Bilans płatniczy i kurs walutowy: podstawowe pojęcia w gospodarce otwartej

Transkrypt

1 Bilans płatniczy i kurs walutowy: podstawowe pojęcia w gospodarce otwartej Wykład 8 z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, CE UW Copyright 2006 Pearson Addison-Wesley & Gabriela Grotkowska

2 Wykład 8 Bilans płatniczy Zasady księgowania transakcji Rachunki bilansu płatniczego Tożsamość bilansu płatniczego Bilans płatniczy Polski Waluta obca i jej cena, sposoby kwotowania Rynek walutowy Jego uczestnicy Transakcje walutowe Jego charakterystyka

3 Bilans płatniczy Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między krajem a zagranicą Dokładniej: między rezydentami a nierezydentami

4 Podwójny zapis Podstawowa konwencja sporządzania bilansu płatniczego opiera się na zasadzie podwójnego księgowania transakcji. Oznacza to, że każda transakcja znajduje swój zapis w bilansie płatniczym po dwóch stronach bilansu, o jednakowej wartości: po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim po stronie debetowej ze znakiem ujemnym

5 Co oznaczają te zapisy? Zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie się ich zobowiązań wobec zagranicy Zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez zagranicę) lub spadek należności rezydentów

6 Zapisy po stronie kredytowej Po stronie kredytowej bilansu płatniczego zapisujemy: eksport dóbr i usług dochody rezydentów należne z zagranicy transfery otrzymane z zagranicy zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży walut obcych

7 Zapisy po stronie debetowej Po stronie debetowej bilansu płatniczego zapisujemy: import dóbr i usług dochody nierezydentów należne z kraju transfery dla zagranicy spadek krajowych zobowiązań wobec zagranicy wzrost aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów Z punktu widzenia rynku walutowego zapisy po stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na waluty obce

8 Struktura bilansu płatniczego Bilans płatniczy składa się z kilku rachunków, gdzie zapisywane są poszczególne typy transakcji 1. Rachunek obrotów bieżących Dobra Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody czynników produkcji Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału Inne dochody Transfery bieżące

9 Struktura bilansu płatniczego 2. Rachunek obrotów kapitałowych obejmuje transfery kapitałowe, do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie Śródków trwałych, jak również umorzenie długów oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki handlowe, grunty pod budowę ambasad)

10 Struktura bilansu płatniczego 3. Bilans obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie transakcje związane z ustanawianiem trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych (nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale firm) Inwestycje portfelowe płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych Pozostałe inwestycje transakcje finansowe, które nie są ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, a które wpływają na krajowe należności i zobowiązania

11 Struktura bilansu płatniczego 4. Saldo błędów i opuszczeń wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach 5. Oficjalne aktywa rezerwowe transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego.

12 Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego: CA + KA + FA + SD + RES = 0 Gdzie: CA current account (rachunek bieżący) KA capital account (rachunek kapitałowy) FA financial account (rachunek finansowy) SD statistical discrepancy (saldo błędów) RES reserves (zmiana rezerw) Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0 (w sensie księgowym)!

13 (Nie)równowaga bilansu płatniczego Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0. Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze bilansu płatniczego? O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze w postaci nadwyżki bądź deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli oficjalnych aktywów rezerwowych). Pozycje bilansu płatniczego z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim rozumieniu: BP = CA + KA + FA + SD Jeśli suma sald powyższych rachunków jest dodatnia, mówimy o nadwyżce bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu. Gdy jest ujemna mówimy o jego deficycie

14 Nierównowaga BP a zmiana rezerw Z definicji bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu wynika, że: BP = RES Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze, gdy saldo rezerw nie zmienia się. Deficyt bilansu płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów; na rynek walutowy napływają waluty obce). Odwrotnie w przypadku nadwyżki BP

15 Polski bilans płatniczy, 2010 (mld złotych) Pozycja Saldo Saldo obrotów bieżących -65,8 Saldo obrotów towarowych -35,5 Saldo obrotów usługami 9,3 Saldo dochodów -51,0 Saldo transferów 11,4 Rachunek kapitałowy 25,7 Rachunek finansowy 114,1 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 43,3 Inwestycje portfelowe 83,3 Pozostałe inwestycje 52,1 Instrumenty pochodne -1,3 Saldo błędów i opuszczeń -27,9 Oficjalne aktywa rezerwowe (zmiana) -46,1 SALDO BILANSU PŁATNICZEGO 0

16 16 Saldo rachunku obrotów bieżących, mln PLN

17 Składniki salda rachunku bieżącego Polski

18 18 Napływ kapitału zagranicznego do Polski, mln PLN Napływ inwestycji bezpośrednich do Polski Napływ inwestycji porfelowych do Polski (netto)

19 19 Waluta i rynek walutowy Rynek walutowy to rynkiem, na którym wymieniane są waluty jednych krajów na waluty innych krajów Waluta pojęcie używane zamiennie z pojęciem pieniądz, przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej Do waluty zagranicznej zalicza się zagraniczne monety, banknoty, depozyty w bankach zagranicznych oraz inne zagraniczne płynne, krótkookresowe instrumenty finansowe

20 Kurs walutowy Kurs walutowy jest ceną jednej waluty wyrażoną w innej walucie Każdy kurs walutowy można wyrazić na dwa sposoby: w kwotowaniu bezpośrednim podając cenę walut obcych w walucie krajowej w kwotowaniu pośrednim podając ile kosztuje waluta krajowa w walutach obcych Jeden sposób kwotowania jest odwrotnością drugiego W Polsce najczęściej posługujemy się kwotowaniem bezpośrednim Będziemy oznaczać go E Zapis 3,08 PLN/USD oznacza kurs (cenę) dolara wyrażony w złotych Często posługiwać się będziemy zapisem: USD/PLN 3,08 20

21 21 Skąd się bierze kurs walutowy? Kurs walutowy to cena Cena jest parametrem ustalanym na rynku W systemie kursu płynnego kurs walutowy jest wynikiem interakcji miedzy popytem a podażą na waluty na rynku walutowym

22 22 Kurs ustala się na rynku Kurs M s Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) E 1 E 0 M d1 M d2 Popyt na walutę, czyli chęć kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) M 1 M 2 Ilość walut obcych

23 23 Popyt i podaż walut obcych Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży; przykładowe czynniki powodujące ich zmiany: Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do Niemiec, jej kontrahent płaci należność w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedać euro na rynku walutowym (zamienić je na złote) podaż euro rośnie Wynagrodzenia czynników produkcji zatrudnionych zagranicą, np. jeśli amerykańska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA najpierw złote muszą zostać zamienione (na rynku walutowym) na dolary popyt na dolary rośnie Przepływ kapitału, np. fiński fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupić złote podaż euro rośnie

24 24 Zmiany kursu walutowego Aprecjacja waluty: wzrost jej wartości Deprecjacja waluty: spadek jej wartości Pojęć tych używamy, gdy zmiany wartości waluty wynikają ze zmian równowagi rynkowej, w systemie kursu płynnego Przykład: jeśli miesiąc temu 1 $ kosztował 2,8 PLN, zaś dziś kosztuje 3,1 PLN, mówimy, że w ciągu tego miesiąca $ uległ aprecjacji, a złotych deprecjacji Pojęciami bliźniaczymi do aprecjacji i deprecjacji, ale używanymi, gdy kurs jest sterowany przez bank centralny są pojęcia rewaluacji i dewaluacji Przykład: gdyby bank centralny ustalił kurs złotego do dolara na poziomie 2 zł za $, a po roku zmienił kurs do poziomu 3 zł za $, powiemy, że złoty został zdewaluowany przez bank centralny

25 26 Rynek i kurs walutowy w praktyce Rynek walutowy (zarówna ten wielki międzybankowy, jak i nasz codzienny) opiera się o instytucję pośrednika Pośrednik sprzedaje i skupuje waluty zarabiając na różnicy ceny kupna i sprzedaży Kurs kupna i sprzedaży Widełki kursowe (spread) Źródło:

26 27 Międzybankowy rynek walutowy: FOREX

27 28

28 Charakterystyka rynku FOREX: dzienne obroty 29

29 Charakterystyka rynku FOREX: główne waluty udział w obrotach dziennych 30

30 31 Charakterystyka rynku FOREX: główne centra obrotu walutowego Struktura geograficzna światowego rynku walutowego (BIS, 2010) United Kingdom United States Japan Singapore Switzerland Hong Kong SAR Australia France 2% 2% 13% 3% 4% 37% 5% 5% 5% 6% 18%

31 32 Międzynarodowy rynek walutowy Głównymi uczestnikami rynku walutowego są: Klienci indywidualni i korporacyjni Dealerzy walutowi Brokerzy walutowi Arbitrażyści (spekulanci) Banki centralne i skarby państwa

32 33 Uczestnicy rynku: klienci indywidualni i korporacyjni Podmioty, które zgłaszają chęć kupna i sprzedaży walut W dużej części są to podmioty finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe etc), ale także przedsiębiorstwa czy osoby prywatne Dawniej chęć kupna i sprzedaży walut wynikała głównie z tych tradycyjnych przyczyn (handel, przepływ dochodów, transfery) Dziś w dużej mierze popyt i podaż wynika z chęci spekulacji, a rynek walutowy jest rodzajem gry, zakładu, między kupującymi i sprzedającymi: kto lepiej przewidzi przyszły kurs walutowy

33 34 Uczestnicy rynku: dealerzy walutowi Kluczowa instytucja dla rynku walutowego Dealer = pośrednik, market maker Kupujący $ za PLN Kupujący $ za PLN Sprzedający $ za PLN Sprzedający za PLN Kupujący za PLN Kupujący za Kupujący $ za Kupujący za PLN Dealer walutowy:,,, $, PLN Sprzedający za Sprzedający $ za Sprzedający $ za Sprzedający za PLN Dealerzy walutowi handlują walutami na własny rachunek, ponoszą przy tym ryzyko walutowe; są za nie wynagradzani różnicą między kursem sprzedaży i kupna

34 35 Arbitrażyści Arbitrażyści = podmioty finansowe, które zarabiają na różnicach kursowych Wyobraźmy sobie następującą sytuację: Kurs Kupno Sprzedaż Rynek 1 EUR/PLN 3,8695 3,8855 Rynek 2 EUR/PLN 3,8882 3,9012 Jeśli ktoś kupi 10 mln euro na rynku 1 i sprzeda je na rynku 2 zarobi zł (3,27%) Działanie takie nazywamy arbitrażem walutowym

35 36 Arbitraż walutowy Arbitraż to możliwość osiągnięcia zysku w wyniku niespójności kwotowań Arbitraż prosty różne kwotowania dla tej samej pary walut na dwóch różnych rynkach; Arbitraż trójwalutowy - niespójność kwotowań w obrębie trzech walut Arbitraż jest możliwy dla kwotowań kasowych dla dwóch dowolnie wybranych walut i oraz j jeśli nie jest spełniony warunek: E ij E ji = 1 Dla trzech walut warunek ten wygląda tak: E jk E km = E jm

36 37 Uczestnicy rynku: banki centralne Banki centralne: Odgrywają rolę regulacyjną Interweniują na rynku walutowym (kreują popyt lub podaż na waluty obce), jeśli chcą wpłynąć na kurs walutowy Nie działają z chęci zysku (jak inne podmioty na rynku walutowym)

37 38 Transakcje walutowe Główne typy transakcji walutowych są: Transakcje kasowe (natychmiastowe) - SPOT: Transakcje terminowe FORWARD Transakcje zamienne SWAP Transakcje terminowe FUTURES Transakcje opcyjne

38 39 Transakcje SPOT Transakcje SPOT (kasowe), to tzw. transakcje natychmiastowe, a więc takie, w których rozliczenie transakcji (wymienienie się walutami) następuje w momencie zawarcia transakcji Kursy walutowe, według których dokonuje się transakcji SPOT nazywamy kursami kasowymi (spot exchange rates) Natychmiastowe transakcje oznaczają, że dostawa waluty następuje najpóźniej na drugi dzień po jej zawarciu (wynika to z faktu opóźnień w rejestrowaniu i realizacji dyspozycji w systemach bankowych) Są to najbardziej tradycyjne transakcje, związane zwykle z tradycyjnymi powodami angażowania się na rynku walutowym

39 40 Transakcje terminowe Transakcje terminowe (forward) to transakcje z dostawą określonej wielkości waluty na umówiony, późniejszy termin, np. za 90 dni od momentu zawarcia transakcji Kurs walutowy, według którego zawierane są te transakcje nazywamy kursem terminowym Rynek terminowy jest często wykorzystywany przez uczestników handlu międzynarodowego, gdzie często kontrahenci mają do czynienia z odroczonymi płatnościami za dobra i świadczone usługi W okresie otrzymania spodziewanej zapłaty, bądź konieczności dokonania płatności, kontrahenci narażeni są na ryzyko kursowe. Rynek terminowy pozwala na zabezpieczenie się przed takim ryzykiem (hedging).

40 41 Transakcja terminowa: przykład 10 września 2010 firma XYZ zawarła z bankiem ABC terminową transakcję sprzedaży USD za złotówki dnia 22 listopada 2010 roku po kursie USD/PLN 2, września 2010 kurs wynosił USD/PLN 2,4250 Okazuje się, że 22 listopada 2010 faktyczny kurs wynosi USD/PLN 3,1000 Transakcja zobowiązuje firmę XYZ do sprzedaży USD po 2,50. Dostaje za to zł. Gdyby sprzedała je na rynku bieżącym zł. Firma jest stratna zł Bank ABC płaci za dolary, po czym natychmiast przedaje je po kursie kasowym inkasując 77500: zarabia zł. Ale gdyby kurs wynosił 2,2: bank ABC straciłby 7500 zł, a firma XYZ zyskałaby 7500 zł transakcja terminowa to broń obosieczna

41 42 Transakcje SWAP Swapy walutowe wymiana jednej waluty na drugą po kursie kasowym i jednoczesna transakcja terminowa w kierunku odwrotnym Korzyść: znacznie mniejsze koszty transakcyjne niż dla dwóch oddzielnych transakcji

42 43 Transakcje FUTURES Transakcje forward są znakomitym narzędziem zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym, ale większość uczestników rynku wcale nie chce się przed nim zabezpieczać wręcz odwrotnie Futures podobne do kontraktów terminowych (dostawa w przyszłości), ale: zawierane na określone terminy, wystandaryzowane co do wielkości transakcji, gwarantowane przez izbę rozrachunkową, opiewają jedynie na główne waluty nie wymagają przelania całej kwoty, a jedynie pokrycia tzw. różnic kursowych (czyli w przykładzie o forward firma XYZ przelałaby na konto banku ABC zł

43 44 Opcje walutowe Opcje walutowe dają ich posiadaczom prawo (nie obowiązek) kupna lub sprzedaży waluty po określonej z góry cenie w pewnym terminie (lub dowolnym aż do jej wygaśnięcia) Wystawca opcji ma obowiązek realizacji transakcji jeśli posiadacz przedstawi ją do zrealizowania. Opcja put prawo do sprzedania waluty obcej, Opcja call prawo do kupna waluty po ustalonej cenie Nabycie opcji wiąże się z uiszczeniem opłaty zwanej premią opcyjną

44 Koniec wykładu 8 Dziękuję i zapraszam za tydzień