INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

Transkrypt

1 1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253

2 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR EVOLUTION

3 3 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 Joanna Plit KRAJOBRAZY KULTUROWE POLSKI I ICH PRZEMIANY WARSZAWA 2016

4 4 KOMITET REDAKCYJNY REDAKTOR: Grzegorz Węcławowicz CZŁONKOWIE: Jerzy Grzeszczak, Barbara Krawczyk, Jan M. Matuszkiewicz, Jerzy J. Parysek RADA REDAKCYJNA Bolesław Domański, Adam Kotarba, Jan Łoboda, Andrzej Richling, Jan S. Kowalski, Andrzej Lisowski, Eamonn Judge, Lydia Coudroy RECENZENCI TOMU Piotr Eberhardt, Zbigniew Podgórski ADRES REDAKCJI PRAC GEOGRAFICZNYCH IGiPZ PAN ul. Twarda 51/55, Warszawa Zgłoszenie pracy do druku jest jednoznaczne z wyrażeniem zgody na opublikowanie w wersji papierowej i elektronicznej Copyright by Joanna Plit Copyright by Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk Warszawa 2016 PL ISSN ISBN Opracowanie redakcyjne i techniczne: Ewa Jankowska Zdjęcie na okładce: Joanna Plit Łamanie wykonano w IGiPZ PAN Druk i oprawa: Drukarnia Advert, Chorzów, ul Krakowska 21

5 SPIS TREŚCI 1. Wstęp Zarys problemu Zakres tematyczny, przestrzenny i czasowy Metody badań Założenia teoretyczne Zakres i znaczenie pojęć Czas powstania (wyodrębnienia się) krajobrazów kulturowych Jednorodne (monogenetyczne) i poligenetyczne krajobrazy kulturowe Trwałość i zmienność krajobrazu kulturowego. Przerwanie kodu kulturowego Czynniki kulturowe wpływające na kształt krajobrazów Polski Wybrane czynniki materialne Wybrane czynniki niematerialne Przemiany materialnych elementów krajobrazu kulturowego Polski Antropogeniczne przekształcenie rzeźby terenu Przekształcenie rzeźby terenu przez rolnictwo. Typy rolniczych krajobrazów kulturowych Przekształcenie rzeźby terenu przez górnictwo Przekształcenie rzeźby terenu przez osadnictwo, przemysł i transport Antropogeniczne przemiany stosunków wodnych w czasach historycznych Melioracje Transportowa rola rzek Wielowiekowa eksploatacja lasów i jej krajobrazowe konsekwencje Zmiana powierzchni i lokalizacji lasów Zmiany składu gatunkowego lasów Zmiany sposobu wykorzystania zasobów leśnych Ochrona gatunkowa roślin oraz kompleksów leśnych Ewolucja sposobów użytkowania łąk i pastwisk oraz jej krajobrazowe konsekwencje Łąki i pastwiska w dolinach rzek Niżu Łąki i pastwiska w górach Użytki zielone dziś Zmiany zasięgów pól uprawnych, sposobów gospodarowania i jej krajobrazowe konsekwencje Zróżnicowanie regionalne czasu zagospodarowania i zmiany powierzchni pól uprawnych Systemy użytkowania rolniczego Wpływ sposobów uwłaszczenia chłopów i zasad reform rolnych na strukturę krajobrazu wsi

6 Zbiorowiska segetalne pól uprawnych Przeobrażenia fauny Wpływ polowań i kłusownictwa Wpływ gospodarowania na skład gatunkowy i liczebność fauny Wpływ ochrony przyrody na liczebność i rozmieszczenie fauny Przemiany sieci osadniczej na ziemiach polskich. Ewolucja struktury osadnictwa Ośrodki węzłowe sieci osadniczej. Ewolucja miast na ziemiach polskich Materiały budowlane Współczesne struktury osadnicze Polski Zmiany stopnia otwarcia i zakrycia Granice krajobrazów kulturowych Rola barier i odizolowania w kształtowaniu się granic krajobrazów kulturowych Trwałość granic politycznych w krajobrazie Granice krajobrazów kulturowych a granice własności Rola dawnych podziałów politycznych w ukształtowaniu krajobrazów kulturowych Polski Regionalne studia zróżnicowania krajobrazów kulturowych Polski Kształtowanie i przemiany krajobrazów kulturowych Pomorza Środkowego na przykładzie Ziemi Sławieńskiej Charakterystyka środowiska przyrodniczego Ziemi Sławieńskiej Osadnictwo i zmiany zagospodarowania na Ziemi Sławieńskiej Zmiany zasięgu lasów, łąk i pól odczytane ze źródeł kartograficznych Współczesny krajobraz kulturowy Ziemi Sławieńskiej Krajobrazy Żuław Wiślanych Charakterystyka środowiska przyrodniczego Żuław Wiślanych Zasiedlanie i zagospodarowanie Żuław Przełomowe zmiany krajobrazów Żuław Wiślanych w XIX i XX w Ewolucja krajobrazów kulturowych w delcie Wisły w ciągu wieków Krajobrazy pogranicza Mazur i Kurpi Zielonych Charakterystyka środowiska przyrodniczego pogranicza Mazur i Kurpi Równoległe historie regionu czynnikiem politycznym tworzenia odrębnej tożsamości kulturowej Krajobrazy kulturowe pogranicza Mazur i Kurpi Kształtowanie i przemiany krajobrazów kulturowych środkowego Podlasia Charakterystyka środowiska przyrodniczego środkowego Podlasia

7 Rozwój osadnictwa i zmiany zagospodarowania Podlasia na tle historii regionu Zmiany zasięgu i użytkowania lasów Współczesny krajobraz kulturowy środkowego Podlasia Kształtowanie i przemiany krajobrazów kulturowych centralnej Polski na przykładzie Południowego Mazowsza i fragmentu Lubelszczyzny Charakterystyka siedliska przyrodniczego południowego Mazowsza Rozwój osadnictwa i zmiany zagospodarowania południowego Mazowsza Zmiany zasięgu i sposobu użytkowania lasów Zmienność i trwałość użytkowania ziemi Ewolucja doliny Wisły na odcinku od Kazimierza Dolnego do ujścia Pilicy Kształtowanie i przemiany krajobrazów kulturowych na Wyżynach Małopolskich Charakterystyka środowiska przyrodniczego Wyżyn Małopolskich Rozwój osadnictwa i zmiany zagospodarowania na tle historii regionu Zmiany ludnościowe, ewolucja sieci osadniczej i komunikacyjnej Zmiany zasięgu i użytkowania lasów Krajobrazy kulturowe na Wyżynach Małopolskich Regiony krajobrazów historyczno-kulturowych Polski Kryteria szczebli zróżnicowania regionalnego Charakterystyka krajobrazów historyczno-kulturowych Literatura Mapy Cultural landscapes of Poland and their evolution Summary