GRYŹLINY stan. II-III AZP 27-60/4-5 OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 Miejscowość Gyźliny Obszar AZP nr 2760 Nr st. na obszarze 45 Nr st. w miejscowości IIIII N Położenie geograficzne E GRYŹLINY stan. IIIII AZP 2760/45 OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH Ratownicze badania archeologiczne w obrębie inwestycji:,, budowa drogi ekspresowej nr 51, odcinek Olsztyn Południe Olsztynek od km ,80 do km ,36. Inwestor GDDKiA Oddział w Olsztynie red. Igor Maciszewski Warszawa 2016 r.

2 SPIS TRESCI 1. Wstęp R. Maciszewski Rys historyczny B. Pęśko Charakterystyka geomorfologiczna B. Pęśko Analiza zabytków ruchomych M. Maciszewska Charakterystyka zarejestrowanych obiektów R. Maciszewski Analiza przestrzenna i fazy zasiedlenia stanowiska I. Maciszewski Podsumowanie i wnioski konserwatorskie I. Maciszewski MAPY, TABLICE, KARTA AZP

3 Rafał Maciszewski 1. WSTĘP 1.1. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA Stanowisko położone jest na stoku wyniesienia oraz na jego szczycie, nieopodal istniejącej drogi krajowej nr 51. U podnóża stoku, mniej więcej do 1/3 jego wysokości, występuje gleba piaszczysto żwirowa, z wtrętami gliny, natomiast wyżej, wraz ze szczytem górki, występują gleby ciężkie w postaci glin zwałowych. Około 300 metrów na południowy zachód od stanowiska znajduje się jeziorko Pasłęckie wraz z niewielkimi odpływami HISTORIA BADAŃ Stanowisko odkryte zostało podczas badań powierzchniowych prowadzonych przez A. Mackiewicza w 1990 roku (pierwotnie jako dwa stanowiska nr I i II). W ich trakcie odkryto 2 fragmenty ceramiki pradziejowej, 31 ułamków naczyń średniowiecznych, 12 późnośredniowiecznych oraz 2 nowożytne. Istnienie stanowiska potwierdzono następnie w wyniku powierzchniowych badań weryfikacyjnych w 2013 roku prowadzonych przez P. Wierzbickiego. W wyniku tej weryfikacji wskazane zostało do badań sondażowych. Przystąpiono do nich w 2015 roku również pod kierownictwem P. Wierzbickiego. Ich wyniki jednoznacznie stwierdziły występowanie w tym miejscu stanowiska archeologicznego, jednakże, obok znalezisk późnośredniowiecznych w postaci jednego obiektu oraz 25 fragmentów ceramiki, zdecydowanie przeważały znaleziska nowożytne (prawie 100 ułamków naczyń), nie znaleziono natomiast śladów osadnictwa ze starszych epok. Badania wykopaliskowe przeprowadzone zostały na preliminowanym obszarze o powierzchni 205 arów, przez konsorcjum firm ASINUS Igor Maciszewski oraz USUI Sp. z o. o. na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Olsztynie w dniach pod kierunkiem mgr Rafała Maciszewskiego.

4 1.3. WYNIKI BADAŃ W toku prac badawczych natrafiono na 714 konstrukcji wziemnych, tzw. obiektów archeologicznych (w tym obiekty wydzielone w wyniku analizy przekrojów pionowych). W 208 z nich, w wypełniskach, wystąpił ruchomy materiał zabytkowy w postaci fragmentów naczyń ceramicznych (268 sztuk), datowanych na późny okres nowożytny ( XIX/1 poł. XX wieku). Wśród obiektów wydzielono: 250 dołków ch, 414 jam, 14 ognisk, 4 paleniska, 6 pieców, 2 półziemianki, 1 rów, 21 szałasów, 1 zespół jam i 1 zespół obiektów. Fot. 1.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45. Widok na stanowisko przed rozpoczęciem badań (aut. fot. R. Maciszewski).

5 Fot. 1.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45. Widok na stanowisko w trakcie prac badawczych (aut. fot. R. Maciszewski) ZASADY PODZIAŁU PRZESTRZENI BADAWCZEJ I DOKUMENTOWANIA ZNALEZISK PODZIAŁ PRZESTRZENI BADAWCZEJ Podział przestrzeni badawczej został oparty na siatce arowej. Ary lokalizowane były w oparciu o przynależność do poszczególnego hektara, oznaczonego dużymi literami. Poszczególne ary w obrębie hektara oznaczane były cyframi arabskimi od w pasach poziomych, począwszy od lewego górnego rogu C ryc.1. W związku z tym poszczególny ar oznaczany został symbolem hektara oraz symbolem cyfrowym np. A1. Wewnętrznie ar podzielony został na cztery ćwiartki oznaczane małymi literami a,b,c,d C ryc ryc. 1.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Podział wewnętrzny ara (rys. R. Maciszewski) Poszczególne jednostki składowe stanowiska archeologicznego, takie jak obiekty, warstwy oraz zabytki ruchome lokalizowane były w oparciu o poszczególny hektar i ar. Poszczególne obiekty oraz warstwy pozaobiektowe oznaczane były w zbiorach rozdzielnych cyframi arabskimi, przy czym humus oznaczony został zawsze jako warstwa nr 1 a calec jako warstwa nr 0. Warstwom obiektowym przyporządkowany został numer obiektu oraz oznaczenie literowe (np. 1a). W przypadku wystąpienia podobiektów, nadawany został im numer obiektu głównego oraz oznaczenie cyfrowe (np. 1.1). Wewnętrzny podział

6 stratygraficzny podobiektów wyróżniony został przy pomocy oznaczeń literowych przyporządkowanych numerowi podobiektu (np. 1.1a) C ryc. 1.2 obiekt nr 1 w. 1a w. 1b obiekt nr 1.1 w. 1.1a w. 1c w. 1.1b ryc. 1.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Wewnętrzny podział stratygraficzny obiektu (rys. R. Maciszewski) PRZYJĘTE ZASADY DOKUMENTACJI ZNALEZISK. Podstawę dokumentacji stanowią rysunki planów poszczególnych arów wykonywane w skali 1:20 z nanoszonymi zarysami rzutów poziomych obiektów i warstw pozaobiektowych, ich numeracją i wartościami niwelacyjnymi (przeliczonymi) oraz liniami cięć profilowych. Obok tego wykonywane były rysunki przekrojów poszczególnych obiektów w skali 1:20 z podaną ich numeracją i wartością niwelacyjną stropu (przeliczoną). Uzupełnienie stanowił plan zbiorczy wykonywany w skali 1:200. Dokumentację fotograficzną wykonano w technice cyfrowej. Profile obiektów fotografowane były bez obrysu. Poszczególne zdjęcia grupowane były w folderach tematycznych (np. ary, obiekty profile, obiekty plany). Poszczególne pliki opisywane były numerami odpowiadającymi numerom obiektów lub arów (np. obiekty profile_125). Dokumentacja opisowa opierała się na sformalizowanych formularzach tzw. kartach. Stosowano: KARTĘ OBIEKTU, KARTĘ WARSTWY POZAOBIEKTOWEJ, KARTĘ ZABYTKU WYDZIELONEGO.

7 PRZYJĘTE ZASADY ODHUMUSOWANIA I EKSPLORACJI Przestrzeń badawcza odhumusowana była przy użyciu sprzętu mechanicznego, koparkami skarpówkami. Humus zdejmowano warstwami do poziomu stropowego przestrzeni reliktowej. Był on magazynowany poza lub w obrębie stanowiska w hałdach. Pole badań, po odhumusowaniu było doczyszczane ręcznie przy pomocy grac i łopat. Po zarejestrowaniu stropów obiektów archeologicznych były one eksplorowane połówkami lub ćwiartkami, warstwami mechanicznymi 5 10 cm w obrębie warstw obiektowych, a następnie, po ustaleniu stratygrafii obiektu, warstwami naturalnymi. Wypełniska obiektów składowano w obrębie wykopów. Wynikało to z zalecenia, aby wyrobiska zasypywane były gruntem rodzimym.

8 Beata Pęśko 2. RYS HISTORYCZNY 2.1 INFORMACJE OGÓLNE Budowana droga ekspresowa nr 51 na odcinku Olsztyn Południe Olsztynek od km ,80 do km ,36, poprowadzona jest przez teren gmin Stawiguda i Olsztynek. Leżą one w południowej części powiatu olsztyńskiego i wchodzą w obszar AZP nr 2561, 2660 oraz Od okresu średniowiecza możemy opierać się na danych historycznych dotyczących omawianego obszaru. Geograf Bawarski spisany około roku 845 wymienia nazwę ludu Prusowie (Bruzi) którzy przybyli na ten obszar zapewne około VIV w p.n.e. z terenów środkowej Rusi. W XIII wieku ich terytorium zajmowało około km 2 przy mieszkańców. Oprócz Prusów jako odrębny lud wymieniani są Jaćwingowie. Mapa 2.1. Ludy bałtyjskie w XII w. Źródło: Jako lud Prusowie pozostawali na etapie związków plemiennych nie stworzyli organizacji państwowej będąc łatwym celem dla sąsiadów. Najeżdżani byli już w IX wieku przez Duńczyków, w X w. przez Rusinów a od przełomu X i XI w rozpoczyna się intensywny podbój plemion pruskich związany z postępującym procesem chrystianizacji. Początkiem jest

9 misja św. Wojciecha po którego śmierci w 997 r. mamy do czynienia z coraz silniejszą ekspansją Państwa Polskiego na teren osadnictwa pruskiego. W efekcie tych działań dochodzi do podbicia części ziem pruskich, destabilizacji w obrębie plemion i częściowego wyludnienia wspomnianego terenu. W XIII wieku, na skutek papieskiej bulli, misja chrystianizacji Prusów nabiera rangi krucjaty. Liczne wyprawy podejmują opat łeknieński Godfryd, Leszek Biały, Henryk Brodaty i Świętopełk pomorski. W odwecie w 1222 następują najazdy pruskie na ich ziemie. Dla ochrony szlaku wiślanego przed Prusami na pogranicze polskopruskie zostają sprowadzone zakony rycerskie. Ziemię chełmińską Konrad Mazowiecki nadaje Zakonowi Krzyżackiemu który kontynuuje ekspansję chrześcijaństwa i ostatecznie podbija plemiona Sasinów i Galindów w 1283 r. Mapa 2.2. Hipotetyczne rozmieszczenie plemion pruskich w XIII wieku. Źródło: Na mocy decyzji papieża Innocentego IV z 1243 r. na podbitym terytorium powstają cztery diecezje: chełmińska, pomezańska, warmińska i sambijska. W każdej diecezji 1/3 ziemi należeć ma do odnośnego biskupa jako jego dominium. Pierwszy biskup warmiński Anzelm wydziela z dominium część na utrzymanie utworzonej w 1260 r.,kapituły katedralnej, nazywanej też kapitułą warmińską. Początkowo ma ona siedzibę w Braniewie, a później we Fromborku. Granice diecezji warmińskiej oraz wydzielonego z niej dominium rozszerzają się w miarę zdobywania kolejnych terenów zamieszkanych przez Prusów. Warmia w ramach państwa krzyżackiego posiada samodzielność gospodarczą i korzysta z ochrony militarnej

10 Zakonu. Dochodzi jednak często do zatargów o granice dominium między biskupami warmińskimi a wielkimi mistrzami krzyżackimi. W 1375 r. konflikt rozstrzyga dopiero sąd rozjemczy, którego wyrok zatwierdza papież Grzegorz IX. Po okresie wojen polskokrzyżackich Warmia znajduje się w granicach I Rzeczypospolitej ( ). Zachowuje jednak pewną autonomię, biskupi warmińscy z kapitułą katedralną są także władzami świeckimi. Mapa 2.3. Krainy historyczne dawnych Prus. Źródło: I rozbiór Polski włącza Warmię do prowincji Prusy Wschodnie Królestwa Pruskiego. Następuje sekularyzacja a terytorium Warmii dzieli się na dwa powiaty braniewski i lidzbarski. 1 1 B. Kuźniewski 2007.

11 Mapa 2.4. Warmia (Ermland) na mapie Prus Wschodnich. Strzałką zaznaczono Olsztyn. Źródło: Warmia ze względu na swoją odrębność wyznaniową odróżnia się od pozostałej części Prus. Po II Wojnie Światowej w 1945 r. cała Warmia zostaje ponownie włączona do państwa polskiego 2.2 HISTORIA GRYŹLIN I OKOLICY Mapa 2.5. Gryźliny położenie względem inwestycji. Źródło: Nazwa Gryźliny pojawia się stosunkowo późno. Początkowo miejscowość zwała się Wisintal, następnie Wiesental, od 1517 Greseling, Grissling, Krissling 1576, 1625 Grüssling, 1755 Grieslienen, 1879 Gryźliny. 2 Wieś należała do największych założonych przez Kapitułę Fromborską, bowiem w akcie lokacyjnym z 1 października 1358, zasadźca Jan Kogeler, otrzymał 60 włók pola uprawnego i 40 włók nieużytków. W tym samym okresie została założona miejscowa parafia, ponieważ dokument powołujący do życia tę miejscowość zawiera informacje na temat drewnianego kościoła parafialnego. Wieś miała posiadać karczmę 3. Pod koniec XVI wieku powiększono miejscowość o Zielnowo (Grünau) i Miodówko (Hönigswalde). Parafia początkowo należała do kapituły Fromborskiej, następnie do dobromiejskiej. 2 J. Chłosta G. Kellmann, 2007

12 Mapa 2.6. Przedwojenna mapa okolic Gryźlin Źródło: Gryźliny kilkakrotnie uległy zniszczeniom w czasie wojen polskokrzyżackich. Miejscowy kościół wzniesiony w XV stuleciu również uległ zniszczeniu. Do jego odbudowy, doszło w 1573 roku. Wykonano go z kamienia polnego oraz cegły. Kościelna wieża została wykonana z drewna w XVIIII w. Znajduje się w zachodniej części obiektu. Siedem lat po odbudowie świątynię konsekrował biskup Marcin Kromer. W wyniku zawirowań wojennych miejscowość pustoszała, dlatego także tutaj prowadzono lokację ludności z Mazowsza. Ciekawą kartą w historii Gryźlin stanowi rok 1633, kiedy to w związku z wojną z Moskwą, zakwaterowano w miejscowości Kozaków. Wieś dotkliwie odczuła okres ich stacjonowania i bezceremonialie pustoszenie domów i zagród. Kolejnym nieszczęściem stało się przybycie szwedzkiego wojska Gustawa Adolfa rekwirującego niemalże całą dostępną żywność. Na początku XVIIII wieku najpierw wieś została ograbiona podczas przemarszu wojsk, a w latach spustoszona przez epidemię dżumy. Po zaborze Warmii w Gryźlinach mieszkały 203 osoby. W 1783 roku wieś składała się z 39 budynków mieszkalnych. Przed 1791 rokiem w miejscowości powstała pierwsza szkoła. Szkołę murowaną wybudowano około 1817 roku. W roku 1808 podobnie jak w całych Prusach przeprowadzono uwłaszczenie chłopów, a w połowie XiX wieku separacje gruntów. Skutkiem tego wielu chłopów wybudowała swoje

13 siedliska poza wsią. W 1818 roku Gryźliny liczyły 215 mieszkańców. W 1861 roku miejscowość była zamieszkana przez 457 katolików i 2 ewangelików. Wszyscy posługiwali się językiem polskim. W 1881 roku doszło do założenia biblioteczki Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dziesięć lat później powstało polskie kółko rolnicze. W 1887 roku uruchomiono połączenie kolejowe między Olsztynem i Olsztynkiem, a w Gryźlinach wybudowano dworzec. W latach w pobliżu Gryźlin zbudowano lotnisko wojskowe Luftwaffe. 1 września 1939 roku z miejscowego lotniska startowały samoloty, które zrzucały bomby na polskie miasta, w tym Warszawę. W czasie wojny szkolono tu niemieckich pilotów, a samo Jezioro Pluszne przekształcono w poligon doświadczalny. W 1939 roku wieś była zamieszkana przez 939 osób. Fot Głaz upamiętniający ofiary I Wojny Światowej, Gryźliny. Źródło: pomnik_pierwszowojenny

14 Po zakończeniu II wojny światowej Gryźliny stały się wsią sołecką. W 1998 roku wieś była zamieszkana przez 582 osoby. Fot Kapliczka warmińska w Gryźlinach. Źródło: kapliczka 2.3. BIBLIOGRAFIA M. Biolik Toponimia byłego powiatu ostródzkiego: nazwy miejscowe Wydawnictwo Gdańskie, 1992 str 137 J. Chłosta Gryźliny, wieś u źródeł Pasłęki, Olsztyn, J. Chłosta Tomaszkowo 660 lat, Olsztyn, G. Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007 B. Kuźniewski, Olsztynek. Miasto i gmina, Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka, Olsztynek A. Mackiewicz Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na obszarze 2760 AZP w województwie olsztyńskim, maszynopis w archiwum WMWUOZ w Olsztynie, J. Okulicz Osadnictwo ziem pruskich do XIII wieku [w:] Warmia i Mazury. Zarys Dziejów, Bohdan Łukaszewicz (red.) Olsztyn, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kostrzewskiego, Monografie dziejów społecznopolitycznych Warmii i Mazur nr VI, 967 K. Rymut, Nazwy miejscowe Polski: MąN Instytut Języka Polskiego PAN, str 14 J. Sikorski Galopem przez stulecia : Olsztyn red. i wybór il. Tomasz Śrutkowski. Olsztyn: Edytor Wers, 2003, s. 219 J. SygutWierzbicka, P. Wierzbicki Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku OlsztynOlsztynek, maszynopis przekazany do archiwum W MWUOZ w Olsztynie, M. Wielgus, J. Wysocki Obszar 2660, woj. olsztyńskie. Sprawozdanie z badań powierzchniowych, maszynopis w archiwum WMWUOZ w Olsztynie, P. Wierzbicki, T. Sajeckie Opracowanie archeologicznych rozpoznawczych badań powierzchniowych na trasie projektowanej rozbudowy drogi krajowej nr 51 na odcinku OlsztynOlsztynek (od km ok do km ok ), maszynopis przekazany do archiwum WMWUOZ w Olsztynie, P. Wierzbicki Sprawozdanie z archeologicznych rozpoznawczych badań sondażowych na trasie budowy drogi krajowej nr 51 na odcinku OlsztynOlsztynek, maszynopis przekazany do archiwum WMWUOZ w Olsztynie, 2015.

15 13 Beata Pęśko 3. CHARAKTERYSTYKA GEOMORFOLOGICZNA Obszar na którym przeprowadzono badania, obejmujący odcinek drogi krajowej nr 51 pomiędzy Olsztynem a Olsztynkiem, pod względem administracyjnym należy do województwa warmińskomazurskiego, powiatu olsztyńskiego oraz do gmin: Olsztyn, Stawiguda i Olsztynek. Mapa 3.1. Olsztyn Olsztynek. Trasa inwestycji Źródło: Według Geografii Regionalnej Polski (J. Kondracki, 2009) pod względem geomorfologicznym obszar ten stanowi południową część mezoregionu Pojezierza Olsztyńskiego (842.81) stanowiącego część makroregionu Pojezierza Mazurskiego (842.8). Jednostki fizycznogeograficzne wyższego rzędu to podprowincja Pojezierza

16 14 Wschodniobałtyckie (842) prowincji Niż WschodniobałtyckoBiałoruski (84) w obrębie megaregionu Niż Wschodnioeuropejski (8). Mapa 3.2. Pojezierze Olsztyńskie zasięg terytorialny Źródło: Współczesny morfosystem Polski północnej obejmuje zespół form rzeź by pochodzenia glacjalnego, które były przekształcane w okresie holocenu. Od strefy staroglacjalnej odróżniają je przede wszystkim: większe zróżnicowanie hipsometryczne, złożona sieć dolin a także rynien subglacjalnych i zagłębień bezodpływowych, w tym również wypełnionych jeziorami. Do zespołów form charakterystycznych dla obszarów młodoglacjalnych należą dodatkowo wzgórza i wały morenowe, rozległe obszary wysoczyzn morenowych a także równiny sandrowe (Kostrzewski i in., 2008). Badane obszary znajdują się w większości w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, jedynie fragmenty południa województwa warmińskomazurskiego oraz podlaskiego obejmują zlodowacenie środkowopolskie, które charakteryzuje mniejsza dynamika rzeźby terenu, są one w przewadze równinne (Marcinkowska i in. 2013). Obszar Pojezierza Olsztyńskiego rozciąga się po obu brzegach górnego biegu Łyny, sięgając na zachodzie po Pasłękę. Rzeka Łyna (długość 289 km, dorzecze 7126 km 2 ) należy do dorzecza Pregoły (zlewisko morza bałtyckiego), wypływa z piasków sandrowych na północ od Nidzicy, jej źródła znajdują się w okolicy wsi Łyna. Rzeka na całym swym biegu kilkakrotnie zmienia kierunek, liczne meandry przecinają kilka ciągów moren czołowych. Koryto Łyny znajduje się od kilku do kilkunastu kilometrów na wschód od inwestycji, równolegle do niej w odcinku północnym.

17 15 Fot Meandry rzeki Łyny. Źródło: Rzeka Pasłęka (długość 211 km, dorzecze 2330 km 2 ) należąca do zlewiska morza bałtyckiego ma źródła w okolicach Olsztynka, na torfowiskach pomiędzy miejscowościami Stawiguda i Gryźliny na wysokości 156,6 m n.p.m. Rzeka na całej swojej długości licznie meandruje. Badany wykopaliskowo obszar inwestycji jest przez nią przecinany trzykrotnie (w okolicach wsi Gryźliny, Zezuj i Miodówko). Fot Rzeka Pasłęka w okolicach Olsztyna. Źródło: Pod względem hydrologicznym, oprócz dwóch głównych rzek, istotne dla omawianego obszaru są także występujące mniejsze rzeki, strumienie i strugi, wypływające z jezior i bagien. Dwa takie niewielkie, bezimienne cieki wodne znajdują się na terenie inwestycji w okolicy wsi Dorotowo i wsi Stawiguda oba wpadają do Jez. Wulpińskiego. Wśród jezior Pojezierza Olsztyńskiego wyróżniamy dwa zasadnicze typy jeziora rynnowe, powstałe na skutek erozji lodowcowej, odznaczające się dużym wydłużeniem,

18 16 znaczną głębokością i stromymi brzegami oraz jeziora morenowe, mające kształty nieckowate, o urozmaiconej linii brzegowej. Ich zbiorniki wypełniły się wodą po wycofaniu się lodowca. Oprócz nich na obszarze występują licznie niewielkie misy jeziorne wytopiska wypełnione oczkami wodnymi. W pobliżu inwestycji usytuowanych jest kilka dużych jezior Wulpińskie, Kepijko, Miodówko, Pasłęckie oraz wiele innych mniejszych, bezimiennych. Pod względem budowy geologicznej, makroregion znajduje się na styku obniżenia (syneklizy) pery bałtyckiej i wyniesienia mazurskosuwalskiego platformy prekambryjskiej tworzone utworzonej przez skały cokołu krystalicznego jednej z najstarszych struktur geologicznych Ziemi. Na zachodzie obszar przylega do granicy z platformą paleozoiczną środkowej i zachodniej Europy którą tworzy szew transeuropejski (TESZ) przykryty skałami pokrywy osadowej (płytowo zalegające utwory permskomezozoiczne) o różnej miąższości. Mapa 3.3. Budowa geologiczna Polski północnowschodniej Źródło: W budowie platformy wyróżnia się dwa piętra strukturalne: dolne (fundament krystaliczny znajdujący się na różnych głębokościach: od 250 m (północnywschód) do 6 km (południowyzachód; budują go skały metamorficzne i magmowe) i górne (platformowe zbudowane ze skał osadowych leżących niezgodnie na fundamencie). Stanowią go epikontynentalne osady morskie paleo i mezozoiczne o nierównej powierzchni. Na obszarze Wyniesienia mazurskosuwalskiego pokrywę tworzą osady jury, kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, na skłonach wyniesienia także osady triasu; na dźwigniętych partiach podłoża grubość pokrywy osadowej wynosi ok. 350 m, w miarę zanurzania się podłoża jej grubość wzrasta do 2000 m i więcej. Geomorfologia omawianego obszaru związana jest bezpośrednio z oddziaływaniem trzech głównych faz zlodowacenia bałtyckiego (jęzor mazurski) i cechuje się urozmaiconą rzeźbą młodoglacjalną, związaną z lobem Łyny (lob lądolodu) ostatniego zlodowacenia.

19 17 Występuje tu siedem, równoległych do siebie, koncentrycznych łuków wałów morenowych odpowiadających etapom recesji lądolodu; o wysokościach dochodzących maksymalnie do 200 m n.p.m. Rzeźba terenu została ukształtowana w wyniku deglacjacji lądolodu zlodowacenia Wisły, działalności wód roztopowych, procesów denudacyjnych, erozyjnych, solizji i soliflukcji, procesów wietrzeniowych, a także akumulacji rzek i jezior. Mapa 3.3. Jezioro Wulpińskie, okolice wsi Dorotowo. Źródło: Teren charakteryzuje się występowaniem wzgórz moren czołowych, moren spiętrzonych a także wysoczyzn morenowych falistych i płaskich oraz równin sandrowych. Pod względem typu krajobrazu naturalnego jest to obszar nizin glacjalnych, pagórkowatych, o urozmaiconej rzeźbie i z obfitością rynien subglacjalnych oraz zagłębień wytopiskowych wypełnionych przez jeziora i małe oczek wodne porozdzielanych wzniesieniami. Charakterystyczne jest także występowanie obszarów równin akumulacji torfowiskoworzecznej oraz torfowiskowojeziornej.

20 18 Mapa 3.4. Polska północnowschodnia geomorfologia. Źródło: J. Kondracki, Pod względem warunków glebowych obszar charakteryzuje się występowaniem w głównej mierze gleb brunatnych i rdzawych na podłożu zalegającej gliny zwałowej. W dolinach rynien lodowcowych i mis pojeziernych zalegają namuły ilastopiaszczyste. Oprócz gliny zwałowej napotykamy piaski zwałowe, żwiry i piaski wodolodowcowe; osady czwartorzędowe torfy i aluwia rzeczne. Wykształciły się z nich gleby bielicowe, brunatne i bagienne. Północna część regionu w związku z lepszymi glebami gliniastymi stanowi krainę rolniczą, południowa część zbudowana z piasków rzecznolodowcowych jest w większości pokryta borami sosnowymi, występuje tu więcej jezior stanowiących ok.7% powierzchni tej części mezoregionu WYBÓR LITERATURY Augustowski B Pomorze Warszawa Ciuk E Syntetyczny profil stratygraficzny utworów trzeciorzędowych rejonu olsztyńskiego Kwart. Geol. 14, 4: (PIG) Warszawa Galon R Główne etapy tworzenia się rzeźby Niżu Polskiego [w:] Geomorfologia Polski, t. 2 s Warszawa Klimaszewski M Geomorfologia Warszawa Kondracki J Geografia regionalna Polski Warszawa

21 19 Kostrzewski A., Zwoliński Z., Andrzejewski L., Florek W., Mazurek M., Niewiarowski W., Podgórski Z., Rachlewicz G., Smolska E., Stach A., Szmańda J., Szpikowski J. Marcinkowska A. Ochtyra A. Olędzki J. R. WołkMusiał E. Zagajewski B Współczesny morfosystem strefy młodoglacjalnej Landform analysis, t Mapa geomorfologiczna województw pomorskiego i warmińskomazurskiego z wykorzystaniem metod geoinformatycznych Poznań Warszawa Migoń P Geomorfologia Warszawa Nitychoruk J Opracowanie warunków geomorfologicznych osadnictwa w rejonie Janowa Pomorskiego koło Elbląga maszynopis Arch. Muzeum w Elblągu Elbląg

22 20 Monika Maciszewska 4. ANALIZA MATERIAŁÓW RUCHOMYCH Kolekcja zabytków związanych z nowożytnym etapem zasiedlenia stanowiska Gryźliny IIIII liczy 268 sztuk i ogranicza się wyłącznie do ceramiki naczyniowej. Specyfikacja znalezisk znajduje się w tabeli 4.1. Kwestia homogenności tych materiałów pozostaje otwarta, co wynika zarówno z dyspersji obiektów w obrębie całego stanowiska bez tworzenia jednego bądź kilku skupisk centralnych, z drugiej zaś z dosyć duże rozdrobnienia ułamków ceramiki. Tabela 4.1. Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45. Występowanie materiału zabytkowego w poszczególnych obiektach. L.P. Nr OBIEKTU FUNKCJA OBIEKTU LOKALIZACJA (hektar/ar) POZIOM EKSPLORAC YJNY ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA ceramika 1. B 22 1 jama B22 I 1 now. 2. B 32 1 palenisko B22 I 1 now. 3. B 52 1 jama B52 I 1 now. 4. B 52 4 jama B52 I 1 now. 5. B 52 6 jama B52 I 1 now. 6. B 62 1 jama B62 I 3 now. 7. B 62 3 jama B62 I 1 now. 8. B 72 1 jama B72 I 1 now. 9. B 82 5 jama B82 I 1 now. 10. B 82 6 jama B82 I 1 now. 11. B 92 2 jama B92 I 5 now. 12. B 13 1 jama B13 I 1 now. 13. B 13 2 jama B13 I 2 now. 14. B 13 3 jama B13 I 1 now. 15. B 23 1 jama B23 I 1 now. 16. B 23 2 jama B23 I 1 now. 17. B 23 3 jama B23 I 1 now. 18. B 33 2 jama B33 I 1 now. 19. B 53 1 jama B53 I 1 now. 20. B 53 6 jama B53 I 1 now. 21. B 83 1 jama B83 I 1 now. 22. B 93 2 jama B93 I 1 now. 23. B 44 4 ognisko B/44 I 1 now. 24. B 84 2 jama B/84 I 5 now. 25. B 94 2 jama B/94 I 2 now. 26. B 15 1 jama B/15 I 1 now. 27. B 15 2 jama B/15 I 1 now. 28. B 35 1 jama B/35 I 1 now. 29. B 45 3 jama B/45 I 1 now.

23 B 45 4 jama B/45 I 1 now. 31. B 45 5 szałas (?) B/45 I 1 now. 32. B 55 2 szałas (?) B/55 I 3 now. 33. B 65 3 jama B/65 I 1 now. 34. B 65 7 jama B/65 I 1 now. 35. B 95 1 jama B/95 I 1 now. 36. B 95 6 jama B/95 I 1 now. 37. B 16 1 jama B16 I 1 now. 38. B 26 1 jama B26 I 1 now. 39. B 56 1 jama B56 I 1 now. 40. B 86 2 B86 I 1 now. 41. B 17 1 jama B17 I 6 now. 42. B 27 1 jama B27 I 1 now. 43. B 27 2 jama B27 I 1 now. 44. B 37 8 jama B37 I 1 now. 45. B 67 1 jama B67 I 1 now. 46. B 87 1 jama B87 I 1 now. 47. B 8 1 jama B8 I 1 now. 48. B 18 1 jama B18 I 1 now. 49. B 38 1 jama B38 1 now. 50. B 48 1 jama B48 I 1 now. 51. B 48 2 jama B48 I 1 now. 52. B 58 1 jama B58 I 1 now. 53. B 68 1 jama B68 I 1 now. 54. B 78 3 jama B78 I 1 now. 55. B 88 1 jama B88 I 1 now. 56. B 88 2 jama B88 I 1 now. 57. B 98 1 jama B88 I 1 now. 58. B 9 2 jama B9 I 1 now. 59. B 19 7 jama B19 I 1 now. 60. B 59 3 jama B59 I 1 now. 61. D 41 2 jama D41 I 1 now. 62. D 71 3 jama D71 I 1 now. 63. D 71 4 jama D71 I 1 now. 64. D 81 2 jama D81 I 1 now. 65. D 81 6 jama D81 I 1 now. 66. D 81 7 jama D81 I 1 now. 67. D 2 1 jama D2 I 1 now. 68. D 2 2 jama D2 I 1 now. 69. D 2 6 jama D2 I 1 now. 70. D 12 3 jama D12 I 1 now. 71. D 12 4 jama D12 I 1 now. 72. D 12 6 jama D12 I 2 now. 73. D 22 2 jama D22 I 1 now. 74. D 22 4 jama D22 I 1 now. 75. D 22 7 jama D22 I 1 now. 76. D 42 1 jama D42 I 1 now. 77. D 72 1 jama D72 I 1 now. 78. D 72 2 jama D72 I 1 now. 79. D 72 3 jama D72 I 1 now. 80. D 82 1 jama D82 I 2 now. 81. D 82 3 jama D82 I 1 now. 82. D 92 3 jama D92 I 1 now. 83. D 92 5 jama D92 I 1 now. 84. D 92 8 jama D92 I 1 now. 85. D 13 1 jama D13 I 1 now. 86. D 23 2 jama D23 I 1 now. 87. D 33 2 jama D33 I 1 now.

24 D 43 1 jama D43 I 1 now. 89. D 53 2 jama D53 I 2 now. 90. D 83 1 jama D83 I 4 now. 91. D 83 4 jama D83 I 1 now. 92. D 83 7 jama D83 I 1 now. 93. D 83 9 jama D83 I 1 now. 94. D jama D83 I 1 now. 95. D 93 1 jama D93 I 1 now. 96. D 93 4 jama D93 I 1 now. 97. D 93 5 jama D93 I 1 now. 98. D 54 1 jama D54 I 1 now. 99. D 74 1 jama D74 I 1 now D 84 1 jama D84 I 1 now D 84 2 jama D84 I 1 now D 15 1 jama D15 I 3 now D 25 2 jama D25 I 1 now D 25 3 jama D25 I 1 now D 45 1 jama D45 I 1 now D 55 1 jama D55 I 1 now D 65 5 jama D65 I 1 now D 65 8 jama D65 I 1 now D 65 9 jama D65 I 1 now D 75 3 jama D75 I 1 now D 75 5 jama D75 I 2 now D 85 2 jama D85 I 1 now D jama D85 I 1 now D 95 3 jama D95 I 1 now D 95 5 jama D95 I 1 now D jama D95 I 1 now D jama D95 I 1 now D 16 2 jama D16 I 1 now D 36 3 jama D36 I 1 now D 56 3 jama D56 I 1 now D 76 6 jama D76 I 1 now D 86 2 jama D86 I 1 now D 96 7 jama D96 I 11 now D 17 2 jama D17 I 1 now D 17 3 jama D17 I 1 now D 27 1 jama D27 I 1 now D 37 1 jama D37 I 1 now D 37 3 jama D37 I 1 now D 57 1 jama D57 I 1 now D 57 2 jama D57 I 1 now D 67 4 jama D67 I 1 now D 67 7 jama D67 I 1 now D 67 9 jama D67 I 1 now D 77 3 jama D77 I 1 now D 77 4 jama D77 I 11 now D 77 8 jama D77 I 1 now D 87 7 szałas (?) D87 I 1 now D 97 1 jama D97 I 1 now D 97 5 jama D97 I 1 now D 97 6 jama D97 I 1 now D 38 1 jama D38 I 1 now D 48 1 jama D48 I 1 now D 48 3 jama D48 I 3 now D 58 2 jama D58 I 1 now D 68 1 jama D68 I 1 now.

25 D 78 2 jama D78 I 1 now D 88 2 jama D88 I 1 now D 39 1 jama D39 I 1 now D 49 3 jama D49 I 1 now F 1 1 jama F1 I 1 now F 11 1 jama F11 I 1 now F 11 3 jama F11 I 1 now F 41 2 jama F41 I 1 now F 2 1 jama F2 I 4 now F 2 2 jama F2 I 1 now F 12 9 jama F12 I 1 now F 3 4 jama F3 I 1 now F jama F13 I 1 now F 23 8 jama F23 I 1 now F 33 3 jama F33 I 1 now F 33 5 jama F33 I 1 now F 43 6 rów F43 I 1 now F jama F43 I 1 now F F43 I 1 now F 4 3 jama F4 I 1 now F 5 7 jama F5 I 1 now F 15 7 jama F15 I 1 now F 15 9 jama F15 I 1 now F 25 1 jama F25 I 1 now F 25 9 jama F25 I 1 now F jama F25 I 1 now F 35 4 jama F35 I 1 now F jama F35 I 1 now F 45 1 jama F45 I 1 now F 45 2 jama F45 I 1 now F 45 4 jama F45 I 1 now F 6 5 jama F6 I 1 now F 7 4 jama F7 I 1 now F 17 2 jama F17 I 1 now F 17 3 jama F17 I 1 now F 27 2 jama F27 I 1 now F 27 3 jama F27 I 1 now F 37 6 jama F37 I 1 now F 37 7 jama F37 I 1 now F jama F37 I 1 now F 47 3 jama F47 I 1 now F 47 8 jama F47 I 1 now F 8 6 jama F8 I 1 now F 8 7 jama F8 I 1 now F 8 8 jama F8 I 1 now F 8 10 jama F8 I 1 now F 8 11 jama F8 I 1 now F 18 7 jama F18 I 1 now F jama F18 I 1 now F 28 7 jama F28 I 1 now F 28 9 jama F28 I 1 now F jama F28 I 2 now F jama F38 I 5 now F jama F38 I 1 now F 29 2 jama F29 I 3 now F 29 3 jama F29 I 1 now F 29 5 jama F29 I 1 now F 29 8 jama F29 I 1 now.

26 F 49 1 jama F49 I 1 now G 31 2 jama G31 I 1 now G 31 4 G31 I 1 now G 41 1 jama G41 I 1 now G 41 4 jama G41 I 1 now. 7.1 Ceramika naczyniowa Analiza morfologiczna Cała kolekcja ceramiki nowożytnej została podzielona w oparciu o system zaproponowany przez A. Buko (Buko 1990), wg. którego wydziela się trzy kategorie wielkościowe: Iduże ułamki naczyń obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja oraz brzusiec), a także partie przydenne( dno, stopka oraz brzusiec) IIstosunkowo niewielkie fragmenty naczyń, obejmujące więcej niż jeden element morfologiczny naczynia, a więc partie przybrzeżne (wylew, szyja i górna część brzuśca), partie przydenne (dno, stopka i część dolnej partii brzuśca bądź dno i fragment dolnej części brzuśca), a także elementy zawierające środkowe partie naczynia (znaczne części brzuśca i szyję). III fragment obejmujący jeden element morfologiczny naczynia (część wylewu, brzuśca lub dna). Spośród ułamków naczyń znakomita większość zabytków (265, co stanowi około 98% całości) należała do grupy III. W pozostałych trzech wypadkach możemy mówić o grupie II. Taki stan zachowania materiałów świadczy to o bardzo silnym rozdrobnieniu całej kolekcji, co może wynikać z faktu znajdowania ich przeważnie w jamach stanowiących pozostałości krótkotrwałej działalności gospodarczej, co w jakimś stopniu może tłumaczyć tak dużą fragmentaryzację tych materiałów.

27 25 W ramach omawianej kolekcji ceramiki wyselekcjonowano dwadzieścia trzy fragmenty charakterystyczne, w tym 15 fragmentów wylewów, 6 ułamków den, jedno ucho oraz jeden fragment ornamentowany. Ich typologię oparto na podziale zaproponowanym przez J. Kruppego (Kruppe 1961), odpowiednio zmodyfikowanego na potrzeby niniejszego opracowania. Wylewy: Typ 1 Wylewy typu 1 są łagodnie lub wyraźnie wychylone na zewnątrz, zazwyczaj ukośnie lub nieco łukowato opracowaną krawędzią, bądź też prosto ściętą. Nie posiadają wrębu, ani okapu (12 ułamków, np. tabl. I ryc. 7,8 ). Typ 2 Typ ten charakteryzuje się w widoczny sposób wychylonymi na zewnątrz lub pionowo ustawionymi krawędziami, zakończonymi wylewami wyposażonymi we wrąb na pokrywkę (2 fragmenty, np. tabl. IV ryc. 2). Typ 3 Wylewy typu 3 charakteryzują się brakiem wrębu na pokrywkę, wyposażone są natomiast w okap. Całość łagodnie wychylona na zewnątrz. Pozyskano 1 ułamek wylewu w tym typie, tabl. I ryc. 2. Typologia den: Typ 1 Dna delikatnie zaokrąglone, występują w dwóch wariantach; odcinane lub ze śladami podsypki (5 fragmentów) np. tabl. II ryc. 2. Typ 2 Dna ścięte prosto, odcinane (1 ułamek) np. tabl. II ryc. 1. W omawianym zbiorze zaobserwowano zaledwie jeden fragment ornamentowany (malowany), zdobiony motywem florystycznym (tabl. III ryc. 3).

28 26 Ucho było wykonane w technice taśmowej, pokryte z obu stron ciemnym szkliwem. Pomimo znacznego rozdrobnienia ceramiki udało się, z dużą dozą prawdopodobieństwa, określić występowanie przynajmniej kilku mis (np. tabl. IV ryc. 3, tabl. II ryc. 3), jednego dzbana, określonego na podstawie dużego ucha (tabl. I ryc. 4) oraz kilku garnków (jeden przypadek, tabl. I ryc. 2). Można jednak przypuszczać, iż asortyment naczyń używanych w okresie nowożytnym był bogatszy. Jednakże specyfika stanowiska (pastwisko) powoduje, iż obecność tylko tej kategorii naczyń ceramicznych nie powinna budzić zdziwienia. Prawdopodobnym jest bowiem, iż wykorzystywano inne pojemniki organicznego pochodzenia, których ślady nie zachowały się do naszych czasów. Zadokumentowany zestaw naczyń był dość powszechnie używany w XIX i 1 poł. XX wieku i są one znane z szeregu wykopalisk prowadzonych na stanowiskach nowożytnych (m.in. w Świerczku st. 13, pow. szydłowiecki, Zambrowie st. 5 i 13, pow. zambrowski, Rzędzianach st. 32, pow. białostocki, Kocku stan. 10, pow. lubelski (E. Niedźwiedź, J. Niedźwiedź 2012) Analiza technologiczna Analizę technologiczną omawianego zbioru przeprowadzono w oparciu o systematykę zaproponowaną przez L. Kajzera (Kajzer 1986, Kajzer 1991). W omawianym zbiorze zaobserwowano występowanie jedynie grup C, D, E i F. GRUPA C W tej grupie znajdują się naczynia wypalane również w atmosferze redukcyjnej. Ceramika z grupy C to ceramika stołowa. Wykonana jest techniką toczenia na szybkoobrotowym kole, zaś domieszką jest tylko drobnoziarnisty piasek. Zarejestrowano tu 3 ułamki naczyń wykonanych w tej technologii. GRUPA D Jest ona barwy od kremowej po jasnopomarańczową. Zazwyczaj są to naczynia cienkościenne, starannie wykonane, najczęściej dobrze wypalone w atmosferze utleniającej. Domieszka jaką można zauważyć w przełomach to najczęściej drobnoziarnisty lub średnioziarnisty piasek. Zarejestrowano 54 fragmenty naczyń tego typu. GRUPA E

29 27 Ceramika grupy E to ceramika, której wyróżnikiem jest jej szkliwienie. W przypadku omawianego materiału jest to ceramika wypalana w atmosferze utleniającej. Przełomy są jednobarwne, najczęściej o grubości 35mm. W większości przypadków do schudzenia masy ceramicznej wykorzystanej do wyrobu ceramiki grupy E użyto małej lub średniej ilości drobnoziarnistego piasku (58 ułamków ceramiki). GRUPA F Tzw. ceramika inna, np. półmajolika, kamionka, fajans, oraz inne fragmenty naczyń, które nie mieszczą się w żadnej z ww. grup technologicznych. Wśród resztek pojemników z Gryźlin zarejestrowano 36 ułamków fajansowych oraz 117 pseudomajoliki. 7.2 Chronologia Analizując kolekcję ceramiki nowożytnej pod kątem rozważań chronologicznych należy zauważyć bardzo duży udział gt F, będącej wyznacznikiem późnych faz nowożytnych i jednocześnie niewielki, na granicy błędu statystycznego, udział starszych technologii wypału. Szczególnie młodym datownikiem wydaje się być fajans ceramiczny, fabrycznej produkcji która pojawia się w drugiej połowie XIX wieku. Taka sytuacja sprawia, iż przyjęto, iż cała kolekcja mieści się w granicach XIX 1 poł. XX wieku. Bibliografia: Buko A Ceramika Wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź. Kajzer L Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z wieży Karnkowskiego w zamku w Raciążku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 34, s W sprawie waloryzacji masowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, r. 39,nr 4, s

30 28 Kruppe J Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław Warszawa Kraków Narodziny archeologii późnośredniowiecznej i staropolskiej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 36: 722. Niedźwiedź E., Niedźwiedź J Świerczek stan. 13. Opracowanie naukowe archeologicznych badań wykopaliskowych wyprzedzających budowę drogi krajowej nr 7 na odcinku obwodnica Radomia granica woj. mazowieckiego, Zamość, maszynopis w zbiorach WUOZ w Warszawie, Delegatura w Radomiu.

31 29 Rafał Maciszewski 5. CHARAKTERYSTYKA FORM, ROZMIARÓW, FUNKCJI I CHRONOLOGII OBIEKTÓW OSADNICZYCH Obiekty archeologiczne są to naziemne lub wziemne konstrukcje, złożone bądź proste (jednoelementowe) lub też relikty takich konstrukcji manifestujące się w postaci widocznych na poziomie eksploracyjnym odcisków negatywowych. Zazwyczaj klasyfikuje się je pod względem funkcjonalnym. Zamiennie stosuje się także określenie archeologiczne zabytki nieruchome. Lista tego typu obiektów jest bardzo długa i trudno ją uznać za zamkniętą. W ramach stanowiska Gryźliny IIIII wśród odkrytych i zadokumentowanych obiektów archeologicznych wydzielono następujące typy funkcjonalne: 5.1. DOŁKI POSŁUPOWE Tzw. dołki posłupowe stanowią najczęściej spotykany, obok jam, typowy rodzaj obiektu archeologicznego. Są to różnego kształtu i rozmiarów pozostałości konstrukcji drewnianych stanowiących element stanowiska archeologicznego. Z punktu widzenia interpretacji funkcjonalnej nieruchomych zabytków archeologicznych podstawą zaklasyfikowania do kategorii dołków ch są zazwyczaj ich niewielkie rozmiary zarówno w przekroju poziomym jak i pionowym. W przeważającej większości przypadków są pozbawione ruchomego materiału zabytkowego, co uniemożliwia bezpośrednie datowanie. Stanowisko Górka V w tym przypadku nie stanowi wyjątku. Aż 100% odkrytych tu dołków ch pozbawionych było materiału datujący. Generalnie, słup, jako forma konstrukcji występuje w dwóch wariantach, jako jeden z elementów konstrukcyjnych złożonej struktury przestrzennej (budowle słupowe, palisady itd.) lub jako forma samodzielna (słupy graniczne, totemiczne itp.). Pod względem form związania z podłożem można wydzielić słupy wkopywane, wbijane oraz wstawiane. W pierwszym wariancie słup lokowany jest w uprzednio wykopanym dole. Zazwyczaj w takim przypadku jest on tępo zakończony w celu zapobieżenia osiadania konstrukcji. Słupy wbijane tworzą ostro zakończony, zbliżony do trójkąta profil natomiast stawiane manifestują się w postaci płytkich, w przekroju nieckowatych lub prostokątnych zagłębień w podłożu o odmiennym od otoczenia wypełnisku Na stanowisku Gryźliny II III grupa dołków ch obejmuje 250 obiektów. Nie wchodzą przy tym w skład większych zespołów konstrukcyjnych. Na podstawie kryterium kształtu przekroju pionowego wydzielono w tej grupie funkcjonalnej 9 typów: DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU CZERPAKOWATYM Dołki posłupowe o profilu czerpakowatym stanowiły 5,6 % zbioru.

32 30 Nr INW. FUNKCJA LOKALI ZACJA (hektar/a r) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOL OGIA plan profil ce ra mi ka ko ści metal in ne B 82 3 B82 40x38x6 kolisty czerpakowaty B 63 3 B63 35x42x11 nieregularny czerpakowaty B 86 3 B86 22x21x5 kolisty czerpakowaty B 86 4 B86 72x50x25 nieregularny czerpakowaty B 37 5 B37 33x30x18 nieregularny czerpakowaty B 9 1 B9 65x52x17 kolisty czerpakowaty D 31 1 D31 70x64x14 kolisty czerpakowaty D 53 4 D53 47x26x10 nieregularny czerpakowaty D D83 38x28x18 nieregularny czerpakowaty D 86 1 D86 55x46x25 kolisty czerpakowaty D 77 6 D77 38x36x20 kolisty czerpakowaty F 31 2 F31 42x38x14 owalny czerpakowaty F 3 3 F3 65x52x30 nieregularny czerpakowaty F 6 3 F6 48x46x25 nieregularny czerpakowaty F 26 5 F26 39x30x15 nieregularny czerpakowaty Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr F312 Nr inw. F312 funkcja N F312 F312 ryc. 5.1 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan płaski i profil ob. 312 (rys. R. Maciszewski) 0 20 hektar F ar 31 długość 42 cm szerokość 38 cm głębokość 14 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne owalny czerpakowaty wypełnisko

33 31 jednorodne X różnorodne opis warstw: F312a ciemno brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU CZWOROKĄTNYM Dołki posłupowe o profilu czworokątnym stanowiły 0,4 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 9 2 F9 14x14x10 nieregularny czworokątny Nr inw. F92 funkcja N F92 F92 ryc. 5.2 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F92 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar F ar 9 długość 14 cm szerokość 14 cm głębokość 10 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny czworokątny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F92a szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek

34 DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU ŁÓDKOWATYM Dołki posłupowe o profilu łódkowatym stanowiły 2,5 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 57 4 B 97 1 D 3 1 F 22 1 F 22 4 F 36 3 B57 41x39x5 kwadratowaty łódkowaty B97 36x20x9 owalny łódkowaty D3 60x52x10 owalny łódkowaty F22 45x38x10 kolisty łódkowaty F22 38x30x8 kolisty łódkowaty F36 21x18x5 kolisty łódkowaty Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr D31 Nr inw. D31 funkcja N D31 D31 ryc. 5.3 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D31 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar długość 60 cm szerokość 50 cm głębokość 10 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne owalny łodkowaty wypełnisko

35 33 jednorodne X różnorodne opis warstw: D31a jasno szry silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIECKOWATYM Dołki posłupowe o profilu nieckowatym stanowiły 32,5 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 52 2 B 82 4 B 92 1 B 92 4 B 92 5 B 43 2 B 83 4 B 24 1 B 24 2 B 44 5 B 74 2 B 74 3 B B 94 1 B 46 2 B 66 1 B 76 1 B 57 1 B 18 4 B B 49 2 B 59 4 B 99 1 D 81 1 D 2 3 B52 48x56x14 nieregularny nieckowaty B82 18x12x7 elipsoidalny nieckowaty B92 30x20x14 nieregularny nieckowaty B92 17x12x6 kolisty nieckowaty B92 21x18x9 kolisty nieckowaty B43 35x18x10 owalny nieckowaty B83 30x28x15 nieregularny nieckowaty B/24 8x5x2 nerkowaty nieckowaty B/24 20x18x4 kolisty nieckowaty B/44 36x30x15 kolisty nieckowaty B/74 23x18x10 nieregularny nieckowaty B/74 23x34x11 kolisty nieckowaty B/84 35x32x10 kolisty nieckowaty B/94 29x26x10 kolisty nieckowaty B46 34x26x14 kolisty nieckowaty B66 24xx14 kolisty nieckowaty B76 21x20x6 kolisty nieckowaty B57 32x30x8 nieregularny nieckowaty B18 24x22x5 kolisty nieckowaty B68 30x?x20? nieckowaty B49 18xx4 kolisty nieckowaty B59 35x32x10 nieregularny nieckowaty B99 24x18x6 kolisty nieckowaty D81 28x24x14 kolisty nieckowaty D2 41x32x15 nieregularny nieckowaty

36 34 D 2 5 D 12 1 D 22 1 D 22 5 D 62 1 D 82 2 D D 14 2 D 5 1 D 25 1 D 35 1 D 35 2 D 16 6 D 16 7 D 36 1 D 86 3 D 96 5 D 96 8 D 96 9 D 8 2 D 18 1 D D 18 2 D 18 4 D 28 1 D 28 2 D 99 3 F 31 5 F 31 7 F 12 3 F 32 6 F F 42 3 F 3 5 F 23 5 F D2 29x28x8 nieregularny nieckowaty D12 30x34x5 nieregularny nieckowaty D22 26x22x16 kolisty nieckowaty D22 34x30x7 nieregularny nieckowaty D62 20x22x7 nieregularny nieckowaty D82 11x10x7 kolisty nieckowaty D73 40x?x20? nieckowaty D14 20x20x10 kolisty nieckowaty D5 25x28x12 nieregularny nieckowaty D25 36x20x10 nieregularny nieckowaty D35 50x46x20 nieregularny nieckowaty D35 48x32x16 nieregularny nieckowaty D16 30x52x8 nieregularny nieckowaty D16 22x20x8 kolisty nieckowaty D36 28x19x4 kolisty nieckowaty D86 25x22x10 kolisty nieckowaty D96 41x42x20 nieregularny nieckowaty D96 42x34x15 kolisty nieckowaty D96 33x30x15 nieregularny nieckowaty D8 23x20x8 kolisty nieckowaty D18 24x22x8 kolisty nieckowaty D18 28x?x4? nieckowaty D18 48x44x18 kolisty nieckowaty D18 22x20x6 kolisty nieckowaty D28 32x30x10 kolisty nieckowaty D28 38x36x15 kolisty nieckowaty D99 40x30x20 nieregularny nieckowaty F31 40x24x20 owalny nieckowaty F31 40x36x12 kolisty nieckowaty F12 35x32x18 kolisty nieckowaty F32 15x12x8 kolisty nieckowaty F32 22x26x16 elipsoidalny nieckowaty F42 30x28x9 kolisty nieckowaty F3 30x20x10 kolisty nieckowaty F23 20x20x7 nieregularny nieckowaty F43 45x42x20 kolisty nieckowaty

37 35 F F 24 2 F 5 3 F 5 9 F 5 16 F 35 5 F 45 6 F F F 47 5 F 47 6 F F 8 12 F F F 9 6 F 29 9 F F 49 6 G 41 3 F43 40x32x15 kolisty nieckowaty F24 20x22x10 kolisty nieckowaty F5 35x34x18 gruszkowaty nieckowaty F5 34x40x18 nieregularny nieckowaty F5 68x56x16 owalny nieckowaty F35 40x38x16 nieregularny nieckowaty F45 45x42x16 kolisty nieckowaty F16 37x?x15? nieckowaty F37 32x28x20 kolisty nieckowaty F47 18x10x10 owalny nieckowaty F47 55x46x16 kolisty nieckowaty F47 22x20x12 kolisty nieckowaty F8 40x38x18 kolisty nieckowaty F18 43x38x20 kolisty nieckowaty F38 45x42x12 owalny nieckowaty F9 38x36x18 kolisty nieckowaty F29 35x36x15 kolisty nieckowaty F29 25x24x10 kolisty nieckowaty F49 32x28x13 kolisty nieckowaty G41 60x56x28 kolisty nieckowaty Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr B761. Nr inw. B761 funkcja N B761 B761 ryc. 5.4 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B761 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar B ar 76 długość 21 cm szerokość 20 cm głębokość 6 cm

38 36 kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty nieckowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: B761a brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU NIEREGULARNYM Dołki posłupowe o profilu nieregularnym stanowiły 7,5 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 44 3 B B 63 1 B 86 2 D 91 6 D 52 1 D 52 2 D 47 3 F 2 4 F 12 1 F 12 8 F F 6 11 F 9 1 F 19 9 F 29 7 F44 30x16x5 nieregularny nieregularny B52 12x?x12? nieregularny B63 33x28x16 nieregularny nieregularny B86 82x40x6 nieregularny nieregularny X now. D91 32xx42 nieregularny D52 36x24x10 czworokątnawy nieregularny D52 26x22x10 kolisty nieregularny D47 25x21x12 nerkowaty nieregularny F2 30x30x14 kolisty nieregularny F12 27x26x9 kolisty nieregularny F12 43xx20 trójkątnawy nieregularny F43 110x80x20 kolisty nieregularny X now. F6 34x32x29 nieregularny nieregularny F9 50x42x35 nieregularny nieregularny F19 23x22x18 nieregularny nieregularny F29 38x36x15 nieregularny nieregularny

39 37 F 39 3 F 39 6 F 43 1 F39 37x18x6 romboidalny nieregularny F39 84x60x22 owalny nieregularny F43 35x28x15 kolisty nieregularny Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr F4314. Nr inw. F4314 funkcja N F4314 F4314 ryc. 5.5 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F4314 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar cm długość 110 cm szerokość 80 cm głębokość 20 cm kształt plan profil kolisty nieregularny zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: a ciemno szary zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU PROSTOKĄTNYM LUB ZBLIŻONYM DO PROSTOKĄTA (PROSTOKĄTNAWYM) Dołki posłupowe o profilu prostokątnym stanowiły 0,8 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne D 91 4 D 66 D66 40x37x10 nieregularny prostokątny D91 18xx16 nieregularny prostokątnawy

40 38 1 Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr D661. Nr inw. D661 funkcja N D661 D661 ryc. 5.6 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D661 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar cm długość 40 cm szerokość 37 cm głębokość 10 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny prostokątny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: a szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRAPEZOWATYM Dołki posłupowe o profilu trapezowatym stanowiły 5,8 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 93 1 B 96 1 B 96 2 B93 22x20x8 kolisty trapezowaty B96 41x40x10 kolisty trapezowaty B96 23x10x8 nerkowaty trapezowaty

41 39 D 42 2 D 34 1 D 94 2 D 75 2 D 58 1 F 12 5 F 34 3 F 34 6 F 44 2 F 15 6 D42 22x22x10 kolisty trapezowaty D34 56x36x15 owalny trapezowaty D94 40xx20 kolisty trapezowaty D75 23x62x18 nieregularny trapezowaty D58 32x28x10 nieregularny trapezowaty F12 30x30x17 kolisty trapezowaty F34 18x16x18 kolisty trapezowaty F34 50x54x39 kolisty trapezowaty F44 21x14x11 nieregularny trapezowaty F15 54x45x25 kolisty trapezowaty Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr D422. Nr inw. D422 funkcja N D422 D422 ryc. 5.7 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil obd422. (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar D ar 42 długość 22 cm szerokość 22 cm głębokość 10 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty trapezowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne

42 40 opis warstw: D422a szary zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU TRÓJKĄTNAWYM Dołki posłupowe o profilu trójkątnawym stanowiły 7,2 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) B 34 1 posłupow y B 28 1 posłupow D 12 2 D 83 2 D 94 4 D 66 4 D F 31 1 F 12 6 F 24 7 F 26 8 F 26 9 F F F 46 3 y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y posłupow y F 19 7 posłupow y F 39 1 posłupow F y posłupow y DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) B/34 37x32x24 kolisty KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości met al trójkątna wy B28 24x22x10 kolisty trójkątna wy D12 33x24x17 nieregularny D83 28x22x12 kolisty D94 25x28x12 owalny D66 28x29x21 kolisty D76 20x22x8 nieregularny F31 40x30x12 owalny F12 25x22x10 kolisty F24 24x18x12 nieregularny F26 21x20x17 kolisty F26 33x30x15 owalny F26 35x40x8 owalny F26 30x29x10 kolisty F46 20x22x17 kolisty F19 trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy trójkątna wy 60x44x27 kolisty trójkątna wy F39 45x42x22 kolisty trójkątna wy F39 18xx11? trójkątna wy inne

43 41 Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr F391. Nr inw. F391 funkcja N F391 F391 ryc. 5.8 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F391 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar F ar 39 długość 45 cm szerokość 42 cm głębokość 22 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty trójkątnawy wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: a szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek DOŁKI POSŁUPOWE O PROFILU WORKOWATYM Dołki posłupowe o profilu workowatym stanowiły 38 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 78 B78 20x?x8? workowaty 3.1 B 52 3 B52 20x18x14 nieregularny workowaty B 62 B62 16x?x26? workowaty 2.1 B 82 2 B82 36x25x7 nieregularny workowaty B 92 B92 8x?x24? workowaty 8.1 B 16 B16 16x?x10? workowaty

44 B 77 2 B D 51 1 D 22 6 D 62 3 D 62 4 D 62 5 D 92 4 D 63 1 D 93 8 D 34 D 54 D D 65 2 D D 85 6 D 66 3 D 76 2 D 96 1 D 7 1 D D 67 8 D 77 5 D 77 7 D 77 D 77 D 77 D 77 D 77 D 77 D D 87 1 D 87 D 87 D 87 D B77 20x20x21 kolisty workowaty B39 8x?x20? workowaty D51 48x40x12 kolisty workowaty D22 32x32x15 kolisty workowaty D62 30x34x22 owalny workowaty D62 34x34x44 nieregularny workowaty D62 30x28x20 kolisty workowaty D92 40x48x25 nieregularny workowaty D63 30x28x15 kolisty workowaty D93 18x14x18 kolisty workowaty D34 18x?x14? workowaty D54 8x?x8? workowaty D54 12x?x16? workowaty D65 40x30x34 kolisty workowaty D75 31x24x14 kolisty workowaty D85 40x38x35 kolisty workowaty D66 42x36x18 nieregularny workowaty D76 18x20x20 gruszkowaty workowaty D96 18x18x8 kolisty workowaty D7 24x22x14 kolisty workowaty D27 4x?x28? workowaty D67 39x32x16 kolisty workowaty D77 18x15x12 kolisty workowaty D77 70x58x43 owalny workowaty D77 30x?x42? workowaty D77 44x?x46? workowaty D77 20x?x22? workowaty D77 18x?x22? workowaty D77 20x?x30? workowaty D77 16x?x18? workowaty D77 20x?x18? workowaty D87 33x30x30 kolisty workowaty D87 16x?x22? workowaty D87 10x?x32? workowaty D87 12x?x22? workowaty D97 30x?x18? workowaty

45 43 D 8 4 D 69 3 D 69 5 D 99 4 F 31 8 F 31 9 F 41 F 41 F F 3 9 F 13 7 F 23 4 F F 23 9 F 43 2 F 4 2 F F 14 3 F 24 1 F F 24 6 F 24 8 F 5 F F 15 3 F 35 8 F 45 5 F 6 8 F 16 2 F 16 3 F 16 4 F F F 46 1 F F D8 43x40x21 kolisty workowaty D69 86x44x38 nieregularny workowaty D69 30x26x12 kolisty workowaty D99 44x28x28 trójkątnawy workowaty F31 25x20x17 nieregularny workowaty F31 32x28x22 kolisty workowaty F41 30x?x38? workowaty F41 30x?x16? workowaty F41 52x?x44? workowaty F3 50x40x16 nieregularny workowaty F13 36x30x25 nieregularny workowaty F23 60x50x30 kolisty workowaty F23 5xx8? workowaty F23 32x26x24 owalny workowaty F43 30x26x23 kolisty workowaty F4 126x106x40 nieregularny workowaty F4 24x?x18? workowaty F14 86x60x56 trójkątnawy workowaty F24 41x39x49 kolisty workowaty F24 14x?x23? workowaty F24 18x15x7 owalny workowaty F24 26x18x15 kolisty workowaty F5 25x20x30 kolisty workowaty F5 27x24x27 kolisty workowaty F15 25x24x30 kolisty workowaty F35 35x34x34 kolisty workowaty F45 34x30x28 nieregularny workowaty F6 29x14x17 kolisty workowaty F16 22x20x17 kolisty workowaty F16 35x39x24 owalny workowaty F16 50x46x20 kolisty workowaty F26 30x29x19 nieregularny workowaty F36 34x?x40? workowaty F46 33x46x25 nieregularny workowaty F46 6x?x15? workowaty F46 4x?x18? workowaty

46 44 F F 37 1 F 47 2 F F 28 5 F F 9 3 F 9 4 F 9 5 F 19 3 F 19 5 F 39 2 F 49 2 F 49 3 G 31 1 G 31 4 G 41 5 F7 8x?x12? workowaty F37 58x42x35 owalny workowaty F47 20x16x16 kolisty workowaty F8 8x?x12? workowaty F28 50x42x30 kolisty workowaty F48 38x32x30 kolisty workowaty F9 25x22x30 nieregularny workowaty F9 36x26x19 owalny workowaty F9 78x70x20 kolisty workowaty F19 33x32x23 kolisty workowaty F19 30x32x21 kolisty workowaty F39 31x28x25 kolisty workowaty F49 43x40x26 kolisty workowaty F49 65x48x30 owalny workowaty G31 38x32x22 kolisty workowaty G31 60x58x30 kolisty workowaty X now. G41 52x50x22 kolisty workowaty Reprezentatywny dla tego typu jest obiekt nr G314. Nr inw. G314 funkcja N G314 G314 ryc. 5.9 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. G314 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar G ar 31 długość 60 cm szerokość 58 cm głębokość 30 cm kształt plan profil kolisty workowaty zabytki ruchome ceramika kości krzemienie metale inne X

47 45 faza zasiedlenia nowożytność chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: G314a szary zgliniony drobnoziarnisty piasek 5.2. JAMY Termin jama w nomenklaturze archeologicznej stanowi de facto narzędzie pojęciowe umożliwiające ogólną klasyfikację nieruchomych zabytków archeologicznych takich jak wszelkiego rodzaju doły, stanowiące elementy składowe stanowiska archeologicznego, których funkcja zazwyczaj nie jest możliwa w większości przypadków do określenia. Stanowią wprawdzie trwały ślad osadniczy ale ich rozmieszczenie w obrębie osad może być przypadkowe i niezwiązane bezpośrednio z samą strukturą osadnictwa. Na stanowisku Gryźliny IIIII w grupie 414 jam wydzielono na podstawie kształtu przekroju pionowego 9 typów JAMY O PROFILU CZERPAKOWATYM Jamy o profilu czerpakowatym stanowiły 16 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 22 1 jama B22 132x82x30 nieregularny czerpakowaty X now. B 52 1 jama B52 62x48x23 nieregularny czerpakowaty X now. B 62 1 jama B62 124x108x22 nieregularny czerpakowaty X now. B jama B92 135x86x38 owalny czerpakowaty B 23 3 jama B23 125x76x20 nieregularny czerpakowaty X now. B 43 3 jama B43 115x88x30 nieregularny czerpakowaty B 74 1 jama B/74 58x48x11 kolisty czerpakowaty B 84 2 jama B/84 59x48x11 nieregularny czerpakowaty X now. B 15 1 jama B/15 150x116x34 owalny czerpakowaty X now. B 45 2 jama B/45 120x105x28 kolisty czerpakowaty B 55 3 jama B/55 136x120x30 kolisty czerpakowaty B 16 2 jama B16 60x44x20 kolisty czerpakowaty B 27 2 jama B27 225x115x35 nieregularny czerpakowaty X now. B 27 3 jama B27 142x114x38 kolisty czerpakowaty B 58 1 jama B58 82x80x22 kolisty czerpakowaty X now. B 19 4 jama B19 150x120x30 nieregularny czerpakowaty D 61 2 jama D61 100x80x38 nieregularny czerpakowaty D 71 1 jama D71 110x86x22 kolisty czerpakowaty D 71 4 jama D71 164x114x42 nieregularny czerpakowaty X now. D 81 2 jama D81 140x126x16 kolisty czerpakowaty X now.

48 46 D 81 3 jama D81 65x52x20 owalny czerpakowaty D 81 7 jama D81 132x110x35 kolisty czerpakowaty X now. D 2 2 jama D2 72x54x15 nieregularny czerpakowaty X now. D 33 1 jama D33 165x140x35 kolisty czerpakowaty D 33 2 jama D33 82x68x14 kolisty czerpakowaty X now. D 53 3 jama D53 74x52x14 nieregularny czerpakowaty D 73 4 jama D73 84x74x12 kolisty czerpakowaty D jama D73 105x80x20 nieregularny czerpakowaty D 83 4 jama D83 75x60x18 owalny czerpakowaty X now. D 83 9 jama D83 92x68x16 nieregularny czerpakowaty X now. D 93 6 jama D93 135x86x49 elipsoidalny czerpakowaty D 14 1 jama D14 37x30x14 kolisty czerpakowaty D 65 5 jama D65 88x68x32 nieregularny czerpakowaty X now. D 75 7 jama D75 64x50x30 kolisty czerpakowaty D 85 1 jama D85 80x55x26 nieregularny czerpakowaty D 76 9 jama D76 83x68x20 kolisty czerpakowaty D 57 2 jama D57 95x67x18 nieregularny czerpakowaty X now. D 77 4 jama D77 80x70x28 elipsoidalny czerpakowaty X now. D 87 6 jama D87 102x86x26 nieregularny czerpakowaty D 97 1 jama D97 138x80x35 elipsoidalny czerpakowaty X now. D 48 3 jama D48 114x80x30 elipsoidalny czerpakowaty X now. D 68 1 jama D68 155x114x32 elipsoidalny czerpakowaty X now. D 68 2 jama D68 163x152x38 kolisty czerpakowaty D 78 2 jama D78 92x80x18 kolisty czerpakowaty X now. D 99 1 jama D99 148x68x32 nieregularny czerpakowaty F 11 3 jama F11 82x78x39 kolisty czerpakowaty X now. F 21 2 jama F21 50x48x12 kolisty czerpakowaty F 32 9 jama F32 98x84x34 nieregularny czerpakowaty F jama F42 140x130x24 kolisty czerpakowaty F 5 7 jama F5 210x175x25 kolisty czerpakowaty X now. F 35 4 jama F35 100x70x18 owalny czerpakowaty X now. F jama F35 130x64x27 nieregularny czerpakowaty X now. F 16 5 jama F16 80x58x15 nieregularny czerpakowaty F jama F26 88x48x23 nieregularny czerpakowaty F 46 5 jama F46 51x42x16 kolisty czerpakowaty F 46 7 jama F46 69x52x25 nieregularny czerpakowaty F 7 4 jama F7 182x110x32 prostokątnawy czerpakowaty X now. F 37 6 jama F37 125x92x45 owalny czerpakowaty X now. F 8 11 jama F8 48x40x14 kolisty czerpakowaty X now. F jama F28 105x84x28 kolisty czerpakowaty X now. F 29 2 jama F29 150x90x28 nieregularny czerpakowaty X now. F 29 3 jama F29 150x78x34 nieregularny czerpakowaty X now. F 29 5 jama F29 146x68x32 nieregularny czerpakowaty X now. F 29 8 jama F29 140x86x35 prostokątnawy czerpakowaty X now. F 49 4 jama F49 64x52x17 kolisty czerpakowaty G 41 2 jama G41 78x48x18 owalny czerpakowaty

49 47 Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr D774. Nr inw. D774 funkcja jama N D774 D774 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D774 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar cm długość 80 cm szerokość 70 cm głębokość 28 cm kształt plan profil elipsoidalny czerpakowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D774a ciemno szary silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU KLINOWATYM Jamy o profilu klinowatym stanowiły 0,2 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) F DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) jama F42 100x82x22 kolisty klinowaty KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne

50 48 Nr inw. F4217 funkcja jama N F4217 F4217 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F4217 (rys. R. Maciszewski) 0 20 hektar F ar 42 długość 100 cm szerokość 82 cm głębokość 22 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne Kolisty klinowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F4217a ciemno brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU ŁÓDKOWATYM Jamy o profilu łódkowatym stanowiły 37 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 52 4 jama B52 75x68x20 nieregularny łódkowaty X now. B 52 5 jama B52 84x56x14 nieregularny łódkowaty B 52 6 jama B52 80x52x16 nieregularny łódkowaty X now. B 82 6 jama B82 46x26x8 nieregularny łódkowaty X now. B 92 6 jama B92 98x124x24 owalny łódkowaty B 92 9 jama B92 48x21x7 nieregularny łódkowaty B 13 1 jama B13 80x50x10 nieregularny łódkowaty X now. B 13 3 jama B13 94x74x8 kolisty łódkowaty X now. B 13 4 jama B13 84x76x22 kolisty łódkowaty

51 49 B 23 1 jama B23 154x120x22 kolisty łódkowaty X now. B 23 2 jama B23 152x106x38 nieregularny łódkowaty X now. B 23 4 jama B23 82x70x10 nieregularny łódkowaty B 53 2 jama B53 111x60x11 owalny łódkowaty B 53 6 jama B53 115x90x12 kolisty łódkowaty X now. B 83 1 jama B83 154x100x24 nieregularny łódkowaty X now. B 93 2 jama B93 75x65x14 kolisty łódkowaty X now. B 93 3 jama B93 50x46x10 kolisty łódkowaty B 64 1 jama B/64 60x58x10 kolisty łódkowaty B 15 2 jama B/15 158x110x14 owalny łódkowaty X now. B 35 2 jama B/35 152x120x11 nieregularny łódkowaty B 45 3 jama B/45 150x130x24 kolisty łódkowaty X now. B 45 4 jama B/45 185x150x15 kolisty łódkowaty X now. B 65 2 jama B/65 76x56x22 owalny łódkowaty B 65 7 jama B/65 127x108x16 kolisty łódkowaty X now. B 75 1 jama B/75 86x54x12 nieregularny łódkowaty B 95 1 jama B/95 65x50x10 czworokątnawy łódkowaty X now. B 95 6 jama B/95 86x78x11 kolisty łódkowaty X now. B 16 1 jama B16 100x75x30 kolisty łódkowaty X now. B 36 1 jama B36 82x58x16 nieregularny łódkowaty B 56 1 jama B56 54x50x9 kolisty łódkowaty X now. B 76 3 jama B76 68x54x5 kolisty łódkowaty B 17 1 jama B17 131x82x14 owalny łódkowaty X now. B 27 1 jama B27 72x60x12 kolisty łódkowaty X now. B 37 8 jama B37 52x48x9 kolisty łódkowaty X now. B 47 2 jama B47 54x26x12 trójgraniasty łódkowaty B 67 1 jama B67 100x62x12 owalny łódkowaty X now. B 87 1 jama B87 103x60x9 nieregularny łódkowaty X now. B 18 1 jama B18 110x105x10 kolisty łódkowaty X now. B 28 2 jama B28 45x34x6 kolisty łódkowaty B 38 1 jama B38 150x128x12 kolisty łódkowaty X now. B 48 1 jama B48 78x36x18 owalny łódkowaty X now. B 68 1 jama B68 112x20x22 elipsoidalny łódkowaty X now. B 88 2 jama B88 162x100x16 owalny łódkowaty X now. D 71 3 jama D71 126x104x16 kolisty łódkowaty X now. D 81 6 jama D81 112x100x22 kolisty łódkowaty X now. D 22 3 jama D22 78x56x15 nieregularny łódkowaty D 72 1 jama D72 110x62x14 nieregularny łódkowaty X now. D 72 2 jama D72 155x142x20 kolisty łódkowaty X now. D 72 3 jama D72 120x76x32 nieregularny łódkowaty X now. D jama D82 60x?x8? łódkowaty D 92 5 jama D92 150x125x25 kolisty łódkowaty X now. D 92 8 jama D92 112x90x14 nieregularny łódkowaty X now. D 13 1 jama D13 140x126x30 kolisty łódkowaty X now. D 23 2 jama D23 160x130x28 owalny łódkowaty X now. D 43 1 jama D43 245x124x22 nieregularny łódkowaty X now. D 53 2 jama D53 120x98x15 nieregularny łódkowaty X now. D 93 1 jama D93 72x68x18 kolisty łódkowaty X now. D 93 4 jama D93 58x46x12 kolisty łódkowaty X now. D 93 5 jama D93 42x34x10 nieregularny łódkowaty X now. D 84 2 jama D84 90x44x10 nieregularny łódkowaty X now. D 25 3 jama D25 72x50x10 nieregularny łódkowaty X now. D 45 1 jama D45 104x84x18 owalny łódkowaty X now. D 55 1 jama D55 124x96x10 nieregularny łódkowaty X now. D 65 6 jama D65 83x68x15 nieregularny łódkowaty D 65 8 jama D65 101x84x12 owalny łódkowaty X now. D 65 9 jama D65 110x90x20 kolisty łódkowaty X now.

52 50 D 75 3 jama D75 180x80x28 nieregularny łódkowaty X now. D 85 2 jama D85 255x72x22 nieregularny łódkowaty X now. D 85 3 jama D85 85x76x15 kolisty łódkowaty D jama D85 124x102x15 kolisty łódkowaty X now. D 95 3 jama D95 104x90x16 kolisty łódkowaty X now. D 6 3 jama D6 123x94x15 kolisty łódkowaty D 16 1 jama D16 68x22x8 nieregularny łódkowaty D 16 2 jama D16 58x55x8 nieregularny łódkowaty X now. D 16 5 jama D16 70x60x16 nieregularny łódkowaty D 26 2 jama D26 53x36x10 nieregularny łódkowaty D 36 3 jama D36 54x44x6 nieregularny łódkowaty X now. D 17 1 jama D17 118x92x18 nieregularny łódkowaty D 17 2 jama D17 134x96x22 nieregularny łódkowaty X now. D 17 3 jama D17 78x58x8 nieregularny łódkowaty X now. D 27 1 jama D27 40x38x14 kolisty łódkowaty X now. D 27 2 jama D27 175x112x12 nieregularny łódkowaty D 37 3 jama D37 120x100x27 kolisty łódkowaty X now. D 37 4 jama D37 90x55x12 elipsoidalny łódkowaty D 67 1 jama D67 158x120x10 kolisty łódkowaty D 67 4 jama D67 86x72x16 kolisty łódkowaty X now. D 67 5 jama D67 127x96x8 nieregularny łódkowaty D 67 7 jama D67 93x75x12 kolisty łódkowaty X now. D 97 6 jama D97 135x110x18 owalny łódkowaty X now. D 38 1 jama D38 138x114x22 owalny łódkowaty X now. D 78 1 jama D78 205x180x28 kolisty łódkowaty D 88 1 jama D88 58x28x8 elipsoidalny łódkowaty D 88 2 jama D88 85x76x20 kolisty łódkowaty X now. D 88 3 jama D88 68x66x20 nieregularny łódkowaty D 98 1 jama D98 98x84x22 kolisty łódkowaty D 9 1 jama D9 85x44x17 nieregularny łódkowaty D 29 1 jama D29 68x50x16 kolisty łódkowaty D 39 1 jama D39 66x26x5 nieregularny łódkowaty X now. D 39 2 jama D39 49x40x4 trapezowaty łódkowaty D 39 3 jama D39 42x20x8 nieregularny łódkowaty D 49 2 jama D49 56x38x16 kolisty łódkowaty D 49 3 jama D49 91x74x15 czterokątny łódkowaty X now. D 59 4 jama D59 78x44x17 nieregularny łódkowaty D 59 6 jama D59 68x46x18 kolisty łódkowaty D 59 7 jama D59 150x78x14 nieregularny łódkowaty D 59 8 jama D59 55x64x12 nieregularny łódkowaty D 69 2 jama D69 160x74x12 owalny łódkowaty D 69 4 jama D69 204x150x18 owalny łódkowaty D jama D99 43x?x18? łódkowaty F 41 2 jama F41 192x150x30 kolisty łódkowaty X now. F 2 1 jama F2 100x86x20 kolisty łódkowaty X now. F 12 7 jama F12 48x36x9 kolisty łódkowaty F 32 3 jama F32 58x56x12 kolisty łódkowaty F F jama F32 90x75x14 kolisty łódkowaty jama F42 164x125x24 kolisty łódkowaty F jama F42 68x60x24 nieregularny łódkowaty F jama F42 135x120x25 nieregularny łódkowaty F 33 3 jama F33 84x82x20 kolisty łódkowaty X now.

53 51 F 34 8 jama F34 48x34x10 nieregularny łódkowaty F jama F34 70x52x12 nieregularny łódkowaty F 15 7 jama F15 82x72x20 kolisty łódkowaty X now. F 25 1 jama F25 135x74x23 nieregularny łódkowaty X now. F 25 9 jama F25 110x80x30 kolisty łódkowaty X now. F jama F25 85x68x15 nieregularny łódkowaty X now. F 45 2 jama F45 86x64x20 nieregularny łódkowaty X now. F 45 4 jama F45 88x72x18 owalny łódkowaty X now. F 6 5 jama F6 162x108x18 nieregularny łódkowaty X now. F 6 12 jama F6 60x58x18 nieregularny łódkowaty F 16 6 jama F16 88x56x19 nieregularny łódkowaty F 16 8 jama F16 64x58x17 nieregularny łódkowaty F 26 2 jama F26 67x60x10 kolisty łódkowaty F 26 7 jama F26 65x46x13 owalny łódkowaty F 36 6 jama F36 150x106x17 nieregularny łódkowaty F 46 4 jama F46 40x30x10 nieregularny łódkowaty F 7 5 jama F7 155x88x40 owalny łódkowaty F 17 2 jama F17 140x135x15 kolisty łódkowaty X now. F 17 3 jama F17 45x40x10 kolisty łódkowaty X now. F 27 2 jama F27 84x78x16 kolisty łódkowaty X now. F 27 3 jama F27 84x80x22 kolisty łódkowaty X now. F 27 8 jama F27 92x84x25 kolisty łódkowaty F 37 7 jama F37 158x98x24 gruszkowaty łódkowaty X now. F 47 3 jama F47 70x42x12 owalny łódkowaty X now. F 47 9 jama F47 65x60x14 nieregularny łódkowaty F 8 6 jama F8 65x56x18 kolisty łódkowaty X now. F 8 10 jama F8 162x140x22 kolisty łódkowaty X now. F 18 7 jama F18 80x70x15 nieregularny łódkowaty X now. F 28 7 jama F28 130x94x18 owalny łódkowaty X now. F jama F38 110x94x10 owalny łódkowaty X now. F jama F38 175x110x20 elipsoidalny łódkowaty X now. F 19 8 jama F19 120x92x15 owalny łódkowaty F 49 5 jama F49 205x84x17 prostokątnawy łódkowaty F 49 7 jama F49 150x58x18 nieregularny łódkowaty G 41 1 jama G41 140x118x15 nieregularny łódkowaty X now. G 41 4 jama G41 140x60x12 nieregularny łódkowaty X now. Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr B271. Nr inw. B271 funkcja jama N B27 B27 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i 0 20 cm

54 52 profil ob. B271 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar 27 długość 72 cm szerokość 60 cm głębokość 12 cm kształt plan profil kolisty łódkowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: B271a ciemno szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU NIECKOWATYM Jamy o profilu nieckowatym stanowiły 21,5 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 14 2 jama F14 55x42x16 owalny nieckowate B 72 1 jama B72 68x42x14 owalny nieckowaty X now. B 82 5 jama B82 36x24x8 owalny nieckowaty X now. B 92 2 jama B92 135x90x30 nieregularny nieckowaty X now. B 92 7 jama B92 40x22x7 owalny nieckowaty B 92 8 jama B92 60x44x27 nieregularny nieckowaty B 33 1 jama B33 60x48x18 owalny nieckowaty B 33 2 jama B33 50x45x20 kolisty nieckowaty X now. B 33 3 jama B33 186x150x50 gruszkowaty nieckowaty B 53 1 jama B53 75x48x12 owalny nieckowaty X now. B 24 3 jama B/24 73x54x17 kolisty nieckowaty B 24 4 jama B/24 40x35x15 nieregularny nieckowaty B 34 6 jama B/34 71x60x30 kolisty nieckowaty B 54 1 jama B/54 80x49x21 nieregularny nieckowaty B 84 1 jama B/84 87x60x17 kolisty nieckowaty B 94 2 jama B/94 70x50x22 kolisty nieckowaty X now. B 25 1 jama B/25 102x86x34 nieregularny nieckowaty B 35 1 jama B/35 74x52x14 nieregularny nieckowaty X now. B 65 3 jama B/65 64x46x17 owalny nieckowaty X now. B 16 8 jama B16 120x90x40 kolisty nieckowaty

55 53 B 48 2 jama B48 92x75x30 nieregularny nieckowaty X now. B 9 2 jama B9 70x58x19 kolisty nieckowaty X now. B 19 1 jama B19 90x68x20 nieregularny nieckowaty B 19 3 jama B19 120x79x42 nieregularny nieckowaty B 19 6 jama B19 84x70x21 nieregularny nieckowaty B 19 7 jama B19 67x50x17 nieregularny nieckowaty X now. B 29 1 jama B29 94x70x22 gruszkowaty nieckowaty B 29 2 jama B29 108x82x35 kolisty nieckowaty B 49 1 jama B49 100x86x25 nieregularny nieckowaty B 59 2 jama B59 60x45x17 nieregularny nieckowaty B 59 3 jama B59 95x85x24 kolisty nieckowaty X now. B 69 1 jama B69 67x46x21 elipsoidalny nieckowaty B 79 1 jama B79 58x32x10 nieregularny nieckowaty D 12 5 jama D12 54x30x8 owalny nieckowaty D 12 6 jama D12 65x28x13 owalny nieckowaty X now. D 42 1 jama D42 55x34x12 nieregularny nieckowaty X now. D 72 4 jama D72 110x98x23 nieregularny nieckowaty D 72 5 jama D72 134x108x28 nieregularny nieckowaty D 82 1 jama D82 108x74x18 nieregularny nieckowaty X now. D 82 3 jama D82 100x84x22 nieregularny nieckowaty X now. D 92 7 jama D92 78x70x20 kolisty nieckowaty D 92 9 jama D92 48x44x10 kolisty nieckowaty D 63 2 jama D63 140x124x45 kolisty nieckowaty D 73 2 jama D73 130x114x14 kolisty nieckowaty D 93 2 jama D93 104x90x22 kolisty nieckowaty D 93 7 jama D93 56x50x32 owalny nieckowaty D 4 1 jama D4 64x62x23 kolisty nieckowaty D 24 1 jama D24 80x68x18 kolisty nieckowaty D 44 2 jama D44 109x80x43 kolisty nieckowaty D 64 2 jama D64 100x74x30 kolisty nieckowaty D 74 1 jama D74 85x96x35 nieregularny nieckowaty X now. D 94 3 jama D94 97x70x26 nieregularny nieckowaty D 95 5 jama D95 65x56x20 kolisty nieckowaty X now. D jama D95 65x44x25 nieregularny nieckowaty X now. D 26 1 jama D26 45x36x17 nieregularny nieckowaty D 76 3 jama D76 120x89x35 nieregularny nieckowaty D 76 8 jama D76 52x56x10 kolisty nieckowaty D 77 8 jama D77 56x40x15 elipsoidalny nieckowaty X now. D 49 5 jama D49 82x68x23 kolisty nieckowaty D 59 1 jama D59 55x52x25 kolisty nieckowaty D 59 3 jama D59 78x60x29 nieregularny nieckowaty D 79 2 jama D79 68x42x15 gruszkowaty nieckowaty F 1 1 jama F1 58x46x22 kolisty nieckowaty X now. F 2 3 jama F2 76x64x23 kolisty nieckowaty F jama F13 75x70x15 kolisty nieckowaty X now. F 33 5 jama F33 115x96x33 kolisty nieckowaty X now. F 4 3 jama F4 86x52x40 owalny nieckowaty X now. F 24 3 jama F24 48x43x23 kolisty nieckowaty F 24 4 jama F24 27x22x12 kolisty nieckowaty F 34 4 jama F34 38x40x9 kolisty nieckowaty F jama F35 47x42x20 kolisty nieckowaty F 45 1 jama F45 70x58x32 kolisty nieckowaty X now. F 6 4 jama F6 67x40x16 nieregularny nieckowaty F 6 9 jama F6 80x62x24 nieregularny nieckowaty F 26 3 jama F26 85x76x23 kolisty nieckowaty

56 54 F 26 jama F26 45x40x14 kolisty nieckowaty 18 F 36 2 jama F36 71x54x20 nieregularny nieckowaty F jama F36 68x?x20? nieckowaty F 27 1 jama F27 50x45x30 kolisty nieckowaty F 37 8 jama F37 100x78x35 gruszkowaty nieckowaty F 8 7 jama F8 100x90x28 kolisty nieckowaty X now. F 19 2 jama F19 58x48x17 owalny nieckowaty F 29 1 jama F29 85x68x40 nieregularny nieckowaty F 29 4 jama F29 75x58x25 kolisty nieckowaty F 29 6 jama F29 86x80x18 kolisty nieckowaty F 39 5 jama F39 100x96x35 kolisty nieckowaty G 31 2 jama G31 80x70x22 kolisty nieckowaty X now. Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr F87. Nr inw. F87 funkcja jama N F87 F87 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F87 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar długość 100 cm szerokość 90 cm głębokość 28 cm kształt plan profil kolisty nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F*7a szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek

57 JAMY O PROFILU NIEREGULARNYM Jamy o profilu nieregularnym stanowiły 13 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 62 2 jama B62 52x50x20 nieregularny nieregularny B 62 3 jama B62 150x110x18 nieregularny nieregularny X now. B 13 2 jama B13 105x82x35 kolisty nieregularny X now. B 13 5 jama B13 115x98x22 kolisty nieregularny B 53 5 jama B53 85x72x10 kolisty nieregularny B 83 3 jama B83 80x68x16 nieregularny nieregularny B 34 4 jama B/34 178x90x38 nieregularny nieregularny B 16 3 jama B16 48x39x10 kolisty nieregularny B 16 4 jama B16 92x84x12 nieregularny nieregularny B 16 6 jama B16 85x60x30 nieregularny nieregularny B 26 1 jama B26 83x61x16 nieregularny nieregularny X now. B 76 2 jama B76 26x12x5 owalny nieregularny B 8 1 jama B8 75x58x12 nieregularny nieregularny X now. B 78 3 jama B78 78x70x8 kolisty nieregularny X now. B 98 1 jama B88 56x50x8 kolisty nieregularny X now. B 89 1 jama B89 133x104x24 nieregularny nieregularny D 41 2 jama D41 156x136x28 kolisty nieregularny X now. D 12 3 jama D12 135x104x28 nieregularny nieregularny X now. D 12 4 jama D12 52x42x8 owalny nieregularny X now. D 22 2 jama D22 215x198x50 czworokątnawy nieregularny X now. D 22 4 jama D22 142x78x24 nieregularny nieregularny X now. D 22 7 jama D22 84x60x22 nieregularny nieregularny X now. D 32 1 jama D32 72x56x14 nieregularny nieregularny D 52 4 jama D52 72x64x28 nieregularny nieregularny D 62 2 jama D62 82x60x37 nieregularny nieregularny D 92 3 jama D92 85x64x27 nieregularny nieregularny X now. D 83 1 jama D83 148x114x18 owalny nieregularny X now. D 54 1 jama D54 52x50x9 kolisty nieregularny X now. D 64 1 jama D64 32x30x8 kolisty nieregularny D 84 1 jama D84 165x108x22 nieregularny nieregularny X now. D 56 1 jama D56 50x46x14 nieregularny nieregularny D 56 3 jama D56 145x108x30 kolisty nieregularny X now. D 86 2 jama D86 72x42x19 nieregularny nieregularny X now. D 86 4 jama D86 70x59x10 nieregularny nieregularny D 27 4 jama D27 70x64x14 romboidalny nieregularny D 57 1 jama D57 230x122x20 nieregularny nieregularny X now. D 67 9 jama D67 122x108x12 kolisty nieregularny X now. D 77 3 jama D77 105x82x30 kolisty nieregularny X now. D 97 5 jama D97 114x84x18 owalny nieregularny X now. D 48 1 jama D48 84x74x20 kolisty nieregularny X now. D 89 1 jama D89 304x162x8 nieregularny nieregularny D 99 2 jama D99 61x60x31 nieregularny nieregularny F 12 9 jama F12 61x48x17 nieregularny nieregularny X now. F 42 1 jama F42 60x50x11 nieregularny nieregularny F 3 4 jama F3 140x62x22 nieregularny nieregularny X now. F 23 8 jama F23 112x89x25 kolisty nieregularny X now. F 4 jama F4 20x?x14? nieregularny

58 F 15 9 jama F15 100x84x35 kolisty nieregularny X now. F jama F35 92x52x35 nieregularny nieregularny F jama F37 90x70x22 owalny nieregularny X now. F 18 9 jama F18 112x110x20 kolisty nieregularny F 19 6 jama F19 113x32x14 nieregularny nieregularny F 39 7 jama F39 64x46x12 owalny nieregularny F 49 1 jama F49 134x75x10 prostokątny nieregularny X now. F 4 1 zespół F4 112x76x25 nieregularny nieregularny jam Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr D862. Nr inw. D862 funkcja jama N D862 D862 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D862 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar D ar 86 długość 72 cm szerokość 42 cm głębokość 19 cm kształt plan profil nieregularny nieregularny zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D862a ciemno szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek

59 JAMY O PROFILU PROSTOKĄTNYM LUB ZBLIŻONYM DO PROSTOKĄTA (PROSTOKĄTNAWYM) Jamy o profilu prostokątnym stanowiły 2,4 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) B 88 1 DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne jama B88 60x58x18 owalny prostokątnawy X now. D 95 9 D 37 1 B 92 3 B 47 3 D 2 1 D 2 4 D 2 6 D 15 1 D 25 2 jama D95 70x54x33 owalny prostokątnawy jama D37 28x28x10 kolisty prostokątnawy X now. jama B92 35x28x20 nieregularny prostokątny jama B47 48x58x12 nieregularny prostokątny jama D2 54x38x12 nieregularny prostokątny X now. jama D2 40xx10 nieregularny prostokątny jama D2 43x40x8 nieregularny prostokątny X now. jama D15 74x50x15 nieregularny prostokątrnawy X now. jama D25 82x58x10 nieregularny prostokątrnawy X now. Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr D21. Nr inw. D21 funkcja jama N D21 D21 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D21 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar cm długość 54 cm szerokość 38 cm głębokość 12 cm kształt plan profil nieregularny prostokatny

60 58 zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D21a ciemno szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU TRAPEZOWATYM Jamy o profilu trapezowatym stanowiły 2,4 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 85 2 jama B/85 38x32x15 nieregularny trapezowaty D 83 7 jama D83 124x56x22 nieregularny trapezowaty X now. D jama D83 92x70x40 nieregularny trapezowaty X now. D 96 7 jama D96 70x58x35 kolisty trapezowaty X now. D 19 1 jama D19 90x72x27 nieregularny trapezowaty D 49 4 jama D49 85x54x26 owalny trapezowaty F 11 1 jama F11 110x76x34 kolisty trapezowaty X now. F jama F26 52x48x14 nieregularny trapezowaty F jama F36 82x?x32? trapezowaty Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr D8311. Nr inw. D8311 funkcja jama N D8311 D8311 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D8311 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar D ar 83 długość 92 cm szerokość 70 cm

61 59 głębokość 40 cm kształt plan profil nieregularny trapezowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność XIX/XX X wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D8311a ciemno szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU ZBLIŻONYM DO TRÓJKĄTA (TRÓJKĄTNAWYM) Jamy o profilu trójkątnawym stanowiły 2,4 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 8 8 jama F8 55x54x22 kolisty trójkątnawy X now. B 39 1 jama B39 73x42x20 nerkowaty trójkątnawy D 81 4 jama D81 64x62x38 kolisty trójkątnawy D 52 3 jama D52 100x62x23 elipsoidalny trójkątnawy D 58 2 jama D58 62x58x18 kolisty trójkątnawy X now. F jama F43 100x94x26 kolisty trójkątnawy X now. F 46 2 jama F46 69x46x33 czworokątny trójkątnawy F 47 8 jama F47 88x80x25 kolisty trójkątnawy X now. F 28 9 jama F28 96x70x20 owalny trójkątnawy X now. F 19 1 jama F19 85x70x25 owalny trójkątnawy Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr F88 Nr inw. F88 funkcja jama N F88 F88 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F88 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar F ar 8

62 60 długość 55 cm szerokość 54 cm głębokość 22 cm kształt plan profil kolisty trójkątnawy zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F88a ciemno szary zgliniony drobnoziarnisty piasek JAMY O PROFILU WORKOWATYM Jamy o profilu workowatym stanowiły 5,3 % zbioru. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 82 1 jama B82 124x84x40 nieregularny workowaty B 53 3 jama B53 184x98x70 owalny workowaty B 65 4 jama B/65 136x110x68 kolisty workowaty B 19 5 jama B19 74x52x43 nieregularny workowaty B 29 3 jama B29 70x58x28 kolisty workowaty B 39 2 jama B39 70x58x25 nieregularny workowaty D 81 5 jama D81 142x105x43 nieregularny workowaty D 65 7 jama D65 70x74x37 elipsoidalny workowaty D 75 5 jama D75 105x100x42 kolisty workowaty X now. D jama D95 48x45x27 owalny workowaty X now. D 76 6 jama D76 56x49x33 kolisty workowaty X now. D 57 3 jama D57 64x62x28 kolisty workowaty D jama D77 142x?x50? workowaty D 59 2 jama D59 85x66x36 kolisty workowaty D 59 5 jama D59 52x50x21 kolisty workowaty F 2 2 jama F2 116x70x46 elipsoidalny workowaty X now. F F jama F12 63x50x23 nieregularny workowaty jama F12 56x48x24 nieregularny workowaty

63 61 F 42 jama F42 55x44x30 nieregularny workowaty 10 F 44 1 jama F44 108x72x54 nieregularny workowaty F jama F18 130x116x50 kolisty workowaty X now. Reprezentatywny dla tej grupy jest obiekt nr B654. Nr inw. B654 N funkcja jama B65 B65 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B654 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar długość 136 cm szerokość 110 cm głębokość 68 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty workowaty jednorodne opis warstw: wypełnisko różnorodne B654a ciemno szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek 5.3. ZESPÓŁ JAM Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 4 1 F zespół jam F4 112x76x25 nieregularny nieregularny jama F4 50x?x22? nieckowaty

64 62 F jama F4 62x?x25? trapezowaty Nr inw. F41 funkcja zespół jam F41 F41 F41.1 a a a b b b F41.2 c 0 20 cm ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F41 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 4 długość 112 cm szerokość 76 cm głębokość 25 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: F41a szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek F41b szary drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek z domieszką materiału organicznego F41c jasno szaro beżowy drobnoziarnisty lekko zgliniony piasek

65 63 Nr inw. funkcja F41.1 jama a c b c b a ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F41.1 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 4 F cm długość 50 cm szerokość? cm głębokość 22 cm kształt zabytki ruchome plan? profil ceramika kości krzemienie metale inne nieckowaty faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: F41.1a szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek F41.1b jasno szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek F41.1c bezowo rudawy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Nr inw. F41.2 funkcja jama a b c F41.2 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F41.2 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar cm długość 62 cm szerokość? cm głębokość 25 cm kształt plan? profil trapezowaty ceramika

66 64 zabytki ruchome kości krzemienie metale inne faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: F41.2a szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek F41.2b jasno szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek F41.2c szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek 5.4. OGNISKA Wg. WIKIPEDII ognisko rozumiane jest jako [ ] płonący stos, najczęściej z drewna lub innej substancji łatwopalnej. Dawniej używane do ogrzewania i gotowania, obecnie pełni rolę miejsca spotkań towarzyskich, służy także do spalania odpadów roślinnych na działkach i przydomowych ogródkach, np. gałęzi, liści. [ ] Pierwsze ogniska rozpalone były zapewne zaraz po tym, jak człowiek odkrył ogień, czyli jeszcze w czasach prehistorycznych. Ludzie pierwotni wykorzystywali je do ogrzewania, oświetlania, przyrządzania potraw oraz odstraszania niebezpiecznych zwierząt. Ogólnie, narzędzie przetrwania. Takową rolę pełni i dziś podczas wypraw w dzicz. Ognisko odegrało ważną rolę w ewolucji i historii człowieka. [ ] W dzisiejszych czasach ogniska są miejscem spotkań towarzyskich, szczególnie u młodzieży i w ruchach harcerskich, które traktują ognisko jako ważny element obrzędowości. Ognisko (watra) jest też symbolem ruchu wędrowniczego. (F pl.wikipedia.org/wiki/ognisko). Z kolei Słownik Języka Polskiego PWN podaje, iż ognisko to 1. «stos drewna, chrustu itp. zapalony pod gołym niebem» 2. «spotkanie towarzyskie odbywające się zwykle wieczorem przy palącym się stosie» 3. «miejsce, w którym coś się skupia lub z którego coś się rozprzestrzenia» 4. «ośrodek kulturalny lub oświatowy upowszechniający jakąś dziedzinę sztuki, nauki itp.» 5. «punkt skupienia przechodzących przez soczewkę lub odbitych od zwierciadła promieni padających na nie równolegle do osi optycznej» 6. «miejsce, w którym występują zmiany chorobowe» 7. daw. «miejsce, na którym rozpala się ogień; też: ogień palący się w tym miejscu» (Fhttp://sjp.pwn.pl/slowniki/ognisko.html) Na potrzeby tego opracowania przyjęto, że pod nazwą ognisko rozumie się miejsce bezpośredniego zakładania ognia, pozbawione form konstrukcyjnych służących do jego zakładania i podtrzymywania, takich jak paleniska czy piece. Na stanowisku Gryźliny IIIII zarejestrowano 14 obiektów zaklasyfikowanych jako ogniska. Ze względu na fakt, iż ich czytelne pozostałości zarówno w przekroju poziomym jak i pionowym stanowią formy przypadkowe, których kształt został zdeterminowany czynnikami naturalnymi, zrezygnowano w tym przypadku z głębszego podziału pod względem kategorii kształtu przekroju pionowego.

67 65 Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B ognisko B13 16x?x8? nieregularny B 14 4 ognisko B/14 115x85x15 owalny nieregularny B 44 4 ognisko B/44 69x30x10 nieregularny nieckowaty X now. B 59 5 ognisko B59 120x64x21 owalny nieregularny D ognisko D73 22x?x5? nieckowaty D 83 8 ognisko D83 38x36x12 kolisty nieckowaty D 86 5 ognisko D86 48x38x14 kolisty czerpakowaty D 86 9 ognisko D86 50x48x12 kolisty nieckowaty D 96 3 ognisko D96 60x24x21 nieregularny nieckowaty D 96 4 ognisko D96 90x52x17 elipsoidalny nieregularny D 49 1 ognisko D49 83x20x11 nieregularny łódkowaty F 24 5 ognisko F24 38xx18 kolisty trapezowaty F 6 6 ognisko F6 44x28x8 nieregularny łódkowaty F 39 4 ognisko F39 40x40x16 nieregularny nieregularny Reprezentatywne dla tej grupy są obiekty nr B144, B444. Nr inw. B144 funkcja ognisko N B144 B ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B144 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar 14 długość 115 cm szerokość 85 cm głębokość 15 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne owalny nieregularny wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: B144a szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek przemieszany z węgielkami drzewnymi popiołem i wytrąceniami

68 66 spalenizny Nr inw. B444 funkcja ognisko N B444 B444 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B444 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar cm długość 69 cm szerokość 30 cm głębokość 10 cm kształt plan profil nieregularny nieckowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. jednorodne opis warstw: wypełnisko różnorodne B444a ciemno szary zgliniony drobnoziarnisty piasek z wytrąceniami spalenizny 5.5. PALENISKA WIKIPEDIA palenisko definiuje jako część pieca lub kotła, w którym odbywa się spalanie paliwa. (F pl.wikipedia.org/wiki/palenisko). Według Słownika Języka Polskiego PWN palenisko definiowane jest jako: 1. «miejsce, w którym rozpala się ogień, zwykle po to, by przygotować posiłek» 2. «część pieca lub kotła, w której odbywa się spalanie paliwa» (Fhttp://sjp.pwn.pl/slowniki/palenisko.html) Na potrzeby tego opracowania przyjęto, że palenisko jest to forma konstrukcyjna służąca do zakładania i utrzymywania ognia. Na stanowisku Gryźliny IIIII do tej kategorii zaliczono 4 obiekty.

69 67 Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne B 32 1 palenisko B32 112x84x22 nieregularny łódkowaty X now. D palenisko D85 84x56x20 nieregularny nieregularny D palenisko D6 49x?x15? nieckowaty F 14 1 palenisko F14 155x102x35 kolisty łódkowaty Reprezentatywne dla tej grupy są obiekty nr B321, F141. Nr inw. B321 funkcja palenisko N a b a B321 b c ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B321 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar 32 B cm długość 112 cm szerokość 84 cm głębokość 22 cm kształt plan profil nieregularny łódkowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia ceramika kości krzemienie metale inne nowożytność X chronologia XIX/XX w. wypełnisko jednorodne różnorodne x opis warstw: a szaro brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką popiołu i spalenizny b pomarańczowa częściowo wypalona glina c szaro brunatny silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką materiału organicznego

70 68 Nr inw. F141 N funkcja palenisko F141 a F141 b a b ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F 141 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar cm długość 155 cm szerokość 102 cm głębokość 35 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty łódkowaty jednorodne opis warstw: wypełnisko różnorodne a ciemno szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką spalenizny i węgli dzrewnych b szaro pomarańczowy silnie ogliniony częściowo przepalony piasek 5.6. PIECE KOPUŁKOWE (F tab. 5II) Piece kopułkowe są to formy glinianych konstrukcji służących do zakładania i podtrzymywania ognia. Zazwyczaj składały się z dwóch części: a/ wziemnej przeważnie przybierającej formę kotlinki wylepianej gliną oraz b/ naziemnej w formie wylepianej z gliny kopułki. Służyły do wypału ceramiki, pieczenia np. podpłomyków czy też ogrzewania. Zazwyczaj lokowane były poza budynkami. Na stanowisku Gryźliny IIIII do tej kategorii zaliczono 6 obiektów. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne D 73 5 piec D73 38x30x32 nieregularny workowaty D 73 6 piec D73 70x64x34 nieregularny nieregularny F piec F35 120x108x30 owalny czerpakowaty F 39 8 piec F39 194x146x60 gruszkowaty czerpakowaty D 97 3 piec D97 65x52x20 nieregularny nieregularny

71 69 D 46 1 piec D46 110x58x14 nieregularny czerpakowaty Reprezentatywne dla tej grupy są obiekty nr F398, D736. Nr inw. F398 funkcja piec N f a e b d F398 b a f c d e ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F398 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 39 F cm długość 194 cm szerokość 136 cm głębokość 60 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne gruszkowaty czerpakowaty wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: a pomarańczowa spiaszczona częściowo wypalona glina b brunatno pomarańczowa spiaszczona częściowo wypalona glina c ciemno szaro brunatna spiaszczona częściowo wypalona glina d popielato beżowy silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek e szaro brunatno beżowy silnie zgliniony drobnoziarnisty piasek f szaro popielaty zgliniony drobnoziarnisty piasek

72 70 Nr inw. D736 funkcja piec N spalenizna a D736 a a b D736.1 b c D736 D cm ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D736 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar 73 długość 70 cm szerokość 64 cm głębokość 34 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: 5.7. PÓŁZIEMIANKI Nie wchodząc w zawiłości toczącej się od lat dyskusji nad definicją pojęcia ziemianka i półziemianka na potrzeby tej pracy przyjęto, iż ziemianka to forma konstrukcji architektonicznej, mieszkalnej lub gospodarczej gdzie część użytkowa pozostaje całkowicie poniżej powierzchni gruntu rodzimego a część dachowa jest z nią w bezpośrednim styku. W takim ujęciu pojęcie półziemianka odnosić się będzie do takiej budowli, w której część użytkowa pozostaje tylko częściowo zagłębiona w grunt rodzimy F ryc

73 71 ziemianka półziemianka ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 przekrój pionowy ziemianki i półziemianki rys. R. Maciszewski Na stanowisku Gryźliny IIIII do tej kategorii zaliczono 2 obiekty. Obiekt nr D779 w planie manifestował się w postaci stosunkowo dużego zaciemnienia, o kształcie zbliżonym do elipsy i wymiarach 5,9 m na 2,6 m. W przekroju pionowym przybierał on formę nieregularnego wkopu, z wyraźnym przegłębieniem (do głębokości 0,5 m) w części N. Czytelny jest również rząd 7 dołków ch ulokowanych na osi NS. Czytelne są tylko w profilu obiektu. W planie nie były widoczne. Obiekt nr F413 tworzyło owalne zaciemnienie o wymiarach 3,4 m na 2,9 m. W przekroju pionowym tworzyło go nieregularne zagłębienie o głębokości do 28 cm. czytelny też był rząd 3 dołków ch nie widocznych w planie. Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne D 77 9 F 41 3 półziemianka D77 590x260x50 elipsoidalny nieregularny półziemianka F41 340x290x28 kolisty nieregularny Nr inw. D779 funkcja półziemianka

74 72 N D779.2 D779.3 D779 profil S D779 profil E D779.4 D779.5 D779.6 D779.7 D779.8 D779.1 D779 profil S D779.1 D779 profil E D779.2 a b D779.3 a D779.4 D779.5 D779.6 D779.7 D cm ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D779 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar 77 długość 590 cm szerokość 260 cm głębokość 50 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne elipsoidalny nieregularny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D779a popielato szary zgliniony drobnoziarnisty piasek

75 73 Nr inw. F413 funkcja półziemianka N F413.1 F413.2 F413.3 F413 F413 F413.2 F413.1 F ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F413 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 41 długość 340 cm szerokość 290 cm głębokość 28 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty nieregularny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F413a brunatno szary drobnoziarnisty zgliniony piasek

76 ROWY Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 43 6 rów F43 90x78x35 nieregularny workowaty X now. Obiekt F436 w planie manifestował się jako dwie prostopadłe do siebie smugi barwy ciemno szarej. W przekroju pionowym tworzyły go 2 przegłębienia o kształcie workowatym sugerujące, iż jest to zespół 2 stycznych, niewielkich rowów o bliżej niesprecyzowanych funkcjach. Nr inw. F436 N funkcja rów pr ofi l W profil S F43 6 F436 profil W F436 profil S ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F436 (rys. R. Maciszewski) 0 20 hektar F ar 43 długość 90 cm szerokość 78 cm głębokość 35 cm kształt plan profil nieregularny workowaty zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia ceramika kości krzemienie metale inne X wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F436a ciemno szaro beżowy lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek

77 SZAŁASY Słownik Języka Polskiego PWN podaje, iż szałas to: 1. «tymczasowe schronienie uplecione z gałęzi» 2. «domek o prostej konstrukcji, bez okien, przeznaczony na okresowe mieszkanie lub na przechowalnię sprzętu» (F Natomiast WIKIPEDIA definiuje szałas jako: 1. trwały budynek z drewna lub kamienia, czasami bez okien, przeznaczony na sezonowe miejsce zamieszkania np. pasterzy w górach. 2. tymczasowe schronienie wykonane z gałęzi zwykle w kształcie stożka lub dwuspadowego daszka. (F pl.wikipedia.org/wiki/szalas) Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto definicję proponowaną przez Wikipedię w pkt 2. W przypadku stanowiska Gryźliny IIIII do grupy szałasy zaliczono obie wahającej się od 1,4 m 2 do 17,0 m 2 i rzucie poziomym w kształcie elipsoidalnym, kolistym, nerkowatym, nieregularnym, owalnym i prostokątnym. W planie manifestowały się w postaci w miarę regularnych przebarwień. Analiza widmowa zdjęć barwnych planów pozwoliła na stwierdzenie, iż są to konstrukcje złożone, słupowe F ryc N ryc ob. nr F414 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 (ryc. R. Maciszewski) ryc ob. nr F414 Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 (ryc. R. Maciszewski) 0 1 m ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. II III, AZP 2760/45 ob. nr F414 (rys. R. Maciszewski) Na tej podstawie uznano, iż należy je traktować jako relikty lekkich, nietrwałych konstrukcji naziemnych o funkcjach mieszkalnych lub gospodarczych szałasów. Ogółem zarejestrowano 21 tego typu obiektów. Pod względem kształtu przekroju pionowego wydzielono 3 typy. Szałasy o profilu łódkowatym stanowiły 81 % całości zespołu, o przekroju pionowym nieckowatym 5 % a o profilu nieregularnym 14 %.

78 76 Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 41 4 szałas F41 320x270x35 kolisty łódkowaty B 73 1 szałas B73 676x100x12 prostokątny łódkowaty B 45 1 szałas B/45 296x204x12 nieregularny łódkowaty B 45 5 szałas B/45 222x112x22 nieregularny łódkowaty X now. B 55 1 szałas B/55 132x110x24 nieregularny łódkowaty B 55 2 szałas B/55 188x160x30 kolisty łódkowaty X now. B 65 1 szałas B/55 460x370x25 kolisty łódkowaty B 16 5 szałas B16 148x116x30 nieregularny nieckowaty D 23 1 szałas D23 227x190x5 kolisty łódkowaty D 73 9 szałas D73 225x178x24 kolisty łódkowaty D 83 3 szałas D83 218x138x8 elipsoidalny łódkowaty D 65 1 szałas D65 258x148x20 owalny nieregularny D 95 1 szałas D95 285x135x16 owalny łódkowaty D 87 7 szałas D87 210x198x22 elipsoidalny łódkowaty X now. D 48 2 szałas D48 128x82x12 elipsoidalny nieregularny F 21 7 szałas F21 335x138x22 nerkowaty łódkowaty F szałas F42 389x222x14 owalny nieregularny F 35 szałas F35 280x136x25 nieregularny łódkowaty 19 F 8 2 szałas F8 200x118x10 nerkowaty łódkowaty F 8 4 szałas F8 210x130x20 nerkowaty łódkowaty F szałas F48 275x170x15 owalny łódkowaty 5.4. Zespół o przekroju pionowym łódkowatym reprezentuje obiekt nr F414 F Tab. nr Nr inw. F414 funkcja szałas N F414 F414 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F414 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar cm długość 320 cm

79 77 szerokość 270 cm głębokość 35 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne kolisty łódkowaty wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: F414a szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek z niewielką domieszką materiału organiozcnego Dla zespołu o przekroju pionowym nieregularnym reprezentatywny jest obiekt nr D482. Nr inw. D482 funkcja szałas N D482 D482 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. D482 (rys. R. Maciszewski) hektar D ar cm długość 128 cm szerokość 82 cm głębokość 12 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne elipsoidalny nierególarny wypełnisko jednorodne X różnorodne opis warstw: D482a ciemno szaro popielaty lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek

80 78 Dla zespołu o profilu nieckowatym reprezentatywny jest obiekt nr B165. Nr inw. B165 N funkcja szałas b a B16 5 b a 0 20 cm B16 5 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. B165 (rys. R. Maciszewski) hektar B ar 16 długość 148 cm szerokość 116 cm głębokość 30 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieergularny nieckowaty wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: B165a ciemno szary lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek z niewielką domieszką węgli drzewnych i wytrąceniami ciemnożółtego lekko zglinionego drobnoziarnistego piasku ZESPÓŁ OBIEKTÓW Obiekt F365 manifestował się w planie jako nieregularne przebarwienie barwy szaro brunatnej z wyraźnie wydzielającymi się ciemno szarymi smugami zawierającymi wytrącenia spalenizny. Po przecięciu i wyeksplorowaniu połowy okazało się, że nie jest to jeden obiekt a cały zespół składający się z nachodzących na siebie 2 jam i jednego dołka posłupowego. Wspomniane wyżej przeciemnienia w stropie obiektu F365 okazały się tylko przebrudzeniami i nie stanowiły części składowej układu stratygraficznego tego zespołu.

81 79 Nr INW. FUNKCJA LOKALIZACJA (hektar/ar) DŁUGOŚĆ x SZEROKOŚĆ x GŁĘBOKOŚĆ (w cm) KSZTAŁT ZABYTKI RUCHOME CHRONOLOGIA plan profil ceramika kości metal inne F 36 5 F 36 F 36 F zespół obiektów F36 150x95x41 nieregularny nieregularny jama F36 68x?x20? nieckowaty jama F36 82x?x32? nieregularny F36 34x?x40? workowaty Nr inw. F365 funkcja zespół obiektów b b a F365 F365 b a F365.1 F365.2 F365.3 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F365 (rys. R. Maciszewski) 0 20 cm hektar F ar 36 długość 150 cm szerokość 95 cm głębokość 41 cm kształt zabytki ruchome faza zasiedlenia chronologia plan profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny nieregularny wypełnisko jednorodne różnorodne X

82 80 opis warstw: F365a szaro brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką materiału organicznego F365b ciemno szary zgliniony drobnoziarnisty piasek z domieszką spalenizny Nr inw. F365.1 b funkcja jama F365.1a F365.2 F365.1 ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F3651 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 36 długość 68 cm szerokość? cm głębokość 20 cm kształt zabytki ruchome plan? profil ceramika kości krzemienie metale inne nieckowaty faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne różnorodne X opis warstw: F365.1a jasno szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Nr inw. F365.2 b funkcja jama F365.2a ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F365.2 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 36 F cm długość 82 cm szerokość cm

83 81 głębokość 32 cm kształt zabytki ruchome plan? profil ceramika kości krzemienie metale inne nieregularny faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne X różnorodne X opis warstw: F365.2a szaro brunatny lekko zgliniony drobnoziarnisty piasek Nr inw. F365.3 b funkcja F365.3a ryc Gryźliny, gm. Stawiguda, stan. IIIII, AZP 2760/45 Plan i profil ob. F365.3 (rys. R. Maciszewski) hektar F ar 36 F cm długość 34 cm szerokość? cm głębokość 40 cm kształt zabytki ruchome plan? profil ceramika kości krzemienie metale inne workowaty faza zasiedlenia chronologia wypełnisko jednorodne X różnorodne X opis warstw: F365.3a żółto brunatny zgliniony drobnoziarnisty piasek

84 83 Igor Maciszewski 6. ANALIZA PRZESTRZENNA I FAZY ZASIEDLENIA STANOWISKA 6.1 Analiza przestrzenna osadnictwa nowożytnego w skali mikro i makroregionalnej. Wyniki analizy planigraficznej obiektów nieruchomych, zarejestrowanych na stanowisku, dostarczają nam szereg ciekawych informacji. Generalna konkluzja jest taka, iż całe stanowisko było w okresie późno nowożytnym intensywnie użytkowane gospodarczo, służąc zapewne za pastwisko. Wskazuje na to z jednej strony niezwykle uboga ilość ułamków naczyń ceramicznych, z drugiej zaś dosyć duża liczba obiektów nieruchomych o różnych funkcjach, w większości jednakże płytkich i jednowarstwowych. Wyraźnie widać, że największe natężenie obiektów nieruchomych występuje na dolnej części stoku, na podłożu piaszczystym, zdecydowanie rozpraszając się w momencie pojawienia się gleb ciężkich, mniej więcej w 1/3 stoku (patrz plan zbiorczy). Można więc przyjąć, iż bardziej przyjazne, z punktu widzenia łatwości wykonywania na nich prac ziemnych, tereny, sprzyjały również pozarolniczej aktywności gospodarczej. Obiekty zawierające w swych wypełniskach materiał ceramiczny nie tworzą wyraźnej koncentracji i występują na obszarze całego stanowiska, są więc one zapewne chronologicznie różnoczasowe, przy czym mówimy tu o różnicach nieuchwytnych z punktu widzenia możliwości precyzyjnego ich datowania na podstawie materiałów ceramicznych (różnice kilkuletnie lub nawet kilkumiesięczne). Obok dołków ch, ognisk, palenisk, szałasów czy płytkich jam, na stanowisku zarejestrowano również pozostałości po trwalszych konstrukcjach. Mamy tu na myśli zarówno dwie półziemianki, jak i kilka pozostałości po tzw. piecach kopułkowych. W naszym odczuciu genezę obiektów mieszkalnych łączyć należy z działalnością pasterską. W przeciwieństwie do szałasów mogły to być miejsca, służące nie tylko za schronienie przed deszczem, ale również np. do miejscowej produkcji i magazynowania produktów zwierzęcych. Półziemianki te były zapewne zamieszkiwane sezonowo. W tym też kontekście należy rozpatrywać pozostałości niewielkich pieców.

85 84 Wydaje się, że intensywność rolnicza na tych terenach, w kontekście późnej chronologii materiałów ruchomych, może być związana z dość szybkim rozwojem m. Gryźliny w okresie XIX wieku, która w tym czasie podwoiła liczbę swych mieszkańców. 6.2 Analiza przestrzenna obiektów o nieokreślonej chronologii. Obiekty, w których wypełniskach nie zarejestrowano materiałów ruchomych, podobnie jak te o metryce nowożytnej, nie tworzyły wyraźnych skupisk i występowały na całym obszarze stanowiska. Można przypuszczać, iż podobnie jak wyżej opisane, są one pozostałością działalności pasterskiej. Trudniej jest jednak przyporządkować je do konkretnego okresu chronologicznego. Wynika to z faktu, iż oprócz potwierdzonego na etapie badań wykopaliskowych istnienia w tym miejscu osadnictwa późno nowożytnego, z wcześniejszych badań powierzchniowych znajdowano w tym miejscu relikty osadnictwa pradziejowego, OWR, średniowiecznego oraz wczesnonowożytnego. Z można jednak zaznaczyć, iż przynajmniej część z nich powiązana była z etapem zasiedlenia uchwyconym w trakcie prac wykopaliskowych, tj. późnym okresem nowożytnym.

86 85 Igor Maciszewski 7. PODSUMOWNAIE I WNIOSKI KONSERWATORSKIE Badania wykopaliskowe, prowadzone na stanowisku Gryźliny IIIII (AZP 2760/45), ujawniły relikty z okresu późno nowożytnego (XIX1 poł. XX w.), nie potwierdzono natomiast występowania osadnictwa zarówno pradziejowego, jak i z okresu średniowiecza, przy czym nie można całkowicie wykluczyć, iż część obiektów pozbawionych nośnika datującego mogły powstawać w tych właśnie okresach. Dysproporcja pomiędzy liczbą zabytków ruchomych a obiektów nieruchomych jest wynikiem specyfiki stanowiska, które określono jako intensywnie użytkowane pastwisko. Obok dołków ch, jam, palenisk czy ognisk, zarejestrowano również trwalsze konstrukcje, półziemianki oraz piece. Ich obecność zinterpretowano jako relikty związane z miejscowym przygotowywaniem produktów rolnych pochodzenia zwierzęcego. Nie ulega wątpliwości, iż znaczący wzrost użytkowania tych terenów związany był z rozwojem miejscowości Gryźliny, co w korelacji z wynikami analizy zabytków ruchomych uprawnia nas do określenia chronologii tych zespołów na XIX wiek, jednakże jak zaznaczono we wstępie, część obiektów mogła być starszej proweniencji. Wobec związku z właściwym rozpoznaniem części stanowiska znajdującej się w pasach rozgraniczenia inwestycji nie zdecydowano się na rozszerzenie powierzchni badawczej pomimo pozornych przesłanek ku temu. W przypadku północnej części nieomal przylegała ona do stanowiska Gryźliny VVI, na których równolegle odbywały się badania wykopaliskowe i gdzie znajdowano analogiczne ślady działalności pasterskiej jak na omawianym stanowisku. Wobec tego pas leżący pomiędzy stanowiskami został przeznaczony do nadzoru, gdyż nie spodziewano się natrafić tu na istotne poznawczo zabytki. 1 Część południowa wykopu, gdzie zagęszczenie obiektów było zdecydowanie większe, graniczyła w momencie rozpoczęcia prac badawczych z budowanym nasypem drogowym. Ponieważ nadzór archeologiczny nie odnalazł tam śladu zabytków, uznano, że limes stanowiska kształtował się na uchwyconym poziomie. 1 Co znalazło potwierdzenie potem na etapie prac budowlanych na tym odcinku.

87 Gryźliny IIIII, gm. Stawiguda, AZP 2760/45. Mapa lokalizacyjna skala 1:25000