PEDAGOGIKA BADANIA, DYSKUSJE, OTWARCIA

Transkrypt

1

2 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 2. Specyfika pomiaru w badaniach społecznych. ISSN PEDAGOGIKA BADANIA, DYSKUSJE, OTWARCIA Zeszyt 1 Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. Kielce

3 Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny Rada Naukowa prof. Lothar Bildat, EBC-Hochschul Campus Berlin doc. PhDr Alica Harajova, Vysoka Skola v Sladkovicovie dr hab. Galena Iwanowa, Plovdiv University "Paisii Hilendarski" prof. dr hab. Bronislava Kasacova, Matej Bel University Banská Bystrica doc. PhD. Alica Petraova, University of Presov in Presov prof. dr hab. Volodymyr Shakhov, Vinnytsya State Pedagogical University dr hab. Józef Sowa, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach prof. dr hab. Jan Ożdżynski, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach dr hab. Grzegorz Szumski, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie prof. dr hab. Adolf Szołtysek, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach prof. dr hab. Zbigniew Tarkowski, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach dr hab. Mariola Wojciechowska, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Recenzenci dr hab. Bożena Matyjas, prof. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, dr hab. Alicja Szerląg, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego. Redaktor naczelny dr Jolanta Góral-Półrola Redaktor statystyczny dr Barbara Walasek-Jarosz Redaktor naukowy zeszytu 2 dr Anna Hajdukiewicz Redakcja językowa dr Janusz Wróblewski Skład i opracowanie graficzne mgr inż. Krzysztof Kaputa Copyright by Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach Kielce Druk i oprawa Drukarnia Cyfrowa COMPUS, Kielce, ul. Sandomierska 89

4 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 2. Specyfika pomiaru w badaniach społecznych. Zeszyt 1/2013 Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. SPIS TREŚCI IDEA ZESZYTU... 7 CZĘŚĆ I. GLOBALIZACYJNE UWIKŁANIA WYCHOWANIA... 9 Lech Hyb Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku Alena Pauličková Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne Anna Hajdukiewicz Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji Alina Szczurek-Boruta Wielokulturowość i edukacja szkolna kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji międzykulturowej Alica Harajová Proces globalizacji za i przeciw Elżbieta Męcina-Bednarek Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie Maria Kotomska Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny CZĘŚĆ II. EDUKACYJNE REPERKUSJE GLOBALIZACJI Roman Pauliček Globalizacja i jej wpływ na edukację Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka Jąkanie w internecie Urszula Hudaszek Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?

5 Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny Patrycja Hanyga-Janczak Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej Małgorzata Wolska-Długosz Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów w dobie globalizacji Irena Stańczak Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych

6 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 2. Specyfika pomiaru w badaniach społecznych. CONTENTS IDEA... 7 CZĘŚĆ I GLOBALIZACYJNE UWIKŁANIA WYCHOWANIA... 9 Lech Hyb Globalization and the functioning of modern societies in xxi century Alena Pauličková Globalisation and its impact on educational innovation Anna Hajdukiewicz Contemporary school functioning in the globalization era Alina Szczurek-Boruta Multiculturalism and school education - some trends, hypotheses, observations of intercultural education Alica Harajová Globalization process - pros and cons Elżbieta Męcina-Bednarek Chances and inspirations for upbringing and education in a globalized world Maria Kotomska The impact of globalization on the functioning of the modern family CZĘŚĆ II EDUKACYJNE REPERKUSJE GLOBALIZACJI Roman Pauliček Globalisation and its impacts on education Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka Stuttering in internet network Urszula Hudaszek Who is a preschool teacher?

7 Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny Patrycja Hanyga-Janczak Mass media place of leisure time school students Małgorzata Wolska-Długosz Opportunities and inspiration in shaping students life aspirations I in globalisation era Irena Stańczak Level of empathic understanding of students studing pedagogy

8 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. IDEA ZESZYTU Dzisiejszą rzeczywistość cechuje duża różnorodność i złożoność procesów społecznych. Początek tysiąclecia przynosi przekonanie, że czasy, w których żyjemy, należy uznać za wyjątkowe, a rzeczą dla wielu oczywistą jest poczucie przełomu o charakterze globalnym. Pod wpływem przemian społeczno-kulturowych oraz przeobrażeń w dziedzinie wartości i pluralistycznej socjalizacji wychowanie oraz relacje na płaszczyźnie wychowanek i nauczyciel nabierają nowego wymiaru, co wymaga nowych idei pedagogicznych. Zmiany w świecie związane z przechodzeniem od cywilizacji przemysłowej do informatycznej dokonują się w procesie istnienia różnych wizji przyszłości, nowych koncepcji człowieka i różnych systemów wartości. W takiej sytuacji szczególna rola przypada pedagogice, która z jednej strony może zminimalizować negatywne skutki globalizacji, a z drugiej wspierać procesy prowadzące do rozwoju człowieka i społeczeństwa. W pierwszym Zeszycie Naukowym Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych znalazły się artykuły, w których autorzy podejmują problematykę obejmującą różnorakie aspekty związane z adaptacją procesów wychowania, socjalizacji oraz kultury do zmieniających się warunków funkcjonowania społeczeństwa. Obecnie w literaturze przedmiotu szeroko podejmowana jest tematyka, która koncentruje się na negatywnych skutkach procesów globalizacyjnych, podczas gdy pozytywne procesy, zachodzące w życiu społecznym pod wpływem procesów związanych z kształtowaniem społeczeństwa cyfrowego, wydają się być niedoceniane. Młodzi ludzie w ogromnym tempie przyswajają i internalizują zmiany, które są spowodowane procesami globalizacji społeczeństwa, a rodzice, nauczyciele i wychowawcy, którzy mają wspierać i aktywizować rozwój edukacyjny i zawodowy młodych ludzi muszą, starać się wykonać to zadanie jak najlepiej, akceptując fakt, iż społeczeństwo informacyjno-cyfrowe funkcjonuje według swoich własnych zasad, gdzie wśród mnogości informacji, interakcyjności i globalności młody człowiek potrzebuje wskazania drogi oraz towarzyszenia mu w trudach rozwoju i aktywizacji własnego potencjału biograficznego. Znaczenie procesów globalizacji, które pojawiły się w życiu społecznym i dyskusja nad nimi, stały się myślą przewodnią pierwszego Zeszytu Naukowego. Tematyka opracowania sytuuje się wokół globalizacyjnego uwikłania wychowania i na edukacyjnych reperkusjach globalizacji. Anna Hajdukiewicz 7

9 Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny 8

10 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. CZĘŚĆ I GLOBALIZACYJNE UWIKŁANIA WYCHOWANIA 9

11 Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny 10

12 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. Lech Hyb FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW W XXI WIEKU Pojęcie globalizacji Jedną z podstawowych prawidłowości współczesnych przeobrażeń stosunków międzynarodowych jest proces globalizacji. Dotyczy to wszystkich dziedzin życia, wpływa na kondycję gospodarczą państw, regionów, grup społecznych oraz życie każdego człowieka. Stwarza zarówno szanse, jak i zagrożenia dla jej uczestników. Technologie informacyjne i jcj błyskawiczny rozwój po zakończeniu zimnej wojny w latach dziewięćdziesiątych, oplotły ziemię globalną pajęczyną. Pozwoliły także na liberalizację rynku światowego oraz szerokie otwarcie granic. W literaturze przedmiotu powstają coraz obszerniejsze definicje globalizacji, nie tylko zróżnicowane w zależności od przyjmowanych teorii, lecz także ze względu na stopień ogólności bądź szczegółowości. Istnieje zatem określenie bardziej uniwersalne, nieformułowane w ramach jednej dyscypliny i bardziej wyspecjalizowane, jednodyscyplinowe (np. socjologiczne, ekonomiczne). Innym kryterium oceny wartości formułowanych definicji globalizacji podobnie jak i wiele innych, zasadniczych pojęć w nauce, jest stopień zgodności stosowanych ujęć z zasadami logiki i semantyki. Uwzględniając omówione wyżej spostrzeżenia, można przedstawić definicje globalizacji, stosując kryterium wartości merytorycznych. Globalizację zwykło się definiować jako postępujące upodobnienie się form organizacji ekonomicznej i politycznej, wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych, 11

13 Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku. systemów wartości, idei i ideologii w skali ogólnoświatowej 1. Odnosi się do procesów i zjawisk bezpośrednio lub pośrednio oddziaływujących na cały świat. Proces globalizacji nie jest wyłącznie procesem ujednolicania świata. Ludzie żyjący w odmiennych realiach ekonomicznych, społecznych, kulturowych prawdopodobnie nie stworzą całkowicie jednorodnej społeczności. Globalizację traktować należy m.in. jako skomplikowany system coraz większej ilości wzajemnie powiązanych, współdziałających ze sobą zróżnicowanych mniej lub bardziej elementów 2. Przeobrażenia nauki i techniki szczególnie w zakresie transportu i technik komunikacji wpłynęły na nową jakość życia, kształtując postawy i zachowania tak jednostek, jak i całych społeczności. Zauważa się wiele prawidłowości wyznaczających nową jakość w takich dziedzinach, jak ekonomia, kultura, polityka. Globalizacja najszybciej zachodzi w sferze ekonomicznej, czego następstwem jest stopniowa integracja, standaryzacja, a nawet unifikacja gospodarki światowej. Dominacja ekonomii spowodowała podporządkowanie jej innych dziedzin życia. Nierówność zachodzących procesów rodzi napięcia pomiędzy sferą gospodarczą (o globalnym zasięgu i powiązaniach), sferą polityczną, w której próbuje się zachować status, gdzie głównym regulatorem jest tu państwo, sferą społeczną, która ma głównie odniesienie lokalne, a globalizacja przyczynia się bardziej do dezintegracji niż integracji w wymiarze relacji międzyludzkich oraz sferą kulturową, gdzie globalizacji i unifikacji towarzyszy proces przeciwny dywersyfikacja. Globalizacja w znacznym stopniu jest procesem obiektywnym, trudno sterowalnym, wynikającym z zachodzących przemian cywilizacyjnych. Globalizować można zarówno postęp techniczny, prawa człowieka, jak i biedę, bezrobocie, terroryzm. Podstawowym regulatorem, nie tylko w gospodarce, jest konkurencja, która współcześnie przestała być konkurencją w ścisłym tego słowa znaczeniu. Bowiem pozycja państw, podmiotów gospodarczych i grup społecznych zależy coraz bardziej od mniej lub więcej przyjaznych dla nich zasad globalnego lub państwowego porządku. Konsekwencje globalizacji dla poszczególnych uczestników zależą od ich siły i pozycji przetargowej na rynku. Ogromna kumulacja kapitału i bogactwa pozwoliła najsilniejszym na narzucenie reguł gry pozostałym i tym samym na znaczące ograniczenie prawdziwej konkurencji. Współczesna globalizacja ma charakter asymetryczny. Uwzględniając nie tylko poszczególne dziedziny życia, ale i zróżnicowany poziom możliwości, i niezależności oraz nierównomierność ponoszonych kosztów i uzyskiwanych korzyści przez ich uczestników. Konsekwencją może tu być zarówno wzrost zamożności, jak i bezwzględnego lub relatywnego ubóstwa. Globalizacja i jej ideologiczna podbudowa liberalizm ekonomiczny narzucają kierunki i reguły współczesnych przemian. Polegają one na ekonomizacji i urynkowieniu wszelkich dziedzin życia, redukcji roli państwa i sektora publicznego, prywatyzacji problemów publicznych, w walce o ograniczenie zobowiązań i jak największe przywileje. Władza P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków 2002, s E. Polak, Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian cywilizacyjnych. Gdańsk 2001, s. 16.

14 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. państwowa ulega dezagregacji pomiędzy szczebel globalny, regionalny i sub-państwowy. Powstają międzynarodowe systemy dotyczące handlu towarami, usługami, międzynarodowego systemu walutowego, przepływu kapitału, ochrony środowiska, rozstrzygania sporów międzynarodowych, praw człowieka. Następuje koncentracja bogactwa i ponadnarodowej władzy, jej możliwości dyktowania światu swoich warunków cały czas. Przykładem tu może być Polska, która do 1990 r. była państwem egalitarnym z niezbyt zamożnym i mało zróżnicowanym dochodowo społeczeństwem. Reformy systemowe i otwarcie się kraju na zewnętrzne wpływy spowodowały gwałtowne zmiany w sferze społeczno-ekonomicznej. Każdy, kto był człowiekiem dorosłym na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, obserwował, jak spośród grona jego znajomych jedni gwałtownie poszybowali w górę, stając się ludźmi bardzo zamożnymi, inni zostali w tym samym miejscu, albo obsunęli się w dół po szczeblach drabiny dochodowej. Polska jest krajem wyróżniającym się, o jednym z największych zróżnicowań dochodowych w Unii Europejskiej. Bogaci Polacy dorównują zamożnością elitom finansowym na Zachodzie, a społeczności należące do średniozamożnych lub ubogich (bezrobotni i tzw. biedni pracujący) mają zdecydowanie gorszą sytuację ekonomiczną, w porównaniu z ich odpowiednikami w większości krajów UE. Zwiastuny globalizacji Globalizacja nie ma historycznego początku w sensie określonego punktu czasowego. Jeśli cofniemy się o kilka tysięcy lat, natrafimy na różne cywilizacje; np. starożytne Chiny znały pojęcia, które odnosiły się do wszystkiego co żyje pod niebem, a chrześcijanie posiadali wyobrażenie ich wspólnej wspólnoty. Wczesne kontakty między cywilizacjami zaowocowały również pojawieniem się pewnych prototypowych form globalności w ówczesnych kontekstach historycznych. Społeczeństwo starożytnych Greków wyłoniło się z połączenia wpływów indoeuropejskich, egipskich, fenickich i miejscowych egejskich 3. Przednowoczesne zalążki globalizacji ujawniły się w ówczesnej działalności ludzkiej średniowieczne dolary obsługiwały świat śródziemnomorski, bizantyjski i muzułmański. Prekursorów transnarodowych korporacji można doszukiwać się w bankach i domach handlowych XII-wiecznych włoskich miast państw, które prowadziły filie rozsiane po całej Europie 4. Jeżeli chodzi o handel to wieki nowożytności stają się świadkiem handlu niewolnikami, którego szlaki łączyły Afrykę z obu Amerykami i Azją. W jego wyniku nastąpiło przymusowe przemieszczenie się około 10,5 mln migrantów na drugą stronę Atlantyku. Do XIX wieku nie pojawiła się supraterytorialność. Pieniądz i finanse ówczesnej fazy kapitalizmu nie mogły się przemieszczać równocześnie i natychmiastowo do dowolnego miejsca na Ziemi. Nikt też nie rozprowadzał ówczesnych produktów 3 4 A. Scholte, Globalizacja, krytyczne wprowadzenie. Oficyna Wydawnicza HUMANITAS, 2006, s. 98. F. Braudel, Civilization and capitalism. London: Colins 1983, s

15 Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku. globalnych w ramach ściśle skoordynowanej transplanetarnej strategii marketingowej, istniały i funkcjonowały one wyłącznie w przestrzeni terytorialnej. Pod koniec XIX i na początku XX wieku nastąpił poważny przyrost transplanetarnych powiązań. Historia globalizacji sięga znacznie poza współczesne czasy. Ekspansja transplanetarnych i supraterytiorialnych powiązań nie będzie w całym XXI wieku przebiegać równie energicznie, jak w ciągu minionego półwiecza, ale większość oznak przemawia dziś za tym, że globalizacja będzie nadal czynić postępy. W nadchodzących latach zostaną powstrzymane niektóre z globalizacyjnych polityk, np. neoliberalizm. Kluczowe pytanie o przyszłość globalizacji dzisiaj nie czy, ale kto? można tu skomentować jako niedokończoną rewolucję. Społeczne i kulturowe aspekty globalizacji Procesy globalizacji są przyczyną migracji w skali globalnej. Powodują one nasilenie rozpiętości różnic w rozwoju gospodarczym, a co za tym idzie, różnic w poziomie życia ludności szczególnie to się rysuje na osi krajów Północy i Południa. Mamy tu do czynienia z migracją z krajów ubogich do krajów bogatych. Zwrócić tu uwagę należy na horyzontalny kierunek migracji ze Wschodu na Zachód dotyczy to szczególnie wyjazdów z krajów europejskich do Stanów Zjednoczonych. Wszystkie migracje mają podstawy ekonomiczne: poszukiwanie lepiej płatnych miejsc pracy, dostępu do wyższych dochodów, osiągnięcie zbliżonego poziomu życia do krajów przyjmujących imigrantów. Następstwa społeczne migracji zarobkowych przynoszą zwiększone zarobki niż w kraju macierzystym, zasilają budżety rodzinne w kraju poprzez transfer zarobionych wynagrodzeń, ułatwiają nawiązywanie kontaktów z ludnością krajów przyjmujących imigrantów. Oprócz czynników ekonomicznych dobra materialne w skali masowej przemycają określone wzory, style kulturowe, np. słowa okey, weekend. Niezwykle istotna jest tu rola zasięgu i szybkości rozprzestrzeniania się kultury przez Internet i inne środki przekazu elektronicznego w procesach globalizacji i kultury. Charakterystyczną cechą współczesnego oblicza świata jest ujawnienie się jednoczesnych zjawisk i procesów unifikujących życie społeczno-polityczne i gospodarcze oraz rodzących jego różne podziały, powodujące umacnianie się lokalizmu, autonomii społeczeństwa wobec państwa i tradycyjnych sytuacji społeczno-politycznych. Umacnianie się lokalizmu postrzega się nierzadko jako refleksję obronną przed zbytnią centralizacją, koncentracją, standaryzacją, homogenizacją kulturową, jako sprzeciw wobec nadmiernej biurokracji i wzrastającemu dystansowi między rządzącymi i rządzonymi 5. Społeczności lokalne występują w roli podmiotów życia społeczno-politycznego, co jest gwarantowane przez ład prawny, urzeczywistniane wartości cywilizacyjne 6. W postawach, zachowaniach, aspiracjach i dążeniach starają się być pielęgnowane tradycje E. Polak, Przemiany cywilizacji współczesnej w sferze kultury materialnej. U.G. 1996, s A. Chodubski, Lokalizm pod ciśnieniem unifikacji świata, Pieniądz i Więź, 2002, nr 1, s

16 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. odrębności, samostanowienia i niezależności, przy czym nie odrzucają, a chętnie oswajają tzw. wartości globalne. Istotnym problemem wielu współczesnych państw są aspiracje różnych grup społecznych (terytorialnych, etnicznych, narodowościowych, religijnych, zawodowych), które czują się nidowartościowane, nieznajdujące dla siebie środków wyrazu w istniejących warunkach politycznych i społeczno-ekonomicznych. Odżywają lokalizmy i regionalizmy, nasilają się nastroje i ruchy separatystyczne oraz dążenia do uzyskania większej autonomii, a w przypadku grup narodowościowych suwerenności. W latach tylko 7 z 110 konfliktów zbrojnych na świecie nie było wojnami domowymi 7. W ostatnich latach doszło do rozpadu wielu państw. Przełom XX i XXI wieku to okres lokalnych konfliktów i wojen domowych. Cechą charakterystyczną są antagonizmy między narodami, a nie między państwami, narody przechodzą kryzysy tożsamości. Subnarodowe tożsamości kulturowe i regionalne uzyskują pierwszeństwo przed szerszą tożsamością narodową. Rośnie rola religii jako odniesienia tożsamościowego i sposobu postrzegania siebie. Społeczności międzynarodowe, jak i też poszczególne państwa nie umieją poradzić sobie z eskalacją żądań mniejszości. Wszystkie procesy zachodzące w sferze gospodarczej, politycznej i naukowo-technicznej cywilizacyjnej w zasadniczy sposób oddziaływają na współczesne przemiany kulturowe, wpływają na kondycję pojedynczego człowieka, jak i na relacje międzyludzkie, na ich charakter, zasięg i intensywność. Globalizacja, a bezpieczeństwo ludzkie Globalizacja ma istotny wpływ na różne aspekty ludzkiego bezpieczeństwa: militarne, środowiskowe, fizjologiczne, gospodarcze, psychologiczne i kulturowe. W każdym z tych wymiarów współczesna globalizacja legitymuje się zarówno pozytywnymi jak i negatywnymi konsekwencjami. W każdym wypadku globalizacja nie była i nie jest jedynym źródłem owych zagrożeń dla ludzkiego bezpieczeństwa, a jest jedynie jednym z wielu splatających się ze sobą czynników. Negatywne wpływy współczesnej globalizacji na ludzkie bezpieczeństwo mają na ogół związek nie z samym wzrostem transplanetarnego powiązania jako takiego, lecz z konkretnymi działaniami często realizującymi neoliberalne wskazania jakie podejmowano i podejmuje się w obliczu tego trendu. Ludzie często łączą stan zwiększonego ryzyka z nasileniem się globalizacji. Zagrożenia dla ludzkiego bezpieczeństwa przyczyniają się w zasadniczy sposób do niepokojów związanych z globalizacją i do protestów przeciw niej. Wiele zagrożeń, które dziś wysuwają się w mediach, ma powiązania z globalizacją. Niektóre z tych nieszczęść zdarzają się nagle, jak wypadki lotnicze, awarie nuklearne, finansowe kryzysy, ataki terrorystyczne, napaści wirusowe w Internecie i globalnie szerzące się choroby fizjologiczne. I nie formalne zagrożenia dają znać o sobie codziennie, jak w przypadku 7 A. Ortega, Siła mniejszości, Open Demokracy z r., za Forum 2007, nr

17 Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku. transplanetarnej przestępczości, rzekomych zalewów imigrantami, niepewności zatrudnienia w gospodarce globalnej, rywalizacji o obniżenie kosztów osłony społecznej i ochrony środowiska. Mamy także do czynienia z globalnymi zagrożeniami długofalowymi: przemysłu tytoniowego, HIV/AIDS, telefonów komórkowych, biotechnologii, zmian klimatu, wyczerpania naturalnych zasobów. Z drugiej strony, współczesna globalizacja pod wieloma względami umacnia ludzkie bezpieczeństwo np. transplanetarne powiązania ułatwiają międzynarodowe akcje niesienia pomocy oraz misje pokojowe. Globalizacja przyczyniła się do wzrostu wrażliwości ekologicznej. Poczucie zagrożenia lub na odwrót, bezpieczeństwa, występuje w sposób zróżnicowany w różnych sytuacjach społecznych. Różni ludzie w tym samym współcześnie globalizującym się świecie w odmienny sposób doświadczają własnego zagrożenia, np. nędzarze z Sri Lanki nie zawracają sobie głowy zmianą klimatu, a milionerzy rzadko kiedy martwią się zagrożeniem malarii. Z reguły polityka decyduje o tym, jakim zagrożeniom poświęca się najwięcej uwagi. Globalizacja przyczynia się do narastania niepewności i ryzyka, które zresztą towarzyszą istotniejszej zmianie społecznej. Znalezienie nowych rozwiązań w zakresie ludzkiego bezpieczeństwa stanowi zatem poważne polityczne wyzwanie w obliczu współczesnej globalizacji. Oczywiście żaden porządek społeczny nie jest w stanie zapewnić absolutnego bezpieczeństwa, ale należy zastanowić się czy globalizacja musi koniecznie rodzić nadal tak wiele zagrożeń. 16 Pozytywne i negatywne następstwa procesów globalizacji W niektórych aspektach można natrafić na trudności w ścisłym rozgraniczeniu pozytywnych i negatywnych procesów globalizacji. Do niewątpliwie pozytywnych następstw globalizacji należy zaliczyć niespotykany w poprzednich epokach postęp technologiczny, szczególnie w dziedzinie łączności elektronicznej. Dzięki nowym możliwościom przepływu informacji i danych w niezwykle krótkim czasie możliwa jest szybka wymiana doświadczeń i umiejętności między państwami rozwiniętymi i zgłaszającymi zapotrzebowanie na nowe technologie. Należy podkreślić, iż jest znaczące potanienie kosztów zróżnicowanych transakcji. Szybkość, poruszanie się nie tylko w przestrzeni wirtualnej, lecz również fizycznej zwane skurczeniem się czasu i przestrzeni to pokonywanie przestrzeni przez ludzi w niezwykle krótkim czasie. Globalizacja przyczyniając się do wytworzenia światowego rynku handlowego, produkcyjnego i organizacyjnego będąc produktem tych procesów, przyczyniła się do powstania procesów rozwojowych i wychodzenia z ubóstwa miliardów populacji takich państw, jak: Chiny i Indie. Globalizacja przyczyniła się do współpracy na polu politycznym i militarnym. Powstało i rozwija swoją działalność wiele organizacji o zasięgu światowym, międzynarodowym i regionalnym, np. organizacje broniące praw człowieka, organizacje ekologiczne, aliansy militarne.

18 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. Do pozytywnych następstw globalizacji należy zaliczyć wzrost otwartości kulturowej wielu kręgów cywilizacyjnych, a w ślad za tym przepływ wartości kulturowych, wzorów stylów życia. Procesom tym towarzyszą zjawiska zmniejszania się izolacjonizmu, etnocentryzmu i ksenofobii. Globalizacja przyczyniła się do powstania kultury globalnej, dominacji kultury amerykańskiej i ukształtowanie się kultury federacyjnej, tworzącej się na zasadzie współdziałania wartości narodowych i regionalnych. Do negatywnych następstw procesów globalizacji należy zaliczyć wiele zjawisk szczególnie ekonomicznych i społecznych. Jest to przede wszystkim wzrost rozpiętości w rozwoju gospodarczym i poziomie życia państw wysoko rozwiniętych i słabo rozwiniętych oraz głęboko zacofanych. Dotyczy to rozpiętości zasadniczych wskaźników rozwoju gospodarczego pomiędzy Południem, a Północą np. jak podaje Forum z 20 lutego 2006 r., 80% mieszkańców Zimbabwe żyje za mniej niż 1 dolara dziennie. Następstwem globalizacji jest spekulacyjny proceder przepływu kapitału niesprzyjającego rozwojowi krajów zacofanych i nieprzynoszącego nowych miejsc pracy. Proces ułatwionego przepływu ludzi w wyniku zmniejszenia się roli granic państw stwarza warunki sprzyjające do rozwoju terroryzmu, który z założenia dąży do zastąpienia ładu światowego chaosem. Następuje globalizacja świata przestępczego. Procesy globalizacji, poprzez ułatwianie przepływu ludzi w skali globalnej, umożliwiły niezwykle negatywne zjawisko przestępcze handel ludźmi. Państwa narodowe w wyniku globalizacji tracą niektóre swoje funkcje, bo nie są w stanie przeciwstawić się sile wielkich korporacji międzynarodowych i organizacji o zasięgu kontynentalnym, takim, jak Unia Europejska. Zjawiskiem negatywnym towarzyszącym globalizacji jest korupcja, a zwłaszcza dotyczy to wycofania się państw narodowych z niektórych zobowiązań wobec obywateli w wyniku czego poczucie bezpieczeństwa opiera się na przekonaniu, że sprawę można załatwić w postaci zobowiązań do odwzajemnienia przysługi 8. Konieczna jest refleksja również nad przyszłością i przeszłością, a nie tylko nad teraźniejszością, którą uprzywilejowują procesy globalizacji 9. Przyszłość globalnego świata Amerykańskie super mocarstwo, które stało się bezkonkurencyjną potęgą po II wojnie światowej, a po upadku komunizmu w Europie dyktowało reguły globalizacji, jest dziś bezsprzecznie panem globalnego świata. Stany Zjednoczone są one najpotężniejszym krajem świata. Mają najbardziej wyrafinowaną potęgę militarną i wydają na cele obronne 8 9 K.W. Friske, Korupcja znana i nieznana (w:) Polska ale jaka? (red.) M. Jarosz, Oficyna Naukowa, Warszawa 2005, s T. Warczok, Globalizacja i konsumeryzm. O konsumpcji jako strategii zaradczej wobec traumatogennych zjawisk globalizacji. (w:) Konsumpcja istotny wymiar globalizacji kulturowej, (red.) A. Jawłowska, M. Kempny. Warszawa 2007, s

19 Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku. połowę tego, co reszta świata 10. Stany Zjednoczone to najbogatsze pod względem ekonomicznym państwo, z największymi możliwościami skupiania i promowania ludzkich talentów. Jest to najsilniejszy militarnie, a dzięki temu najbardziej wpływowy pod względem politycznym kraj na świecie. Za kilka dekad wpływy i władza w skali świata znacznie przesuną się w kierunku Azji i Europy. Dlatego Stany Zjednoczone muszą mądrze wykorzystać swoją mocną dotychczas kartę i pozycje lidera. Poważnym zagrożeniem dla Stanów Zjednoczonych są Chiny, tzw. chiński smok. Jest niezwykle skuteczny i dynamiczny, jakby mu urosły skrzydła. Połączenie tej smoczej siły i skrzydeł dynamiki pozwalają mu się przymierzać do pozycji lidera globalnego świata. Należy zauważyć, że u boku Chin i Stanów Zjednoczonych jako konkurent do roli przywódcy światowej globalizacji są Indie, kraj z największą w skali świata liczbą obywateli. Tempo wzrostu gospodarczego w tym państwie jest porównywalne z rozwojem właśnie Chin. Indyjska korporacja Infosys Technologies, jak i wiele innych korporacji, przeniosła swoje operacje do Chin. Natomiast indyjscy programiści okazali się tańsi od programistów chińskich i to oni otrzymują dziś zlecenia zza wielkiego muru. Gospodarka japońska utrzymuje się na niezłym poziomie, jest drugą potęgą gospodarczą po USA i największym inwestorem w południowo-wschodniej Azji. Dynamika rozwoju ekonomicznego tego kraju nieco zmalała, a jej kondycja zależy w dużym stopniu od eksportu do Chin. Te zaś mają niezwykle bogatą produkcję przeznaczoną na własny rynek. Do zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego Japonii przyczyniła się demografia. Japonia bardzo szybko się starzeje z powodu drastycznego zmniejszenia przyrostu naturalnego. Najprawdopodobniej Japonia usilnie będzie dążyła do zjednoczenia się z Indiami i Chinami. Jest to szansa na przetrwanie kraju kwitnącej wiśni w czołówce azjatyckiej orbity gospodarczej. Swoje miejsce w świecie ma Brazylia. Największy kraj Ameryki Południowej. Rozwojowi Brazylii sprzyjają właśnie Chiny, to one są głównym importerem soi, cukru, żelaza, aluminium, uranu, magnezu, cynku. Brazylia posiada ogromne zasoby wody, które w niedługim czasie staną się wielkim atutem w przyszłych przetargach gospodarczych. Wody Amazonki wystarczyłyby dla wszystkich ludzi świata. W ekonomiczno-politycznym brydżu przy globalnym stole świata zasiądą w piątkę: USA, Japonia, UE, Chiny i Indie. Stany Zjednoczone przejawiają arogancję, zachowują się jak absolutny pan świata, zapominając o tym, że globalizacja opiera się na współzależności. Grożenie palcem, krytykowanie, pouczanie a szczególnie ustawianie siebie na pozycji lidera nie tolerującego żadnego nieposłuszeństwa nie jest mile widziane, zwłaszcza przez tych, którzy mają świadomość swoich racji i są również silni ekonomicznie W. Wosińska, Oblicza globalizacji. Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2008, s. 396.

20 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. Bibligrafia Braudel F., Civilization and capitalism. London: Colins Chodubski A., Lokalizm pod ciśnieniem unifikacji świata, Pieniądz i Więź, 2002, nr 1. Friske K.W., Korupcja znana i nieznana [w:] Polska ale jaka? (red.) M. Jarosz, Oficyna Naukowa, Warszawa Ortega A., Siła mniejszości, Open Demokracy z , za Forum 2007, nr 45. Polak E., Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian cywilizacyjnych. Gdańsk Polak E., Przemiany cywilizacji współczesnej w sferze kultury materialnej. Gdański Scholte A., Globalizacja, krytyczne wprowadzenie. Oficyna Wydawnicza HUMANITAS, Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków Warczok T., Globalizacja i konsumeryzm. O konsumpcji jako strategii zaradczej wobec traumatogennych zjawisk globalizacji. (w:) Konsumpcja istotny wymiar globalizacji kulturowej, (red.) A. Jawłowska, M. Kempny. Warszawa Wosińska W., Oblicza globalizacji. Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot

21 Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku. dr inż. Lech Hyb Wyższa Szkoła Handlowa w Kielcach Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku Streszczenie W publikacji na temat Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw dokonano wyjaśnienia pojęcia globalizacji. Przedstawiono krótką charakterystykę jej rozwoju oraz jej wpływ na współczesne przemiany gospodarcze i cywilizacyjne. Ukazano sposób jej funkcjonowania we współczesnym świecie. Dokonano analizy jej wpływu na funkcjonowanie współczesnego człowieka w wymiarze globalnym, regionalnym, lokalnym oraz indywidualnym. Przedstawiono pozytywne i negatywne aspekty globalizacji w odniesieniu do państw i społeczności. Scharakteryzowano globalizacyjny podział świata i ludzi na dwie grupy: bogatych i wpływowych oraz ubogich i niewiele znaczących. Skoncentrowano się na skutkach indywidualnych dla człowieka w związku z postępującą globalizacją, w szczególności bezrobociem, migracją, unifikacją życia oraz kondycją ekonomiczną i społeczną podzielonego świata i ludzi. Dokonano również ukazania wpływu globalizacji na rzecz umacniania bezpieczeństwa świata, regionów, państwa i społeczności w czasach współczesnych oraz przyszłych. Słowa kluczowe: globalizacja, społeczeństwo, świat, człowiek. Functioning of modern societies in XXI century Abstract In the paper "The Impact of Globalization on the functioning of modern societies" first the concept of globalization was presented. The paper presents a brief description of its development and its impact on modern economic and civilizational change. It shows how it functions in the modern world. An analysis of its impact on the functioning of the modern man in a global, regional, local and individual scale was presented. The paper presents the positive and negative aspects of globalization in relation to states and communities. Globalization and the division of the world was presented into two groups of people: the rich and powerful and the poor and the little insignificant. The focus is put on the effects on human individual in relation to globalization, particularly unemployment, migration, unification of life and economic and social condition of the world and the people. An important aspect covered in the publication is the impact of globalization on the development of local and regional self-government societies. It has also been shown the impact of globalization to strengthen the security of the world, regions, states and communities in modern times and the future. Keywords: globalization, society, the world, man. 20

22 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. Alena Pauličková GLOBALIZACJA I JEJ WPŁYW NA INNOWACJE EDUKACYJNE. Úvod Budúcnosť jednotlivých štátov, ich prosperita závisí najmä od výchovy a vzdelania ich občanov. V tomto tvrdení sa zhodujú politici, vedci, ekonómovia i manažéri na všetkých úrovniach. Globalizácia ekonomiky, globalizácia sveta prechod od národného k svetovému hospodárstvu, celosvetová prepojenosť a vzájomná závislosť prináša mnohé a veľmi rýchle zmeny, ktoré ovplyvňujú nielen ekonomiku, ale aj všetky oblasti života: kultúru, politiku, vedu, techniku, vzdelávanie atď. Čo je vlastne globalizácia? Globalizácia je mnohodimenzionálny proces, v ktorom sa v celoplanetárnom rozsahu presadzujú tendencie k rastúcej interdependencii ekonomických, politických, sociálnych, kultúrnych, ekologických, technických a bezpečnostných javov a procesov. Medzi črty globalizácie patria najmä expanzia a liberalizácia medzinárodného obchodu, previazanosť kapitálových trhov, deregulácia národných ekonomík, rozširovanie informačných a komunikačných technológií, univerzalizácia kultúry, znižovanie významu štátnych hraníc, vyššia mobilita a migrácia osôb, rast významu urbárnych štruktúr 1. 1 Korec P., Internacionalizácia a globalizácia. 21

23 Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne. 22 Definícia globalizácie Hagget, P. (2001): Globalizáciu môžeme definovať ako proces, ktorým udalosti, aktivity a rozhodnutia urobené v jednej časti sveta môžu mať signifikantné dôsledky pre komunity (štáty, sociálne skupiny) vo vzdialených častiach Zeme. Medzinárodný menový fond (International Monetary Fund): Pod pojmom globalizácia treba rozumieť rastúcu ekonomickú vzájomnú závislosť štátov vo svetovom merítku v dôsledku rastúceho objemu a druhu medzinárodných transakcií tovarov a služieb a tokov medzinárodného kapitálu, ako aj rýchlejšieho a rozsiahlejšieho šírenia inovačných technológií. Sýkora, L. (2000): Globalizácia je proces integrácie spoločnosti na rádovo vyššej geografickej úrovni (nad úrovňou štátu), ako tomu bolo v predchádzajúcich etapách vývoja spoločnosti (pred r. 1973, resp. 1944?). Pichanič, M. (2004): Globalizácia je svetovým procesom, ktorý robí svet, jeho ekonomické systémy, jeho národné spoločenstvá viac uniformným, viac integrovaným a viac na sebe závislým. Giddens, A. (1990): Pod pojmom globalizácia treba rozumieť intenzifikáciu spoločenských (politických, ekonomických, sociálnych a kultúrnych) vzťahov na celosvetovej úrovni, ktorá vedie k prepájaniu veľmi vzdialených lokalít takým spôsobom, že miestne udalosti sú formované udalosťami dejúcimi sa na míle ďaleko a naopak. Gray, J. (2002): Globalizácia je historický proces, nie konečný stav, ktorý je založený na nerovnakej ekonomickej úrovni jednotlivých štátov sveta. Rastúca prepojenosť ekonomík sveta je možná vďaka rozdielom medzi regiónmi, štátmi a ich lokalitami. Globalizácia, globálne trhy a globálni hráči prosperujú vďaka rozdielom medzi ekonomikami sveta. Holton, R. (2006): Hlavný problém definovania pojmu globalizácia spočíva v tom, že sa stal zastrešujúcim výrazom pre mnoho rôznych spoločenských zmien. Je to pojem preťažený značným politickým a morálnym balastom. George Soros (2002): Pod pojmom globalizácia rozumiem voľný pohyb kapitálu a čoraz väčšie ovládanie národných ekonomík globálnymi finančnými trhmi a nadnárodnými korporácií. Globalizácia je nevyvážená: rozvoj národných inštitúcií nedrží krok s rozvojom (aktivitami) medzinárodných finančných inštitúcií a nadnárodných korporácií a politické opatrenia štátov zaostávajú za globalizáciou ekonomiky. Globalizácia je to snaha súkromného majetku ovládnuť verejné statky. Globalizácia mimoriadne nahráva trhovému fundamentalizmu. Trhový fundamentalizmus je prirodzená schopnosť kapitálu správať sa ekonomicky čo najefektívnejšie (umiestňovať sa v najvýhodnejších lokalitách a odvetviach, vyhýbať sa zdaňovaniu, minimalizovať regulácie a iné). Globalizácia je dielom trhových fundamentalistov. Globalizácia priniesla nové základné trendy: zosilnený pohyb ekonomických zdrojov cez hranice národných štátov (vznikajú nové vzorce politickej, ekonomickej a sociálnej moci), vytvára sa hlbšia vzájomná závislosť medzi rôznymi

24 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. časťami sveta (týka sa nielen národných štátov, ale aj ich regiónov a miest, zvyšuje sa povedomie obyvateľov sveta, že žijeme na jednom mieste (nové globálne vedomie) O globalizácii sa diskutuje veľa, ale prakticky všetci autori zaoberajúci sa globalizáciou (Giddens 1990, Robertson 1992, Clark 1997, Gray 2002, Stiglitz 2006, a iní) akceptujú nasledovné skutočnosti: 1. globalizácia prináša v celoplanetárnej mierke zvýšenie výkonnosti ekonomiky a pomáha zvyšovať výkonnosť aj vybraných národných ekonomík, 2. globalizácia spôsobuje výraznú regionálnu diferenciáciu ako v celoplanetárnej mierke, tak aj na úrovni integračných zoskupení a v národnej mierke, 3. globalizácia mimoriadne nahráva trhovému fundamentalizmu, trhový fundamentalizmus je prirodzená schopnosť súkromného kapitálu správať sa ekonomicky čo najefektívnejšie (umiestňuje sa v najvýhodnejších lokalitách), 4. ekonomická teória netvrdí, že všetci na globalizácii zarobia, ale iba to, že čistý zisk bude kladný a vyšší a víťazi vďaka tomu budú môcť nahradiť straty porazeným a stále budú v pluse, 5. súčasný stav globalizácie je výrazne asymetrický v prospech ekonomiky, výrazne sa pociťuje predovšetkým nedostatky v sociálnej oblasti, pretože globalizácia zoslabuje pozície štátu. Zmeny, ktoré sa odohrajú v 21. storočí pravdepodobne prevýšia zmeny, ktoré sa udiali v priebehu celého posledného tisícročia, a to v dôsledkoch, rýchlosti, rozsahu a významnosti. Z množstva zmien a trendov vývoja, ktoré uvádzajú prední svetoví prognostici. Iba tie, ktoré najviac ovplyvnia charakter vzdelávania. O ktoré trendy vývoja ide a aké požiadavky na technické vzdelávanie z nich vyplývajú? Zintenzívňovanie konkurenčného boja na svetových trhoch. Vyhrať v konkurenčnom boji je možné najmä permanentnou inováciou a vysokou kvalitou výroby a výrobkov s čo najvyššou pridanou hodnotou, t. j. spredmetňujúcou čo najviac vysokokvalifikovanej ľudskej práce. Dnes a pre budúcnosť to platí ešte viacej sa zarábajú peniaze hlavou a nie rukami. Ekonomické prežitie štátov Európske únie bude stále viac závisieť najmä od tvorivosti občanov, ich originality a schopnosti inovovať. Jeden vysoko a kvalitne vzdelaný, tvorivý odborník môže priniesť štátu viacej finančných prostriedkov ako tisíce nízkokvalifikovaných pracovníkov vykonávajúcich jednoduchú, opakujúcu sa, rutinnú prácu. Inovácie a vysokú kvalitu výroby a výrobkov môže priniesť iba kvalitný výskum a vývoj. Kvalitný výskum a vývoj nemôže ale existovať bez kvalitného školstva, ktoré bude rozvíjať tvorivé schopnosti študentov, ich tvorivé myslenie, schopnosť riešiť problémy. Neoddeliteľnou súčasťou tohto školského systému musí byt aj kvalitný systém celoživotného vzdelávania. Jediným zdrojom rozvoja, ktorý máme k dispozícii v prakticky neobmedzenom množstve je vzdelanie. Vzdelanie je naším najväčším bohatstvom, ale žiaľ, do značnej miery skrytým, nevyužitým, podceňovaným a nevyužitým. Kvalitné vzdelanie je rozhodujúcim zdrojom budúceho rozvoja, prosperity a konkurencieschopnosti štátov. Kvalitné a podľa možnosti čo najvyššie vzdelanie je 23

25 Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne. aj rozhodujúcou podmienkou sociálneho konsenzu odstraňovania sociálnych nerovností, neporozumenia medzi ľuďmi i sociálnych konfliktov. 2 Súčasný svet sa vyznačuje explóziou informácií a rýchlym tempom inovácií, najmä informačných, pričom tento trend sa neustále zrýchľuje. Celoživotné povolania v podstate odumierajú. Preto namiesto splnenia kvalifikačných požiadaviek určitého celoživotného zamestnania sa stále aktuálnejšou stáva celoživotná zamestnateľnosť schopnosť zamestnať sa a uspieť v rôznych situáciách a podmienkach trhu práce a v rôznych fázach života. Vedomosti a zručnosti, ktoré sú zamerané iba na jednu konkrétnu situáciu rýchle zastarávajú, stávajú sa neužitočnými (Turek, 1998). Preto vo vyspelých štátoch sveta je snaha nájsť, definovať a v ľuďoch rozvíjať také kompetencie (zručnosti, schopnosti, vedomosti a postoje), ktoré sú využiteľné vo väčšine (aj v zatiaľ ešte neexistujúcich) povolaní, ktoré umožnia jedincovi zastávať celý rad pracovných pozícií a funkcií, vykonávať rôzne povolania a ktoré sú vhodné na riešenie celého radu väčšinou nepredvídateľných problémov, ktoré umožnia jedincovi úspešne sa vyrovnať s rýchlymi zmenami v práci, osobnom i spoločenskom živote. Takéto kompetencie sa volajú kľúčové kompetencie. Kľúčové kompetencie majú slúžiť na riešenie mnohých a rozmanitých problémov, v rôznych kontextoch, na dosahovanie viacerých cieľov, majú sa uplatňovať nielen v rôznych povolaniach, ale aj v rôznych oblastiach ľudskej činnosti: v škole, v práci, v spoločenskom i v osobnom živote. Medzi kľúčové kompetencie sa zaradujú najmä (Turek, 2004): Informačné kompetencie: informačná a počítačová gramotnosť. Učebné kompetencie: poznanie a pozitívne ovplyvňovanie učebných štýlov študentov; metakognícia; osvojovanie si učebných zručností: získavanie relevantných zdrojov informácií, manažment času, motivácia k učeniu, manažment stresu, vytváranie optimálnych podmienok na učenie, osvojenie si a výber efektívneho: robenia si poznámok na výučbe i pri samoštúdiu, spôsobu štúdia z učebných textov, spôsobu pamätania učiva, riešenia úloh, prípravy na skúšku a skladania skúšok. Kognitívne kompetencie: Riešenie problémov - identifikovať problém, jednoznačne a objektívne ho definovať; identifikovať a navrhovať možné riešenia problému na základe kritického a tvorivého myslenia; nájsť a realizovať optimálne riešenie problému; Kritické myslenie - myslieť nezávisle, nezaujate, byt otvorený novým myšlienkam; určiť, ktoré informácie sú dôležité; formulovať vhodné otázky; rozlišovať fakty, názory a zdôvodnené úsudky; rozpoznať stereotypy a klišé, predpojatosť, emočné faktory, propagandu a skresľovanie, rôzne hodnotové systémy a ideológie; určiť vhodnosť a primeranosť informácií; používať vyššie myšlienkové procesy (analýza, usudzovanie, indukcia, dedukcia, hodnotenie); používať kritériá intelektuálne štandardy na hodnotenie kvality myslenia. Tvorivé myslenie senzitivita (citlivosť na problémy); fluencia (kvantita) nápadov); flexibilita (pružnosť 2 24 Turek, I., Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania.

26 Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania. nápadov); originalita (jedinečnosť nápadov); schopnosť produkovať transformácie; elaborácia (domýšľanie nápadov do dôsledkov, detailov). Komunikačné kompetencie: vyjadrovať sa ústne a písomne primerane situácii (v troch jazykoch štátov EÚ); čítať s porozumením; pozorne počúvať; voliť optimálnu formu a spôsob komunikácie; spracovávať písomný materiál zrozumiteľným spôsobom; prezentovať informácie vysvetľovať a znázorňovať jasne, stručne, presne, zrozumiteľne; komunikovať prostredníctvom informačných a komunikačných technológií. Interpersonálne (sociálne) kompetencie: efektívne žiť a pracovať s inými ľuďmi, učiť sa s nimi a od nich; plánovať, organizovať, kontrolovať a hodnotiť aktivity tímu ľudí, preberať spoluzodpovednosť za prácu tímu a v prípade potreby aj roly iných členov tímu; vedieť sa vžiť (vcítiť) do duševného stavu iných ľudí (empatia); nenásilne riešiť konflikty; vážiť si, rešpektovať, akceptovať a tolerovať odlišnosti iných ľudí, pomáhať im v prípade potreby, dobre s nimi vychádzať; správať sa k iným ľuďom zodpovedne a mravne; udržiavať harmonické medziľudské vzťahy. Personálne kompetencie: sebauvedomenie poznať a hodnotiť sám seba, svoj citový život, svoje prednosti a nedostatky; realisticky odhadnúť vlastné možnosti a schopnosti; veriť si, vystupovať so sebaistotou a sebadôverou; sebaovládanie ovládať vlastné pocity a nálady; kontrolovať svoje správanie; slobodne sa rozhodovať; odolávať stresu, zachovať pokoj, prekonávať prekážky, neúspechy; byť spoľahlivý, dodržiavať základné pravidlá slušnosti, konať cestne, spravodlivo, svedomite; nenásilne riešiť konflikty; niesť zodpovednosť za svoje správanie a prácu; vyrovnávať sa so zmenami (adaptabilita, flexibilita); riadiť svoj život v súlade s etickými princípmi (autoregulácia správania); motivácia sám sa motivovať (automotivácia), byť inciatívny, podnikavý (nebyť iba pasívnym divákom), usilovný, vytrvalý, disciplinovaný, optimistický, pozitívne myslieť; angažovanosť vedieť sa presadiť (asertivita); mať občiansku odvahu; prejaviť charakter, byť spoločenský. Kľúčové kompetencie sú schopnosti, ktoré sa musia rozvíjať priebežne, činnosťami, a to na ľubovoľnom učive proste bez obmedzenia, a to v priaznivých podmienkach. Kľúčové kompetencie sú nadpredmetové, neviažu sa na konkrétny obsah učiva, môžu sa osvojovať v ktoromkoľvek predmete (aspoň niektoré z nich). Ich osvojovanie je spojené najmä s procesuálnou stránkou učiva, s metódami, organizačnými formami a koncepciami vyučovania. Akákoľvek zručnosť, schopnosť a aj kľúčové kompetencie sa dajú osvojiť iba v činnosti. 3 Škola prestáva byť hlavným zdrojom informácií, hlavným žriedlom poznania. Konkurujú jej v tomto smere oveľa atraktívnejšie prostriedky, napr. médiá (televízia, video) a elektronické zdroje (osobné počítače, multimédiá, internet atď..), ale aj stále viac sa rozmáhajúca turistika. Pre školu z toho vyplýva potreby zmeny jej zamerania 3 Turek, I., Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania. 25

27 Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne. z tradičného odovzdávania poznatkov na osvojenie si metód spracovania a aplikácie informácií študujúcimi, na rozvoj ich osobností. Rozhodujúce pre fungovanie informačnej spoločnosti je vzdelanie, ktoré má zabezpečiť, aby sa ľudia vedeli orientovať v prívale informácií, rozumeli im a vedeli ich využívať. Z uvedeného vyplývajú tieto ciele vzdelávania: rozvíjať schopnosť tvoriť, využívať informácie, orientovať sa v nich, vedieť ich aplikovať alebo inak povedané je potrebné rozvíjať záujem o učenie, schopnosť efektívne (racionálne) sa učiť po celý život a pružne sa prispôsobovať rýchle sa meniacim podmienkam života. Stále aktuálnejším sa stáva výrok P. Druckera (2001): Je potrebné nanovo definovať, čo to znamená byť vzdelanou osobou. Za vzdelanú osobu sa tradične považoval človek, ktorý si osvojil predpísané množstvo formálnych poznatkov. Stále viac a viac sa za vzdelanú osobu bude považovať človek, ktorý sa naučil ako sa učiť a ktorý sa bude učiť po celý svoj život. Rozširovanie Európskej únie a vznik zjednotenej Európy si vyžaduje vychovávať budúcich občanov Európy, ktorý okrem svojej súčasnej vlasti budú za svoju druhú vlasť považovať aj Európu. Do učiva všetkých typov a stupňov škôl je potrebné zaradiť aj tzv. európsku dimenziu vzdelávania učenie o Európe, z Európy a pre Európu, čo si vyžaduje aj aktívne ovládanie aspoň troch jazykov Európskej únie. Mimoriadne dôležité sú mobilita žiakov študentov a učiteľov v rámci EÚ, aktívne zapájanie sa do programov EÚ (Socrates, Leonardo...) a spolupráca škôl. Škola by sa mala stať humanistickou a tvorivou, má prispievať k politickému dozretiu obyvateľstva a k rozvoju jeho schopnosti aktívne a zodpovedne sa zúčastňovať na verejnom živote, posudzovať problémy nielen z osobného a národného, ale aj z medzinárodného a globálneho hľadiska. Dôsledkom globalizácie sú aj nadnárodné podniky, zahraničné investície, medzinárodné pracovné tímy globálne podnikateľské a pracovné prostredie. Mnohí absolventi technických škôl budú pracovať v zahraničí a v rôznych medzinárodných tímoch. Ak budú chcieť uspieť, byť úspešní, mali by osvojiť aj tzv. globálnu kultúrnu gramotnosť spôsobilosť chápať a akceptovať potreby, požiadavky, hodnotový systém, náboženstvo i zvyky iných kultúrnych prostredí, zohľadňovať ich pri tvorbe, výrobe a predaji výrobkov a služieb, chápať miestne stratégie pri vyjednávaní a pod. V súvislosti s globalizáciou sveta a zvyšovaním konkurencie na svetovom trhu, rozhodujúcu úlohu v ekonomike preberajú malé podniky a mikropodniky. Takéto malé podniky dokážu veľmi pružne meniť výrobu, rýchlo zavádzať inovácie a sú aj veľmi konkurencieschopné. Ide najmä o podniky využívajúce moderné informačné a komunikačné technológie. Potreba zvyšovania počtu malých podnikov a mikropodnikov si vyžaduje ale podnikateľov, osoby, ktoré chcú a dokážu založiť a úspešne viest podnik. Školské systémy boli (a aj sú) zamerané skôr na prípravu zamestnancov (odborníkov, ktorí sa zamestnajú vo veľkých priemyselných a obchodných podnikoch alebo v štátnych službách), nie na prípravu podnikateľov (ako sa stať samozamestnávateľom, ako založiť a viesť podnik, ako rozvíjať ducha podnikavosti). 26