przypadku najnowszych terapii lub technologii istotnych jedynie dla niewielkiej grupy chorych moe nie uda si zgromadzi wystarczajcej liczby dowodów na ich opacalno, co w rezultacie przyczyni si do braku rekomendacji. 27

30 3.4 Jak stowarzyszenie chorych moe si zaangaowa? Zebranie informacji o toczcych si procesach oceny technologii medycznych Chorzy z pastw, w których funkcjonuj krajowe lub regionalne agencje/oddziay ds. oceny technologii medycznych powinni wej na stron internetow tych instytucji i sprawdzi czy umieszczono na niej plan pracy agencji. W danym kraju procesami oceny technologii medycznych moe zajmowa si wicej ni jedna instytucja, bd te poszczególne agencje mog specjalizowa si w konkretnym aspekcie oceny technologii medycznych, co wymaga sprawdzenia informacji na kilku stronach internetowych. Takie dane mona równie znale na stronach internetowych instytucji pastwowych zajmujcych si ochron zdrowia. Jeli poszukiwanych informacji nie ma w Internecie, naley zatelefonowa lub napisa do danej agencji z prob o ich udostpnienie. Podjcie decyzji o uczestnictwie w procesie oceny technologii medycznych Jeli wynik procesu oceny technologii medycznych moe mie wpyw na osob zainteresowan, jej bliskich lub osoby korzystajce z usug danej organizacji oraz jeli osoba zainteresowana posiada odpowiednie zasoby, powinna rozway swój udzia w procesie, polegajcy na dostarczeniu informacji niezbdnych do oceny danej choroby i (lub) technologii. Wane jest, by Zespó Oceniajcy mia moliwo penego zrozumienia, czym jest ycie z dan chorob takich danych mog wanie dostarczy chorzy lub organizacje ich zrzeszajce. Co zrobi, gdy nie zwrócono si do osób chorych o dostarczenie tych informacji? Jeli chorzy nie zostan bezporednio poproszeni o dostarczenie informacji do procesu oceny technologii medycznych, powinni skontaktowa si z agencj dokonujc oceny i zaoferowa jej swoj pomoc. Ludzie, których wynik procesu oceny technologii medycznych moe bezporednio dotyczy maj wiele do powiedzenia. Powinni oni opisa swoje dowiadczenia (z chorob (i/lub) dan technologi) oraz 28

31 zwróci uwag na warto informacji pochodzcych bezporednio od chorego. Na przykad: w ocenie programu terapii mowy dla chorych po udarze konieczne jest zrozumienie praktycznych aspektów dostpnoci takiego programu informacji tych mog dostarczy przede wszystkim osoby dotknite udarem (chorzy i ich opiekunowie). Inny przykad to ocena wzgldnej wartoci opieki szpitalnej i ambulatoryjnej u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów jake wane jest tu zrozumienie stopnia akceptacji tych dwóch rodzajów opieki przez chorych (kwestie takie jak: dojazd, opieka nad dziemi, zwolnienie z pracy, itd. mog mie wpyw na ich ocen). 3.5 W jaki sposób dostarcza informacji zwizanych z chorym? W punkcie 3.2 Czym s informacje zwizane z chorym podano przykady informacji, jakie chorzy, ich bliscy i inne osoby mog wnie do procesu oceny. Poniej wyjaniamy, w jaki sposób mona dostarczy tych informacji. Zebranie pisemnych informacji od chorych Kluczowym aspektem skutecznego udziau w procesie oceny jest zapewnienie jasnoci przekazu. Szczegóowa zawarto danych empirycznych bdzie zaleaa od wymaga danej agencji ds. oceny technologii medycznych. Dlatego w tej kwestii warto zwróci si o porad bezporednio do instytucji dokonujcej oceny. Poniej podajemy przykady informacji, które naley dostosowa do wymaga danej instytucji. Wykaz elementów, jakie powinna zawiera informacja od pacjenta zamieszczono w Zaczniku 2. Gorco zachcamy take do zwrócenia si o porad bezporednio do agencji ds. oceny technologii medycznych osoby tam pracujce wiedz najlepiej, jakie informacje bd potrzebne. Stowarzyszenia chorych mog zbiera informacje o dowiadczeniu ycia z chorob z kilku róde. Naley zaplanowa, jakie informacje chcemy zamieci oraz w jaki sposób bdziemy je gromadzi: 29

32 czy ju dysponujemy pewnymi informacjami (np. pytania pacjentów zgaszane na infoliniach telefonicznych mog sygnalizowa pewne istotne problemy)? czy chcemy zwróci si do pacjentów bezporednio korzystajc z badania ankietowego? czy moemy wykorzysta grupy dyskusyjne lub kwestionariusze? Rozmowy indywidualne? czy istniej grupy wsparcia, z którymi mona porozmawia o problemach pacjentów i ich bliskich? czy interesujce nas problemy byy omawiane na forach internetowych lub podczas o cjalnych spotka? naley rozway zwrócenie si do pacjentów i ich bliskich o dokonanie wyboru pomidzy ocenian technologi a sposobem leczenia, z którym jest ona porównywana: jaki byby ich wybór i dlaczego? Ilo materiau do rozpatrzenia przez Zespó Ekspertów bdzie prawdopodobnie bardzo dua. Naley zatem zadba o zwizo. Jeli na poparcie tych informacji zebralimy duo danych, takich jak wyniki bada ankietowych, naley umieci je w zaczniku, by nie zaciemniay najwaniejszego przekazu. Zacytowanie dosownych wypowiedzi chorych lub ich do- wiadcze moe by niekiedy przydatne w argumentacji na rzecz danej technologii, przemawiajc ywo do wyobrani ekspertów. Naley jednak pamita, e Zespó Oceniajcy specjalizuje si w ocenie dowodów naukowych i moe w ogóle nie wzi pod uwag tych przykadów. Nie naley zakada, e eksperci bd mie wiadomo wszystkich konsekwencji choroby najprawdopodobniej nie bd jej mieli (cho oni sami mog sdzi inaczej). Jednoczenie w dostarczanych przez nas informacjach warto stale podkrela najwaniejsze przesanie, by przekaz nie utkn w szczegóach. Uczmy si z dowiadcze innych osób. Mona zwróci si do grup ju uczestniczcych w procesie oceny technologii medycznych o informacje, w jaki sposób zebray one dane co okazao si skuteczne, a co nie. 30

33 Grupy pacjentów nie powinny stara si zbiera informacji czysto naukowych, których dostarczaj zespoy profesjonalne. Unikalnym i niezwykle wanym wkadem stowarzysze chorych w proces oceny jest wanie przedstawienie dowiadcze ludzi yjcych z chorob. Dostarczanie informacji w formie pisemnej Pisemna informacja moe zawiera nastpujce elementy: a) dlaczego wkad stowarzyszenia lub indywidualnego chorego jest istotny, b) komentarz do ju opublikowanych danych, c) dowiadczenie ycia z chorob, d) wpyw ocenianej technologii na ycie. ad. a) Dlaczego udzia chorujcych osób jest istotny? Aby doceni warto danych zgromadzonych przez indywidualnych chorych lub stowarzyszenia chorych, Zespó Ekspertów musi mie jasno, na jakiej podstawie informacje te zostay zebrane. W tej czci naley poruszy takie zagadnienia, jak: dowiadczenie poszczególnych osób lub organizacji dostarczajcej dane i jej odbiorców, okrelenie, do jakich ludzi dociera dana organizacja ze swoj dziaalnoci, jakie usugi organizacja wiadczy swoim czonkom, w jaki sposób zgromadzono dane oraz czy zostay one zgromadzone na potrzeby tego procesu oceny technologii medycznych, czy te posuono si danymi ju istniejcymi. Informacje te pomog zespoowi oceniajcemu doceni warto zebranego materiau. Szczególnym wyzwaniem dla pewnych grup chorych jest sytuacja, w której osoby korzystajce z ich usug lub wystpuj w imieniu tych 31

34 grup nie reprezentuj interesów wszystkich chorych. Nie oznacza to, i pogldy tych grup s mniej wane. Naley jednak zaznaczy, e prezentowane stanowisko nie jest stanowiskiem wszystkich. Zbierajc dane zwizane z chorym naley pamita o tym, co podlega ocenie, czyli o samej technologii medycznej. Historia ycia danego pacjenta jest istotna o tyle, o ile suy zilustrowaniu problemu ycia z chorob. Naley skoncentrowa si na gromadzeniu informacji dostpnych wycznie od pa cjentów i ich bliskich. ad. b) Komentarz do opublikowanych dostpnych danych Dla zilustrowania punktu widzenia chorych mona zamieci komentarz do ju istniejcych danych, w którym wyjania si, w jakim stopniu dane te s istotne dla ludzi dotknitych chorob. Tymi danymi mog by raporty z bada klinicznych, do których dostp mona uzyska przez biblioteki z literatur fachow bd od doradców naukowych lub medycznych pracujcych dla poszczególnych stowarzysze chorych. Dane pochodzce od chorych mog koncentrowa si na wyjanieniu przydatnoci danej technologii medycznej w caociowej strategii leczenia z uwzgldnieniem takiego aspektu jak samodzielno uwaana przez wielu chorych za kwesti priorytetow. Jako ycia wyraenie oznaczajce stopie zadowolenia czowieka z obecnego ycia i samopoczucia jest obszarem, w którym stowarzyszenia chorych maj potencjalnie najwicej do powiedzenia w ramach procesu oceny technologii medycznych. Znaczenie, jakie chorzy i ich bliscy przypisuj jakoci ycia musi znale wyraz w opisie ich dowiadcze. Wyniki oceny jakoci ycia pacjentów uzyskane w badaniach klinicznych mona wzbogaci doczajc ich interpretacj przez osoby dotknite chorob, co pomoe ekspertom oceniajcym w zrozumieniu wpywu danej technologii na codzienne ycie. To wanie chorzy i ich najblisi dokadnie wiedz, jaki wpyw ma dana choroba na ich codzienne ycie, oraz w jaki sposób konkretne leczenie lub strategie postpowania mog wpyn na jako ycia. Pomimo duej 32

35 wiedzy na temat chorób, jak posiadaj klinicyci oraz okazywanego przez nich wspóczucia, nie maj oni dowiadczenia codziennego funkcjonowania z chorob. T sytuacj mog opisa jedynie chorzy i ich bliscy. Wiele narzdzi oceniajcych jako ycia bada szczególne potrzeby chorych na konkretn chorob lub wie si z wybranym aspektem choroby (takim jak: ból, duszno, itd.). Wykaz tych narzdzi jest dostpny w jzyku angielskim na stronie php. Interpretacja danych naukowych w sposób majcy znaczenie dla chorych i ich bliskich moe wymaga od nas pewnego wysiku, jednak dokonanie interpretacji z perspektywy chorego pomoe ekspertom oceniajcym lepiej zrozumie znaczenie tych danych. Obecnie zaczynamy przyznawa, e jako ycia bliskich i/lub opiekunów chorego jest równie wanym aspektem choroby, jednak brak jest wystarczajcych danych na ten temat. ad c) Dowiadczenie ycia z chorob. Kwesti t omówiono szczegóowo w punkcie 3.2 Czym s informacje zwizane z chorym? W skrócie naley tu uwzgldni dowiadczenie ycia z chorob, czyli: objawy, w jaki sposób choroba wpywa na codzienne ycie, krótko- i dugotrway wpyw choroby na dugo i jako ycia, psychologiczne i spoeczne aspekty choroby. ad. d) Wpyw ocenianej technologii medycznej na ycie. Kwesti t omówiono szczegóowo w punkcie 3.2 Czym s informacje zwizane z chorym? Podsumowujc, naley tu uwzgldni wpyw danej technologii medycznej na chorych i ich bliskich. Do prezentowanych danych mona wczy nastpujce kwestie: korzyci i dziaania niepodane ocenianego leczenia, wpyw nowej technologii (ocenianego leczenia) na codzienne ycie, psychologiczne i spoeczne konsekwencje ocenianego leczenia oraz braku leczenia, 33

36 skutki nansowe, tj. efektywno przewidywanych kosztów, nowej technologii (ocenianego leczenia). Osobista prezentacja zebranych informacji W niektórych procesach oceny technologii medycznych (np. w proce sach oceny prowadzonych przez NICE w Anglii i Walii) osoby dotknite chorob maj moliwo uczestniczenia w spotkaniach i osobistego zaprezentowania danych. Do tego celu naley dobra takich chorych, którzy bd w stanie przekaza swój punkt widzenia wysoko wykwali kowanym ekspertom zasiadajcym w Komisji Oceniajcej. NICE przyznaje, e zadanie to moe sprawi chorym trudnoci i dlatego przed i po spotkaniach maj oni zapewnion pomoc zakresie takiej prezentacji. Do zapamitania! Dwa lub trzy najwaniejsze przesania, które chcemy przekaza w swoim wystpieniu powinny znale si na pocztku prezentacji, gdy uwaga ekspertów nie jest rozproszona. Nastpnie nale- y zilustrowa te kwestie przykadami, a pod koniec wystpienia jeszcze raz powtórzy najwaniejsze przesanie. Poniej przestawiamy kilka ogólnych wskazówek pozwalajcych zmniejszy uczucie dyskomfortu i tremy przed wystpieniem: staraj si zaj miejsce na linii wzroku przewodniczcego komisji, we notatnik, w którym moesz zapisywa swoje uwagi do spraw poruszanych w dyskusji, osoby zdenerwowane perspektyw wystpienia powinny najpierw uoy je sobie w gowie, moesz przyzna, e rozumiesz wysuwane argumenty, ale powiedz wyranie, jeli si z nimi nie zgadzasz, jeli chcesz kogo przekona, bd uprzejmy, ale wytrway w argumentacji, uywaj krótkich zda, mów na temat, unikaj kategorycznych wyrae takich jak musicie, itp., 34

37 natomiast staraj si podawa wasne komentarze w sposób nie zastraszajcy rozmówców. Dobrze jest wykorzysta takie zwroty jak np. osoby cierpice na t chorob wolayby, jeli zorientujesz si, e twoje sowa zostay le zrozumiane, przekaz swój punkt widzenia jeszcze raz, innymi sowami. Osoby wystpujce przed Zespoem Ekspertów mog mie ograniczony czas na swoje wystpienie. Mog take nie mie moliwoci udzielenia odpowiedzi na pytania, które chciayby usysze. Dlatego proponujemy prosty sposób znany pod hasem ABC (ang. Answer, Bridge, Control, czyli: odpowied, cznik, przesanie). Jest to metoda trzyczciowych zda. Po usyszeniu pytania: odpowiadamy na nie w pierwszej kolejnoci, nastpnie wypowiadamy sowa bdce cznikiem do waciwej treci, któr chcemy przekaza, na koniec przekazujemy tre, na której nam zaley. Zaómy, na przykad, e zaley nam na przekazaniu informacji, i dziki zjoterapii moemy samodzielnie doj do toalety, co pozwala nam unikn zakopotania zwizanego z poproszeniem kogo o odprowadzenie nas do azienki. Eksperci pytaj: Ile kroków moe Pan/Pani przej bez pomocy? Przykadowa odpowied: Dawniej udawao mi si przej samodzielnie 5 kroków, jednak po zjoterapii mog przej 20 kroków, co pozwala mi na samodzielne dojcie do azienki. Mona take skoncentrowa si na wskazaniu konsekwencji choroby lub leczenia, które nie zostay uwzgldnione przez ekspertów w dyskusji. 3.6 Partnerstwo we wspópracy W procesie oceny technologii medycznych moe uczestniczy wiele stowarzysze zrzeszajcych nieprofesjonalistów, którzy maj prawo wyrazi swoj opini. Chorzy i inne osoby prywatne mog odnie korzy ze wspópracy pomidzy ludmi z rónych rodowisk: uniwersytetów, towarzystw ubezpieczeniowych, stowarzysze naukowych, 35

38 suby zdrowia i przemysu. Wszystkie te grupy czy dobro chorych, ich bliskich i spoeczestwa obywatelskiego. Wiele ze wspomnianych zespoów moe by uczestnikami procesu oceny technologii medycznych. Mog one dostarcza danych do oceny lub informacji o sposobie wykorzystania danej technologii. Naley zastanowi si nad wyborem odpowiednich partnerów tzn. czy do wspópracy nad zoeniem danych mona wczy inne ugrupowania. Wspólny wkad kilku grup reprezentujcych stanowisko wikszej liczby chorych moe mie wielk si przebicia. Mówic jednym, silnym gosem mamy wiksz szans, e gos ten zostanie usyszany. Stowarzyszenia mog zebra poparcie osób korzystajcych z ich usug, co z pewnoci wzmocni si przekazu. Zespoy profesjonalistów (np. lekarzy, pielgniarek lub farmaceutów) mog podziela zdanie danej organizacji na temat ocenianej technologii medycznej. W takim przypadku naley dooy wszelkich stara, by skadanie informacji byo waciwie skoordynowane. Wówczas Zespó Ekspertów dostaje jasny sygna o jednolitym stanowisku w kwestii wartoci danej technologii medycznej. Naley zachowa ostrono, jeli inne rodowiska prezentuj odmienne pogldy na temat danej technologii. W takim przypadku naley odnie si do tego faktu w swoich materiaach. Pomocne moe by podzielenie si zebranym materiaem z innymi podmiotami uczestniczcymi w procesie oceny. Dziki temu mona bdzie unikn sytuacji, w której Zespó Oceniajcy otrzymuje sprzeczne informacje na temat dowiadcze chorych. 3.7 Co dzieje si z zebranym materiaem? Dowiadczenia ludzi dotknitych chorob, czyli dane zwizane z chorym, s rozpatrywane wraz ze wszystkimi innymi danymi przez Zespó Ekspertów, którego rola polega na ocenie zebranych informacji. 36