Koúcióù rzymskokatolicki wobec dialogu ludzi wierzàcych z niewierzàcymi u schyùku XX wieku

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Koúcióù rzymskokatolicki wobec dialogu ludzi wierzàcych z niewierzàcymi u schyùku XX wieku"

Transkrypt

1 ISSN SOTER (44) Józef DÆBIÑSKI Koúcióù rzymskokatolicki wobec dialogu ludzi wierzàcych z niewierzàcymi u schyùku XX wieku II Sobór Watykañski oraz papieýe II polowy XX wieku wskazujà na moýliwoúã wspóùpracy ludzi wierzàcych z niewierzàcymi w dàýeniu do pokoju, wolnoúci i sprawiedliwoúci oraz w walce z terroryzmem i gùodem we wspóùczesnym úwiecie. Straipsnyje nagrinëjamos Vatikano II Susirinkimo ir XX a. pabaigos popieþiø iðtarmës apie tikinèiøjø ir netikinèiøjø bendradarbiavimo taikos, laisvës ir teisingumo labui galimybes, aptariamas bendradarbiavimas áveikiant terorizmà ir badà. Zagadnienie ateizmu oraz dialog Koúcioùa rzymskokatolickiego z ludêmi niewierzàcymi jest swoistym znakiem czasu, majàcym swe êródùo w dokumentach II Soboru Watykañskiego ( ) m. in.: Konstytucji dogmatycznej o Koúciele Lumen gentium, 1 Dekrecie o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 2 a zwùaszcza w Konstytucji duszpasterskiej o Koúciele w úwiecie wspóùczesnym Gaudium et spes, 3 jak równieý w nauczaniu papieýy: Jana XXIII i Pawùa VI. 4 Liniæ dialogu zapoczàtkowanà przez Jana XXIII, Pawùa VI i II Soboru Watykañskiego kontynuuje Jan Paweù II. Gùosi on, ýe Koúcióù odrzuca ateizm z caùà stanowczoúcià, a motywuje to tym, iý kùóci siæ ateizm z samà istotà wiary chrzeúcijañskiej, zwiàzanej z rozumowym przeúwiadczeniem o istnieniu Boga, i jako taki jest grzechem przeciw cnocie religijnoúci. 5 W liúcie apostolskim Novo millennio ineunte Jan Paweù II wskazuje, ýe w warunkach daleko posuniætego pluralizmu kulturowego i religijnego [...] dialog jest potrzebny po to, aby moýna poùoýyã trwaùe fundamenty pokoju [...] Imiæ jedynego Boga musi siæ stawaã coraz bardziej tym, czym naprawdæ jest imieniem pokoju i wezwaniem do pokoju. 6 Dialog Koúcioùa z niewierzàcymi staù siæ szczególnie waýny po 1989 r., kiedy to wiele krajów Europy Wschodniej uwolniùo siæ od tzw. ateizmu pañstwowego, úciúle zwiàzanego z marksizmem. Tego rodzaju ateizm o charakterze represyjnym ( wojujàcy ) dotknàù w róýny sposób ludnoúã krajów Europy Wschodniej, odciskajàc swoje piætno na ich mentalnoúci. By dokonaã diagnozy tego zjawiska, Jan Paweù II poleciù, aby temu zagadnieniu poúwiæcone byùo Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów w dniach od 28 listopada do 14 grudnia 1991 r. 7 Badania dwóch uczonych niemieckich: Paula M. Zulehnera i Hermana Denza wykazaùy, ýe ateiúci stanowili w latach 90. XX w. na terenach byùej NRD ok. 48% ogóùu ludnoúci kraju, na Wægrzech ok.25%, w Republice Czeskiej ok. 23%, w Sùowenii ok.16%, w Sùowacji ok. 14 %, na Litwie ok.13%, w Ùotwie ok.12 %, w Polsce ok. 3%. 8 Aktualne jest wiæc stwierdzenie II Soboru Watykañskiego, ýe ateizm naleýy zaliczyã do najwaýniejszych spraw obecnej

2 158 Józef DÆBIÑSKI doby. 9 Dotykajàc problemu niewiary Jan Paweù II w 1987 r. powiedziaù: W kaýdej epoce dziejów, tak jak i w kaýdym pokoleniu naszej chrzeúcijañskiej ery, byli ludzie wierzàcy obok niewierzàcych. Jednakýe wydaje siæ, ýe w naszej epoce przeciwstawienie to staùo siæ bardzo úwiadome i radykalne. 10 W obecnych czasach nie moýna wiæc mówiã o wierze nie liczàc siæ z faktem niewiary, czy ateizmu. Daje temu równieý wyraz Jan Paweù II, który odrzuca ateizm, tùumaczàc, ýe kùóci siæ on z samà istotà wiary chrzeúcijañskiej. Z tego teý powodu Koúcióù stara siæ odwaýnie stawiã mu czoùa. 11 Warto jednak pamiætaã, ýe w tym zmaganiu papieý przestrzega, aby miædzy úwiatopoglàdem chrzeúcijañskim a ateistycznym, który jest swoistym znakiem czasu, nie naruszone zostaùy podstawowe prawa sumienia kaýdego czùowieka. 12 Ukazujàc podstawowe motywacje wspóùczesnego ateizmu naleýy zauwaýyã, ýe bezpoúrednià i wciàý aktualnà przyczynà ateizmu jest to, ýe Bóg nie jest Bytem oczywistym ani dla zmysùów, ani dla umysùu. Jest sprawà zrozumiaùà, ýe nie byùoby ateistów, gdyby Bóg byù bezpoúrednio poznawalny. Na istnienie Boga nie moýna wskazaã ani fizycznie, ani matematycznie, lecz jedynie przy pomocy argumentów metafizycznych i mobilizacji caùej psychiki. 13 Niekiedy ateizm rodzi siæ z namiætnego protestu przeciwko zùu w úwiecie. 14 Widzialne zùo we wszechúwiecie moýe skùaniaã do zaprzeczenia niewidzialnego Boga osobowego. 15 W takiej sytuacji mogà rodziã siæ pytania: skoro Bóg jest bezgranicznym Dobrem, to czyý zùo nie jest Jego przeciwieñstwem? A jeýeli jest przeciwieñstwo, to czy Bóg antytezy moýe byã Bogiem? Zatem Bóg albo nie jest Bogiem, albo zùo nie jest zùem. 16 Trudno jest rozumowo przyjàã istnienie Boga, a zarazem istnienie zùa. 17 Sà to jednak tylko trudnoúci pozorne. 18 Naleýy bowiem pamiætaã, ýe dobroã Boýa obejmuje caùà wiecznoúã i jeýeli dopuszcza On zùo, to potrafi zeñ wyprowadziã dobro i ono w koñcu zatriumfuje. 19 W tym duchu naleýy teý wskazaã na godnoúã czùowieka, która opiera siæ na powoùaniu do uczestnictwa w ýyciu Boga. Tekst Konstytucji Gaudium et spes wyraênie stwierdza, ýe uznanie Boga bynajmniej nie sprzeciwia siæ godnoúci czùowieka, skoro godnoúã ta na samym Bogu siæ zasadza i w Nim siæ doskonali: Bóg Stwórca bowiem uczyniù czùowieka rozumnym i wolnym; lecz przede wszystkim czùowiek powoùany jest jako syn do wspólnoty z Bogiem i do udziaùu w Jego szczæúciu. 20 Religia nie przeszkadza rozwojowi czùowieka. Zresztà Sobór w wielu róýnych miejscach podkreúla autonomiæ czùowieka. 21 Zaleýnoúã czùowieka od Boga nie jest stosunkiem sùugi do pana. Wynika to przede wszystkim z objawienia siæ Boga jako Miùoúci (1J. 4, 8). Porzàdek nadprzyrodzony nie niszczy i nie wyklucza porzàdku doczesnego ale wùàcza go do peùnego rozumienia czùowieka odkupionego. 22 To z samej prawdy absolutnej transcendencji Boga wynika autonomia czùowieka w dziedzinie nauki i czynnej przemiany úwiata. Niezrozumiaùym jest wiæc fakt, dlaczego niektórzy ateiúci doszli do wniosku, ýe dla obrony wartoúci naleýy odrzuciã religiæ. 23 II Sobór Watykañski w úwietle Ewangelii i doúwiadczenia historycznego realnie okreúliù sposób obecnoúci Koúcioùa w úwiecie wspóùczesnym i tym samym zajàù nowà postawæ wobec ateizmu. Uwaýa bowiem, ýe úrodka zaradczego na ateizm naleýy siæ spodziewaã nie tylko od nauki odpowiednio przedstawionej, ale teý i od nieskazitelnego ýycia Koúcioùa i jego czùonków. 24 Zrozumiaùà jest rzeczà, ýe jeýeli wszyscy ludzie sà braãmi w porzàdku natury i jeýeli Bóg wszystkich ogarnia swojà miùoúcià (Mt 20, 28) oraz kaýe miùowaã nawet nieprzyjacióù (Mt. 5, 44), to tym bardziej odnosi siæ to do niewierzàcych, którzy wcale nie muszà byã nieprzyjacióùmi. Nigdy teý nie

3 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU 159 naleýy ich potæpiaã. Brak wiary sprawiedliwie oceniã potrafi tylko Bóg. Trzeba zatem wyraênie oddzieliã grzech niewiary od piætnowania zañ ludzi niewierzàcych 25. Dlatego Sobór kieruje pod adresem wierzàcych postulat, którym jest úwiadectwo ýywej i dojrzaùej wiary, 26 a wyrazem tego ma byã ich braterska miùoúã. Przejawem zadziwiajàcej ale i jednoczeúnie uszczæúliwiajàcej tajemnicy miùoúci, która zostaùa zùoýona Ojcu w ofierze za braci, jest Chrystusowe przykazanie miùoúci Boga i bliêniego (Mt. 22, 37 38). Moýna powiedzieã wprost, ýe istotà chrzeúcijañstwa jest miùoúã do Boga i do czùowieka. Jeúliby ktoú mówiù: miùujæ Boga, a brata swego nienawidziù, jest kùamcà (1J. 4, 20). Niewidzialnego Boga moýna tylko miùowaã w widzialnych bliênich: Kto nie miùuje brata swego, którego widzi, nie moýe miùowaã Boga, którego nie widzi (1J. 4, 20). 27 Braterska miùoúã wierzàcych jest miùoúcià do wszystkich ludzi i charakteryzuje siæ brakiem wszelkiej wyùàcznoúci. Opiera siæ na zrozumieniu, ýe wszyscy stanowià jednà wielkà rodzinæ. Róýnice w uzdolnieniach, inteligencji czy wiedzy sà niczym w porównaniu z faktem, ýe wszyscy ludzie majà tæ samà duszæ. Moýna powiedzieã, ýe miùoúã braterska jest miùoúcià pomiædzy równymi; w rzeczywistoúci jednak nawet jako równi nie zawsze takimi jesteúmy, poniewaý, posiadajàc naturæ ludzkà, wszyscy potrzebujemy pomocy. 28 Czùowiek wspóùczesny, mimo róýnorodnych powiàzañ i uwarunkowañ komunikacyjno technicznych, ekonomiczno-naukowych, ideologicznych, a takýe religijnych, pozostaje nadal podzielony. Gùówna linia tego ostatniego podziaùu przebiega pomiædzy teizmem a ateizmem 29 Teoretycznie rzecz ujmujàc, moýna powiedzieã, ýe Koúcióù miaù do wyboru wobec niewierzàcych trzy postawy: postawæ obrazy i obojætnoúci, postawæ wyùàcznego potæpienia i postawæ dialogu. Wybraù trzecià drogæ. 30 Waýnym momentem w nawiàzaniu wspóùpracy ze wszystkimi ludêmi dobrej woli, w tym i z ateistami, byùo poparcie przez Koúcióù Powszechnej Deklaracji Praw Czùowieka, proklamowanej 10 grudnia 1948 r. przez ONZ. Papieý Jan XXIII w encyklikach: Mater et magistra (1961) i Pacem in terris (1963) stanàù na stanowisku, ýe czùowiek ma naturalne prawo do szacunku, do wolnoúci w poszukiwaniu prawdy, a ten, który ýyje w bùædzie, nie przestaje posiadaã czùowieczeñstwa ani nie wyzbywa siæ swej godnoúci osoby. 31 Stanowisko II Soboru Watykañskiego poprzedziùa encyklika papieýa Pawùa VI Ecclesiam suam (1964) poúwiæcona drogom zbliýenia Koúcioùa ze úwiatem wspóùczesnym, w której okreúla on motywy pobudzajàce Koúcióù do dialogu, metody, jakimi naleýy siæ posùugiwaã, cele, które chce siæ osiàgnàã, 32 oraz encyklika Octogesima adveniens (1971) zalecajàca poznanie przyczyn kryjàcych siæ w gùæbi umysùu wspóùczesnych ateistów. 33 W Ecclesiam suam papieý szeroko omawia trudnoúci i moýliwoúci dialogu z ateizmem. Znamienne, ýe dostrzega on moýliwoúã dialogu z ateizmem nie tyle w dyskusjach doktrynalnych, ale takýe w usilnym, praktycznym dàýeniu do pewnych autentycznych, ludzkich wartoúci. Ogólnie bioràc encyklika ta przez dialog rozumie wewnætrzny impuls miùoúci zmierzajàcej do wyraýenia siæ z zewnætrznym darze tejýe miùoúci. 34 Podobne myúli znajdujemy w Konstytucji Gaudium et spes, która nie tylko dopuszcza moýliwoúã dialogu, ale do niego goràco zachæca: Koúcióù zaú, chociaý odrzuca ateizm caùkowicie, to jednak szczerze wyznaje, ze wszyscy ludzie, wierzàcy i niewierzàcy powinni siæ przyczyniã do naleýytej budowy tego úwiata, w którym wspólnie ýyjà to z pewnoúcià nie moýe dziaã siæ bez szczerego i roztropnego dialogu. 35 Ýyczeniem ojców Soboru byùo, by problem niewierzàcych byù nie tylko rozpatrywany przez Sobór, ale by nadal pozostaù w

4 160 Józef DÆBIÑSKI centrum uwagi Koúcioùa. W zwiàzku z tym wiosnà 1965 r. powoùano w Rzymie Sekretariat dla Niewierzàcych 36. We wrzeúniu 1968 r. Sekretariat dla Niewierzàcych wydaù dokument omawiajàcy zakres dialogu i kooperacji pomiædzy wierzàcymi i niewierzàcymi. W dokumencie tym okreúla dialog jako: najogólniej pojætà kaýdà formæ spotkania i porozumienia siæ miædzy ludêmi, grupami czy wspólnotami, podjætà w duchu szczeroúci, szacunku i zaufania do drugiego czùowieka jako osoby; majàcà na celu zgùæbienie jakiejú prawdy, bàdê uczynienie stosunków miædzy ludêmi bardziej odpowiadajàcymi godnoúci czùowieka. 37 Jest sprawà oczywistà, ýe spotkanie i dialog wierzàcych z niewierzàcymi moýe siæ urzeczywistniaã jedynie na podstawie wspólnego przyjmowania autentycznych wartoúci ogólnoludzkich i dobrej woli ich realizowania. Dialog ten nie jest jakàú formà prozelityzmu, nawracania, lecz jednym z bodêców, który pomaga lepiej zrozumieã dzisiejsze przyczyny niewiary, a takýe i wiary, skùania wierzàcych do refleksji teologiczno-pastoralnej nad sposobami przekazywania orædzia chrzeúcijañskiego wspóùczesnym ludziom. 38 Po reorganizacji przez Jana Pawùa II Kurii Rzymskiej w 1988 r. kompetencje Sekretariatu dla Niewierzàcych przejæùa Papieska Rada ds. Kultury majàca dwa wydziaùy: Wiara i Kultura oraz Dialog z Kulturà. Charakterystyczne, ze w nazwie tej Rady nie uýyto sùowa niewierzàcy. Poùoýono zaú akcent na dialog czùonków Koúcioùa z przedstawicielami róýnych kultur i orientacji myúlowych, w tym takýe niewierzàcych, dla wzajemnego zrozumienia i przezwyciæýenia uprzedzeñ. 39 W Polsce Komisja Episkopatu ds. Dialogu z Niewierzàcymi zostaùa powoùana w 1976 r. 40 Majàc na uwadze wypowiedzi II Soboru Watykañskiego oraz Sekretariatu dla Niewierzàcych w odniesieniu do koniecznoúci i ogólnie zarysowanego pojæcia dialogu chcemy zwróciã uwagæ na pewne specyficzne w nim akcenty, jak: sens istnienia czùowieka, godnoúã ludzkiej osoby, rolæ religii w ýyciu doczesnym, by w koñcu ukazaã sensownoúã i znaczenie prawdziwego dialogu. Jednym z najoczywistszych faktów dotyczàcych czùowieka jest jego istnienie, jego jakby zanurzenie siæ w úrodowisko biologiczno-historyczno-spoùeczne. Ono to przecieý w najrozmaitszy sposób warunkuje ludzkie ýycie. Dlatego czùowiek wciàý zadaje sobie pytanie o sens swojego ýycia, a nawet oczekuje na nie odpowiedzi. 41 Pyta na róýne sposoby o dobro i zùo, o êródùo cierpienia, úmierci i sàd, po prostu o tajemnicæ ogarniajàcà naszà egzystencjæ. 42 Charakterystycznà cechà naszego úrodowiska i nas samych jest celowoúã i sensownoúã. Wszystko do czegoú zmierza, czemuú sùuýy i to z niezwykùà prawidùowoúcià, a niekiedy jednoczeúnie z zaskakujàcà elastycznoúcià. 43 Szczytowym tworem, bædàcym swego rodzaju syntezà wszechúwiata, jest sam czùowiek ze swojà niesùychanà zùoýonoúcià i niemniej precyzyjnà sensownoúcià. 44 Porównujàc czùowieka z innymi bytami moýemy stwierdziã, ýe tylko on moýe planowaã, wyznaczaã sobie cele i úrodki oraz szukaã sensu. Bowiem czùowiek ýyje nie tylko chlebem; ýyje jako czùowiek tym, co mu jest wùaúciwe jako czùowiekowi: sùowem, miùoúcià, sensem. To sens jest chlebem, który utrzymuje go w tym co najwùaúciwsze jego czùowieczeñstwu. 45 Mimo ýe czùowiek potrzebuje sensu, jak gùodny chleba, nie jest autorem swojej celowoúci, jak i celowoúci wszechúwiata. Bo ona jest wpisana w strukturæ szystkiego, co istnieje. Nie moýe wiæc stanowiã o sobie. Sens, który wymyúliùby dla siebie sam czùowiek, byùby na miaræ czùowieka, a wiæc ostatecznie nie byùby ýadnym sensem. 46 Zamykajàc czùowieka w ciasnych ramach materii, gdy odmówimy mu pierwiastka duchowego i nieúmiertelnego, trudno nam bædzie siæ ustrzec przed niepokojàcym pytaniem: po co ýyã, po co cierpieã, po co

5 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU 161 pracowaã? W miejsce zaú radoúci z ýycia wkradnie siæ gùæboka nuta pesymizmu. 47 Nie ulega wàtpliwoúci, ýe czùowiek jest istotà, która moýe istnieã tylko jako pochodzàca od kogoú drugiego. 48 I taki chyba naleýy wyciàgnàã wniosek z faktu wielostronnego ochodzenia, powiàzania i zaleýnoúci czùowieka od úrodowiska bytowego oraz odkrywanej w sobie i w otaczajàcym go wszechúwiecie celowoúci. Podejmujàc zagadnienie sensu istnienia czùowieka II Sobór Watykañski wskazaù, ýe wierzàcego, jak i niewierzàcego dzieli jedno: odmienne znaczenie jakie nadaje sensowi ludzkiego ýycia. Dlatego tùumaczy, ýe wielu spodziewa siæ znaleêã spokój w róýnorakim tùumaczeniu úwiata, jakie im siæ podaje. Niektórzy wreszcie oczekujà prawdziwego i peùnego wyzwolenia rodu ludzkiego od samego wysiùku czùowieka i sà przeúwiadczeni, ýe przyszùe panowanie czùowieka nad ziemià zadowoli wszystkie pragnienia jego serca. Nie brak i takich, którzy zwàtpiwszy w sens ýycia, chwalà úmiaùoúã tych, którzy uwaýajà egzystencjæ ludzkà za pozbawionà wszelkiego znaczenia usiùujà je nadaã swojemu ýyciu w caùoúci wedle wùasnego tylko pomysù. Koúcióù zaú wierzy, ýe klucz, oúrodek i cel caùej ludzkiej historii znajduje siæ w jego Panu i Nauczycielu. 49 Tak jak dla ateisty celem istnienia jest on sam (czùowiek), tak dla wierzàcego sens istnienia czùowieka wyraýa siæ w jego powoùaniu do wspóùpracy z Bogiem, przez które niejako dopeùnia on dzieùo stworzenia, odnajdujàc tym samym w Jezusie Chrystusie caùà prawdæ o sobie. 50 I choã wydaje siæ, ýe nie moýna ze sobà pogodziã owej peùnej wizji czùowieka, którà daje Boýe Objawienie i czùowieka w wydaniu ateisty, to musimy byã teý krytyczni i zauwaýyã, ýe w historii dziejów róýne religie dàýyùy do obniýenia wartoúci úwiata w wielu jego wymiarach, a takýe umniejszania czùowieka pod pozorem sùawienia Boga. Stàd kwestie, jakie stawia nam dzisiaj ateizm, mogà przyczyniã siæ do jaúniejszego zrozumienia, ýe wiara w Boga zawiera w sobie sens istnienia czùowieka. I odwrotnie, úwiadczenie wierzàcego stanowi dla ateisty nieustanne wezwanie, aby w afirmacji czùowieka i úwiata doszukaù siæ statecznego sensu. Warto pamiætaã, ýe orædzie Koúcioùa jest dalekie od pomniejszania czùowieka i niesie dla jego dobra úwiatùo, ýycie i wolnoúã. 51 Moýna wiæc roúciã nadziejæ, ýe zrodzony na tej pùaszczyênie dialog, moýe siæ staã wzajemnie wzbogacajàcy. Konstytucja Gaudium et spes wyraênie stwierdza, ýe: wszyscy ludzie, wierzàcy i niewierzàcy powinni siæ przyczyniaã do naleýytej budowy úwiata, w którym ýyjà. 52 Soborowa Konstytucja Gaudium et spes w sposób szczególny przypomina nam o wielkiej godnoúci czùowieka stworzonego na obraz Boýy. Zgodna wydaje siæ wiæc byã wiara z naukà, ýe wszystko na tym úwiecie jest skierowane ku czùowiekowi. On jest jak gdyby centrum, ku któremu skierowane sà wszystkie sprawy ziemskie. Moýe wiæc powstaã pytanie: kim wùaúciwie jest czùowiek? Problem ten dociera do sedna naszej egzystencji. Pytamy bowiem o siebie samych, úciúlej mówiàc, pytamy siebie o nas samych. Dotykamy tu niejako samych podstaw ludzkiej istoty, bowiem od jej rozwiàzania uzaleýniony jest sens naszej miùoúci. Kim jest wiæc czùowiek wspaniaùy zdobywca i wyciskajàcy swoje piætno w úwiecie z jednej strony, a z drugiej ryzykujàcy zniszczeniem siebie; gorliwie pragnàcy opanowania ludzi i rzeczy, a równoczeúnie tak sùaby w uczuciach i niestety, w pragnieniach; zaspakajajàcy wùasne nadzieje i ustawicznie nienasycony. 53 Zasadniczym dziú przeto problemem jest sam czùowiek: jako jednostka ze swoim ýyciem i jako osoba, stojàcy ponad wszystkim, co na úwiecie istnieje, jak równieý czùowiek nadajàcy úwiatu sens: wolny i otwarty na nieskoñczonoúã. 54 Trzeba zaznaczyã, ýe wiele pod tym wzglædem jest na úwiecie opinii pesymistycznych i idealisty-

6 162 Józef DÆBIÑSKI cznych, minimalistycznych i maksymalistycznych, róýnie oceniajàcych czùowieka. Wspólnà ich cechà jest jednak wysoka ocena czùowieka, wskazujàca na jego wielkoúã i godnoúã. Godnoúcià bowiem nazywamy jakàú przedmiotowà doskonaùoúã bytu, która zasùuguje na uznanie i szacunek ludzi 55. Kaýda zaú caùoúciowa i usystematyzowana próba odpowiedzi na pytania zwiàzane z godnoúcià i wielkoúcià czùowieka jest niczym innym, jak humanizmem. Nieùatwo jest dokonaã podziaùu wspóùczesnych kierunków humanistycznych. Ale chyba najwùaúciwszy, choã zawæýony tylko do dziedziny úwiatopoglàdowo-religijnej, podaù papieý Paweù VI, mówiàc na II Soborze Watykañskim o dwóch jego typach: humanizmie chrzeúcijañskim i humanizmie laickim, úwieckim 56. Oba te humanizmy dajà swoistà koncepcjæ czùowieka, choã inaczej tùumaczà jego naturæ i jego ýyciowe przeznaczenie 57. Mimo pewnej odmiennoúci naleýy zauwaýyã równieý ich cechy wspólne, a sà nimi dwie charakterystyczne dla humanizmu laickiego zasady: zainteresowanie czùowiekiem i traktowanie go jako wartoúci najwyýszej. Równieý Konstytucja Gaudium et spes duýo mówi o godnoúci osoby ludzkiej, a úciúlej o godnoúci rozumu, woli i sumienia 58. Mimo pewnych obciàýeñ grzechem pierworodnym, czùowiek w nauczaniu Koúcioùa zajmuje najwyýsze miejsce w hierarchii bytów. Wszystkie rzeczy jemu sà podporzàdkowane, a on jest ich celem, co tak piæknie wypowiedziaù psalmista w cytowanym przez Sobór tekúcie: czym jest czùowiek, ýe o nim pamiætasz? i czymýe syn czùowieczy, ýe siæ nim zajmujesz? Uczyniùeú go niewiele mniejszym od anioùów, chwaùà i czcià go uwieñczyùeú i obdarzyùeú go wùadzà nad dzieùami ràk Twoich. Poùoýyùeú wszystko pod jego stopy 59.Moýna powiedzieã, ýe humanizm chrzeúcijañski staje na stanowisku, iý czùowiek ma w swej naturze skierowanie ku transcendencji i wszelkie próby oddzielenia go od Boga, ku któremu jest skierowany, oznaczaùyby okaleczenie go i zamykanie przed nim drogi rozwoju 60. Zestawiajàc myúli soborowe na temat godnoúci osoby ludzkiej z poglàdami, które gùosi humanizm laicki, nie trudno wskazaã na zachodzàce pomiædzy nimi róýnice i podobieñstwa. Wspólnà ich jednak cechà jest wysoka ocena czùowieka, a zwùaszcza podkreúlenie jego wielkoúci i godnoúci. Jest to swoisty antropocentryzm, ale inaczej pojmowany w chrzeúcijañstwie, a inaczej w humanizmie úwieckim. W chrzeúcijañstwie czùowiek jest szczytowà formà i oúrodkiem, wokóù którego wszystko siæ obraca i ma mu sùuýyã, ale on sam jest uzaleýniony od Boga, jako jego twór. Humanizm zaú ateistyczny zamyka czùowieka w úwiecie i od niego go uzaleýnia. 61 Dlatego Konstytucja Gaudium et spes kieruje swoje wysiùki ku temu, aby ukazaã platformæ dialogu pomiædzy wierzàcymi i niewierzàcymi. Platformà tà, jak siæ wydaje, jest personalizm, uznanie godnoúci osoby ludzkiej oraz jej prawa do rozwoju. 62 Autorzy Konstytucji posuwajà siæ tak daleko, iý przyjmujà zasadæ hipotetycznego antropocentryzmu: wedle niemal zgodnego zapatrywania wierzàcych i niewierzàcych wszystkie rzeczy, które sà na ziemi, naleýy skierowaã ku czùowiekowi, stanowiàcemu ich oúrodek i szczyt. 63 Skierowanie wszystkiego ku czùowiekowi nie wyklucza bowiem, ale zakùada ukierunkowanie samego czùowieka ku Bogu, a zatem szczególne, nadprzyrodzone powoùanie. Nie ogranicza to takýe moýliwoúci doskonalenia czùowieka ani úrodków tego doskonalenia do spraw czysto doczesnych i naturalnych. Przeciwnie, wszystko co dotyczy godnoúci czùowieka, ukazane jest w kategoriach naturalnych i nadprzyrodzonych. Obrazem tej doskonaùoúci jest Jezus Chrystus, obraz Boga niewidzialnego (Kol. 1, 15), który jawi siæ nam jako doskonaùy czùowiek oraz jako wzór i kres doskonaùoúci czùowieka. 64 Ukazujàc optymistycznà ocenæ úwiata stworzonego, Konstytucja Gaudium et spes,

7 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU 163 przypomina, ýe czùowiek jest obrazem Boga (Rdz. 1, 26) i panem stworzenia (Mdr. 2, 23). 65 Wspomina takýe o autonomii rzeczywistoúci ziemskich, przez którà rozumie, iý: rzeczy stworzone i spoùecznoúci ludzkie cieszà siæ wùasnymi prawami i wartoúciami, które czùowiek ma stopniowo poznawaã, przyjmowaã i podporzàdkowaã. 66 Moýna powiedzieã, ýe nauka chrzeúcijañska nie odwraca czùowieka od budowania úwiata i nie zachæca go do zaniedbywania dobra bliênich, lecz raczej silniej wiàýe go obowiàzkiem wypeùnienia tych rzeczy. 67 Tak wiæc dialog w odniesieniu do problemu dowartoúciowania faktu godnoúci osoby ludzkiej jest nie tylko moýliwy, ale faktycznie juý siæ zaczàù, a potwierdza to rola, jakà odgrywa religia w ýyciu doczesnym. W historii chrzeúcijañstwa prawo obywatelstwa zdobyù teý sobie pewnego rodzaju spirytualizm, spokrewniony ze swoistym chrzeúcijañskim manicheizmem, w imiæ którego zarówno úwiat, jak i materiæ uwaýano nie tylko za rzeczywistoúã niýszego rzædu, ale z wielkim oporem lub w ogóle nie dopuszczano myúli o umieszczeniu úwiata wraz z materià i caùym doczesnym dorobkiem ludzkim w granicach przeznaczenia wiecznego. 68 W imiæ wiecznoúci zaniedbywano doczesnoúã, a w najlepszym wypadku oddawano jà w ræce ludzi z tego úwiata. 69 Moýna powiedzieã, ýe chrzeúcijanie, którzy mieli staã siæ wszechogarniajàcym zaczynem w tym úwiecie, zajæli postawæ dystansu i izolacji. Doprowadziùo to do powstania pseudoewangelicznej nauki o wzgardzie úwiata, która w konsekwencji przygotowaùa grunt pod pewnego rodzaju ucieczkæ od chrzeúcijañstwa i od úwiata. 70 W konsekwencji, jeýeli Bóg i Jego Koúcióù nie potrzebujà úwiata, to i úwiat nie potrzebuje Boga i Jego Koúcioùa. Niewàtpliwie genezy takiej sytuacji moýna dopatrywaã siæ z jednej strony we wpùywie filozofii platoñskiej poprzez úw. Augustyna, 71 z drugiej strony w jednostronnej interpretacji Pisma úw. 72 Zapomniano teý o teologii kosmicznej úw. Pawùa 73 i nie brano pod uwagæ antropologicznych i kosmicznych aspektów Wcielenia. Jednostronnie ujmowano równieý eschatologiæ, pamiætajàc jedynie o nowym niebie, a zapominajàc o nowej ziemi (Ap. 21, 1). 74 W rezultacie powstaù obraz czùowieka i úwiata niezupeùnie wierny wizji biblijnej. Dlatego Sobór uczy, ýe czùowiek jako duch w materii, dziæki moýliwoúci refleksji nad samym sobà i swoja egzystencjà, jest zdolny do refleksji nad úwiatem, aby go poznaã, opanowaã i rozwinàã. 75 Sùowem, czùowiek bædàc na úwiecie i naleýàc do niego, jednoczeúnie go przerasta. 76 Ta relacja miædzy czùowiekiem a úwiatem jest wzajemna i ma charakter komplementarny, chociaý zupeùnie inny. Nie moýna myúleã o czùowieku bez úwiata, jak równieý nie moýna myúleã o úwiecie bez czùowieka. Ujmujàc relacjæ úwiata do czùowieka naleýy podkreúliã, ýe dzieùo stworzenia, które wyszùo z ræki Boga jest w stanie zalàýkowym i elementarnym. To zadaniem czùowieka jest nadanie mu ksztaùtów i wymiarów doskonaùych i w pewnym sensie ostatecznych. 77 Czùowiek doprowadza caùy kosmos do jego doczesnej doskonaùoúci, stàd pojawienie siæ czùowieka na ziemi ukazuje siæ jako drugie stworzenie. 78 Zatem istnienie wszechúwiata jest istnieniem ku czùowiekowi, aby wùaúnie w nim caùy úwiat osiàgnàù swój powrót do Boga. Transcendentne zatem ukierunkowanie úwiata ku Bogu realizuje siæ poprzez immanentne skierowanie úwiata do czùowieka. Czùowiek i úwiat tworzà jednoúã analogicznà do substancjalnej jednoúci ducha i ciaùa w samym czùowieku. 79 Zwiàzek úwiata z czùowiekiem jest niemniej istotny od zwiàzku czùowieka ze úwiatem. Moýna powiedzieã, ýe czùowiek dopeùniajàc úwiat po prostu dopeùnia siebie. 80 Nie moýe on realizowaã siæ jako czùowiek bez úwiata i dziaùania w nim. Poprzez swoje dziaùanie na úwiecie czùowiek staje siæ coraz bardziej i coraz peùniej czùowiekiem, coraz intensywniej i gùæbiej duchem

8 164 Józef DÆBIÑSKI materii, a materia staje siæ coraz bardziej materià ku duchowi. 81 A to jest zadaniem wszystkich ludzi bez wzglædu na úwiatopoglàd, aby wszystkie rzeczy, które sà na ziemi skierowaã ku czùowiekowi, stanowiàcemu ich úrodek i szczyt. 82 Czùowiek, bædàc obrazem Boýym, nie tylko jest przeznaczony do panowania nad úwiatem, ale jest teý uzdolniony do miædzyosobowej wspólnoty. Jeýeli nie moýna myúleã o czùowieku nie myúlàc o úwiecie, to tak samo nie moýna myúleã o czùowieku nie myúlàc o wspólnocie ludzkiej. 83 Osoba ludzka nie moýe osiàgnàã swej peùni bez interpersonalnej wspólnoty z innymi ludêmi. 84 Co wiæcej, czùowiek jest przeznaczony i jakby skazany na ýycie spoùeczne. Objawienie Boýe potwierdza i pogùæbia prawdziwoúã tej refleksji, ukazujàc jednoczeúnie, ýe spoùeczny los ludzki jest wyrazem woli Boýej, a Bóg, stwarzajàc ludzi, powoùuje ich i wzywa do ýycia spoùecznego (Rdz. 2, 21 25). 85 Nie moýna jednak nie dostrzec, ýe mimo wyýej wspomnianych faktów i tendencji, istniejà wúród ludzi róýnice, które pochodzà nie tylko ze zdolnoúci indywidualnych, lecz takýe z nierównoúci spoùecznych, gospodarczych i politycznych. Wydaje siæ, ýe najwiækszymi siùami rozrywajàcymi jednoúã lub bædàcymi przeszkodà na drodze ku niej, sà róýnice w poglàdach politycznych, moralnych i religijnych. Do siù jednoczàcych naleýy obok prawdy i miùoúci zaliczyã takýe sprawiedliwoúã i pokój. Majàc na wzglædzie te wartoúci Koúcióù apeluje do powszechnego braterstwa i wspólnoty dziaùania w celu humanizacji úwiata; apel ten kieruje do wszystkich ludzi, nawet iewierzàcych w Boga, majàc na uwadze caùà rodzinæ ludzkà wraz z tym wszystkim wúród czego ona ýyje, a wiæc úwiat bædàcy widownià historii rodzaju ludzkiego, naznaczony pomnikami jego ysiùków, klæsk i zwyciæstw. 86 Sobór stwierdza wprost: Koúcióù chociaý odrzuca ateizm caùkowicie, to jednak szczerze wyznaje, ýe wszyscy ludzie, wierzàcy i niewierzàcy, powinni siæ przyczyniã do naleýytej budowy tego úwiata, w którym wspólnie ýyjà; a to z pewnoúcià nie moýe dziaã siæ bez szczerego i roztropnego dialogu. 87 Dialog zatem wierzàcych i niewierzàcych ma byã twórczym spotkaniem, inspirowanym poszukiwaniem autentycznej miùoúci, prawdy, sprawiedliwoúci i pokoju, bo bez nich nie ma trwaùego humanizmu. 88 Istotà wszelkich stosunków spoùecznych i podwalinà samego dialogu jest otwarta i peùna dobrej woli postawa. Do rozwijania dialogu zobowiàzani sà wszyscy chrzeúcijanie i to miædzy wszystkimi bez wyjàtku ludêmi, w poczuciu obowiàzku braterskiej ku nim miùoúci, stosownie do wymogów naszej epoki nacechowanej znamieniem dojrzaùoúci i postæpu. 89 Najgùæbszà racjà teologicznà do podjæcia dialogu jest fakt, ýe sam Bóg pierwszy rozpoczàù dialog z ludêmi, poniewaý pierwszy nas umiùowaù (1J. 4, 10). Trzeba wiæc, abyúmy i my pierwsi szukali dialogu z ludêmi, a nie czekali na propozycje z ich strony. Jak widaã dialog jest nie tylko moýliwy, ale nawet konieczny, jeúli jego celem ma byã wspóùpraca dla dobra ludzkoúci. I choã niewàtpliwie dialog z ateistami jest sprawà bardzo trudnà, a tam gdzie úwiatopoglàd ateistyczny idzie w parze z ustrojem politycznym, zdaje siæ byã nieraz niemoýliwy, to jednak kto miùuje prawdæ, to zawsze moýe podjàã dyskusjæ, zwùaszcza, ýe jest wiele spraw, które mogà byã podstawà jej zainicjowania. Faktem jest, ýe w obecnej rzeczywistoúci wierzàcy i niewierzàcy czy chcà, czy nie chcà sà skazani na wspólne bytowanie. 90 Zùàczeni jednym i tym samym zadaniem budowy úwiata, popierajàc te same wspólne wartoúci, stanowiàce podstawæ ludzkiej egzystencji, jak: godnoúã, sprawiedliwoúã, pokój mogà przeciwstawiaã siæ sobie, konkurowaã lub nie zauwaýaã w imiæ odmiennych úwiatopoglàdów, ale mogà teý dàýyã do lepszej wzajemnie znajomoúci i w tym celu prowadziã dialog. 91

9 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU 165 Owoce dialogu bædà o tyle korzystne, o ile kaýdy z uczestników za gùówne zadanie postawi sobie dostrzeýenie wkùadu drugiej strony we wspólne dobro. 92 II Sobór Watykañski z caùà stanowczoúcià odrzuca ateizm, a o walorach tkwiàcych w ateizmie moýna mówiã tylko z racji ubocznych, a takich wykluczyã siæ nie da. Nie ulega wàtpliwoúci, ýe ateistyczne kwestionowanie ýycia opartego na wierze w Boga, jeszcze bardziej mobilizuje do gruntownych przemyúleñ i wyciàgniæcia z nich praktycznych wniosków. Ateizm zmusza Koúcióù do nieustannego oczyszczania swej wiary, do waýenia czynów i sùów, które tæ wiaræ wyraýajà, do moýliwie najpeùniejszego ukazywania úwiatu Chrystusa. 93 Ateizm jest wezwaniem do zadawania úmierci Bogu nieprawdziwemu 94 i w tym znaczeniu moýna mówiã, ýe ateizm jest znakiem obecnoúci Boga. 95 Ateizm jest równieý czynnikiem mobilizujàcym do zerwania z formalizmem religijnym, do potraktowania na serio i do odwaýnego przemyúlenia caùej doczesnoúci w duchu Ewangelii. Z kolei wiara czùowieka wierzàcego stanowi dla ateisty nieustanne wezwanie, aby w afirmacji czùowieka i úwiata doszukaù siæ ostatecznego sensu. Niewàtpliwie moýna powiedzieã, ýe nauka II Soboru Watykañskiego oraz papieýy drugiej poùowy XX wieku na temat ateiz-mu posiada ton ewangeliczny. W miejsce potæpieñ czy izolowania siæ od úwiata proponuje ýyczliwy dialog z ludêmi niewierzàcymi, którego celem jest przede wszystkim stworzenie nowego klimatu, otwarcia, bra-terstwa. Naleýy jednak pamiætaã, ýe to otwarcie posoborowe Koúcioùa nie wynika, iý chrzeúcijanie w úwiecie czujà siæ mniejszoúcià, ale jest to wyraz pogùæbienia úwiadomoúci godnoúci osoby ludzkiej. Jest to takýe wyraz dojrzewania doktryny chrzeúcijañskiej w zakresie wiary i wolnoúci religijnej. 96 W przypadku dialogu z niewierzàcymi w Europie Wschodniej spotykamy siæ z pewnymi uwarunkowaniami i zaszùoúciami charakterystycznym dla krajów byùego bloku komunistycznego. Przez kilka lat byliúmy poddawani odgórnej, prowadzonej przez pañstwo laicyzacji, indoktrynacji i ateizacji, która uczyniùa ogromne spustoszenia w ludzkich sercach, umysùach i sumieniach, nie mówiàc juý o ofiarach w ludziach, np. w okresie stalinizmu. Taki stan rzeczy nie uùatwia naszych odniesieñ do niewierzàcych, z których czæúã byùa uwikùana w ów proces. Nie moýemy zapomnieã i o tych niewierzàcych, którzy angaýowali siæ w okresie totalitaryzmu w obronæ praw czùowieka, w tym takýe prawa do wolnoúci religijnej i ýe dùugo jeszcze przed zapoczàtkowaniem w tych krajach przemian spoùeczno-politycznych nawiàzany zostaù dialog miædzy Koúcioùem a úrodowiskiem laickich humanistów. W tym miejscu warto przypomnieã, ýe wielu dzisiaj niewierzàcych byùo przecieý kiedyú w Koúciele. Zostali jednak zranieni, odeszli zniechæceni, z poczuciem krzywdy wyrzàdzonej im przez przedstawicieli Koúcioùa. Przejawem woli ponownego podjæcia przez Koúcióù dialogu jest dziaùalnoúã wspomnianych wyýej wydziaùów; Wiara i Kultura oraz Dialog z Kulturà. 97 W obecnej sytuacji dziejowej zarówno wierzàcy, jak i niewierzàcy sà wezwani do spólnych dziaùañ dla dobra spoùecznoúci lokalnych, ojczyzny, úwiata. Troska o ubogich i otrzebujàcych, o sprawiedliwoúã spoùecznà i pokój, o pojednanie i zgodne wspóùýycie ludzi róýnych kultur i úwiatopoglàdów, przeciwdziaùanie nierównoúciom spoùecznym i ekonomicznym, walka z terroryzmem, poszanowanie godnoúci kaýdej kobiety i mæýczyzny, to przykùady dziaùañ, które mogà i powinny poùàczyã chrzeúcijan i ludzi niewierzàcych na caùym úwiecie. 98

10 166 Józef DÆBIÑSKI PRZYPISY 1 Konstytucja dogmatyczna o Koúciele Lumen gentium (dalej: KK), w: Sobór Watykañski II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, tekst ùaciñskopolski. Paris Nr. 16. S. 99, Dekret o ekumenizmie (dalej: DE), w: Sobór Watykañski II... Nr. 7. S Konstytucja duszpasterska o Koúciele w úwiecie wspóùczesnym (dalej: KDK), w: Sobór Watykañski II... Nr S. 553, 555, 557; Kowalczyk S. Problem religii w interpretacji klasyków marksizmu i marksistów wspóùczesnych. Ateneum Kapùañskie (dalej: AK) 385 (1973). S ; Fromm E. Szkice z psychologii religii, (tùum. J. Prokopiuk). Warszawa S. 107; Garaudy R. De l anathème au dialoque. Un marxiste s adresse au Concile. Paris S. 31,51,87, 105; tenýe, Twórczoúã i wolnoúã. Ýycie i Myúl. Nr. 17 (1967). S ; Tomaszewski E. Koúcióù a ateizm. AK 365 (1973). S Urban J. Dialog chrzeúcijañstwa z religiami pozachrzeúcijañskimi // w: H. Zimoñ (red.). Religia w úwiecie wspóùczesnym. Zarys problematyki religiologicznej. Lublin S Gadacz T. Chrzeúcijañstwo wobec ateizmu. Katolicyzm, w: Religia. Encyklopedia PWN. T. 1 // red. T. Gadacz B. Milerski. Warszawa S Jan Paweù II. List apostolski Novo millennio inuente. L Osservatore Romano (wyd. pol.). 22 (2001). Nr. 2. S Krzyszowski Z. Ateizm, w: H. Zimoñ (red), Religia w úwiecie... S Zulehner P. M., Denz H. Wie Europa lebt und glaubit. Düsseldorf S KDK 19; Jaworski M. Negacja sensownoúci idei Boga we wspóùczesnych kierunkach ateizmu. AK 386 (1973). S ; Murray J. Le problème de Dieu de la bible à l incroyance contemporaine. Paris S , Jan Paweù II. Problem niewiary oraz ateizmu, w: tenýe. Wierzæ w Boga Ojca Stworzyciela. Rzym S. 91; König F. Pomost ku zsekularyzowanemu úwiatu. Ateismo e dialogo S. 8 9 [tùum. pol. Kaêmierczak J. AK 385(1973). S ]; Mauriac F. Le chrétien Mauriac. Paris S. 65; Zjawisko sekularyzacji i jego zwiàzek z ateizmem. AK 385( S Katechizm Koúcioùa Katolickiego (dalej: KKK). Poznañ Nr S Jan Paweù II. Przemówienie z trybuny ONZ w dniu 2 X Tygodnik Powszechny. Nr S Rahner K. O moýliwoúci wiary dzisiaj (tùum. z niem..a. Morawska). Kraków S KDK Eilstein H. Szkice ateistyczne. Koszalin S. 146 n. 16 Borne E. Bóg nie umarù. Paris S Nowicki L. A. Ateizm w ujæciu Camusa. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 12 (1969). N. 1. S Gawroñski J. Drogi prowadzà do Rzymu. Kraków S Kràpiec A. Dlaczego zùo? Kraków S KDK, 21; Bargiel F. Niektóre êródùa wspóùczesnego ateizmu // w: R. Darowski (red.). Otwarci w wierze. Kraków S ; Dzidek T., K. Koúcielniak. Ateizm droga negacji Boga // w: T. Dzidek, Ù. Kamykowski, A. Kubiú (red). Teologia fundamentalna. T. 1. Kraków S ; Figl J. Ateizm // w: H.Waldenfels (red.). Leksykon religii. Warszawa S. 18; Grabner-Haider A. Ateiúci // w: tenýe (red.). Praktyczny sùownik biblijny. Warszawa Kol. 72; Javierre A. M. L ateismo nei Padri della Chiesa // w: L ateismo contemporaneo. T. 4. Torino KDK 36, 55, 56, 71, KDK KDK KDK 21; Úlipko T. Ateizm i etyka. AK 385 (1973). S ; Steeman T. Psychologiczne i socjologiczne aspekty wspóùczesnego ateizmu. Concilium 1 10 ( ). S. 110; tenýe, The Study of Atheism. Lovanium S ; Rogowski R. Teologiczne êródùa niewiary. AK 385 (1973). S Dæbiñski J. Zagadnienie ateizmu w úwietle Konstytucji duszpasterskiej o Koúciele w úwiecie wspóùczesnym Gaudium et spes. Lublin (mps). S. 60; Borowski A. Charakter irracjonalny wàtpliwoúci we wierze // w: Chrystianizm wobec niewiary i ateizmu, praca zbiorowa. Warszawa S ; Kwiatkowski W. Problem ateizmu w myúlach Pascala o religii // w: Chrystianizm... S ; Salij J. Úwiadectwo wiary jako odpowiedz na wspóùczesne jej zakwestionowanie. AK 386 (1973). S ; Paweù VI. Trwajcie mocni w wierze. Kraków KDK 21; Pastuszka J. Koncepcja czùowieka w uchwaùach Soboru Watykañskiego II na tle wspóùczesnych humanizmów. Roczniki Filozoficzne (dalej: RF), 16 (1968). Nr. 4. S Olejnik S. Etyka chrzeúcijañska a humanizm ateistyczny. AK 365 (1973). S

11 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU Weil S. La pesanteur et la grace. Paris P S. Kowalczyk, Spoùeczny charakter czùowieka jako podstawa dialogu chrzeúcijañsko-marksistowskiego, Collectanea Theologica (dalej: CT) 41 (1971). F. 1. S Bardecki A. Koúcióù epoki dialogu. Kraków S. 294; Cywiñski B. Dialog: úwiadczenie i przyjmowanie úwiadectwa. AK 386(1973). S Krzyszowski Z. Ateizm,... S Acta Apostolicae Sedis (dalej: AAS) 56 (1964). S ; Paweù VI. Ecclesiam suam. Warszawa S Krzyszowski Z. Ateizm... S AAS, S KDK Miano V. Zadania Sekretariatu dla Niewierzàcych. Concilium S W skùad Sekretariatu dla Niewierzàcych weszli: kardynaù, jako przewodniczàcy, nastæpnie sekretarz i podsekretarz oraz pewna liczba kardynaùów i biskupów mianowanych przez papieýa, a takýe konsultorzy pochodzàcy z caùego úwiata. 37 AAS 60 (1968). S. 695; V. Miano. Zadania Sekretariatu... S Dembowski B. Koúcióù w dialogu z niewierzàcymi dzisiaj, w: Rozwaýanie o dialogu spoùecznym. Toruñ S. 19; Six J. F. Od Sylabusa do dialogu,(tùum. z franc.).warszawa S ; Dokument o dialogu. AK 385 (1973). S Dembowski B. Koúcióù w dialogu.. S Tenýe. S. 24; Úwiæcicki A. Socjologia niewiary w Polsce. AK 386 (1973). S Pierwszym przewodniczàcym Komisji Episkopatu ds. Dialogu z Niewierzàcymi zostaù bp K. Majdañski, a jego kolejnymi nastæpcami zostali: bp. A. Nossol, bp B. Bejze. Z inicjatywy Komisji Episkopatu odbyùo siæ w siedzibie Sekretariatu Episkopatu Polski zorganizowane 31 maja 1988 r. sympozjum na temat Niewierzàcy a Koúcióù (Materiaùy tego sympozjum zostaùy opublikowane w miesiæczniku Znak. Nr luty-marzec 1989 r.) W czerwcu 1996 r. Zebranie Plenarne Episkopatu Polski ustanowiùo nowy ukùad Komisji i Rad Episkopatu. Powstaùa wtedy takýe Rada ds. Dialogu Religijnego, pod przewodnictwem bp. Stanisùawa Gàdeckiego, skùadajàca siæ z trzech sekcji, nazwanych komitetami: Dialogu z Judaizmem, Dialogu z Religiami Niechrzeúcijañskimi, Ruchami Religijnymi i Sektami oraz Dialogu z Niewierzàcymi na czele z biskupem B. Dembowskim. Owocem prac komitetu Dialogu z Niewierzàcymi jest opublikowany w czerwcu 1999 r. dokument Niewierzàcy w parafii, pomyúlany jako pomoc dla wùaúciwego ksztaùtowania mentalnoúci duchowieñstwa, katechetów i wiernych. 41 KDK AAS 58(1966). S ; Deklaracja o stosunku Koúcioùa do religii niechrzeúcijañskich Nostra aetate, w: Sobór Watykañski II... S Chùopek J. Zarys chrzeúcijañskiej wizji czùowieka, w: R. Darowski (red), Czùowiek i úwiat, Kraków 1972, S Tamýe. S Ratzinger J. Wprowadzenie w chrzeúcijañstwo. Kraków S Tamýe. S Fromm E. Szkice z psychologii religii Warszawa S Ratzinger J. Wprowadzenie w chrzeúcijañstwo... S KDK Lelong M. O dialog z niewierzàcymi. Paris S KDK Tamýe. 53 Le Trocqer R. Kim jestem ja czùowiek? Zarys antropologii chrzeúcijañskiej. Paris S Nossol A. Teologia ýycia osoby ludzkiej. AK 76 (1971). S Wyszyñski S. U podstaw soborowej nauki o czùowieku, w: B. Bejze (red), W nurcie zagadnieñ posoborowych. Warszawa II. S AAS 58 (1966). S. 56; J. Majka, Humanizm ateistyczny a humanizm chrzeúcijañski. AK 386 (1973). S Pastuszka J. Filozofia wspóùczesna. Lublin II ; tenýe. Psychologia gùæbi. RF. Nr. 9 (1961) 4. S ; tamýe. Koncepcja czùowieka bliêniego w egzystencjalizmie. RF. Nr. 14 (1966) 4; Marks K. Rækopisy ekonomiczno-filozoficzne z r Warszawa. 1958; Garaudy R. Humanisme marxiste. Paris Najbardziej typowymi odmianami humanizmu úwieckiego sà: racjonalizm, psychologia gùæbi, egzystencjalizm, marksizm. 58 Majka J. (red.). Wspóùczesna filozofia czùowieka, wydanie powielaczowe. Wrocùaw S KDK Dæbiñski J. Zagadnienie ateizmu... S Tamýe. S Mounier E. Co to jest personalizm. Kielce S ; Granat W. Osoba ludzka. Próba definicji. Sandomierz. 1961; Wojtyùa K. Osoba i czy. Kraków. 1969; tenýe. U podstaw odnowy. Kraków KDK 12.

12 168 Józef DÆBIÑSKI 64 Wspóùczesna filozofia czùowieka... S KDK KDK KDK Remy D. L homme et le progress. Paris S Rogowski R. Antropologiczne podstawy postæpu. AK 392 (1974). S Bultot R. La doctrine du mepris du monde en Occident de S. Ambroise a Innocent III, 4, Le XI siécle. Louvain-Paris Sullivan J. The Image of God. The doctrine of S. Augustin and its influence. Dubuque Bultot R. Teologia rzeczywistoúci ziemskich a duchowoúã laikatu. Concilium S. 520; Godlewski J. F. Obywatel a religia. Warszawa. 1977; tenýe. Koúcióù rzymskokatolicki w Polsce wobec sekularyzacji ýycia publicznego. Warszawa Maloney C. Chrystus kosmiczny, (tùum. z ang.). Warszawa Duquoc C. Eschatologie et realites terrestres. Lumiere et Vie 9, S KDK Paulus VI. Origine, nature et destin de l homme, Allocution au Congres Thomiste International. La Documentation Catholique 52(1970). S Laurentin R. Rozwój a zbawienie. Warszawa S Alfaro J. Teologia postæpu ludzkiego. Warszawa S ; Teilhard de Chardin P. Úrodowisko Boýe. Czùowiek. Warszawa S ; Arnaud J. Wcielenie wiary. Warszawa S Dæbiñski J. Zagadnienie ateizmu... S Alfaro J. Teologia postæpu... S. 92; Chenu D. Teologia materii. Paris S Alfaro J. Teologia postæpu... S KDK Tamýe. 84 Rogowski R. Antropologiczne podstawy postæpu... S Skórka R. Nowa postawa Koúcioùa wobec niewierzàcych. AK 368 (1970). S Zuberbier A. Moje chrzeúcijañstwo dawniej i dziú. Znak 12 (1976). S KDK Dæbiñski J. Zagadnienie ateizmu... S Dokument o dialogu... S. 200; Six J. F. Od Sylabusa... S Lelong M. O dialog... S Dondeyne A. L Atheisme tentation du monde, reveil des dizetiens. Paris S Lelong M. O dialog... S Przeprowadzone konfrontacje niejednokrotnie pozwalajà odkryã wspólne wartoúci. Bardzo wielu ludzi podziela przecieý pewne podstawowe przekonania wyraýone choãby w przyjætej w 1948 r. Powszechnej Deklaracji Praw Czùowieka. 93 Gottier G. M. M. Horizons de l atheisme. Paris S ; König F. Vatican II le Secretariat pour les noncroyantes. Documentation Catholique 49 (1967). S Coffy R. Bóg niewierzàcych... S. 32; Lacroix J. Znaczenie i wartoúci wspóùczesnego ateizmu. Paris S Gogacz M. Ateizm znakiem czasów, w: B. Bejze (red.). W nurcie zagadnieñ posoborowych. Warszawa I. S Dudek W. Ku rozmowom z niewierzàcymi. AK 385 (1973). S ; Lelong M. O dialog... S. 131; König F. Chrzeúcijañstwo w obliczu dialogu z niewierzàcymi. Wiæê 12 (1969). Z. 9. S. 5 11; tenýe. Tezy do dialogu chrzeúcijan i marksistów. Wiæê 12 (1969). Z. 9. S ; Grudzieñ J. Koúcióù w úwiecie wspóùczesnym. Warszawa. 1975; Siemek I. O wspóùpracæ wierzàcych i niewierzàcych. Warszawa.1958; Thils G. Chrzeúcijañstwo bez religii. Warszawa. 1975; Przeùæcki M. Chrzeúcijañstwo niewierzàcych. Wiæê 12 (1969). Z. 6. S ; Zabùocki J. Wokóù dialogu chrzeúcijan i marksistów. Studia Theologica Varsaviensia 5 (1967). Z. 1. S Bagrowicz J. W sùuýbie dialogu z niewierzàcymi, w: Prawda i miùoúã. Ksiæga pamiàtkowa ku czci biskupa Bronisùawa Dembowskiego na zùoty jubileusz kapùañstwa, (praca zbiorowa). Wùocùawek S Dembowski B. Koúcióù w dialogu... S ; Krzyszowski Z. Ateizm... S. 202; Mauriac F. Le chrétien Mauriac. Paris S. 65; Zjawisko sekularyzacji i jego zwiàzek z ateizmem. AK 385 (1973). S Prawdziwy dialog, to nieustanne szukanie prawdy i uzasadnianie jej: tym samym jest to dàýenie do Boga, który jest Prawdà. Bez Boga wszystko ulega wypaczeniu: dobro, prawda, poszanowanie osób, ich szczæúcie, ich nadzieja. Moýna powiedzieã, iý naród siæ odczùowiecza w miaræ, jak siæ dechrystianizuje.

13 KOÚCIÓÙ RZYMSKOKATOLICKI WOBEC DIALOGU LUDZI WIERZÀCYCH Z NIEWIERZÀCYMI U SCHYÙKU XX WIEKU 169 BIBLIOGRAFIA 1. Bardecki A. Koúcióù epoki dialogu. Kraków Borne E. Bóg nie umarù. Paris Czùowiek i úwiat. R. Darowski (red). Kraków Dæbiñski J. Zagadnienie ateizmu w úwietle Konstytucji duszpasterskiej o Koúciele w úwiecie wspóùczesnym Gaudium et spes. Lublin (mps). 5. Dudek W. Ku rozmowom z niewierzàcymi, Ateneum Kapùañskie 385 (1973). S Eilstein H. Szkice ateistyczne. Koszalin Garaudy R. De l anathème au dialoque. Un marxiste s adresse au Concile. Paris Jan Paweù II. List apostolski Novo millenio inuente // L osservatore Romano (wyd. pol.). 22 (2001). Nr Javierre A. M. L ateismo nei Padri della Chiesa // L ateismo contemporaneo. T. 4. Torino König F. Chrzeúcijañstwo w obliczu dialogu z niewierzàcymi. Wiæê 12 (1969). Z. 9. S. 5 11; 11.Majka J. Humanizm ateistyczny a humanizm chrzeúcijañski. Ateneum Kapùañskie 386 (1973). S Paweù VI. Ecclesiam suam. Warszawa Przeùæcki M. Chrzeúcijañstwo niewierzàcych. Wiæê 12 (1969). Z. 6. S Religia w úwiecie wspóùczesnym. Zarys problematyki religiologicznej / H. Zimoñ (red.). Lublin Remy D. L homme et le progres. Paris Skórka R. Nowa postawa Koúcioùa wobec niewierzàcych // Ateneum Kapùañskie. 368 (1970). S Sobór Watykañski II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, tekst ùaciñsko-polski. Paris Steeman T. The Study of Atheism. Lovanium Úlipko T. Ateizm i etyka, Ateneum Kapùañskie 385 (1973). S Teologia fundamentalna / T. Dzidek, Ù. Kamykowski, A. Kubiú (red). T. 1. Kraków Thils G. Chrzeúcijañstwo bez religii. Warszawa Tomaszewski E. Koúcióù a ateizm // Ateneum Kapùañskie. 365(1973). S Zulehner P. M., Denz H. Wie Europa lebt und glaubit. Düsseldorf Spausdinti rekomendavo konferencijos Naujoji Europa ir humanitariniai mokslai prezidiumas Gauta: Parengta spaudai: Józef DÆBIÑSKI ROMOS KATALIKØ BAÞNYÈIA IR TIKINÈIØJØ BEI NETIKINÈIØJØ DIALOGAS BAIGIANTIS XX AMÞIUI Santrauka Neabejojant galima teigti, kad tiek Vatikano II Susirinkimo, tiek antrosios XX amþiaus pusës popieþiø atsiliepimai apie ateizmà yra ið esmës evangeliniai. Uþuot já smerkus ar stengusis Baþnyèià izoliuoti nuo pasaulio, siûloma vesti nuoðirdø dialogà su netikinèiaisiais. Ðio dialogo tikslas kurti atvirumo ir broliðkumo atmosferà. Taèiau derëtø atsiminti, kad ðis posusirinkiminis Baþnyèios atvirumas nëra krikðèioniø jautimosi maþuma pasaulyje padarinys. Tai veikiau yra gilesnio þmogiðkosios bûtybës orumo ásisàmoninimo iðraiðka. Taip pat ðis atvirumas atspindi krikðèioniðkojo mokymo raidà tikëjimo ir religijos laisvës klausimais. Ðiandienos pasaulyje ir tikintieji, ir netikintieji yra ðaukiami darbuotis vietos bendruomeniø, tëvynës ir pasaulio labui. Rûpinimasis vargðais ir stokojanèiaisiais, socialiniu teisingumu ir taika, susitaikinimu ir taikingu skirtingø kultûrø, skirtingø paþiûrø þmoniø sugyvenimu, prieðinimasis socialinei ir ekonominei nelygybei, kova su terorizmu, pagarba kiekvieno vyro ir moters orumui visa tai yra veiklos, galinèios ir turinèios suvienyti krikðèionis ir netikinèiuosius visame pasaulyje, pavyzdþiai.

14 170 Józef DÆBIÑSKI PAGRINDINIAI ÞODÞIAI: Vatikano II Susirinkimas, tikintieji, netikintieji, dialogas, ateizmas, humanizmas. KEY WORDS: The Second Vatican Council, the believers, the non-believers, the dialogue, the atheism, the humanism. Józef DÆBIÑSKI A priest in the diocese in Wloclawek, a Master of Arts in Theology and a Doctor of History. He studied theology in the Catholic University of Lublin and history in the University of Nicolas Copernicus (UMK) in Torun. He is a lecturer in the Institute of International Relations as well as the Institute of Political Science in UMK Torun. He is also an author of many books and articles concerning theology and history. Adress: ul. Bartkiewiczówny 81/41, Toruñ. Tel. (56) E mail: jdebinski@go2.pl. Józef DÆBIÑSKI Wloclaweko vyskupijos kunigas, teologijos magistras ir istorijos mokslø daktaras. Liublino katalikiðkajame universitete studijavo teologijà, N. Koperniko universitete Torûnëje istorijà. Dësto N. Koperniko universiteto Torûnëje Tarptautiniø santykiø institute, taip pat Politiniø mokslø institute. Daugelio knygø bei straipsniø teologijos ir istorijos temomis autorius. Adresas: ul. Bartkiewiczówny 81/41, Toruñ, tel. (56) , el. paðtas: jdebinski@go2.pl.

Ateizm. Czy ateista może być zbawiony?

Ateizm. Czy ateista może być zbawiony? Ateizm Czy ateista może być zbawiony? Podstawy biblijne Lecz kto się Mnie zaprze przed ludźmi, tego zaprę się i Ja przed moim Ojcem, który jest w niebie (Mt 10, 33). Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię

Bardziej szczegółowo

RECENZJE SS. XVII+ 319.

RECENZJE SS. XVII+ 319. RECENZJE,-------- Prawo Kanoniczne 58 (2015) nr 3 Paolo Gherri, Introduzione al diritto amministrativo canonico. Fondamenti, Giuffre Editore, Milano 2015, SS. XVII+ 319. W katolickiego, podobnie jak w

Bardziej szczegółowo

X. NAUCZANIE KOŚCIOŁA

X. NAUCZANIE KOŚCIOŁA X. NAUCZANIE KOŚCIOŁA - nauczanie Papieża - dokumenty Stolicy Apostolskiej - dokumenty Soborów oraz Biskupów - Prawo Kanoniczne AUTOR TYTUŁ NUMER STATUS - Znak nr 7-9 (1982) Społeczne nauczanie KK. X.

Bardziej szczegółowo

Kryteria ocen z religii kl. 4

Kryteria ocen z religii kl. 4 Kryteria ocen z religii kl. 4 Ocena celująca - spełnia wymagania w zakresie oceny bardzo dobrej - prezentuje treści wiadomości powiązane ze sobą w systematyczny układ - samodzielnie posługuje się wiedzą

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym

Bardziej szczegółowo

Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, oraz: - wykazuje w jaki sposób powstała Biblia. - opisuje symbole Ewangelistów w sztuce sakralnej

Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, oraz: - wykazuje w jaki sposób powstała Biblia. - opisuje symbole Ewangelistów w sztuce sakralnej WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Religia klasa 5 : oceny dopuszczająca i dostateczna : oceny dobra, bardzo dobra, celująca Uwaga dotycząca oceniania na każdym poziomie wymagań: Aby uzyskać kolejną,

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

Duchowoúã i media wzajemne relacje

Duchowoúã i media wzajemne relacje ISSN 1392-74-50 SOTER 2005.16(44) Krzysztof BURSKI Duchowoúã i media wzajemne relacje The media have become one of the most important areas of present day human living and they are constantly being developed.

Bardziej szczegółowo

Koncepcja etyki E. Levinasa

Koncepcja etyki E. Levinasa Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie

Bardziej szczegółowo

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).

2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14). Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest

Bardziej szczegółowo

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z religii dla klasy VIII

Wymagania edukacyjne z religii dla klasy VIII Wymagania edukacyjne z religii dla klasy VIII ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. ODPOWIEDZIALNI ZA ŚWIAT 2. Aktywnie uczestniczy w lekcji i biegle posługuje

Bardziej szczegółowo

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1 Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, poziom drugi Sylabus modułu: Wybrane zagadnienia współczesnej antropologii 11-R2S-12-r2_1 1. Informacje ogólne koordynator

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wstęp 3.

SPIS TREŚCI. Wstęp 3. SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje

Bardziej szczegółowo

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, pierwszy stopień

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, pierwszy stopień Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, pierwszy stopień Sylabus modułu: Wybrane aspekty światopoglądu chrześcijańskiego (11-R1S-12-r1_29) 1. Informacje ogólne

Bardziej szczegółowo

Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych. Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz

Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych. Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz Program nauczania biblijnego uczniów klas gimnazjalnych Program powstaje pod kierunkiem Elżbiety Bednarz Klasa I Ja i Bóg na co dzień Redaktor: Michał Stępień Nauka o Jezusie Chrystusie Jezus Syn Boży

Bardziej szczegółowo

W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego

W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego Sens życia Gdy na początku dnia czynię z wiarą znak krzyża, wymawiając słowa "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego", Bóg uświęca cały czas i przestrzeń, która otworzy

Bardziej szczegółowo

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk

Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki. Izabella Andrzejuk Osoba podstawą i zadaniem pedagogiki Izabella Andrzejuk Plan wystąpienia 1. Człowiek jako osoba 1. Relacje osobowe 2. Istota wychowania 1. Znaczenie relacji osobowych w wychowaniu 3. Pedagogika, filozofia

Bardziej szczegółowo

Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji

Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji Wychowanie ku pełni człowieczeństwa wyzwaniem dla edukacji Ks. dr Jacek Czaplicki KS-4 Wychowanie ku wartościom - szanse i zagrożenia" 1 G. C. Berkouwer konstatuje: "Dziś bardziej niż kiedykolwiek, pytanie

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja światopoglądów

Klasyfikacja światopoglądów Bóg Wszechświat Klasyfikacja światopoglądów Zebranie obrazków i przemyśleń Jesień 2018 wojtek@pp.org.pl http://wojtek.pp.org.pl Klasyfikacja światopoglądów Od pewnego czasu przekonany jestem, że istnieją

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza

WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej

Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. ODPOWIEDZIALNI ZA ŚWIAT 2. Aktywnie uczestniczy w lekcji

Bardziej szczegółowo

ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE

ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD NEW AGE ŚWIATOPOGLĄD względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata czerpanych z rozmaitych dziedzin kultury, głównie z nauki, sztuki,

Bardziej szczegółowo

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy

Bardziej szczegółowo

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół podstawowych. Minimum programowe nie uwzględnia podziału treści materiału

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13

SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE 9 WPROWADZENIE 13 CZĘŚĆ IV ŻYCIE I DUCH I. Zycie, jego dwuznaczności i poszukiwanie życia niedwuznacznego 19 A. Wielowymiarowa jedność życia 19 1. Zycie: esencja i egzystencja

Bardziej szczegółowo

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia.

Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy

Bardziej szczegółowo

Pierwszorzêdnym autorem Pisma œw. jest Duch Œwiêty, a drugorzêdnymi ludzie natchnieni przez Ducha Œw. zwani hagiografami.

Pierwszorzêdnym autorem Pisma œw. jest Duch Œwiêty, a drugorzêdnymi ludzie natchnieni przez Ducha Œw. zwani hagiografami. PYTANIA DLA OSóB PRZYGOTOWUJ¹CYCH SIê DO PRZYJêCIA SAKRAMENTU BIERZMOWANIA W PARAFII ŒW. RODZINY W S³UPSKU 1.Co to jest religia? Religia jest to ³¹cznoœæ cz³owieka z Panem Bogiem. 2.Co to jest Pismo œwiête?

Bardziej szczegółowo

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej

Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie. Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Ze Zmartwychwstałym w społeczeństwie Podręcznik do religii dla I klasy szkoły zawodowej Człowiek sumienia 19 Każdy dzień życia człowieka wypełniony jest dużymi i małymi wyborami. To one nadają ludzkiemu

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Tom VIII/1. Przedmowa do wydania polskiego. Od wydawcy 1. Wykaz skrótów 23 CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE

Spis treści. Tom VIII/1. Przedmowa do wydania polskiego. Od wydawcy 1. Wykaz skrótów 23 CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE Tom VIII/1 Przedmowa do wydania polskiego VII Od wydawcy 1 Wykaz skrótów 23 CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE Braterstwo chrześcijańskie 31 Uwaga wstępna 31 Analiza danych historycznych 32 Pojęcie brata

Bardziej szczegółowo

Bibliografia prac naukowych Ks. Stanisława Olejnika. Studia Theologica Varsaviensia 6/1, 285-288

Bibliografia prac naukowych Ks. Stanisława Olejnika. Studia Theologica Varsaviensia 6/1, 285-288 Bibliografia prac naukowych Ks. Stanisława Olejnika Studia Theologica Varsaviensia 6/1, 285-288 1968 Studia Theol. Varsav. 6 (1968) nr 1 Bibliografia prac naukowych Ks. Stanisława Olejnika 1948 1. Pełna

Bardziej szczegółowo

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Wiesław M. Macek. Teologia nauki. według. księdza Michała Hellera. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wiesław M. Macek Teologia nauki według księdza Michała Hellera Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2010 Na początku było Słowo (J 1, 1). Książka ta przedstawia podstawy współczesnej

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych ucznia dla drugiej klasy liceum ogólnokształcącego wg Wydawnictwa św.

Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych ucznia dla drugiej klasy liceum ogólnokształcącego wg Wydawnictwa św. Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych ucznia dla drugiej klasy liceum ogólnokształcącego wg Wydawnictwa św. Stanisława BM w Krakowie I. Wierność prawdzie. Wiara i rozum są

Bardziej szczegółowo

Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI

Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,

Bardziej szczegółowo

JOSEPH RATZINGER KOŚCIÓŁ ZNAK WŚRÓD NARODÓW, TOM 1 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE

JOSEPH RATZINGER KOŚCIÓŁ ZNAK WŚRÓD NARODÓW, TOM 1 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE JOSEPH RATZINGER KOŚCIÓŁ ZNAK WŚRÓD NARODÓW, TOM 1 SPIS TREŚCI Przedmowa do wydania polskiego Od wydawcy Wykaz skrótów CZĘŚĆ A BRATERSTWO CHRZEŚCIJAŃSKIE Braterstwo chrześcijańskie Uwaga wstępna Analiza

Bardziej szczegółowo

Ks. dr Tadeusz Zadykowicz

Ks. dr Tadeusz Zadykowicz Ks. dr Tadeusz Zadykowicz Biogram naukowy W 1988-94 odbył studia z filozofii i teologii w Wyższym Seminarium Duchownym w Białymstoku; magisterium uzyskał na Wydziale Teologii KUL na podstawie pracy Ideowe

Bardziej szczegółowo

Chrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa.

Chrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa. Chrześcijaństwo Chrześcijaństwo jest jedną z głównych religii monoteistycznych wyznawanych na całym świecie. Jest to największa religia pod względem wyznawców, którzy stanowią 1/3 całej populacji. Najliczniej

Bardziej szczegółowo

KULTUROTWÓRCZA ROLA BIBLII

KULTUROTWÓRCZA ROLA BIBLII Kierunek Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rok akademicki 2012/2013 kulturoznawstwo stopień pierwszy studia stacjonarne Forma zajęć: KULTUROTWÓRCZA ROLA BIBLII wykład

Bardziej szczegółowo

Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat?

Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat? Zbigniew Jan Paweł Kubacki SJ Strumiłowski Kościół, religie Piękno i zbawienie świat? O jedyności i powszechności zbawczej Kościoła oraz zbawczej roli religii niechrześcijańskich 86 Myśl Teologiczna Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami).

Jezus przed swoim ukrzyżowaniem w modlitwie do Ojca wstawiał się za swoimi uczniami (i za nami). Lekcja 3 na 20 października 2018 A nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy przez ich słowo uwierzą we mnie. Aby wszyscy byli jedno, jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w tobie, aby i oni w nas jedno byli,

Bardziej szczegółowo

Droga Do Boga BÓG STWORZYÙ NASZ ÚWIAT 1 2 BÓG STWORZYÙ NAS CZÙOWIEK STAÙ SIÆ ISTOTÀ ÝYWÀ 3

Droga Do Boga BÓG STWORZYÙ NASZ ÚWIAT 1 2 BÓG STWORZYÙ NAS CZÙOWIEK STAÙ SIÆ ISTOTÀ ÝYWÀ 3 Droga Do Boga BÓG STWORZYÙ NASZ ÚWIAT 1 Na poczàtku stworzyù Bóg niebo i ziemiæ. Rdz 1,1 Poniewaý w nim zostaùo stworzone wszystko, co jest na niebie i na ziemi...; wszystko przez niego i dla niego zostaùo

Bardziej szczegółowo

Jan Paweł II - encyklika Fides et Ratio o relacjach między wiarą a rozumem

Jan Paweł II - encyklika Fides et Ratio o relacjach między wiarą a rozumem Jan Paweł II - encyklika Fides et Ratio o relacjach między wiarą a rozumem Adam Piłat AGH Akademia Górniczo Hutnicza Katedra Automatyki i Inżynierii Biomedycznej Al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Kraków,

Bardziej szczegółowo

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to

Bardziej szczegółowo

Marcin Wieczorek Nowy Nurt - pismo dialogu wewnàtrzpokoleniowego

Marcin Wieczorek Nowy Nurt - pismo dialogu wewnàtrzpokoleniowego Marcin Wieczorek Nowy Nurt - pismo dialogu wewnàtrzpokoleniowego Kolejne lata ksztaùtowania siæ obiegu literatury polskiej po 1989 r. prowadziùy do wzglædnej stabilizacji sytuacji instytucji literackich.

Bardziej szczegółowo

- uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy

- uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy Kryteria oceniania z religii kl. I gimnazjum Ocena celująca - uczeń posiadł wiedzę i umiejętności znacznie przekraczające program nauczania katechezy - twórczo rozwija własne uzdolnienia oraz dba o własną

Bardziej szczegółowo

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus

WSHiG Karta przedmiotu/sylabus WSHiG Karta przedmiotu/sylabus KIERUNEK SPECJALNOŚĆ TRYB STUDIÓW SEMESTR Turystyka i Rekreacja Obsługa Ruchu Turystycznego, Hotelarstwo i Gastronomia, Zarządzanie i Marketing w Hotelarstwie, Gastronomii,

Bardziej szczegółowo

Rewolta egzystencjalna. Søren Kierkegaard i Friedrich Nietzsche

Rewolta egzystencjalna. Søren Kierkegaard i Friedrich Nietzsche Rewolta egzystencjalna Søren Kierkegaard i Friedrich Nietzsche Cechy ruchu egzystencjalnego Egzystencjalizm głosi, że filozofia, która chciała wyjaśnić byt doszła do kresu. Egzystencjaliści odkrywają,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa

WYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa WYMAGANIA Z RELIGII 1. Świadkowie Chrystusa często nie przynosi go na lekcje. definiuje, czym jest lęk; określa sposoby odnoszenia się do Boga na wzór Jezusa. potrafi podać z nauczyciela zasady życia wspólnoty

Bardziej szczegółowo

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co

Bardziej szczegółowo

1. Fundamentalizm jako ruch religijny

1. Fundamentalizm jako ruch religijny Aspekty zagadnienia 1. Zjawisko fundamentalizmu biblijnego 2. Fundamentalistyczna lektura Biblii i jej charakterystyczne cechy 3. Zagrożenia płynące z fundamentalistycznej lektury Biblii 1. Fundamentalizm

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I

Spis treści. Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I Spis treści Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I PEDAGOGIKA jako nauka i JEJ podstawy Rozdział I Pedagogika geneza i rozwój 25 1. Pojęcie pedagogiki jako nauki 25 1.1. Pojęcia pedagogiki w świetle literatury

Bardziej szczegółowo

Społeczne aspekty kultury

Społeczne aspekty kultury Kierunek Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II rok akademicki 2012/2013 kulturoznawstwo stopień drugi studia stacjonarne Forma zajęć: Społeczne aspekty kultury konwersatorium

Bardziej szczegółowo

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA

FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Andrzej Marek Nowik FILOZOFICZNA KONCEPCJA NARODU I PAŃSTWA W UJĘCIU PROF. MIECZYSŁAWA GOGACZA Publikacja Mądrość buduje państwo 1 stanowi istotny punkt w rozwoju filozoficznej koncepcji narodu i państwa

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wykaz skrótów...9 Wstęp... 11

SPIS TREŚCI. Wykaz skrótów...9 Wstęp... 11 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów...........................................9 Wstęp.................................................. 11 I. TEOLOGICZNE PODSTAWY REGUŁ O TRZYMANIU Z KOŚCIOŁEM Piotr Kasiłowski SJ

Bardziej szczegółowo

Zbigniew Marek SJ. Religia. pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM

Zbigniew Marek SJ. Religia. pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM Zbigniew Marek SJ Religia pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM Spis treści Przedmowa..............................................................7 Wstęp..................................................................

Bardziej szczegółowo

UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA

UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY PRZECIW ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY ATEISTYCZNE 1 1. Argument z istnienia zła. (Argument ten jest jedynym, który ateiści przedstawiają jako

Bardziej szczegółowo

Spór o poznawalność świata

Spór o poznawalność świata ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.

Bardziej szczegółowo

Gerhard Kardynał Müller. Posłannictwo i misja

Gerhard Kardynał Müller. Posłannictwo i misja Gerhard Kardynał Müller P Posłannictwo i misja Spis treści Przedmowa... 7 Rozdział I Papieże historii mojego życia 1. Powstawanie moich przekonań religijnych... 11 2. Moje katolickie dzieciństwo i młodość...

Bardziej szczegółowo

DIALOG LUDZI WIERZĄCYCH Z NIEWIERZĄCYMI W ŚWIETLE II SOBORU WATYKAŃSKIEGO I NAUCZANIA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II

DIALOG LUDZI WIERZĄCYCH Z NIEWIERZĄCYMI W ŚWIETLE II SOBORU WATYKAŃSKIEGO I NAUCZANIA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II Ks. Józef Dębiński* DIALOG LUDZI WIERZĄCYCH Z NIEWIERZĄCYMI W ŚWIETLE II SOBORU WATYKAŃSKIEGO I NAUCZANIA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II Wprowadzenie Zagadnienie ateizmu jest bez wątpienia swoistym znakiem czasu,

Bardziej szczegółowo

SZTUKA POLSKA A KOŚCIÓŁ DZISIAJ

SZTUKA POLSKA A KOŚCIÓŁ DZISIAJ SZTUKA POLSKA A KOŚCIÓŁ DZISIAJ Analiza sztuki sakralnej w perspektywie Jubileuszu 1050. rocznicy Chrztu Polski OD WYDAWCY 9 WPROWADZENIE 17 ZAGADNIENIA FUNDAMENTALNE ks. Witold Kawecki Istota kulturowych

Bardziej szczegółowo

ADORACJA EUCHARYSTYCZNA

ADORACJA EUCHARYSTYCZNA ADORACJA EUCHARYSTYCZNA Gdy w środowisku chrześcijańskim mówi się o adoracji, spontanicznie i słusznie myślimy o adoracji Najświętszego Sakramentu. Ona jest źródłem i uprzywilejowanym miejscem wszelkiej

Bardziej szczegółowo

Darmowy fragment www.bezkartek.pl

Darmowy fragment www.bezkartek.pl Wydawnictwo WAM, 2008 Redakcja naukowa dr hab. KRYSTYNA ABLEWICZ, prof. WSF-P Ignatianum Korekta JADWIGA ŚWIĄTEK Projekt okładki i stron tytułowych ANDRZEJ SOCHACKI ISBN 978-83-7505-079-0 WYDAWNICTWO WAM

Bardziej szczegółowo

Widzieć Oceniać Działać. czyli trochę o metodzie formacji w

Widzieć Oceniać Działać. czyli trochę o metodzie formacji w Widzieć Oceniać Działać czyli trochę o metodzie formacji w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży. Plan spotkania Wstęp Geneza Widzieć Oceniać Działać Przykład Warsztaty (30 min) Podsumowanie (30 min) Wstęp

Bardziej szczegółowo

Teoria potencjalności (capabilities approach)

Teoria potencjalności (capabilities approach) Teoria potencjalności (capabilities approach) 1987-1993: współpraca z Amartyą Senem w WIDER w Helsinkach Zdolności wewnętrzne własności człowieka, które przy odpowiednim jego funkcjonowaniu w ramach właściwych

Bardziej szczegółowo

Pięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja

Pięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Pięćdziesiątnica i Paruzja 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Kontekst Odnowy DŚ został wylany w Odnowie na świat pełen poważnych podziałów, włącznie

Bardziej szczegółowo

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty

Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Trójca Święta wzór doskonałej wspólnoty Prawda o Bogu w Trójcy Jedynym należy do największych tajemnic chrześcijaństwa, której nie da się zgłębić do końca. Można jedynie się do niej zbliżyć, czemu mają

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne

Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne Efekty kształcenia dla kierunku studiów Bezpieczeństwo Wewnętrzne Jednostka prowadząca kierunek studiów: Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych Kierunek studiów: Bezpieczeństwo wewnętrzne Poziom kształcenia:

Bardziej szczegółowo

dr Jerzy M. NIEPSUJ Warszawa/Londyn UKSW/PUNO, r.

dr Jerzy M. NIEPSUJ Warszawa/Londyn UKSW/PUNO, r. dr Jerzy M. NIEPSUJ Warszawa/Londyn UKSW/PUNO, 22.02.2009 r. Praca stworzyła człowieka! Ora et labora! Arbeit macht frei! Kto nie pracuje ten nie je! 2 PLAN WYKŁADU 1. Wprowadzenie wyjaśnienie i uzasadnienie

Bardziej szczegółowo

Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła

Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła ISSN 1392-7450 SOTER 2011.37(65) Egzystencjalny wymiar kerygmatu Apostoła Pawła Pranešimas skaitytas tarptautinėje mokslinėje konferencijoje Evangelizacija šiandienos pasaulyje: ištakos, iššūkiai, perspektyvos.

Bardziej szczegółowo

Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997

Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 ks. XI 1. Wyznania nie informują Boga, o czym i tak wie, lecz są wyrazem miłości Augustyna do Boga jako Ojca. 2. Augustyn pragnie poznać Prawo

Bardziej szczegółowo

BERNARD SESBOÜÉ SŁOWO ZBAWIENIA SPIS TREŚCI

BERNARD SESBOÜÉ SŁOWO ZBAWIENIA SPIS TREŚCI BERNARD SESBOÜÉ SŁOWO ZBAWIENIA SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Prezentacja (B. Sesboüé SJ) FAZA PIERWSZA. OD POCZĄTKÓW DO SOBORU TRYDENCKIEGO. APOLOGIA WIARY I METODA DYSKURSU DOGMATYCZNEGO (B. Sesboüé SJ)

Bardziej szczegółowo

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej

Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Maciej Olejnik Liturgia jako święta gra. Elementy teatralizacji w tzw. Mszy Trydenckiej Wprowadzenie: Przedmiotem mojej pracy jest problem przenikania świata teatru do katolickiej liturgii łacińskiej.

Bardziej szczegółowo

Bp H. Tomasik: Przed nami czas zadań

Bp H. Tomasik: Przed nami czas zadań W najbliższą niedzielę zakończy się Rok Wiary. Jakie będą jego owoce? Biskup Henryk Tomasik przedstawia kilka propozycji: poszanowanie dnia świętego, systematyczne uczestnictwo w niedzielnej Mszy Świętej,

Bardziej szczegółowo

Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).

Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne

Bardziej szczegółowo

Studium biblijne numer 13. List do Efezjan 1,4. Andreas Matuszak. InspiredBooks

Studium biblijne numer 13. List do Efezjan 1,4. Andreas Matuszak. InspiredBooks Studium biblijne numer 13. List do Efezjan 1,4 Andreas Matuszak InspiredBooks listopad 2013, dla niniejszego wydania Ver. 1.0 www.inspiredbooks.de List do Efezjan 1,4 Andreas Matuszak InspiredBooks Miłość

Bardziej szczegółowo

Pozycja w rankingu autorytetów: 1

Pozycja w rankingu autorytetów: 1 Imię: Karol Józef Nazwisko: Wojtyła Imiona rodziców: Ojciec Karol, Matka Emilia. Rodzeństwo: brat Edmund Miejsce urodzenia: Wadowice Kraj: Polska Miejsce zamieszkania: Wadowice, Kraków, Watykan. Miejsce

Bardziej szczegółowo

kształcenia modułu TP2_2 Poznanie różnorakich form działalności pastoralnej Kościoła. TkMA_W05

kształcenia modułu TP2_2 Poznanie różnorakich form działalności pastoralnej Kościoła. TkMA_W05 NAZWA MODUŁU KSZTAŁCENIA: Teologia pastoralna II NAZWA W JĘZYKU ANGIELSKIM: Pastoral Theology II KOD MODUŁU: 13-TS-14-TP2, 13-TN-13-TP2 KIERUNEK STUDIÓW: teologia POZIOM STUDIÓW: jednolite magisterskie

Bardziej szczegółowo

KRÓTKI KATECHIZM DZIECKA PRZYGOTOWUJĄCEGO SIĘ DO PIERWSZEJ SPOWIEDZI I KOMUNII ŚWIĘTEJ

KRÓTKI KATECHIZM DZIECKA PRZYGOTOWUJĄCEGO SIĘ DO PIERWSZEJ SPOWIEDZI I KOMUNII ŚWIĘTEJ KRÓTKI KATECHIZM DZIECKA PRZYGOTOWUJĄCEGO SIĘ Materiały wykorzystywane w przygotowywaniu dziecka do I Spowiedzi i Komunii świętej w Parafii Alwernia DO PIERWSZEJ SPOWIEDZI I KOMUNII ŚWIĘTEJ KRÓTKI KATECHIZM

Bardziej szczegółowo

SEMINARIUM ODNOWY W DUCHU ŚWIĘTYM

SEMINARIUM ODNOWY W DUCHU ŚWIĘTYM SEMINARIUM ODNOWY W DUCHU ŚWIĘTYM Tydzień wprowadzający Bóg nas "...wezwał świętym powołaniem nie na podstawie naszych czynów, lecz stosownie do własnego postanowienia i łaski, która nam dana została w

Bardziej szczegółowo

KULISZ, Józef: Wiara i kultura miejscem teologii fundamentalnej. Warszawa : Rhetos, s. ISBN

KULISZ, Józef: Wiara i kultura miejscem teologii fundamentalnej. Warszawa : Rhetos, s. ISBN Recenzia 65 KULISZ, Józef: Wiara i kultura miejscem teologii fundamentalnej. Warszawa : Rhetos, 2012. 256 s. ISBN 978 83 89781 64 2 Prezentowana książka składa się z trzech części. Pierwsza z nich zatytułowana

Bardziej szczegółowo

Uczeń spełnia wymagania

Uczeń spełnia wymagania WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Religia klasa 6 : oceny dopuszczająca i dostateczna : oceny dobra, bardzo dobra, celująca Uwaga dotycząca oceniania na każdym poziomie wymagań: Aby uzyskać kolejną,

Bardziej szczegółowo

SPOWIED W TRZECH KOŒCIO ACH CHRZEŒCIJAÑSKICH JAN POSPIESZALSKI O EKUMENIZMIE

SPOWIED W TRZECH KOŒCIO ACH CHRZEŒCIJAÑSKICH JAN POSPIESZALSKI O EKUMENIZMIE m³odzi... ekumenizm...... bóg SPOWIED W TRZECH KOŒCIO ACH CHRZEŒCIJAÑSKICH JAN POSPIESZALSKI O EKUMENIZMIE STRZEC WARTOŒCI RODZINY JARMARK JAKUBOWY Drodzy Czytelnicy, mija rok naszej ekumenicznej wspóùpracy...

Bardziej szczegółowo

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania

Bardziej szczegółowo

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła

CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,

Bardziej szczegółowo

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można

Bardziej szczegółowo

PRAWDA W ŻYCIU CZŁOWIEKA

PRAWDA W ŻYCIU CZŁOWIEKA PRAWDA W ŻYCIU CZŁOWIEKA WŁODZIMIERZ ZATORSKI OSB PRAWDA W ŻYCIU CZŁOWIEKA Opracowanie graficzne: JAN NIEć Redakcja: ALDONA SKUDRZYK TERESA LUBOWIECKA Korekta: ANNA NOWAK Superiorum permissu: Opactwo

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Przedmiot: etyka Klasy: VI Rok szkolny: 2015/2016 Szkoła: Szkoła Podstawowa im. Batalionów AK Gustaw i Harnaś w Warszawie ul. Cyrklowa 1 Nauczyciel prowadzący: mgr Piotr

Bardziej szczegółowo

YK KKK

YK KKK YK 367-377 KKK 2197-2257 1 1 brzmienie Wj 20, 12 Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie. Pwt 5, 16 Czcij swego ojca i swoją matkę, jak ci nakazał Pan, Bóg

Bardziej szczegółowo

Adwent i Narodzenie Pańskie

Adwent i Narodzenie Pańskie Wierzę w Chrystusa Boga-Człowieka Adwent i Narodzenie Pańskie ISBN: 9788387487836 Wydawca: Archidiecezja Poznańska Redakcja: ks. Szymon Stułkowski Ilustracja (str. tytułowa): Agnieszka Wiśniewska i Julian

Bardziej szczegółowo

Jan Paweł II Adhortacja Apostolska Christifideles Laici X. 132 Jan Paweł II Adhortacja Apostolska Christifideles Laici X. 206 Jan Paweł II Adhortacja

Jan Paweł II Adhortacja Apostolska Christifideles Laici X. 132 Jan Paweł II Adhortacja Apostolska Christifideles Laici X. 206 Jan Paweł II Adhortacja X. NAUCZANIE KOŚCIOŁA - nauczanie Papieża - dokumenty Stolicy Apostolskiej - dokumenty Soborów oraz Biskupów - Prawo Kanoniczne AUTOR TYTUŁ NUMER STATUS Znak nr 7-9 (1982) Społeczne nauczanie KK. X. 77

Bardziej szczegółowo

KS. RENÉ LAURENTIN MATKA PANA KRÓTKI TRAKTAT TEOLOGII MARYJNEJ WYDANIE INTEGRALNE SPIS TREŚCI

KS. RENÉ LAURENTIN MATKA PANA KRÓTKI TRAKTAT TEOLOGII MARYJNEJ WYDANIE INTEGRALNE SPIS TREŚCI KS. RENÉ LAURENTIN MATKA PANA KRÓTKI TRAKTAT TEOLOGII MARYJNEJ WYDANIE INTEGRALNE SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Słowo wstępne. Ks. René Laurentin i jego krótki traktat teologii maryjnej (S. C. Napiórkowski

Bardziej szczegółowo

NAZWA MODUŁU KSZTAŁCENIA:

NAZWA MODUŁU KSZTAŁCENIA: NAZWA MODUŁU KSZTAŁCENIA: Teologia pastoralna I NAZWA W JĘZYKU ANGIELSKIM: Pastoral Theology I KOD MODUŁU: 13-TS-14-TP1, 13-TN-14-TP1 KIERUNEK STUDIÓW: teologia POZIOM STUDIÓW: jednolite magisterskie PROFIL

Bardziej szczegółowo

Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka

Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej

Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej Kryteria oceniania z religii dla klasy VIII szkoły podstawowej ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. ODPOWIEDZIALNI ZA ŚWIAT 2. Aktywnie uczestniczy w lekcji

Bardziej szczegółowo

RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA

RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień

Bardziej szczegółowo

Mater Ecclesiae MARYJA MATKĄ CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA I KAŻDEGO CZŁOWIEKA REDEMPTORIS MATER. czytaj dalej MATKA KOŚCIOŁA

Mater Ecclesiae MARYJA MATKĄ CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA I KAŻDEGO CZŁOWIEKA REDEMPTORIS MATER. czytaj dalej MATKA KOŚCIOŁA Mater Ecclesiae MARYJA MATKĄ CHRYSTUSA, KOŚCIOŁA I KAŻDEGO CZŁOWIEKA REDEMPTORIS MATER dalej MATKA KOŚCIOŁA Święto Maryi, Matki Kościoła, obchodzone jest w poniedziałek po uroczystości Zesłania Ducha Świętego.

Bardziej szczegółowo

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, II stopień Sylabus modułu: Duchowość rodziny w kontekście pluralizmu

Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, II stopień Sylabus modułu: Duchowość rodziny w kontekście pluralizmu Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: nauki o rodzinie, II stopień Sylabus modułu: Duchowość rodziny w kontekście pluralizmu religijnego (11-R2S-12-r2_13) 1. Informacje ogólne

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚ CI KSIĘGA PIERWSZA

SPIS TREŚ CI KSIĘGA PIERWSZA SPIS TREŚ CI Wprowadzenie... 5 Przedmowa Rufina... 45 KSIĘGA PIERWSZA Przedmowa... 51 ROZDZIAŁ I. O Bogu... 58 (1 3. Bóg Istota niecielesna. 4 7. Bóg jest duchem. 8 9. Bóg jest niepodzielny.) Fragmenty

Bardziej szczegółowo

Dokumenty Kościoła o małżeństwie i rodzinie

Dokumenty Kościoła o małżeństwie i rodzinie Dokumenty Kościoła o małżeństwie i rodzinie Kościół rzymskokatolicki zawsze otaczał małżeństwo i rodzinę szczególną troską. Wskazywał na ich niezastąpioną rolę w rozwoju człowieka i społeczeństwa. Genezy

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16 SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...

Bardziej szczegółowo