Makroekonomia 1 dla MSEMen. Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Makroekonomia 1 dla MSEMen Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu 4 Czy gospodarka otwarta różni się od zamkniętej? Pomiar otwarcia gospodarki Podstawowe pojęcia w gospodarce otwartej: Kurs walutowy Bilans płatniczy i jego składniki 2

3 Gospodarka otwarta Przy tych samych zasobach (czynników produkcji) oraz technologii (czyli umiejętności wytwarzania) można konsumowad więcej, czyli osiągnąd wyższy poziom zadowolenia (czyli użyteczności w języku ekonomii): Większa produkcja Bardziej dochodowe inwestycje Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze rozwiązanie centralnego problemu ekonomii: problemu rzadkości i wyboru w ramach ograniczenia Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki

4 Pomiar stopnia otwarcia gospodarki Udział handlu (eksportu) w PKB jako pomiar intensywności otwarcia gospodarki Nowe miary uwzględniające intensywnośd wymiany i rolę w gospodarce światowej Duże kraje: USA, Chiny, Japonia względnie zamknięte? (por. następny slajd) 4

5 Stopieo otwarcia wybranych gospodarek Trade openness: exports as percentage of GDP, (World Bank 2010) Germany Japan United States China

6 Udział eksportu w PKB 250 Exports as percentage of GDP, 2008, World Bank

7 Co nam mówi udział eksportu w PKB? 7

8 Główni gracze na rynkach światowych Struktura światowego eksportu, 2010, wg WTO Chiny 10% USA 8% Struktura światowego importu, 2010, wg WTO USA 13% Chiny 9% Wielka Brytania 3% Pozostałe kraje 49% Belgia 3% Włochy Korea 3% Niemcy 8% Japonia 5% Holandia 4% Francja 4% Włochy 3% Pozostałe 47% Korea 3% Niemcy 7% Francja Japonia 4% 4% Wielka Holandia Hong Kong Brytania 3% 3% 4% 8

9 Udział w PKB (%) Udział w PKB (%) Otwartośd Polski Eksport Import Saldo (prawa oś)

10 Kurs walutowy Cena jednej waluty wyrażona w innej walucie Kurs waluty A wyrażony w walucie B jest odwrotnością kursu waluty B wyrażonego w walucie A np. gdy cena euro wyrażona w złotych 1 EUR = 4 PLN to cena złotego w euro wynosi 1 PLN = 1/4 EUR Kwotowanie bezpośrednie Kwotowanie pośrednie Waluta bazowa, waluta kwotowania

11 Kurs walutowy: ilustracja 1 1 1

12 Kurs walutowy: ilustracja 2 1 2

13 Raport BIS: obroty na rynku walutowym 1 3

14 Jakimi walutami się handluje? (dane BIS, suma=200) 1 4

15 Gdzie się handluje? (dane BIS) Struktura geograficzna światowego rynku walutowego (BIS, 2010) United Kingdom United States Japan Singapore Switzerland Hong Kong SAR Australia France 2% 2% 13% 3% 4% 37% 5% 5% 5% 6% 18% 1 5

16 Co determinuje rynkowy kurs walutowy? Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży Czynniki powodujące zmiany popytu i podaży (por: otwarcie gospodarki): Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do Niemiec, jej kontrahent płaci należnośd w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedad euro na rynku walutowym (zamienid je na złotówki) podaż euro rośnie Rachunek wyrównawczy wynagrodzeo czynników wytwórczych umieszczonych zagranicą, czyli dochody polskich czynników produkcji z tytułu ich wykorzystywania za granicą i zagranicznych czynników produkcji z tytułu ich ulokowania w kraju, np. jeśli amerykaoska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA najpierw złote muszą zostad zamienione (na rynku walutowym) na dolary popyt na dolary rośnie Przepływ kapitału, np. fioski fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupid złote podaż euro rośnie 1 6

17 Kurs stanowiony na rynku Kurs walutowy, czyli cena danej waluty wyrażona w drugiej walucie, np. cena euro w złotych M s Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) e 1 e 0 M d2 Popyt na walutę, czyli chęd kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) M d1 M 1 M 2 Ilośd waluty obcej

18 Systemy (reżimy) kursowe Płynny (kurs jest ustalany wyłącznie przez siły rynkowe) Sztywny (kurs, którego poziom jest ustalany przez władze (np. bank centralny); rzadko jest to jeden poziom kursu, zwykle kurs centralny wokół którego dopuszcza się pasmo wahao) 1 8

19 Zmiany kursu walutowego Na lewym rysunku wzrost popytu na walutę prowadzi do wzrostu jej ceny (z e 0 do e 1 ) Na prawym rysunku, wzrost popytu na walutę wywołuję presję na wzrost jej ceny, ale bank centralny nie chcąc dopuścid do zmiany kursu dokonuje INTERWENCJI WALUTOWEJ, czyli tak ingeruje w rynek (zmieniając skupując lub sprzedając waluty), ale kurs nie uległ zmianie: w tym przypadku bank oferuje dodatkową podaż (przesunięcie MS z MS0 do MS1), tak aby zrównoważyd wzrost popytu. Korzysta przy tym ze swoich rezerw walutowych. M S0 M S0 e 1 e 0 e centr M s1 M * M * 1 M D0 M D1 Zmiana podaży pieniądza = interwencja banku centralnego M * M * 1 M S0 M D1

20 Zmiany kursu walutowego: nazewnictwo Aprecjacja waluty: wzrost jej wartości Deprecjacja waluty: spadek jej wartości Pojęcia aprecjacji i deprecjacji używamy, gdy zmiany wartości waluty wynikają ze zmian równowagi rynkowej, w systemie kursu płynnego Przykład: jeśli miesiąc temu 1 $ kosztował 2,2 PLN, zaś dziś kosztuje 2,8 PLN, mówimy, że w ciągu tego miesiąca $ uległ aprecjacji, a złotych deprecjacji Pojęciami bliźniaczymi do aprecjacji i deprecjacji, ale używanymi, gdy kurs jest sterowany przez bank centralny są pojęcia rewaluacji i rewaluacji Przykład: gdyby bank centralny ustalił kurs złotego do dolara na poziomie 2 zł za $, a po roku zmienił kurs do poziomu 3 zł za $, powiemy, że złoty został zdewaluowany przez bank centralny

21 Realny kurs walutowy Kurs nominalny skorygowany o poziom cen w kraju i za granicą E E P P Wyraża relację wartości typowego koszyka konsumpcyjnego za granicą do typowego koszyka konsumpcyjnego w kraju Mierzy poziom konkurencyjności krajowych towarów w porównaniu do zagranicznych r f

22 Bilans płatniczy Bilans płatniczy Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między rezydentami a nierezydentami Zawiera zapis wszystkich transakcji generujących podaż walut obcych na krajowym rynku walutowym (zapisywane są w bilansie płatniczym ze znakiem (+)) oraz wszystkich transakcji generujących popyt na waluty obce (zapisywane są w bilansie płatniczym ze znakiem (-))

23 Bilans płatniczy: struktura Rachunek obrotów bieżących Dobra Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału (FDI, inwestycje) Transfery bieżące 2 3

24 Bilans płatniczy: struktura Rachunek obrotów kapitałowych Rachunek obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie - nakłady poniesione w celu ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych, poprzez nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale podstawowym przedsiębiorstwa Inwestycje portfelowe - płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych Pozostałe inwestycje 2 4

25 Bilans płatniczy: struktura Saldo błędów i opuszczeo - wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach banków Oficjalne aktywa rezerwowe -- transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego 2 5

26 Saldo handlu zagranicznego, saldo przepływów kapitału i rynek walutowy Jeśli rośnie eksport (zagranica chętnie kupuje nasze produkty), to krajowe firmy zarabiają więcej obcych walut (rośnie podaż obcych walut) Jeśli jest dodatnie saldo przepływów kapitałowych to rośnie podaż obcych walut (M S ) Jeśli rośnie import (krajowcy kupują więcej obcych towarów), to rośnie popyt na obce waluty, ponieważ za import trzeba zapłacić Jeśli jest ujemne saldo przepływów kapitałowych to rośnie popyt na obce waluty (M D ) 26

27 Saldo handlu zagranicznego, saldo przepływów kapitału i rynek walutowy Na rynku walutowym ustala się równowaga: kurs walutowy (e), przy którym popyt na waluty równa się podaży (S M =D M ). Podaż walut i popyt na waluty wpływają na wysokośd kursu walutowego, a z drugiej strony kurs walutowy wpływa i na opłacalnośd eksportu i importu i na opłacalnośd przepływu kapitału e M M D S M BP=NX+CF=0 Kiedy z niezależnych przyczyn rośnie NX, to linia S M przesuwa się w prawo. Tak samo, kiedy rósłby CF. I odwrotnie. Kiedy spada cena obcych walut (ich kurs), rośnie opłacalnośd inwestycji w kraju, więc napływa kapitał. Z drugiej strony spadek ceny obcych walut zmniejsza atrakcyjnośd eksportu, zwiększa importu, więc saldo handlu zagranicznego spada. Bilans płatniczy (BP) pozostaje w równowadze. 27

28 Powiązania krajowych rynków z zagranicą i ich skutki płatnicze Rynek towarów Handel dobrami i usługami Saldo handlu zagranicznego NX Rynek pracy Migracje stałe i okresowe Wynagrodzenia transferowane do kraju pochodzenia Rachunek obrotów bieżących Rynek kapitału Zyski Inwestycje bezpośrednie i pośrednie Zyski transferowane do kraju pochodzenia Saldo przepływów kapitałowych Rachunek obrotów kapitałowych 2 8

29 Polski bilans płatniczy, 2010 (mld złotych) Pozycja Saldo Saldo obrotów bieżących -65,8 Saldo obrotów towarowych -35,5 Saldo obrotów usługami 9,3 Saldo dochodów -51,0 Saldo transferów 11,4 Rachunek kapitałowy 25,7 Rachunek finansowy 114,1 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 43,3 Inwestycje portfelowe 83,3 Pozostałe inwestycje 52,1 Instrumenty pochodne -1,3 Saldo błędów i opuszczeo -27,9 Oficjalne aktywa rezerwowe (zmiana) -46,1 SALDO BILANSU PŁATNICZEGO 0

30 Saldo rachunku obrotów bieżących, mln PLN

31 Napływ kapitału zagranicznego do Polski, mln PLN Napływ inwestycji bezpośrednich do Polski (netto) Napływ inwestycji porfelowych do Polski (netto)

32 Dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy? A dlaczego niektóre gospodarstwa domowe żyją ponad stan (wydają więcej niż zarabiają)? Bo są bardzo niecierpliwe! Chcą już dziś móc cieszyć się tym, co zarobią jutro. Tak samo jest w przypadku krajów: niektóre społeczeństwa charakteryzują się duża niecierpliwością, a inne oszczędzają wymiana międzyokresowa (w ostatnich dekadach regularnie obserwujemy, że Japończycy pożyczają swoje oszczędności Amerykanom, czyli Japonia ma nadwyżkę handlową, a USA - deficyt) Dodatkowo w przypadku gospodarki narodowej (w przeciwieństwie do prostego przykładu gospodarstwa domowego) oprócz konsumpcji mamy do czynienia ze sferą produkcji: pożyczanie aktywów od innych (deficyt w handlu) może wiązać się, z tym, iż w naszym kraju są bardzo korzystne okazje dla inwestowania tych aktywów - ich właściciele szukają takich miejsc 3 2

33 Handel międzyokresowy, czyli dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy Załóżmy, że istnieje bardzo prosta gospodarka: składa się z jednej rodziny; rodzina ta zajmuje się rolnictwem: produkuje pszenicę. Załóżmy, że rolnik zebrał 30 ton pszenicy. Decyzja, który musi podjąć: ile zjeść, a ile przeznaczyć na obsiew za rok? Możliwości rolnika: Zjeść dziś wszystko w ciągu tego roku umrze z głodu Wszystko zaoszczędzić nie dożyje przyszłego roku Część zjeść, a część zaoszczędzić i przeznaczyć na zasiew za rok to jest to! Ile zaoszczędzi zależy od jego preferencji (cierpliwości) i od tego, ile będzie w stanie wyprodukować pszenicy z każdej zaoszczędzonej tony. Załóżmy, że z każdej zasianej tony ziarna jest w stanie zebrać 5 ton. Rolnik po namyśle decyduje: skonsumuje 20 ton, a 10 zaoszczędzi i obsieje nimi pole w kolejnym roku Kilka km dalej mieszka drugi, młody rolnik, który dopiero zaczyna swój biznes: nie ma ziarna na zasiew, ale ma ziemię znakomitej jakości: z 1 tony pszenicy może uzyskać 8 ton za rok Proponuje rolnikowi nr 1: Pożycz mi swoją pszenicę, obsieję nią moje pole, a za rok oddam ci 50 ton. Majętny rolnik ma wybór: Zasiać u siebie 10 ton będzie miał 40 za rok Pożyczyć 10 ton sąsiadowi będzie miał 50 ton za rok 3 3

34 Handel międzyokresowy, czyli dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy Starszy rolnik zmniejsza bieżącą konsumpcję w zamian za obietnicę, że za rok dostanie 50 ton, zamiast 40, które mógłby uzyskać. Młody rolnik z pożyczonych 10 ton, 2 przeznacza na wyżywienie swojej rodziny przez ten rok, 8 inwestuje i za rok zbiera 64 tony pszenicy, oddaje dług i zostaje mu 14 ton pszenicy. OBIE STRONY KORZYSTAJĄ! Co zdecydowało o tym, że rolnik starszy pożyczył pszenice młodszemu? To, że stopa zwrotu z jednej tony pszenicy u rolnika młodszego była dwa razy wyższa niż u starszego. Sytuacja ta doskonale oddaje sytuację, w której francuski inwestor inwestuje w Polsce, niemiecki na Ukrainie, a amerykański w Malezji. Kraje bogate, obficie wyposażone w kapitał cieszą się zwykle niską stopą zwrotu z tego kapitału ( jak czegoś jest dużo to jest to tanie ). Stopa zwrotu z kapitału jest zwykle wyższa w krajach biedniejszych, rozwijających się. Ale wróćmy do starszego rolnika: jego eksport wyniósł 10 ton, a import zero: ma nadwyżkę NX, zaś młodszy rolnik ma saldo handlowe ujemne. Co może popsuć tę korzystną transakcję? Czy można trwale w ten sposób funkcjonować? Przyjdzie grad i zniszczy zbiory za rok. Rolnik młody oszuka starszego i zje wszystko w ciągu tego roku? Co wtedy? Jedyna metoda: znaleźć kolejnego sąsiada, który pożyczy mu kilkadziesiąt ton pszenicy: na oddanie długu i na życie. Czy tak da się długo? Zależy. Gdy jest się Argentyną niezbyt długo, ale gdy jest się USA to można bardzo długo tak żyć (kwestia wiarygodności, którą kształtują różne czynniki). 3 4

35 Bilans obrotów bieżących w poszczególnych krajach Kolorem niebieskim zaznaczono kraje z nadwyżką na rachunku obrotów bieżących ( bilans handlowy), zaś kolorem czerwonym - kraje z deficytem na tym rachunku (rok 2005). Ponieważ deficyt na rachunku obrotów bieżących oznacza nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych i finansowych, sytuacja przedstawiona na mapie oznacza, iż kraje niebieskie pożyczają swoje oszczędności krajom czerwonym. Kraje czerwone wydają zatem więcej niż same produkują: dodatkowe środki przeznaczają na inwestycje, ale często także na zwiększenie konsumpcji. 3 5

36 Rachunek obrotów bieżących a kryzys finansowy 3 6

37 Koniec wykładu 4 Dziękuję i zapraszam za tydzieo.