Gibkość zależy od wielu czynników: budowy stawów, elastyczności mięśni i więzadeł oraz wieku.

Transkrypt

1 36 Teoria treningu Gibkość zależy od wielu czynników: budowy stawów, elastyczności mięśni i więzadeł oraz wieku. Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne Autorzy stwierdzają, że problem gibkości w sporcie, w lekkoatletyce, w biegach przez płotki nie został rozwiązany. Trenerzy trzymają się utartych szablonów, a naukowcy, jak dotąd, nie mają im nic konkretnego do zaproponowania. W związku z tym przedstawiają zestaw pytań, opatrzonych w niektórych miejscach skromnym komentarzem, mającym świadczyć, jak wiele wątpliwości związanych z zagadnieniem gibkość płotkarza pozostaje do wyjaśnienia. Wątpliwości swoje ilustrują wynikami badań własnych. SŁOWA KLUCZOWE: zdolności motoryczne gibkość bieg przez płotki. Wprowadzenie co to jest gibkość i od czego zależy? Według najnowszego słownika nauk o sporcie gibkość to jedna z podstawowych charakterystyk motorycznych będących funkcją ścięgien i stawów (10). Gibkość to także właściwość układu ruchu człowieka, umożliwiająca osiąganie dużej amplitudy w wykonywanych ćwiczeniach (29). W zależności od potrzeb i doraźnych celów (naukowych, sportowych, leczniczych) gibkość określana jest w języku kongresowym jako Sport Wyczynowy 2007, nr 4-6/

2 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 37 flexibility, mobility lub joint mobility a czasami (19) jako suppleness (giętkość, elastyczność). Podstawowym jej miernikiem jest zakres, obszerność czy amplituda ruchów w wybranych stawach. Gibkość zależy od wielu czynników, z których budowa stawów oraz elastyczność mięśni i więzadeł wydają się podstawowe. Do tego należy także dołączyć wiek (ruchomość w stawach wzrasta do 13. roku życia), płeć, stan psychiczny (np. stres), czynniki środowiskowe (np. temperatura) i, co jest ważne dla trenera, charakter treningu oraz warunki współzawodnictwa. Wprowadzenie bieżni tartanowych zmieniło bowiem wymagania gibkościowe w biegach przez płotki. Bardziej sprężyste odbicie pomaga zawodnikowi w pokonaniu płotka, co w konsekwencji może pomniejszać jej znaczenie. Gibkość płotkarza oceniać należy także z uwzględnieniem typu sprawnościowo-technicznego zawodnika. Inaczej zachowuje się nad płotkiem typ szybkościowy, inaczej siłowy, a zupełnie odmiennie typ techniczny (14). W dyskusji okrągłego stołu zainicjowanej przez kwartalnik lekkoatletyczny New Studies in Athletics najbardziej znani trenerzy i teoretycy biegów przez płotki jednoznacznie stwierdzili, że gibkość zajmuje u płotkarza ważne miejsce, obok takich cech i dyspozycji, jak szybkość biegowa, tzw. rytm płotkarski i siła dynamiczna (9). O gibkości płotkarzy pisze się niemal w każdym podręczniku lekkoatletycznym, a zdjęcia najlepszych zawodników w chwili pokonywania płotka mają podkreślić związek tej cechy sprawności fizycznej z poziomem osiągnięć. Znakomity polski trener Włodzimierz Puzio tak pisał o roli gibkości w konkurencjach płotkarskich: Rozwijanie gibkości w treningu płotkarskim jest koniecznością... bez gibkości pełne wykazanie sprawności fizycznej i opanowanie techniki jest wykluczone. I dalej: gibkość jest niejednokrotnie decydującym czynnikiem w rozwinięciu maksymalnych możliwości szybkościowo-technicznych sprinterapłotkarza (20). McFarlane (19) zaś dodawał: W biegu przez płotki gibkość przyczynia się do rozluźnienia mięśni, prędkości ruchu nóg, długości kroków i techniki biegu. Autorzy licznych publikacji metodyczno-naukowych i szkoleniowych (4, 6, 13, 15, 28) pracę nad zwiększeniem gibkości, czyli ruchomości w stawach, traktują jako ważne zadanie treningu płotkarzy. Liczba opracowań naukowych i szkoleniowych oraz doświadczenia trenerów mogłyby sugerować, że problem gibkości w sporcie, w lekkoatletyce, w biegach przez płotki został rozwiązany. Nic bardziej mylącego. Wiele tematów wciąż pozostaje otwartych, np. optymalny sposób rozgrzewki gibkościowej. Trenerzy trzymają się utartych szablonów, a naukowcy, jak dotąd, nie mają im nic konkretnego w tym względzie do zaproponowania. Gibkość w treningu płotkarzy pytania i wątpliwości Poniższy zestaw pytań, opatrzonych w niektórych miejscach skromnym komentarzem, ma świadczyć o tym, jak

3 38 wiele wątpliwości związanych z gibkością płotkarza pozostaje do wyjaśnienia. Naszym celem jest zwrócenie na nie uwagi naukowców i trenerów. 1. Czy gibkość na pewno jest potrzebna płotkarzowi? Pytanie to, bynajmniej nie jest retoryczne. Styl biegu niektórych płotkarzy (zwłaszcza na dystansie 400 m przez płotki) można określić jako wręcz urągający podstawowej technice pokonywania płotka. Dobitnie ukazuje to analiza techniki biegu Floriana Schwarthoffa (wysokość ciała 201 cm) czy zachowanie na ostatnich płotkach mistrza świata z 2005 r. Bershawna Jacksona (okładka Track Coach, nr 177/2007). Te przykłady dowodzą, że poziom gibkości silnie powiązany jest z wysokością ciała zawodnika, a ponadto trzeba go rozpatrywać z uwzględnieniem wysokości płotka (110/400 m ppł), stylu (techniki) jego pokonywania, stopnia zmęczenia. 2. Jaki rodzaj gibkości potrzebny jest płotkarzowi statyczna czy dynamiczna, ogólna czy specjalna, jednorodna czy zróżnicowana? Najbardziej przydatna wydaje się gibkość specjalna, odpowiadająca wymogom biegu płotkarskiego, ale w procesie treningu, w różnych jego etapach i okresach, korzystne okazać się mogą również inne jej typy. 3. Jakie metody kształtowania gibkości należy uznać za skuteczne i preferować w treningu płotkarskim? Gibkość, jako swoista cecha lub zdolność motoryczna, rozwijana jest przede Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski wszystkim poprzez ćwiczenia rozciągające stretching. Kariera tego słowa i wręcz filozofii aktywności ruchowej opartej na ćwiczeniach rozciągających sięga przełomu lat 80- i 90-tych XX wieku. Wtedy to zaczęły się ukazywać (także w Polsce) książki na temat stretchingu Sölveborna (23), Altera (1-2) a także Kurza (17). Alter (2) pisze, że stretching może podwyższyć sprawność fizyczną oraz wpływać na proces nauczania (opanowania) wielu umiejętności ruchowych, a także pogłębiać fizyczną i psychiczną relaksację, rozwój świadomości ciała, redukować ryzyko urazów ścięgien i mięśni, a także problemy związane z bólami mięśni, stawów i kręgosłupa. W piśmiennictwie metodycznym, naukowym, a także z zakresu medycyny manualnej, wskazuje się na możliwość stosowania wielu form ćwiczeń rozciągających dla rozwoju gibkości. W tabeli 1 podano rodzaje stretchingu, ich charakterystykę i przykłady. Do najbardziej rozpowszechnionych kompilacyjnych form ćwiczeń zwiększających ruchomość w stawach należą: developing stretching, czyli rozciąganie wzrastające, polegające na sekundach napinania i 5 sekundach rozluźnienia danej partii mięśni oraz rozciąganiu (30-40 sekund); PNF lub PNFT (Prioprioceptive Neuromuscular Fucilitation Technique), często określane jako 3 x S (Scientific Stretching for Sport), zapożyczone z fizjoterapii, łączące rozciąganie, izometryczne napięcie i koncentryczny skurcz mięśni;

4 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 39 Tabela 1 Rodzaje ćwiczeń rozciągających możliwych do wykorzystania w treningu płotkarzy. Rodzaj ćwiczeń Dynamiczne Statyczne aktywne Statyczne pasywne Izometryczne Modyfikacje Charakterystyka Ruchy w pełnym zakresie, o zwiększonym zasięgu i prędkości odpowiadającej co najmniej 75% prędkości danej konkurencji (biegu przez płotki). Zaliczamy tu także ćwiczenia balistyczne wykorzystujące siłę rozpędu oraz specjalne, z wykorzystaniem płotków. Ćwiczenia te, zbliżone do eksplozywnej specyfiki konkurencji (zaleta), są dość męczące i mogą przyczyniać się do urazów. Są to ćwiczenia ciekawe, walczące z treningową nudą, co jest ważne w treningu młodzieży. Przykłady: wymachy (w różnych płaszczyznach), skręty i skłony (także w siadzie płotkarskim), a także marsze przez płotki. Rozciąganie wybranych części ciała i utrzymanie ich w danej pozycji poprzez napięcie (skurcz) mięśni antagonistycznych. Metoda ta (podobnie jak wariant pasywny) jest w miarę bezpieczna i charakteryzuje się małym wydatkiem energetycznym. Przykłady: wznosy, skręty i skłony o charakterze statycznym. Rozciąganie w stanie rozluźnionym. Ćwiczenia te charakteryzują się ruchem ciała do pozycji rozciągniętej i utrzymaniem fazy rozciągnięcia z wykorzystaniem ciężaru ciała (ćwiczenia z partnerem) lub przy pomocy innej siły zewnętrznej (np. specjalnych trenażerów). Przykłady: skłony z pomocą partnera, szpagaty. W rozciąganiu statycznym pasywnym dodatkowo wykonuje się napięcie mięśnia rozciągniętego o czasie trwania do 30 s. Przykłady: skłony w siadzie płotkarskim z 5-sekundowym skurczem izometrycznym mięśnia dwugłowego nogi atakującej. Łączenie różnych rodzajów ćwiczeń rozciągających różniących się nie tylko typem, ale także składem, czasem trwania, kolejnością ich stosowania, intensywnością itp. W modyfikacjach największe znaczenie ma 5 elementów (czasowych i jakościowych): skurcz (mięśni antagonistycznych), rozciąganie, napięcie (izometryczne), rozluźnienie (relaks), ruchy dynamiczne. 4. Ruchomość w jakich stawach należy rozwijać u płotkarzy? Według Hubley-Kozey (14) bieg przez płotki wymaga znacznej ruchomości w stawach biodrowych i kolanowych. Autorka nie uwzględnia kręgosłupa, który w czasie pokonywania płotka odgrywa bardzo istotną rolę. Z kolei aktywny ruch obydwu ramion, pomocny w utrzymaniu równowagi ciała w trakcie pokonywania płotków i biegu, może sugerować, że istotne znaczenie dla płotkarza ma zakres ruchomości w stawach barkowych. W tabeli 2 podano ruchy w stawach najczęściej angażowanych w czasie biegu przez płotki.

5 40 Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski Tabela 2 Stawy najbardziej zaangażowane w biegach przez płotki. Część ciała Staw Ruchy kończyna dolna biodrowy zginanie - prostowanie odwodzenie - przywodzenie rotacja kolanowy zginanie - prostowanie skokowy odwodzenie - przywodzenie zgięcie podeszwowe - zgięcie grzbietowe tułów kręgosłup zginanie - prostowanie (oś poprzeczna) skłony boczne (oś strzałkowa) skręty (oś pionowa) kończyna górna barkowy łokciowy stawy nadgarstka 5. Czy u płotkarzy istnieje różnica gibkości kończyn dolnych nogi atakującej i nogi zakrocznej? Gdybyśmy mieli przekonujące dowody na to, że istnieją różnice, w dodatku różnice istotne, u zawodników czołówki światowej, osiągających najwyższe wyniki, bylibyśmy przekonani, że fakt ten musi znaleźć odbicie w treningu. 6. Jakie są zasadnicze cele ćwiczeń gibkościowych stosowanych w treningu płotkarzy rozwój gibkości jako cechy sprawności ogólnej, wsparcie dla treningu specjalnego, technicznego, czy zapobieganie przeciążeniom i urazom? Zalety ćwiczeń rozciągających w kontekście treningu płotkarskiego można pogrupować w czterech zasadniczych zbiorach, które przedstawia tabela W jakim okresie rocznego cyklu treningu akcentować należy ćwiczenia gibkościowe? A w dniu zajęć treningowych rano (podczas rozruchu), przed treningiem technicznym czy po ciężkim treningu siłowym? Wyniki badań przeprowadzonych przez Bradleya i współpr. (5) dowodzą, że przygotowanie do wysiłku o charakterze dynamicznym (w tym przypadku do wyskoku dosiężnego) wymaga odpowiednich ćwiczeń gibkościowych. Rozgrzewka gibkościowa o charakterze statycznym oraz metodą PNF stosowana 15 minut przed wysiłkiem obniżyła wyniki próby kontrolnej. Takiego negatywnego efektu nie zauważono po rozgrzewce gibkościowej o charakterze dynamicznym. Autorzy eksperymentu proponują, aby przed wysiłkami dynamicznymi naj-

6 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 41 Tabela 3 Cele treningu gibkościowego w treningu płotkarzy. Cel Charakterystyka Stosowanie relaksacyjny pogłębia relaksację (fizyczną i psychiczną), przed i po treningu, (zdrowotny) pozwala na kontrolę świadomości własnego w chwilach wolnych ciała, wyrównuje napięcie mięśniowe od zajęć szkoleniowych profilaktyczny zapobiega urazom grup mięśni szczególnie rozruch poranny narażonych w czasie biegu przez płotki, obniża ryzyko problemów związanych z kręgosłupem ogólnosportowy przygotowuje mięśnie, więzadła i stawy rozgrzewka (ogólna (podtrzymujący) do wysiłku w czasie treningu i zawodów i specjalna) w formie ćwiczeń statycznych i dynamicznych specjalny podwyższa specjalne umiejętności techniczne trening gibkościowo- (kształtujący) wykorzystując indywidualny typ budowy ciała techniczny, głównie z i sprawności, pomaga w realizacji treningu płotkami (np. marsze ) pierw stosować ćwiczenia rozciągające statyczne, a bezpośrednio przed startem dynamiczne. W ten sposób praktyka płotkarzy znalazła potwierdzenie w badaniu empirycznym. Niestety, badania dotyczące gibkości w mikrocyklu treningowym płotkarzy należą należą do rzadkości. W tabeli 4 ukazujemy schemat ćwiczeń rozciągających, jakie Paweł Januszewski stosował na jednym ze zgrupowań wiosną 1999 r. 8. Jakie zestawy ćwiczeń należy stosować w poszczególnych okresach rocznego cyklu treningu płotkarza? Czasopismo Leichtathletik Training propagowało posługiwanie się jednym szablonem ćwiczeń. Czy to jest słuszne? Tabela 4 Przykładowy mikrocykl gibkościowy płotkarza na dystansie 400 m. Dzień Rozruch I trening II trening poniedziałek O D wtorek O S środa O S czwartek O D piątek O S sobota niedziela D D O - gibkość statyczna (ogólna), S - gibkość statyczna specjalna (czynna i bierna), D - gibkość dynamiczna specjalna ( marsze )

7 42 Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski Jesteśmy przeciwni wszelkiego typu schematom, jednak być może nie byłoby błędem opracowanie atlasu ćwiczeń gibkościowych dla poszczególnych konkurencji lekkoatletycznych, typów budowy i sprawności fizycznej zawodników, etapów szkolenia. 9. Czy ocena poziomu gibkości może być wykorzystana w analizie przygotowania płotkarzy? Odpowiedź jest dość oczywista na tyle, na ile wszelkie testy ogólne mogą informować o poziomie wytrenowania zawodnika w konkretnej konkurencji czy dyscyplinie sportu. W tym przypadku mamy do czynienia z próbami z obszaru fizjoterapii (bo takie stosuje się w ocenie ruchomości w stawach). 10. Czy dostępne są rzetelne (powtarzalne przez wszystkich, w każdym etapie szkolenia) i specyficzne (dostosowane do wymogów biegu) oraz trafne (mierzące tę właśnie cechę sprawności) testy oceny gibkości płotkarzy? Wydaje się, że testy Wrighta (31) i Tidowa (28) nawiązują do specyfiki tej konkurencji, jednakże nigdy nie zostały zweryfikowane naukowo. Z kolei wiele stosowanych w nauce testów gibkościowych nigdy nie zweryfikowano w praktyce szkolenia zawodników wysokiej klasy. Szczypta empirii Dodatkowe światło na niektóre spośród postawionych powyżej pytań dotyczących różnych aspektów gibkości w treningu płotkarskim rzucają wyniki opisanych niżej trzech badań. BADANIE 1 Badano ruchomość w stawach u 12 płotkarzy, członków kadry narodowej, przebywających na zgrupowaniu zimowym w Zakopanem 6 specjalizowało się w biegu na dystansie 110 m przez płotki, 6 na 400 m. Reprezentowali oni podobny, wysoki poziom sportowy (24). Wśród badanych byli olimpijczycy oraz medaliści mistrzostw świata i Europy w hali i na stadionie, w różnych kategoriach wiekowych. Oceniano poziom gibkości w ogóle oraz w stawach tzw. nogi atakującej i nogi zakrocznej (10 spośród 12 płotkarzy zadeklarowało nogę atakującą jako lewą). Po standardowej rozgrzewce lekkoatletycznej badano ruchomość w stawach kończyn dolnych w kolejności lewa (L) i prawa (P) stawy biodrowe (zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie), kolanowe (zginanie) oraz skokowe (zgięcie grzbietowe i podeszwowe). Szczegółowy opis testów podano w pracy Weissa i Zembatego (30). Uzyskane wyniki świadczą o braku istotnych różnic między gibkością w stawach kończyn dolnych u płotkarzy biegających 110 i 400 (tab. 5). Najbliższe statystycznej istotności były różnice ruchomości w stawie biodrowym w ruchu odwodzenia oraz zgięcia podeszwowego w stawie skokowym nogi zakrocznej. Wyniki tych badań są nieco zaskakujące. W obrębie całej grupy statystycznie istotne różnice wystąpiły w zakresie ruchomości w stawach nogi atakującej i nogi zakrocznej. Lepsze parametry gibkości dotyczyły zginania w stawie biodrowym nogi atakującej, a także

8 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 43 trzech ruchów w stawach nogi zakrocznej : zginania w stawie kolanowym oraz zgięcia grzbietowego i podeszwowego stopy (tabela 5). Jakkolwiek w interpretacji tych danych nie należy iść zbyt daleko, jednak związek gibkości z techniką pokonywania płotka wydaje się czytelny. Szczególnie dotyczy to zginania nogi atakującej w stawie biodrowym, które jest podstawą skuteczności tzw. zejścia z płotka. BADANIE 2 Celem badań 148-osobowej grupy studentów wychowania fizycznego (wiek: 19,8±1,1 lat; wysokość ciała 181,1±1 cm; masa ciała 73,9±9,1 kg) była konfrontacja wyników testów gibkościowych z różnymi formami biegów przez płotki. Przeprowadzono 23 testy ruchomości w stawach, m.in. testy z prac Wrighta (31) testy 3-6, Iskry (14) test 7, Drozdowskich (7) testy 8-9, Starosty (25) testy oraz Hubley-Kozey (14) testy Badani uczestniczyli w 4 wariantach biegu przez płotki (różna wysokość płotka i różne odległości między płotkami) wymagających nieco innego stylu biegu, a pośrednio także sprawności (3, 8, 12, 15-16, 26). W tabeli 6 przedstawiamy poszczególne testy oraz średnie wartości wyników. Za pomocą analizy czynnikowej wyodrębniono 5 testów, reprezentacyjnych dla każdego czynnika (tab. 7). Oto one: (4) skłon tułowia w przód w siadzie płotkarskim na nogę lewą (cm) gibkość kręgosłupa oraz stawu biodrowego w typowej pozycji płotkarskiej, (5) wznos lewej nogi w przód stojąc tyłem do drabinek (gibkość stawu biodrowego w płaszczyźnie czołowej), (6) unoszenie lewej nogi w górę w leżeniu tyłem (gibkość stawu biodrowego w płaszczyźnie czołowej), Tabela 5 Istotność różnic między wynikami laboratoryjnych testów gibkościowych w grupie płotkarzy kadry narodowej (n = 12). Istotność różnic (p) Staw Test m ppł l/p biodrowy zginanie 0,05 (l) prostowanie odwodzenie (0,06 p) przywodzenie kolanowy zginanie 0,05 (p) skokowy zgięcie grzbietowe 0,05 (p) zgięcie podeszwowe (0,07 p) 0,05 (p) * lepsza ruchomość w stawach kończyny dolnej lewej (l) i prawej (p)

9 44 Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski Tabela 6 Wyniki testów gibkościowych Test Miara x SD skłon tułowia w przód (stojąc) cm 28,43 5,92 skłon tułowia w przód (w siadzie) cm 30,47 5,95 skłon tułowia w przód w siadzie płotkarskim (l) cm 30,70 7,58 skłon tułowia w przód w siadzie płotkarskim (p) cm 30,99 7,49 odwodzenie nogi zakrocznej w siadzie płotkarskim (l) o 104,56 17,00 odwodzenie nogi zakrocznej w siadzie płotkarskim (p) o 104,29 16,42 wykrok nogi atakującej cm 178,82 13,18 szpagat w płaszczyźnie strzałkowej cm 167,91 16,27 szpagat w płaszczyźnie czołowej cm 168,28 13,81 wznos nogi w przód stojąc tyłem do drabinek (l) cm 85,54 17,84 wznos nogi w przód stojąc tyłem do drabinek (p) cm 85,07 17,67 wznos nogi w bok stojąc bokiem do drabinek (l) cm 81,79 17,16 wznos nogi w bok stojąc bokiem do drabinek (p) cm 81,15 17,08 unoszenie nogi w górę w leżeniu tyłem (l) cm 95,03 6,32 unoszenie nogi w górę w leżeniu tyłem (p) cm 94,49 5,85 unoszenie nogi w górę w leżeniu przodem (l) o 28,89 4,98 unoszenie nogi w górę w leżeniu przodem (p) o 26,99 4,66 unoszenie nogi w bok stojąc przodem do drabinki (l) o 45,27 5,71 unoszenie nogi w bok stojąc przodem do drabinki (p) o 46,62 6,34 odwodzenie stopy w siadzie (l) o 49,60 5,84 przywodzenie stopy w siadzie (l) o 38,24 6,62 odwodzenie stopy w siadzie (p) o 44,39 5,37 przywodzenie stopy w siadzie (p) o 40,57 5,84 (7) unoszenie lewej nogi w górę w leżeniu przodem (jak pkt. 2), (8) przywodzenie stopy w siadzie (gibkość stawu skokowego). Cyfra w nawiasie to numer testu w późniejszej analizie regresji. Rezultaty 5 wybranych testów gibkościowych skonfrontowano z czasem biegu na 60 m przez płotki w 4 wariantach: płotki niskie + odległości skrócone, płotki niskie + odległości wydłużone, płotki wysokie + odległości skró-

10 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 45 Test Tabela 7 Analiza czynnikowa wyników testów gibkościowych (metoda składowych głównych z rotacją varimax znormalizowaną).* Czynniki ,82 0,80 2 0,82 0,87 3 0,88** 0,90 4 0,87 0,91 5 0,80 0,83 6 0,80 0,81 7 0,51 0,39-0,42 0,60 8 0,65 0,33 0,67 9 0,55-0,39 0, ,92 0, ,91 0, ,91 0, ,90 0, ,73 0, ,70 0, ,67 0, ,78 0, ,73 0, ,71 0, ,62 0, ,76 0, ,75 0, ,76 0,49 Wartość 5,51 3,94 2,46 2,20 1,69 15,80 % 23,94 17,12 10,71 9,60 7,35 68,72 * w tabeli uwzględniono tylko wartości czynników powyżej 0,30; ** test wykorzystywany w późniejszej analizie regresji R 2

11 46 cone, płotki wysokie + odległości wydłużone. W analizie regresji, mającej na celu wyodrębnienie najbardziej istotnych parametrów w biegu przez płotki, wykorzystano ponadto specyficzne dla tej konkurencji wskaźniki: wysokość ciała, czas biegu sprinterskiego na 60 m oraz (ważne w przypadku nie trenujących studentów) liczbę kroków między płotkami. Z danych zawartych w tabeli 8 wynika, iż gibkość (mierzona testami laboratoryjnymi) ma drugorzędne znaczenie Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski dla wyniku biegu przez płotki, bez względu na wysokość płotka i odległości między płotkami. Okazało się, że decydujące znaczenie ma szybkość biegowa (to bieg sprinterski!), minimalna liczba kroków, a dopiero w dalszej kolejności ruchomość w stawach. Wyniki badań wskazują też na możliwości wykorzystania testu unoszenie nogi w górę w leżeniu przodem jako ukierunkowanej próby gibkościowej płotkarzy. Na wynik tej próby istotny wpływ ma siła mięśni tylnej części uda. Jeżeli przyjmiemy, że blisko 70% studentów traktuje lewą koń- Tabela 8 Podsumowanie regresji krokowej oceniającej wyniki biegu przez płotki na podstawie wybranych parametrów. Wariant biegu przez płotki Parametr R R 2 p F I II III 2 0,66 0,44 0, ,73 0,54 0, ,74 0,55 0, ,75 0,56 0,192 44,86 3 0,64 0,41 0, ,76 0,58 0, ,77 0,60 0, ,78 0,61 0,318 54,24 3 0,61 0,37 0, ,77 0,59 0, ,78 0,61 0, ,78 0,62 0,082 56,90 3 0,68 0,46 0,000 IV 2 0,78 0,61 0, ,79 0,62 0,025 77,90 1 wysokość ciała (cm); 2 czas biegu na 60 m (s); 3 liczba kroków między płotkami (kr); 4-8 testy gibkości (szczegóły podano w tekście).

12 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne 47 Tabela 9 Wyniki analizy korelacji między czasem biegu przez płotki oraz wybranymi parametrami w 4 wariantach ustawień. Wariant Wysokość Czas biegu Liczba Testy gibkości ciała na 60 m kroków I -0,07 0,66* 0,48* -0,07-0,09-0,16-0,12-0,10 II -0,11 0,59* 0,64* -0,10-0,15-0,19-0,19-0,07 III -0,09 0,60* 0,61* -0,16-0,16-0,12-0,18-0,01 IV -0,07 0,55* 0,68* -0,11-0,12-0,14-0,17-0,08 * p 0,05; czynę dolną jako nogę atakującą, możemy wykorzystać ten test jako sprawdzian gibkości statycznej nogi atakującej. Po części wskazują na to wyniki analizy korelacji czasu biegów i 8 wybranych testów (tabela 9). BADANIE 3 Przez kolejne 4 lata w badaniach 42 dzieci śledzono zmiany poziomu gibkości między 11. a 15. rokiem życia. Obok zmian wyników trzech testów gibkościowych (tradycyjnego skłonu tułowia w przód oraz wykroku nogi atakującej na drabinki mierzonego w wartościach bezwzględnych, a także w stosunku do długości kończyny dolnej) obserwowano zmiany struktury (liczba kroków) i czasu biegu na 60 m przez płotki. Dane przedstawione w tabeli 10 wskazują na zmiany gibkości kręgosłupa między 12. a 13. rokiem życia i jej później- Tabela 10 Zróżnicowanie wyników testów gibkościowych w badaniach ciągłych letnich chłopców (n = 42). Wiek Test gibkości (lata) skłon tułowia (20 + cm) wykrok (cm) wskaźnik wykroku (cm)# 11 22,3 ± 6,1 134,6 ± 8,8 1,78 ± 0, ,0 ± 5,5 140,1 ± 11,3 * 1,77 ± 0, ,5 ± 6,0* 147,9 ± 89 ** 1,79 ± 0, ,4 ± 6,5 153,3 ± 11,1 *** 1,80 ± 0, ,0 ± 5,8 161,2 ± 11,2 *** 1,79 ± 0,12 ANOVA F 5,26 43,51 1,15 p 0,001 0,001 n.s. * p 0,05; ** p 0,01; *** p 0,001; # wykrok (cm) / długość kończyny dolnej (cm)

13 48 szą stabilizację. Charakterystyczny dla biegu przez płotki wykrok nogą atakującą (28) to wskaźnik rozwojowy, ale tylko w przypadku nieuwzględnienia parametrów długościowych kończyn dolnych. To przykład wskazujący na znaczenie właściwego wyboru i interpretacji testów oraz ich częsty związek z budową ciała i przygotowaniem motorycznym (głównie siłowym). Dane eksperymentu wskazują na fakt, iż w wieku młodzika (14-15 lat) wartości wskaźników gibkości nie ulegają zmianie, w przeciwieństwie do wyników testów motorycznych i wskaźników budowy ciała (14). Uwagi na zakończenie Niniejsza publikacją chcieliśmy wskazać na wagę, jaką dla treningu i wyników w biegach płotkarskich stanowi gibkość, a równocześnie jak niepełna jest wiedza na ten temat. Najlepiej byłoby, gdyby opinie ukształtowane poprzez obserwacje praktyki były weryfikowane przez badania empiryczne. Byłoby też dobrze, i dla praktyki i dla wiedzy, gdyby te badania zostały zintensyfikowane. Dotychczasowe próby oceny gibkości w kontekście biegów przez płotki traktowane są jako bezdyskusyjna rzeczywistość (trenerzy) lub niezrozumiała konieczność (badacze). Trudno liczyć na gwałtowne porozumienie obydwu stron, jednakże próby integracji muszą być kontynuowane. To nie tylko problem dotyczący biegu przez płotki, ale także współczesnej lekkoatletyki i całego sportu. Janusz Iskra, Jarosław Gasilewski Piśmiennictwo 1. Alter M. J.: Sports stretch. Champaign Human Kinetics. 2. Alter M. J.: Science of flexibility. Champaign Human Kinetics. 3. Bacik B., Król H., Iskra J.: Struktura kroku płotkowego w zależności od wysokości płotka [w:] Problemy badawcze w lekkoatletyce (red. P. Kowalski, J. Migasiewicz), Wrocław AWF, s Boyd R.: The importance of flexibility in hurdling [w:] The hurdles. Contemporary theory, technique and training (red. J. Jarver). Mountain View Tafnews Press, s Bradley P. S., Olsen P. D., Portas M. D.: The effect of static, ballistics and proprioceptive neuromuscular facilitation stretching on vertical jump performance. Journal of Strength and Conditioning Research 2007, 1, s Burke D. G. et al.: Equipment designed to simulate proprioceptive neuromuscular facilitation flexibility training. Journal of Strength and Conditioning Research 2000, 2, s Drozdowski S., Drozdowski Z.: Pomiar sprawności fizycznej ogólnej i specjalnej. Poznań AWF. 8. Fang Jun: Mathematical models of morphology & physical fitness of hurdling with suitable interval. Track and Field Quarterly Review 1989, 1: s Gambetta V. et al.: Sprint hurdle NSA Round Tables. New Studies in Athletics 1993, 2, s Haag H., Haag G. (red.): Dictionary. Sport, physical education, sport science. Kiel Institut für Sport und Sportwissenschaften. 11. Harvey D., Mansfield C.: Measuring flexibility for performance and injury prevention. [w:] (red. Ch. J. Gore) Physiological test for elite athletes. Australian Sports Commission, Champaign Human Kinetics, s Hay L., Schoebel P.: Spatio-temporal invariants in hurdle racing patterns. Human Movement Science 1990, 1: s

14 Gibkość w treningu płotkarza prawdy szkoleniowe i empiryczne Hedrick A.: Flexibility training for range of motion. Performance Training Journal 2002, 1: s Hubley-Kozey Ch. L.: Testing Flexibility [w:] Physiological Testing of the High- Performance Athlete (red. J. D. MacDougall, J. H. Green, H. A. Wenger). Champaign Human Kinetics Books, s Iskra J.: The most effective technical training for the 110 metres hurdles. New Studies in Athletics 1996, 3, s Iskra J.: Bieg przez płotki. Teoretyczne podstawy i praktyczne rozwiązania treningowe. Katowice AWF. 15. Iskra J., Coh M.: A review of biomechanical studies in hurdle races. Kinesiologia Slovenica 2006, 1, s Iskra J., Waśkiewicz Z., Bacik Z.: Próby zastosowania analizy czynnikowej do oceny parametrów kinematycznych kroku płotkowego. Antropomotoryka 2003, 25, s Kurz T.: Stretching trening gibkości. Warszawa RCMSKFiS. 18. Mann R.: Time to change some hurdle heights and spacing. Rules-related limiting factors in hurdling. Track Coach 1996, 136, s McFarlane B.: The science of hurdling and speed. Ottawa Canadian Track and Field Association. 20. Puzio W.: Gibkość w treningu płotkarzy. Lekkoatletyka 1974, 6, I-III. 21. Schiffer J.: Stretching. Selected bibliography 30. New Studies in Athletics 1994, 1, s Ślężyński J.: Cechy somatyczne, sprawność fizyczna i gibkość kręgosłupa studentów. Katowice AWF. 23. Sölveborn S-A.: Stretching ćwiczenia rozciągające. Warszawa Sport i Turystyka. 24. Spiriew B., Kovacs G.: Scoring tables for track and field, road and walking events. Budapest Hungarian Athletics Association. 25. Starosta W.: Test obszerności ruchu w stawach biodrowych. Kultura Fizyczna 1967, 6, s Stein N.: Changes in the height of the hurdles in the woman s sprint hurdles event. Track Coach 2002, 158, Susłow F.: Static stretching exercises for hurdlers. Legkaja Atletika 1997, 2, Tidow G.: Specific flexibility in the hurdles. Track Coach 1999, Ważny Z.: Mały leksykon treningu sportowego. Katowice AWF. 30. Weiss M., Zembaty A.: Fizjoterapia dla medycznych studiów zawodowych wydział fizjoterapii. Warszawa PZWL. 31. Wright B.: Flexibility tests for hurdlers [w:] J. Jarver (red.) The hurdles 1981, s