Podziękowania. Autorzy raportu serdecznie dziękują następującym osobom:

Transkrypt

1 Podziękowania Autorzy raportu serdecznie dziękują następującym osobom: Stephanie Pendry i Rob Parry-Jones z międzynarodowej organizacji eksperckiej TRAFFIC International za wsparcie przy opracowaniu metodologii prowadzenia monitoringu handlu; Badaczom, którzy przeprowadzili monitoring handlu w całym kraju Pracownikom sklepów zoologicznych, którzy zgodzili się udzielić odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu.

2 Wydawca: WWF Polska Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody ul. Wiśniowa Warszawa Tel Fax Autorzy: Skład: Druk: Nakład: Magdalena Romanowicz, WWF Polska Karolina Tymorek, WWF Polska WWF Polska Studiouh.com 50 sztuk Zdjęcie na okładce: Anthony B.Rath / WWF-Canon WWF Polska Światowy Fundusz Na Rzecz Przyrody Warszawa 2009 Niniejszy raport powstał z inicjatywy WWF Polska, dzięki pomocy finansowej z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Za treść raportu odpowiada jedynie WWF Polska, poglądy w nim wyraŝone nie odzwierciedlają w Ŝadnym razie oficjalnego stanowiska Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. 2

3 I. WSTĘP Przepisy regulujące handel zagroŝonymi gatunkami obowiązują w Polsce od momentu wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. W ciągu ponad 5 lat organizowane były róŝne akcje mające na celu podniesienie świadomości na temat obowiązujących przepisów zarówno wśród potencjalnych nabywców chronionych gatunków, jak i wśród sprzedawców oraz słuŝb odpowiedzialnych za egzekucję przepisów. ZaangaŜowane w tę problematykę są zarówno organizacje pozarządowe (tj. WWF Polska, PTOP Salamandra ), jak i słuŝba celna, policja, prokuratura oraz organy CITES 1. Ze statystyk zarówno policyjnych jak i celnych jasno wynika, Ŝe mimo szeregu działań edukacyjnych wciąŝ wiele osób nie zna obowiązujących przepisów, lub celowo ich nie przestrzega. Co roku funkcjonariusze słuŝby celnej zatrzymują na granicy setki, a nawet tysiące okazów gatunków chronionych Konwencją Waszyngtońską i przepisami UE, są to przede wszystkim martwe okazy (np. pamiątki turystyczne), ale zdarzają się równieŝ Ŝywe okazy. W ostatnich latach dość duŝa była teŝ liczba Ŝywych zwierząt zatrzymanych przez policję na rynku wewnętrznym Polski, mimo obowiązujących w tym zakresie przepisów. Niestety przepisy krajowe, które miały dostosować obowiązujące w Polsce prawo do wspólnotowego są wciąŝ dość niejasne i wymagają udoskonalenia. Rekomendacje Grupy Roboczej ds. CITES 2 dotyczące dostosowania krajowego prawa do unijnego zostały przekazane Ministerstwu Środowiska juŝ w 2008 r., jednakŝe dotychczas przepisy nie zostały zmienione. Niniejszy raport przedstawia wyniki analizy handlu gatunkami objętymi ochroną CITES i przepisami UE, przeprowadzonej na rynku wewnętrznym Polski w 2009 r. Analiza miała na celu określenie obecnej sytuacji na rynku zwierząt egzotycznych objętych ograniczeniami w handlu. Autorom raportu chodziło nie tylko o uzyskanie informacji na temat ilości zwierząt gatunków chronionych oferowanych do sprzedaŝy, ich róŝnorodności gatunkowej, ale przede wszystkim o dokumentację towarzyszącą tym zwierzętom, świadczącą o ich legalnym pochodzeniu. Ponadto analiza rynku miała na celu zorientowanie się co do obecnego stanu wiedzy pracowników/właścicieli sklepów zoologicznych na temat obowiązujących przepisów. W wyniku analizy zebranych danych autorzy raportu przedstawili najwaŝniejsze obecnie problemy w dziedzinie handlu zagroŝonymi gatunkami, a takŝe aktualne, dostosowane do tych problemów rekomendacje działań. 1 CITES Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagroŝonych wyginięciem, tzw. Konwencja Waszyngtońska). Organy CITES: Organ Administracyjny (Zarządzający) to Minister Środowiska; Organ Naukowy (Doradczy) to Państwowa Rada Ochrony Przyrody. 2 Grupa Robocza ds. CITES - platforma ułatwiająca wymianę informacji i współpracę między podmiotami zaangaŝowanymi w egzekwowanie przepisów ochrony przyrody w zakresie zwalczania nielegalnego handlu chronionymi roślinami i zwierzętami. Jej pracom patronuje Komisja do Spraw CITES Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W skład Grupy wchodzą przedstawiciele m.in. Ministerstwa Finansów, Komendy Głównej Policji, WWF Polska, PTOP Salamandra, Rady Ogrodów Zoologicznych, TOZ i wiele innych. 3

4 II. METODOLOGIA ANALIZY HANDLU ZWIERZĘTAMI NALEśĄCYMI DO GATUNKÓW CHRONIONYCH 3 POSTANOWIENIAMI KONWENCJI WASZYNGTOŃSKIEJ (CITES) I PRZEPISAMI UE 4. W celu analizy aktualnych trendów handlu zagroŝonymi gatunkami na rynku wewnętrznym w Polsce przeprowadzono monitoring sklepów zoologicznych oraz giełd zoologicznych w wybranych miastach. Na wstępie ustalono zakres tematyczny oraz zasięg geograficzny monitoringu. Biorąc pod uwagę specyfikę rynku zdecydowano się na analizę handlu jedynie Ŝywymi zwierzętami naleŝącymi do gatunków objętych postanowieniami Konwencji Waszyngtońskiej oraz przepisami Unii Europejskiej. Po przeanalizowaniu policyjnych statystyk zatrzymań okazów CITES w Polsce zadecydowano o prowadzeniu monitoringu jedynie w największych miastach, gdzie istnieje popyt na egzotyczne zwierzęta. W celu dokonania moŝliwie najdokładniejszej i rzetelnej analizy trendów handlu zagroŝonymi gatunkami podzielono monitoring rynku na dwie fazy (fazę 1 i fazę 2) i ustalono metodologię monitoringu dla kaŝdej z nich. Metodologia monitoringu - faza 1 Metodologia fazy 1 została ustalona przez specjalistów z WWF Polska w oparciu o opublikowane dotychczas raporty (m.in. organizacji międzynarodowej TRAFFIC). W celu przeprowadzenia fazy 1 zatrudniono czterech badaczy. Zostali oni podzieleni na dwie dwuosobowe grupy (A i B), które przeprowadziły monitoring w wybranych miastach w całej Polsce. Grupa A objęła badaniami Warszawę, Łódź, Trójmiasto, Radom, Kielce, Białystok, Olsztyn, Przemyśl i Białą Podlaską. Grupa B: Poznań, Szczecin, Toruń, Gorzów Wielkopolski, Wrocław, Katowice, Opole, Kraków. W ramach pierwszej fazy monitoringu badacze przeprowadzili w wyŝej wymienionych miastach kolejno następujące działania: 1. Sporządzenie za pomocą danych z Internetu listy sklepów zoologicznych oferujących Ŝywe zwierzęta (luty 2009). 2. Weryfikacja listy sklepów zoologicznych pod względem oferowania do sprzedaŝy gatunków CITES na podstawie anonimowych rozmów telefonicznych badaczy z pracownikami sklepów (luty 2009). 3. Sporządzenie listy giełd zoologicznych wraz z ich terminami (luty 2009). 4. Anonimowy monitoring prowadzony przez badaczy w sklepach i na giełdach zoologicznych w miastach wybranych przez specjalistów WWF Polska w oparciu o listę sporządzoną w wyniku weryfikacji telefonicznej i internetowej. Badacze odwiedzali wybrane sklepy i giełdy (w okresie luty marzec 2009) i zbierali anonimowo następujące informacje (za pomocą formularzy): gatunki oferowane do sprzedaŝy, ilość osobników danego gatunku, ewentualna informacja nt. pochodzenia, inne istotne spostrzeŝenia. Monitoring przeprowadzono na 3 giełdach zoologicznych i w 62 sklepach: o Grupa A - Warszawa (12 sklepów), Łodzi (10 sklepów, 1 giełda), Trójmiasto (11 sklepów); o Grupa B Poznań (6 sklepów, 1 giełda), Wrocław (7 sklepów), Kraków (5 sklepów), Opole (3 sklepy) i Katowice (8 sklepów, 1 giełda w Świętochłowicach). 3 Ilekroć mowa w niniejszym rozdziale o gatunkach chronionych, zagroŝonych naleŝy przez to rozumieć jedynie te gatunki, które objęte są postanowieniami Konwencji Waszyngtońskiej oraz przepisami Unii Europejskiej (patrz przypis nr 4). 4 Rozporządzenie nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi. 4

5 Dane z fazy 1 zebrano w tabelach. PosłuŜyły one do napisania niniejszego raportu, stanowiły takŝe wytyczne do opracowania metodologii fazy 2. Metodologia monitoringu - faza 2 Metodologia fazy 2 została ustalona przez specjalistów z WWF Polska we współpracy z ekspertami z TRAFFIC International oraz ze specjalistą ds. CITES ze słuŝby celnej. Celem głównym tej fazy monitoringu było zebranie danych na temat dokumentacji towarzyszącej zwierzętom naleŝącym do zagroŝonych gatunków, oferowanym do sprzedaŝy. Ze względu na specyfikę priorytetowych informacji, jakie miały być zebrane przez badaczy niezbędne okazało się przyjęcie strategii monitoringu jawnego. Z doświadczenia ekspertów TRAFFIC International wynika, Ŝe jest to jedyna forma monitoringu, która daje szansę na uzyskanie tak szczegółowych informacji, jak dokumenty. Na potrzeby fazy 2 stworzony został kwestionariusz z pytaniami mającymi na celu uzyskanie informacji m.in. na temat dokumentacji i wiedzy sprzedawców w zakresie tematyki CITES. Ustalając powyŝszą metodologię liczono na współpracę sektora handlowego i na uzyskanie oczekiwanych informacji, jednakŝe wyniki tej części monitoringu były trudne do przewidzenia. W opcji minimum druga faza monitoringu miała dostarczyć informacji dodatkowych na temat gatunków znajdujących się na rynku, jak równieŝ pozwolić na rozwaŝenie potrzeby dodatkowych akcji informacyjnych dla sektora handlowego. W celu przeprowadzenia fazy 2 zatrudniono czterech badaczy. Zostali oni podzieleni na dwie dwuosobowe grupy (C i D), które przeprowadziły w okresie maj wrzesień 2009 jawny monitoring rynku Ŝywymi okazami zwierząt zagroŝonych wyginięciem w wybranych miastach w 53 sklepach (wyboru sklepów dokonali specjaliści WWF Polska w oparciu o wyniki fazy 1 monitoringu): o o Grupa C Warszawa (13 sklepów), Łódź (3 sklepy), Trójmiasto (10 sklepów). Grupa D Wrocław (6 sklepów), Katowice (7 sklepów), Opole (3 sklepy), Poznań (5 sklepów), Kraków (6 sklepów). Ze względu na specyfikę fazy 2 zrezygnowano z prowadzenia monitoringu giełd zoologicznych. Badacze mieli za zadanie wypełnić kwestionariusz w oparciu o rozmowę z pracownikiem/właścicielem/kierownikiem sklepu zoologicznego. W przypadku odmowy współpracy ze strony sklepu, badacze uzupełniali część pierwszą kwestionariusza, zawierającą informacje na temat gatunków chronionych oferowanych do sprzedaŝy w danym sklepie w dniu badania (ilość osobników danego gatunku, dokumentacja nt. legalnego pochodzenia, inne istotne spostrzeŝenia). W przypadku chęci współpracy ze strony personelu sklepu badacze wypełniali (w oparciu o rozmowę) zarówno pierwszą część kwestionariusza (w szczególności część dotyczącą pochodzenia okazów), jak równieŝ drugą część kwestionariusza zawierającą pytania dodatkowe. Dane zbierane w pierwszej części kwestionariusza: 1. Kim jest rozmówca: kierownik, właściciel sklepu, czy sprzedawca 2. Gatunki w sprzedaŝy 3. Liczba osobników 4. Pochodzenie okazu: pozaunijne, czy unijne oraz szczegółowa informacja (hodowla własna, hodowla polska, hodowla zagraniczna, pochodzenie z natury, inne) 5. Wejście w posiadanie: przychówek z własnej hodowli, bezpośredni importer do Unii Europejskiej, od hodowcy, od hurtownika, z innego sklepu, od osoby prywatnej, inne. 6. Dokumenty (z zaznaczeniem, czy sklep posiada oryginał czy kopię): zezwolenie importowe CITES, zezwolenie eksportowe CITES, zaświadczenie o urodzeniu w hodowli od Powiatowego Lekarza Weterynarii, zaświadczenie o rejestracji w starostwie, faktura/paragon/ inny dowód zakupu lub wymiany, inne. Dane zbierane w drugiej części kwestionariusza pytania dodatkowe: 1. Czy kupujący pytają o dokumenty? (Zawsze, często, rzadko, nigdy) 5

6 2. Czy dostawcy dbają o potrzebną dokumentację? (Zawsze, często, rzadko, nigdy) 3. Czy sprowadzają Państwo zwierzęta na zamówienie klientów? 4. Jakie gatunki najbardziej interesują klientów? 5. Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES? 6. Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy w zrozumieniu istniejących przepisów? 7. Czy system dokumentacji jest wg Pana/Pani dobrze skonstruowany i łatwy do zrozumienia? 8. Co powinno być zmienione w istniejącym systemie? 9. Czy wg Pana/Pani wszystkie zwierzęta objęte CITES powinny być znakowane? Dane z fazy 2 zebrano w tabelach, które posłuŝyły do napisania niniejszego raportu. III. WYNIKI MONITORINGU 1. Ogólna charakterystyka handlu Podczas całego monitoringu stwierdzono w handlu 74 gatunki zwierząt, z czego 13 gatunków nie jest chronionych prawodawstwem CITES i UE. Pośród 61 gatunków chronionych, tylko 8 znajduje się w Aneksie A Rozporządzenia Komisji (WE) nr 407/2009 a 4 z nich mają takŝe najwyŝszy status ochronny CITES Załącznik I. Większość stanowią więc gatunki z Aneksu B Rozporządzenia (WE) 407/2009 i jednocześnie z Załącznika II CITES. Ogólna liczba okazów stwierdzonych w handlu podczas monitoringu wynosi PoniŜszy wykres przedstawia całkowitą liczbę okazów odnotowanych podczas całego badania z podziałem na grupy taksonomiczne. Wykres 1. Całkowita liczba odnotowanych podczas monitoringu okazów systematycznych podziałem na grupy systematyczne. PTAKI 113 SSAKI 1 GADY 728 PŁAZY 61 BEZKRĘGOWCE a. Faza 1 monitoringu Podczas fazy 1 monitoringu badacze odwiedzili 65 punktów, w których sprzedawano Ŝywe okazy zwierząt egzotycznych, w tym 62 sklepy zoologiczne oraz 3 giełdy zoologiczne w 8 duŝych miastach. Liczba okazów zwierząt w sprzedaŝy stwierdzona w fazie 1 wyniosła 2026 osobników, z czego 1799 osobników zanotowano na giełdach zoologicznych, a 226 w sklepach. Z 2026 zwierząt ponad połowę stanowią bezkręgowce osobników. Drugą, co do liczebności grupą taksonomiczną są gady okazów. Ptaki są znacznie słabiej reprezentowane tylko 76 osobników. Najmniej liczną grupę stanowią płazy. Podczas całej Fazy 1 stwierdzono tylko 5 okazów. PowyŜsze dane zebrane są w Tabeli 1 poniŝej. Wykres 2 podaje procentowy udział grup taksonomicznych. 6

7 Tabela 1. Liczba okazów z podziałem na grupy taksonomiczne (z uwzględnieniem giełd zoologicznych) Bezkręgowce 1436 Płazy 5 Gady 509 Ptaki 76 SUMA 2026 Wykres 2. Procentowy udział grup taksonomicznych ( z uwzględnieniem giełd zoologicznych) Bezkręgowce 13% Ptaki 47% Płazy 3% Gady 37% Monitoring wykazał duŝą róŝnorodność gatunków zwierząt oferowanych do sprzedaŝy. Największa róŝnorodność występuje w przypadku ptaków 29 róŝnych gatunków. Monitoring wykazał ponadto: 23 gatunki gadów i tylko 8 gatunków bezkręgowców oraz 2 gatunki płazów. Podsumowanie wyników zawiera Tabela 2. Tabela 2. Liczba gatunków w danej grupie taksonomicznej (z uwzględnieniem giełd zoologicznych) Bezkręgowce 8 Płazy 2 Gady 23 Ptaki 29 SUMA 62 Porównanie gatunków zwierząt występujących na giełdach zoologicznych i w sklepach pokazuje odmienną charakterystykę handlu. Na giełdach zdecydowanie przewaŝają bezkręgowce a w szczególności pająki z rodzaju Brachypelma, co pokaŝe dalsza część wyników. Giełdy, są jak zwykle trudnym terenem do badań, poniewaŝ większość okazów nie jest wystawiana na widok publiczny, tylko znajduje się pod stołem, w samochodach lub dostarczana jest z magazynów na zamówienie klienta. Dlatego wyniki z giełd naleŝy traktować ostroŝnie, bo nie odzwierciedlają one na pewno ani oferty gatunkowej, ani prawdziwej ilości zwierząt, którymi tam się handluje. W sklepach obserwowano głównie gatunki gadów i ptaków. Porównanie powyŝszych danych pokazują Wykresy 3 i 4. Wykres 3. Liczba okazów na giełdach Wykres 4. Liczba okazów w sklepach Gady 510 Ptaki 76 Ptaki 72 Bezkręgowce 20 Płazy 1 Płazy 5 Bezkręgowce 1436 Gady 134 7

8 Porównano takŝe wyniki monitoringu we wszystkich miastach oraz na giełdach, podsumowanie zawiera poniŝsza Tabela 3. Tabela 3. Liczb okazów w poszczególnych miastach w grupach taksonomicznych Miasto Całkowita liczba zwierząt Bezkręgowce Płazy Gady Ptaki Wrocław Kraków Katowice Warszawa Trójmiasto Poznań Opole Łódź Giełda Poznań Giełda Świętochłowice Giełda Łódź SUMA Wyniki wskazują jasno, Ŝe gady są w chwili obecnej dominującą w handlu grupą zwierząt. Znacznie zmniejszył się udział ptaków, co moŝe być wynikiem obostrzeń w handlu wprowadzonych przez Unią Europejską, która Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 318/2007 (rozporządzenie weszło w Ŝycie w lipcu 2007) bezwzględnie zakazała sprowadzania na rynek Wspólnoty ptaków pochodzących z odłowu z natury. Importować moŝna wyłącznie okazy hodowlane, unikatowo oznakowane za pomocą zamkniętej obrączki lub mikrochipu, wyłącznie z państw wskazanych w rozporządzeniu. MoŜna więc wnioskować, Ŝe ww. rozporządzenie przynosi juŝ bardzo pozytywne efekty dla przyrody, znacznie ograniczając międzynarodowy handel zagroŝonymi gatunkami ptaków. 1. b. Faza 2 monitoringu Z fazy 2 wyłączono giełdy, prowadząc badania tylko w sklepach ze względu na konieczność przeprowadzenia rozbudowanego wywiadu opartego na kwestionariuszu z pytaniami. Opierając się o wyniki fazy 1, zmieniona została lista badanych sklepów wyłączono sklepy gdzie nie było okazów CITES, zastępując je nowymi punktami. Liczba osobników stwierdzona w sklepach wyniosła 831. Z czego najliczniejszą grupę stanowią bezkręgowce 518 okazów, a drugą co wielkości gady z 219 stwierdzonymi okazami. Następną, co do liczebności grupę tworzą płazy 56 osobników, a następnie ptaki 37 okazów. Podczas tej fazy badania stwierdzono takŝe 1 okaz ssaka. Wyniki ilościowe pokazuje Tabela 4 poniŝej. Wykres 5 podaje procentowy udział grup taksonomicznych Tabela 4. Liczba okazów z podziałem na grupy taksonomiczne BEZKRĘGOWCE 518 PŁAZY 56 GADY 219 PTAKI 37 SSAKI 1 SUMA 831 8

9 Wykres 5. Procentowy udział grup taksonomicznych PTAKI 31% SSAKI 2% BEZKRĘGOWCE 15% PŁAZY 9% GADY 43% Liczba gatunków zwierząt w badanych sklepach przestawia się następująco. Największą róŝnorodność gatunków obserwowano w przypadku gadów 23 gatunki i ptaków 17 gatunków. Bezkręgowce reprezentowane były przez 8 gatunków, płazy 5 a ssaki tylko 1 gatunek. Tabela 5 pokazuje podsumowanie powyŝszych danych. Tabela 5. Liczba gatunków w danej grupie taksonomicznej BEZKRĘGOWCE 8 PŁAZY 5 GADY 23 PTAKI 17 SSAKI 1 SUMA 54 Wyniki monitoringu w poszczególnych badanych miastach przedstawia poniŝsza Tabela 6. Tabela 6. Liczba okazów w badanych miastach z podziałem na grupy taksonomiczne Całkowita liczba Miasto zwierząt Bezkręgowce Płazy Gady Ptaki Ssaki Kraków Warszawa Katowice Wrocław Poznań Trójmiasto Opole Łódź SUMA Wyniki fazy 2 dotyczące gatunków obecnych w handlu, nie róŝnią się znacząco od wyników fazy 1. Charakterystyka, udział grup taksonomicznych jest bardzo podobny. Nie stwierdzono zmiany trendów w przeciągu 8 miesięcy badań. 9

10 2. Wyniki szczegółowe 2.1. Charakterystyka handlu w poszczególnych grupach taksonomicznych w obu fazach monitoringu BEZKRĘGOWCE Większość bezkręgowców zanotowanych podczas monitoringu to gatunki chronione Konwencją Waszyngtońską oraz prawodawstwem Unii Europejskiej. Dominującymi w tej grupie są pająki z rodzaju Brachypelma. Najczęściej spotykane gatunki przedstawione zostały w Tabeli 7. Oprócz pająków z rodzaju Brachypelma występowały w handlu takŝe takie gatunki bezkręgowców jak: skorpion cesarski Pandinus imperator (Aneks B) i skorpion skalny Hadogenes paucidens oraz pająki z rodzaju Avicularia spp. (nie są objęte ochroną CITES, ani UE). Moda na hodowanie pająków trwa juŝ w Polsce od kilku lat. Coraz więcej jest w kraju hodowli pająków z rodzaju Brachypelma, niestety nie są one w Ŝaden sposób kontrolowane przez organy CITES. Jedyne dokumenty, z jakimi moŝna się spotkać to zaświadczenia lekarza weterynarii. Taki stan rzeczy nie jest zgodny z obowiązującymi przepisami, które nakazują, aby wszystkie hodowle gatunków CITES były weryfikowane przez odpowiednich urzędników. Brak jakiejkolwiek kontroli pozwala takŝe na czasem niezgodne z prawem sprowadzanie okazów odłowionych z natury, zasilających kolekcję hodowcy. Tabela 7. Pająki z rodzaju Brachypelma zanotowane w handlu Gatunek, nazwa łacińska Załącznik CITES Aneks Rozp. (WE) Brachypelma albiceps II B Brachypelma albopilosum II B Brachypelma angustum II B Brachypelma boehmei II B Brachypelma emilia II B Brachypelma smithi II B Brachypelma vagans II B PŁAZY Płazy reprezentowane były w handlu bardzo nielicznie. Odnotowano tylko kilka gatunków, w tym większość stanowiły gatunki niepodlegające ochronie CITES ani przepisów UE. Najliczniej występowały w handlu Ŝaby z rodzaju Dendrobates 44 osobniki. Drugim zanotowanym gatunkiem jest aksolotl meksykański Ambystoma mexicanum - 8 osobników. Poza gatunkami chronionymi przepisami CITES i UE zanotowano takŝe występowanie takich zwierząt jak: Ŝaba rogata Ceratophrys ornata, chwytnica czerwonooka Agalychnis callidryas, rzekotka drzewna Hyla arborea (gatunek rodzimy, podlegający ochronie). ChociaŜ, jak juŝ wspomniano handel powyŝszymi gatunkami, oprócz rzekotki drzewnej, nie jest dotychczas regulowany Ŝadnymi przepisami, to warto zwrócić na nie uwagę ze względu na moŝliwość intensyfikacji handlu nimi w przyszłości i konieczność objęcia ich stosownymi ograniczeniami dla celów ochronnych. GADY Gady stanowią najliczniejszą grupę kręgowców w handlu. W fazie 1 stwierdzono 509 okazów, a w fazie 2 odnotowano 219 okazów. Najwięcej osobników oferowanych do sprzedaŝy to węŝe i Ŝółwie, następujących gatunków: boa dusiciel Boa constrictor, pyton królewski Python regius, Ŝółw Ŝółtolicy Trachemys scripta troostii, Ŝółw stepowy Testudo horsfieldi, Ŝółw ostrogrzbiety Graptemys pseudogeographica. śółw Ŝółtolicy zastąpił w obrocie Ŝółwia czerwonolicego Trachemys scripta elegans, który dotychczas stanowił najliczniej sprzedawany gatunek Ŝółwia, obok Ŝółwia stepowego. 10

11 Oprócz powyŝszych, takŝe kameleon jemeński Chamaeleo calyptratus i legwan zielony Iguana iguana, naleŝą do najliczniej występujących gatunków. Pośród oferty sklepów znalazły się takŝe takie gatunki jak: waran stepowy Varanus exanthematicus i nilowy Varanus niloticus, kajman okularowy Caiman crocodilus, szyszkowce Cordylus cordylus, felsumy Phelsuma madagascariensis, czy rzadkie w obrocie gatunki Ŝółwi: Ŝółw zawiasowy Kinixys homeana, pelomeduza afrykańska Pelomedusa subrufa, czy Ŝółw Ŝabuti Geochelone denticulata. Z uzyskanych wyników moŝna wnioskować, Ŝe gady w dalszym ciągu cieszą się duŝą popularnością na rynku krajowym. Coraz więcej znajduje się w ofercie węŝy, których hodowle są coraz liczniejsze w Polsce. Bardzo pręŝnie rozwijają się giełdy zoologiczne, gdzie oferta gadów jest szczególnie bogata. Biorąc to pod uwagę, rozwój współpracy ze środowiskiem terrarystycznym, a szczególnie hodowcami wydaje się niezbędny dla skutecznej ochrony zagroŝonych gatunków gadów i promowaniu legalnego handlu tymi gatunkami w Polsce. Tabela 8 przedstawia wybrane gatunki gadów, które najczęściej znajdowano w ofercie sklepów i giełd. Dane w tabeli są sumaryczne dla obu faz monitoringu i podają liczby zbiorcze dla prezentowanych gatunków. Tabela 8. Liczebność wybranych gatunków gadów - zbiorczo dla fazy 1 i fazy 2 Nazwa polska Nazwa łacińska Liczba osobników Załącznik CITES Aneks UE boa dusiciel Boa constrictor 66 II B Ŝółw Ŝółtolicy Trachemys scripta troostii kameleon jemeński Chamaeleo calyptratus 56 II B Ŝółw stepowy Testudo horsfieldii 51 II B Ŝółw ostrogrzbiety Graptemys pseudogeographica 51 III C Ŝółw lamparci Geochelone pardalis 45 II B legwan zielony Iguana iguana 31 II B pyton tygrysi Python molurus molurus 25 I A pyton królewski Python regius 24 II B Ŝółw grecki Testudo hermanii 20 II A PTAKI Podczas całego monitoringu zanotowano tylko 113 okazów ptaków, sprzedawanych w sklepach i na giełdach. Reprezentowały one 28 róŝnych gatunków, z czego 2 gatunki wymienione w Aneksie A. Pozostałe ptaki naleŝą do gatunków z Aneksu B, C i D. PrzewaŜają gatunki z Aneksu B. Trudno mówić o najliczniej reprezentowanych gatunkach, poniewaŝ liczba okazów rozkłada się raczej równomiernie, moŝna jednak wymienić kilka, które zanotowano w ilości większej niŝ średnia. Tabela 9. Wybrane gatunki ptaków, najliczniejsze w ofercie handlowej Nazwa polska Nazwa łacińska Liczba osobników Załącznik CITES Aneks UE rozella białolica Platycercus eximius 20 II B modrolotka czerwonoczelna Cyanoramphus novaezelandiae 6 I A nierozłączka czarnogłowa Agapornis personatus 5 II B Psephotus świergotka seledynowa haematonotus 5 II B gwarek Gracula religiosa 4 II B patagonka Cyanoliseus patagonus 4 II B Ŝako kongijskie Psittacus erithacus 4 II B 11

12 Znacznie większa oferta ptaków (podobnie jest w przypadku gadów) dostępna jest w sklepach na zamówienie. Utrudnia to znacznie dokładne opisanie charakterystyki handlu okazami Ŝywymi. Tak jak juŝ wspomniano powyŝej, ptaki znikają powoli z rynku, jednakŝe wciąŝ mamy do czynienia z kilkoma bardzo duŝymi importerami oraz hodowcami, którzy mają w swojej ofercie kilkadziesiąt gatunków ptaków, w tym okazy na zamówienie, którymi handel jest zabroniony (np. ara hiacyntowa). Dlatego handel ptakami wymaga naszym zdaniem ściślej kontroli ze strony wszystkim słuŝb do tego powołanych. SSAKI W ciągu całego monitoringu w ofercie sklepów i giełd stwierdzono tylko jeden okaz ssaka, wystawiony na sprzedaŝ. Była to tamaryna białoczuba Saguinus oedipus (Aneks A, Załącznik CITES I). Więcej gatunków znaleźć moŝna na stronach internetowych sklepów, jednakŝe gatunki te, nie będące w ofercie podczas badania nie zostały wzięte pod uwagę Podsumowanie kwestionariuszy z pytaniami Tak jak opisano w metodologii monitoringu, podczas fazy 2 bardzo istotną częścią badania był kwestionariusz zawierający szereg punktów dotyczących następujących kwestii: pochodzenia okazów oferowanych na sprzedaŝ poziomu wiedzy na temat obowiązujących przepisów i dokumentacji zarówno pośród klientów jak i sektora handlowego poziomu dbałości o dokumentację, która powinna towarzyszyć zwierzętom ze strony dostawców/ hurtowników oceny istniejących przepisów przez sektor handlowy skali zjawiska zwierząt na zamówienie potrzeb w zakresie informacji o istniejących przepisach w sektorze handlowym opinii sektora handlowego na temat znakowania zwierząt znajdujących się w obrocie 2.2.a. Podsumowanie części kwestionariusza dotyczącej pochodzenia okazów W tej części badania uzyskano odpowiedzi dotyczące pochodzenia 21 gatunków zwierząt oferowanych do sprzedaŝy. Gatunki chronione CITES i/lub prawodawstwem UE, których dotyczą uzyskane dane: 1. śółw grecki 2. śółw stepowy 3. śółw hełmiasty 4. Kameleon jemeński 5. Legwan zielony 6. Boa dusiciel 7. Boa leśny 8. Pyton królewski 9. Pyton tygrysi 10. Waran stepowy 11. Waran nilowy 12. Pająki z rodzaju Brachypelma 13. Skorpion cesarski 14. Aksolotl meksykański 15. śaby z rodzaju Dendrobates 16. Rozella białolica Wybrane gatunki zostaną opisane poniŝej szczegółowo. Wyniki zbiorcze są trudne do przedstawienia ze względu na duŝą niespójność uzyskiwanych informacji. Opierając się wyłącznie na odpowiedziach ankietowanych, bez subiektywnej oceny treści uzyskanych danych, podsumowanie wyników wygląda następująco: Pochodzenie okazów Najwięcej okazów pochodzi z obszaru UE na 75 osobników aŝ 63 zostało zadeklarowanych 12

13 jako okazy urodzone lub pozyskane na terenie UE: Hodowla polska - 35 okazów Hodowla zagraniczna - 21 okazów Hodowla własna sklepu - 3 okazy Pozyskane z natury 2 okazy Inne pochodzenie (nie podano dokładnych informacji) 2 okazy Na szczególne zainteresowanie zasługują informacje o hodowlach polskich, które deklarowano przede wszystkich w przypadku takich gatunków jak Ŝółw grecki i Ŝółw stepowy. Do chwili obecnej, nieznane są autorom raportu polskie hodowle tych gatunków, dlatego informacje te świadczyć mogą albo o hodowlach, które nie podlegają Ŝadnej kontroli albo o niezgodnej z rzeczywistością deklaracji pochodzenia zwierząt. Deklarowano takŝe inne pochodzenie Ŝółwi stepowych tzn. pozaunijne np. z Ukrainy wraz z zezwoleniami importowymi CITES. Te dane takŝe budzą zastrzeŝenia, poniewaŝ w ostatnich latach nie wydawano Ŝadnych zezwoleń na import tego gatunki do Polski. W hodowlach polskich, wg podanych informacji uzyskano potomstwo takŝe takich gatunków jak np. kameleon jemeński, legwan zielony, boa dusiciel i boa leśny, pyton tygrysi i królewski, pająki z rodzaju Brachypelma. PowyŜsze dane nie są juŝ tak dyskusyjne, poniewaŝ znane są przykłady hodowli tych gatunków na terenie Polski. Stosunkowo duŝo okazów zadeklarowano jako pochodzące z hodowli zagranicznych. Jest to niewątpliwie waŝna informacja dla prawidłowej implementacji przepisów, poniewaŝ na terenie UE nie istnieje dotychczas jednolity system dokumentacji pochodzenia z hodowli, który pozwoliłby na rzetelną i prostą weryfikację pochodzenia okazów. Wejście w posiadanie W tym punkcie ankietowani deklarowali skąd pochodzą okazy sprzedawane w sklepach. Celem tego pytania było uzyskanie informacji gdzie sklepy zoologiczne zaopatrują się w Ŝywe okazy zwierząt, a więc, w jaki sposób wygląda łańcuch dostaw. Uzyskane odpowiedzi przedstawiały się następująco: Przychówek z własnej hodowli 5 okazów Od bezpośredniego importera na teren UE 1 okaz Od hodowcy 31 okazów Od hurtownika - 38 okazów Z innego sklepu 0 Od osoby prywatnej 0 Inne 1 okaz PowyŜsze odpowiedzi potwierdzają znaczący udział hurtowników i hodowców w zaopatrywaniu rynku Ŝywych okazów zwierząt w Polsce. Obie grupy są więc odpowiedzialne za dostarczanie wraz z okazem odpowiedniej dokumentacji, dlatego bardzo waŝne jest zarówno kontrolowanie powyŝszych podmiotów, jak równieŝ zapewnienie dostępu do informacji o obowiązujących przepisach. Skuteczne kontrolowanie handlu okazami CITES musi więc objąć takŝe hurtownie i hodowców, poniewaŝ same sklepy zoologiczne są jedynie ostatnim ogniwem łańcucha dostaw i nie mają wpływu na dokumentację dostarczaną wraz z okazem. Dokumenty towarzyszące okazom zwierząt oferowanych w sklepach W tym punkcie kwestionariusza badacze starali się uzyskać szczegółowe informacje o dokumentach, które posiada sklep dla okazów chronionych. Uzyskane odpowiedzi zebrano poniŝej: Zezwolenie importowe CITES 29 okazów Zezwolenie eksportowe CITES 3 okazy Zaświadczenie o urodzeniu w hodowli uzyskane od powiatowego lekarza weterynarii 36 okazów 13

14 Zaświadczenie o rejestracji w starostwie 2 okazy Faktura/paragon/inny dowód zakupu lub wymiany 2 okazy W bardzo niewielu przypadkach, ankietowani pokazywali badaczom dokumenty, większość udzielała tylko odpowiedzi na zadane pytania i nie zgadzała się na pokazanie dokumentów. Niewątpliwie jest to równieŝ waŝna informacja, świadcząca być moŝe o nieprawidłowościach w dokumentacji lub po prostu o jej braku. Uzyskane dane potwierdzają znaczący udział okazów hodowlanych na rynku krajowym. W Ŝadnym sklepie z okazami hodowlanymi z Polski, nie było dokumentacji poświadczającej zgodność hodowli z przepisami potwierdzoną przez Ministerstwo Środowiska z art /200. Tak więc wg obowiązujących przepisów okazy te nie miały dokumentacji stwierdzającej w sposób zadowalający legalność pochodzenia. Problem ten jest skomplikowany, poniewaŝ trudno jest oskarŝać hodowców o niedopełnienie tego obowiązku, skoro instytucja odpowiedzialna za wdraŝanie tego przepisu, nie jest w stanie takich kontroli prowadzić. Pytania dodatkowe W tej części kwestionariusza opracowane zostały dodatkowe pytania, poszerzające wiedzę na tematy związane z problemem znajomości przepisów, charakterystyki zjawiska zwierzęta na zamówienie i innych. Odpowiedzi ankietowanych podsumowano poniŝej: 1. Czy kupujący pytają o dokumenty towarzyszące zwierzętom? Zawsze 2 Często - 7 Rzadko - 22 Nigdy 13 Jak widać z powyŝszych odpowiedzi, poziom edukacji społeczeństwa w zakresie regulacji handlu zagroŝonymi gatunkami niestety wciąŝ pozostawia wiele do Ŝyczenia. Potrzeba akcji edukacyjnych dla potencjalnych nabywców i większe zaangaŝowanie sektora handlowego w promowanie legalnego handlu wydają się konieczne dla poprawy tego stanu. 2. Czy dostawcy dbają o potrzebną dokumentację? Zawsze 26 Często - 10 Rzadko - 3 Nigdy 0 Wg większości ankietowanych dostawcy, a więc hurtownicy, hodowcy i importerzy dbają o dostarczanie dokumentów wraz ze zwierzęciem. Jak wynika z komentarzy dodatkowych, najczęściej są to kserokopie oryginalnych dokumentów importowych CITES. Bez moŝliwości weryfikacji trudno jest jednak stwierdzić prawdziwość dokumentacji dostarczanej sklepom. PowyŜsze dane potwierdzają fakt, Ŝe w sklepach najczęściej dokumentów jest bardzo duŝo, problem polega jednak na tym, Ŝe nie sposób stwierdzić czy dany dokument opisuje konkretne zwierzę znajdujące się w sklepie ( mowa o okazach z Aneksu, B, które stanowią większość oferty i nie są znakowane), czy teŝ dotyczy zupełnie innej partii okazów. Taką sytuację wykorzystują nieuczciwi handlowcy, sprzedający zwierzęta nielegalnie. Dodatkowe problemy w zakresie dokumentacji wywnioskować moŝna z komentarzy ankietowanych, którzy przyznają, Ŝe: w dokumentach panuje bałagan uniemoŝliwiający dopasowanie ich do zwierząt, nie sprawdzają w ogóle poprawności dokumentów bo to hurtownik/importer/hodowca jest odpowiedzialny za dokumenty lub powinien być odpowiedzialny. nie interesują się dokumentami bo klienci nie pytają prawo jest bezsensowne, powinna wystarczyć faktura lub paragon 14

15 trudno jest wydostać dokumenty od dostawców 3. Czy sprowadzają Państwo zwierzęta na zamówienie klientów? Jakie gatunki najbardziej interesują klientów? W tym pytaniu 30 ankietowanych (czyli sklepów) odpowiedziało twierdząco, Ŝe sprowadza na zamówienie zwierzęta, 15 ankietowanych zaprzeczyło. Gatunki, najczęściej zamawiane przez klientów to: Jaszczurki 30 sklepów ( kameleon, legwan zielony) śółwie 29 sklepów ( Ŝółw stepowy, grecki, czerwonolicy) WęŜe 11 sklepów ( boa) Pająki 7 sklepów Ptaki 7 sklepów(gwarek, ary) Skorpiony 1 sklep Oczywiście, nawet z pobieŝnego przejrzenia stron internetowych sklepów wynika, ze tak naprawdę sprowadza się wszystkie moŝliwe gatunki, nawet te chronione Aneksem A, którymi handel jest zabroniony lub bardzo ograniczony - takie jak ara hiacyntowa (oferta jednego ze sklepów w Warszawie). RównieŜ podczas monitoringu zarówno telefonicznego, jak i badań w terenie, wielu sprzedawców potwierdzało, Ŝe mogą sprowadzić na zamówienie bardzo wiele gatunków zwierząt. 4. Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES? Podsumowanie odpowiedzi zawarto w tabeli 10 poniŝej. Jak wynika z danych głównym źródłem informacji jest dla sektora handlowego Internet oraz własne doświadczenie zawodowe lub kierunkowe wykształcenie. Niestety działania organizacji pozarządowych (takie jak ulotki, broszury) wciąŝ zbyt rzadko docierają do sprzedawców. DuŜa rola Internetu to wskazówka na przyszłość, aby właśnie to medium wykorzystywać do akcji edukacyjnych i informacyjnych. Tabela 10. Odpowiedzi na pytanie Skąd dowiedział się Pan/Pani o przepisach CITES? Internet 12 Doświadczenie zawodowe/wykształcenie kierunkowe 10 Dostawcy, sprzedawcy 7 Hodowcy 4 Media( prasa, TV) 4 Szkolenia 4 Znajomi 2 NGO 2 Giełda zoologiczna 1 6. Czy system dokumentacji jest wg Pana/Pani dobrze skonstruowany i łatwy do zrozumienia? Czy potrzebuje Pan/Pani pomocy w zrozumieniu istniejących przepisów? Wg ponad połowy badanych system dokumentacji okazów CITES nie jest dobrze skonstruowany, co oznacza, Ŝe przepisy wg ankietowanych wymagają zdecydowanie poprawy. W dodatkowych komentarzach podkreślano, Ŝe system dokumentów jest zawiły i niejasny, trudny do interpretacji, niejednolity dla krajów Wspólnoty, niespójny. Na pytanie o potrzebę pomocy w zrozumieniu przepisów 22 osoby odpowiedziały, Ŝe nie jest to potrzebne, 15 potrzebuje dodatkowych informacji, 7 sklepów wyraziło chęć otrzymywania materiałów informacyjnych. Trudno jest się nie zgodzić, z przewaŝającą wśród sprzedawców opinią, Ŝe prawodawstwo zarówno unijne jak i polskie są dalekie od doskonałości. System dokumentów jest 15

16 skomplikowany nie tylko dla sektora handlowego i klientów, ale takŝe dla urzędników, którzy muszą dokumenty weryfikować. Wg kilku badanych, cały system jest niepotrzebny i powinien być zastąpiony tylko przez obowiązek posiadania faktury lub innego dokumentu nabycia zwierzęcia. Oczywiście, autorzy raportu nie mogą zgodzić się z taką opinią, poniewaŝ idea ochrony zagroŝonych gatunków opiera na regulacji handlu nimi, wymaga więc ścisłej kontroli, niemoŝliwej przy systemie opartym o faktury. Niewątpliwie punkt widzenia sektora handlowego róŝni się znacznie od tego, który reprezentują organizacje pozarządowe. Trzeba mieć nadzieję, Ŝe wszyscy handlowcy zainteresowani legalnym handlem zagroŝonymi gatunkami będą popierać pozytywne zmiany w prawodawstwie. 7. Co powinno być zmienione w istniejącym systemie? Na pytanie o proponowane zmiany w obowiązującym prawodawstwie otrzymaliśmy listę odpowiedzi, które przytaczamy poniŝej. Wynika z nich jasno, Ŝe sektor handlowy widzi potrzebę daleko idących zmian, z większością zgadzają się takŝe autorzy raportu. Najczęstsze odpowiedzi ankietowanych: - poprawa kompetencji urzędników - ujednolicenie dokumentacji w UE - stworzenie jednoznacznej interpretacji przepisów - załatanie luk prawnych - lepszy system rejestracji zwierząt - wprowadzenie moŝliwości posiadania własnych dokumentów przez hodowców - wprowadzenie znakowania zwierząt z Aneksu B za pomocą np. fotografii - wprowadzenie nazewnictwa polskiego w przepisach - uproszczenie dokumentacji tylko do faktury w ramach handlu w UE - przeniesienie odpowiedzialności za dokumentację ze sklepów zoologicznych na dostawców tzn. importerów i hurtowników - zakaz handlu węŝami i pająkami ( często kupowane na prezenty) - dodatkowe szkolenia dla weterynarzy, którzy na ten moment niekiedy nie są w stanie zidentyfikować gatunków egzotycznych 8. Czy wg Pana/Pani wszystkie zwierzęta objęte CITES powinny być znakowane? Zdecydowana większość pytanych jest za rozszerzeniem obowiązku znakowania na gatunki chronione CITES, aczkolwiek podkreślają wiąŝące się z tym problemy takie jak: - duŝy stres dla zwierzęcia, inwazyjność zabiegu wszczepiania chipów - trudności techniczne w przypadku małych zwierząt, niewykonalne w przypadku np. pająków - wzrost kosztów Wg niektórych ankietowanych znakowanie nie jest potrzebne, a zamiast tego jeden z ankietowanych proponuje wprowadzenie koncesji na hodowle, które pozwalałaby na kontrolę zwierząt. Komentarze dodatkowe współpraca ze sklepami W ostatniej części wyników podsumowane zostały dodatkowe komentarze badaczy dotyczące przede wszystkim współpracy ze sklepami: w większości sklepów zgadzano się na wypełnienie ankiety w niektórych sklepach odmawiano współpracy przy wypełnianiu ankiety, czasem badacze byli wypraszani ze sklepu w bardzo niewielu przypadkach udało się rozmawiać z właścicielem sklepu, najczęściej byli to sprzedawcy w wielu sklepach, pomimo zgody na wypełnienie ankiety udzielane odpowiedzi ewidentnie nie mogły być prawdziwe jak np. w przypadku sklepu gdzie wszystkie zwierzęta pochodzą 16

17 z hodowli włącznie z Ŝółwiami stepowymi lub sklep, gdzie wszystkie zwierzęta pochodziły takŝe z hodowli, ale sprzedawcy nigdy nie widzieli zaświadczenia o pochodzeniu wystawionego przez weterynarza. w duŝych sklepach zoologicznych np. w sieciowych, pomimo ich profesjonalnego wyglądu sprzedawcy mają bardzo często niewielkie pojęcie o przepisach i dokumentacji, a wiele transakcji odbywa się tylko na podstawie faktury. DuŜe sklepy zatrudniają często bardzo przypadkowych sprzedawców, nie mających Ŝadnej wiedzy o zwierzętach, które sprzedają. W niektórych sklepach oświadczono badaczom, Ŝe sprzedawcy nie mogą udzielać Ŝadnych informacji. Stwierdzenie brzmiące dziwnie, jeśli załoŝymy, Ŝe sklep prowadzi legalną działalność. W wielu sklepach stosuje się wybieg twierdząc, Ŝe wszystkie zwierzęta pochodzą z hodowli europejskich, nie muszą wiec posiadać dokumentów importowych CITES tylko zaświadczenia o urodzeniu w hodowli. Zdarzały się sklepy małe, w których sprzedawcy lub właściciele byli dobrze poinformowani o przepisach, dbający o dokumentację. W tych sklepach podkreślano trudności we współpracy z hurtownikami, którzy rzadko dbają o dokumentację. IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE Z zebranych danych wynika, Ŝe handel Ŝywymi okazami zwierząt egzotycznych, chronionych przepisami CITES i UE w sklepach i na giełdach wciąŝ utrzymuje się na znaczącym poziomie, chociaŝ ilość okazów jest mniejsza niŝ w latach ubiegłych. Gady stanowią najliczniejszą grupę kręgowców w handlu, oferta ptaków jest znacznie mniejsza, prawdopodobnie dzięki Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 318/2007 zakazującemu importu dzikich ptaków na teren Wspólnoty. Handel ssakami, chociaŝ jest na znacznie niŝszym poziomie, budzi ogromne zaniepokojenie ze względu na oferty małp z rzędu naczelnych, którymi handel jest zabroniony. Konieczna jest jak najszybsza kontrola takich sklepów i podjęcie odpowiednich kroków w celu wyeliminowania nielegalnych ofert z rynku krajowego. Wiele małych sklepów wycofuje się z handlu okazami CITES, ze względu na problemy z otrzymaniem odpowiedniej dokumentacji, rynek przejmują duŝe sklepy sieciowe kupujące od hurtowników i sklepy połączone z hodowlą lub bezpośrednio importujące okazy. Biorąc pod uwagę wyniki monitoringu Internetu prowadzone przez PTOP Salamandra w ostatnich latach, moŝna przyjąć Ŝe następują zmiany na rynku Ŝywych okazów CITES i to sklepy internetowe będą coraz waŝniejszym ogniwem w handlu egzotycznymi gatunkami zwierząt. Znaczna część okazów w sklepach pochodzi od hurtowników, jest to więc bardzo waŝna grupa docelowa dla działań informacyjnych i kontrolnych. Bardzo pomocna byłaby baza hurtowników, która pozwalałaby zarówno właścicielom sklepów jak i słuŝbom kontrolującym legalność handlu zagroŝonymi gatunkami, sprawdzanie dokumentacji dostarczanej wraz ze zwierzętami. DuŜo okazów jest deklarowanych jako pochodzące z rynku UE, nie wymagają więc one dokumentacji CITES. Potwierdza to zdanie autorów, Ŝe niezbędne jest jak najszybsze ujednolicenie dokumentacji obowiązującej na terenie Wspólnoty, bo tylko w ten sposób moŝliwa jest skuteczna kontrola obrotu wewnątrzwspólnotowego. Znacząca ilość okazów deklarowanych jest jako pochodzące z hodowli polskich. Oznacza to przede wszystkim, Ŝe wszystkie te okazy, nie mają prawidłowych dokumentów stwierdzających legalność pochodzenia, poniewaŝ hodowle nie są kontrolowane przez organy CITES, co jest wymogiem dla stwierdzenia legalności. Ponadto brak kontroli, 17

18 uniemoŝliwia zbadanie, czy hodowle spełniają warunki określone przez obowiązujące prawodawstwo. Sytuacja to wymaga podjęcia odpowiednich kroków przez organy CITES, które powinny zapewnić odpowiednią implementację przepisów CITES w Polsce. Nie do przyjęcia jest sytuacja, którą mamy obecnie, gdzie setki hodowli pozbawione są kontroli, a pochodzące z nich zwierzęta nie mogą być w Ŝaden sposób sprawdzone. W większości badanych sklepów deklarowano moŝliwość sprowadzenia szerokiej oferty gatunkowej zwierząt na zamówienie. Takie zjawisko oznacza w praktyce, Ŝe jakikolwiek monitoring rynku nie jest w stanie dostarczyć pełnych danych na temat listy gatunków zwierząt, którymi handluje się w Polsce. Na szczególną uwagę zasługują te sklepy, które oferują do sprzedaŝy zwierzęta z Aneksu A, którymi handel jest zabroniony. Monitoring wykazał takŝe, Ŝe większość sklepów posiada duŝe ilości dokumentacji, jednakŝe panujący w dokumentach chaos, operowanie głownie kopiami oryginalnych dokumentów CITES i zaświadczeniami o pochodzeniu z hodowli przy braku znakowania okazów z Aneksu B, ( które przewaŝają w handlu) oznacza w skrócie brak moŝliwości identyfikacji danego okazu, a wiec sprawdzenia jego legalności. Wyniki te potwierdzają zdanie autorów, jak równieŝ rekomendacje Grupy Roboczej ds. CITES, mówiące o konieczności wprowadzenia znakowania wszystkich okazów, gdy jest to moŝliwe technicznie. Niestety pośród badanych punktów, znalazły się sklepy, które odmówiły współpracy z badaczami i nie zgodziły się na udzielenie informacji o posiadanych okazach i ich dokumentacji. MoŜna wnioskować, Ŝe w miejscach tych mamy do czynienia z nielegalnym handlem. Dodatkowo, podczas monitoringu stwierdzono znaczącą ilość ofert sprzedaŝy, w przypadku których istnieje powaŝne podejrzenie popełnienia przestępstwa. Większość badanego sektora handlowego wykazała wolę współpracy z badaczami. Biorąc to pod uwagę, jak równieŝ zainteresowanie dodatkowymi informacjami rekomendujemy konieczność rozwoju współpracy wszystkich zaangaŝowanych stron z sektorem handlowym. Co więcej, moŝna się spodziewać, Ŝe wszyscy przedstawiciele tej branŝy, którzy chcą handlować okazami chronionych zwierząt, powinni dąŝyć do eliminacji nielegalnego handlu zagroŝonymi gatunkami fauny. Bardzo przydatne byłoby stworzenie platformy współpracy i wymiany informacji z sektorem handlowym. DuŜą rolę powinny tu spełniać nie tylko organizacji pozarządowe, lecz przede wszystkim organy CITES w Polsce. Niski poziom wiedzy na temat obowiązujących przepisów w zakresie handlu zagroŝonymi gatunkami zwierząt zarówno pośród pracowników sektora handlowego jak i klientów sklepów zoologicznych wymaga podjęcia intensywnych działań edukacyjnych dla ogółu społeczeństwa. W ramach prac nad poprawą przepisów powinny być wzięte pod uwagę rekomendacje Grupy Roboczej ds. CITES, które zawierają gotowe rozwiązania najbardziej palących problemów implementacji przepisów CITES w Polsce, a więc stworzenie jednoznacznej i łatwej do zrozumienia interpretacji przepisów, wprowadzenie systemu znakowania okazów CITES z Aneksu B i systemu indywidualnych dokumentów towarzyszących kaŝdemu okazowi. Poprawa kompetencji urzędników i usprawnienie systemu rejestracji zwierząt powinny być takŝe działaniami priorytetowymi dla organów CITES w Polsce. 18

19 Tabela 11. Lista wszystkich gatunków odnotowanych podczas 1 i 2 fazy monitoringu. Nazwa łacińska Nazwa polska Aneks UE Załącznik CITES SSAKI Saguinus oedipus tamaryna białoczuba A I PTAKI Agapornis fischeri nierozłączka Fishera B II Agapornis personatus nierozłączka czarnogłowa B II Amazona auropalliata amazonka Ŝółtoszyja A I Amazona ochrocephala amazonka Ŝółtoczelna B II Aprosmictus erythropterus papuga czerwonoskrzydła B II Ara ararauna ara ararauna B II Ara chloropterus ara zielonoskrzydła B II Aratinga jandaya konura słoneczna B II Cacatuidae sp kakadu B/A I/II Cyanoliseus patagonus patagonka B II Cyanoramphus auricepis papuga koza B II Cyanoramphus novaezelandiae modrolotka czerwonoczelna A I Eclectus roratus lora wielka B II Erythrura sp papuzik D nie występuje Euplectes orix wikłacz ognisty nie występuje nie występuje Forpus crassirostris wróbliczka niebieskoskrzydła B II Gracula religiosa gwarek B II Padda oryzivora ryŝowiec nie występuje nie występuje Platycercus elegans rozella królewska B II Platycercus eximus rozella białolica B II Poicephalus gulielmi afrykanka kongijska B II Psephotus haematonotus śwergotka seledynowa B II Psittacula alexandri aleksandretta róŝowopierśna B II Psittacula eupatria aleksandretta większa B II Psittacula krameri aleksandretta obroŝna nie występuje nie występuje Psittacus erithacus Ŝako B II Trichoglossus haematodus lorysa górska B II Uraeginthus bengalus motylik krasnouchy nie występuje nie występuje GADY Anolis spp anolis nie występuje nie występuje Boa constrictor boa dusiciel B II Caiman crocodilus kajman okularowy B II Chamaeleo calyptratus kameleon jemeński B II Corallus hortulanus boa leśny B II Cordylus cordylus szyszkowiec B II Corytophanidae bazyliszek nie występuje nie występuje Epicrates cenchria boa tęczowy B II Eryx colubrinus boa piaskowy B II Eublepharis macularius gekon lamparci nie występuje nie występuje Geochelone denticulata Ŝółw Ŝabuti B II Geochelone pardalis Ŝółw lamparci B II Graptemys Ŝółw ostrogrzbiety C III 19

20 pseudogeographica Iguana iguana legwan zielony B II Kinixys homeana Ŝółw zawiasowy B II Morelia spilota pyton dywanowy B II Orthriophis taeniurus wąŝ chiński nie występuje nie występuje Pelomedusa subrufa pelomeduza afrykańska nie występuje nie występuje Phelsuma madagascariensis felsuma madagaskarska B II Physignathus cocincinus agama błotna nie występuje nie występuje Python molurus molurus pyton tygrysi A I Python regius pyton królewski B II Rampholeon brevicaudatus kameleon pigmejski nie występuje nie występuje Testudo hermani boegterrie Ŝółw grecki wschodni A II Testudo hermanii Ŝółw grecki A II Testudo horsfieldi Ŝółw stepowy B II Testudo marginata Ŝółw obrzeŝony A II Trachemys scripta elegans Ŝółw czerwonolicy B nie występuje Trachemys scripta troostii Ŝółw Ŝółtouchy nie występuje nie występuje Varanus exanthematicus waran stepowy B II Varanus niloticus waran nilowy B II PŁAZY Ambystoma mexicanum aksolotl meksykański B II Dendrobates azureus drzewołaz lazurowy B II Ceratophrys ornata Ŝaba rogata nie występuje nie występuje Agalychnis callidryas chwytnica czerwonooka nie występuje nie występuje nie występuje Hyla arborea rzekotka drzewna (ale chroniona prawem nie występuje krajowym) BEZKRĘGOWCE Brachypelma albiceps brak B II Brachypelma albopilosum ptasznik kędzierzawy B II Brachypelma angustum brak B II Brachypelma boehmei ptasznik czerononogi B II Brachypelma emilia brak B II Brachypelma smithi ptasznik czerwonokolanowy B II Brachypelma vagans ptasznik czerwonoodwłokowy B II Hadogenes paucidens skorpion skalny nie występuje nie występuje Pandinus imperator skorpion cesarski B II 20