UNIJNE PRAWO GOSPODARCZE (Maciej Bernatt) Wykład dla II r. st. magisterskich

Transkrypt

1 UNIJNE PRAWO GOSPODARCZE (Maciej Bernatt) Wykład dla II r. st. magisterskich

2 Struktura wykładu: 1. Prawo rynku wewnętrznego jako podstawa procesów integracji gospodarczej w UE 2. Swobody przepływu 3. Reguły konkurencji 4. Repetytorium Podstawowe materiały: Prawo materialne UE. Vademecum. Pod red. A. Zawidzkiej-Łojek i R. Grzeszczaka, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, wyd. 4, W-wa A. Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny, Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, W-wa Zob. też materiały dydaktyczne na profilu M. Bernatta na stronie WZ

3 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 1. Unia Europejska historia i istota: (a) od trzech wspólnot europejskich (1951/1957), przez UE w formule trzech filarów (1992) do jednolitej UE na podstawie Traktatu z Lizbony obowiązującego od r. (b) podstawy prawne UE: Traktat o Unii Europ., TUE (cele; zasady demokratyczne; ramy instytucjonalne; wzmocniona współpraca; wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) oraz Traktat o Funkcjonowaniu UE, TFUE (c) przyszłość UE 2. Polska członkiem UE od na zasadach Traktatu Akcesyjnego: (a) prymat prawa UE nad prawem polskim (b) bezpośrednie stosowanie prawa UE (głównie rozporządzeń)

4 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 3. Integracja gospodarcza jako jeden z głównych celów UE (preambuła i art. 3 i 4 TUE; różne postanowienia TFUE); stosunek do innych celów 4. Integracja gospodarcza w ramach UE głównie poprzez ustanowienie rynku wewnętrznego i ustanowienie unii gospodarczej i walutowej ; inne polityki i działania gospodarcze UE (art. 3 i 4 TUE i różne postanowienia TFUE); 5. Ustanowienie rynku wewnętrznego i ustanowienie unii gospodarczej i walutowej wśród kompetencji UE (a) wśród kompetencji wyłącznych unia celna, ustanowienie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, polityka pieniężna w strefie euro (art. 3 ust. 1 lit. a/, b/ i c/tfue) (b) rynek wewnętrzny wśród kompetencji dzielonych (art. 4 ust. 2 pkt a TFUE) (c) inne sektorowe i horyzontalne polityki i działania UE a ustanowienie rynku wewnętrznego

5 Podstawowe pojęcia dot. rynku wewn. Pojęcie swobód i reguł konkurencji Zasada niedyskryminacji (art. 18 TFUE): znaczenie, przynależność państwowa, bezpośrednia skuteczność, dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia Zasada niedyskryminacji a przeszkody w swobodnym przepływie Harmonizacja (dyrektywy, harmonizacja minimalna) Zasada wzajemnego uznania a wymagania konieczne interesu publicznego Rola Trybunału Sprawiedliwości UE (zasady a wyjątki od nich)

6 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego 6. Ustanowienie rynku wewnętrznego a ustanowienie reguł konkurencji (a) pojęcie rynku wewnętrznego (art. 26 ust. 2 TFUE); obszar bez granic wewnętrznych + swobody przepływu + inne postanowienia TFUE (b) reguły konkurencji jako inne postanowienia TFUE (wspólne reguły w dziedzinie konkurencji) tytuł VII części III (c) podstawowa rola reguł konkurencji dla ustanowienia i zapewnienia rynku wewnętrznego, chociaż eliminacja przez Traktat z Lizbony - zadania stworzenia systemu niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym (ex art. 3 ust. 1 lit. g/ TWE); wolna konkurencja tylko jako element otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją jako podstawy UGW (art. 119 ust. 1 i 2 TFUE; ex art. 4 ust. 1 i 2 in fine TWE)

7 1. Istota i podstawy prawne rynku wewnętrznego Wykład nie obejmuje: a) szczegółowych regulacji rynku wewnętrznego b) gospodarczych polityk i działań UE o charakterze sektorowym, w tym: - wspólnej polityki rolnej i rybołówstwa - (zewnętrznej) wspólnej polityki handlowej - polityki gospodarczej i pieniężnej - wspólnej polityki transportowej - innych polityk i działań UE, w tym w sektorach infrastrukturalnych (np. w energetyce, komunikacji elektronicznej). W odniesieniu do dwóch ostatnich obszarów zob. podręcznik: Prawo UE. Polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne, pod red. A. Jurkowskiej i T. Skocznego, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2010.

8 2. Swobody przepływu 2.1. Ogółem 1. Podstawy prawne: A. SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW [1] (1) /1/ Podstawa prawna: cz. III. Tytuł II (art TFUE) B. SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB, USŁUG I KAPITAŁU (cz. III tytuł IV TFUE) [2] 2.1. Swobodny przepływ osób (2) Swoboda przepływu pracowników (rozdz. 1: art TFUE) /2/ Swoboda przedsiębiorczości (rozdz. 2: art TFUE) /3/ 2.2. Swobodny przepływ usług (3) /4/ (rozdz. 3: art TFUE) swoisty wyjątek: WPT (tytuł VI TFUE) 2.3. Swobodny przepływ kapitału i płatności (4): kapitału /5/ i płatności /6/(rozdz. 4: art TFUE)

9 2. Swobody przepływu 2.1. Ogółem 2. Istota i struktura swobód przepływu : a) wolności gospodarcze ustanowione poprzez bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek zakazów skierowanych do państw członkowskich (PC jako podmioty zobowiązane ze swobód); traktatowa dopuszczalność ograniczeń b) swobodny przepływ (1) towarów, (2) ludzi (pracy najemnej i pracy na własny rachunek, świadczenia usług) i (3) kapitału ; rozgraniczenie między tymi czynnikami c) zakres przedmiotowy + zakres podmiotowy + treść + wyjątki (ograniczenia i wyłączenia) d) stosunek między swobodami/konwergencja swobód

10 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 1. Swobodny przepływ towarów: A) Unia celna (art. 28 ust. 1 TFUE) a) zakaz ceł i opłat o skutku równorzędnym do ceł (art. 30 TFUE) b) Wspólna Taryfa Celna (jako instrument wspólnej polityki handlowej) (art. 28 ust. 1, art oraz tytuł II części V TFUE poza zakresem wykładu) B) Współpraca celna (art. 33 TFUE) - poza zakresem wykładu C) Zakaz ograniczeń ilościowych (art TFUE); nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE) jest raczej regułą konkurencji patrz niżej 3. Reguły konkurencji D) Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego ustanowiony poza tytułem II części III TFUE (art. 110 TFUE) E. Wykład nie obejmuje innych zagadnień dotyczących swobodnego przepływu towarów wynikających z aktów prawa wtórnego i orzecznictwa ETS

11 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 2. Towar i reguły pochodzenia towarów: A) Brak definicji normatywnej towaru B) Rozumienie orzecznicze i przykłady : a) wszelkie produkty posiadające wartość wymierną w pieniądzu i mogące jako takie stanowić przedmiot transakcji handlowych (sprawa 7/68 Komisja v. Włochy, dzieła sztuki), a nie tylko dobra konsumpcyjne b) za towary w orzecznictwie uznane zostały m.in. energia elektryczna, gaz, śmieci (nawet jeśli wartość negatywna) c) rozróżnienie między towarami a usługami czy kapitałem (sygnał telewizyjny a nagranie na kasecie wideo; monety wycofane z obiegu i będące środkiem płatniczym; towar stanowiący element usługi)

12 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów C) Reguły pochodzenia a) produkty pochodzące z państw członkowskich + produkty pochodzące z państw trzecich znajdujące się w swobodnym obrocie w państwach członkowskich (art. 28 ust. 2 i art. 29 TFUE), tj. produkty, wobec których dopełniono formalności przywozowych, pobrano wszystkie wymagane cła i opłaty o skutku równoważnym, jeśli nie skorzystały z całkowitego lub częściowego zwrotu tych ceł lub opłat (art. 29 TFUE) b) proste pochodzenie z kraju wytworzenia a pochodzenie w przypadku przetworzenia; reguły pochodzenia określone wg rozporządzenia Rady nr 2913/92 (Kodeks Celny UE)

13 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 3. Zakaz nakładania nowych ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł (art. 30 TFUE) A) Zakaz wprowadzania ceł przywozowych [importowych] i wywozowych [eksportowych], w tym ceł fiskalnych (art. 30 TFUE); B) Zakaz stosowania opłat o skutku równorzędnym [do ceł] (art. 30 TFUE) - brak normatywnej definicji opłat o skutku równorzędnym do ceł - zgodnie z orzecznictwem wszelkiego rodzaju opłaty nakładane jednostronnie przez PC na produkty wspólnotowe w związku z przekroczeniem granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna lub przepisy podatkowe (sprawy 2-3/69 fundusz emerytalny szlifierzy)

14 - np. opłaty weterynaryjne, fitosanitarne, za udzielenie licencji eksportowej, związane ze zbieraniem danych statystycznych - bez względu na to czy są dyskryminujące i protekcjonistyczne oraz czy przynoszą dochód dla danego państwa Zob. 7/68 Komisja przeciwko Włochom (włoska opłata eksportowa dot. dzieł sztuki zakazana pomimo jej niedochodowego charakteru) Zakazane także opłaty wewnątrz danego kraju (opłata dot. Eksportu marmuru z gminy Carrara) Zakaz opłat kryzysowych, sprawa 80-81/77 (cło na wino włoskie we Francji, by chronić rynek francuski w czasie kryzysu

15 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 4. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego (art. 110 TFUE) A) dot. podatków, a nie ww. opłat o skutku równoważnym do ceł ; zakaz art. 110 granicą suwerenności podatkowej PC B) Zakaz opodatkowania (dyskryminacyjnego sensu stricte) towarów podobnych (art. 110 akapit 1 TFUE) a) towary podobne (< niż identyczne), jeśli: - klasyfikowane w taki sam sposób z punktu widzenia regulacji podatkowych, celnych lub statystycznych lub - jeśli zaspokajają te same potrzeby i mogą być używane zamiennie

16 b) podatki dyskryminacyjne (z reguły wyższe dla towarów zagranicznych) np. różne stawki podatkowe na alkohole produkowane w Grecji i poza Grecją (sprawa C-230/89 Komisja v. Grecja) czy różne stawki na auta o małej mocy silnika (produkowane we Francji) i auta o dużej mocy (produkowane w Niemczech) (sprawa 112/84 Humblot) oraz podatek na importowane używane auta i brak podatku przy sprzedaży używanych aut wewnątrz Danii (sprawa C-47/88 Komisja p. Danii)

17 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów C) Zakaz opodatkowania protekcjonistycznego (art. 110 akapit 2 TFUE) a) towary niekoniecznie podobne; b) ochrona określonego towaru krajowego (protekcjonizm) jako cel działania PC c) podatki akcyzowe np. brytyjski reżim podatkowy wina i piwa (sprawa 170/78 Komisja v. Wlk. Brytania): czy to produkty podobne? Nie, ale zakaz z ust. 2 protekcjonizm czy francuski reżim podatkowy koniaku i whisky (sprawa 168/78 Komisja v. Francja): produkty jednak podobne, Francja: digestives vs. aperitifs

18 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 5. Zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych (pozataryfowych) w przywozie (art. 34 TFUE) i w wywozie (art. 35 TFUE) A) brak definicji traktatowych, zarówno (właściwych) ograniczeń ilościowych jak i środków o skutku równoważnym a. ograniczenia ilościowe: kontyngenty, kwoty, plafony itp. b. definicja środków o skutku równoważnym wg dyrektywy 70/50 z 1969 r.: środki, które prowadzą do uniemożliwienia przywozu towarów, a także takie, które przywóz utrudniają lub zwiększają jego koszty c. środki ustawy, rozporządzenia, przepisy administracyjne, zalecenia i inne działania praktyczne; sprawa Buy Irish (249/81)

19 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów B) Rozwój orzecznictwa dot. środków o skutku równoważnym : a) podstawowa formuła Dassonville b) formuły Cassis de Dijon c) powrót do źródeł sprawa Keck i Mithouard C. Podstawowa formuła Dassonville (sprawa 8/74) a. stan faktyczny b. Formuła: Wszystkie zasady handlowe wprowadzone przez PC, które są w stanie zakłócić bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie handel wewnątrzwspólnotowy muszą być uznane za środki o skutkach równoważnych do ograniczeń ilościowych.

20 Przykłady 12/74 Komisja p. Niemcom (określenie Sekt zarezerwowane dla niemieckiego białego wina musującego, apelacja obejmująca całe Niemcy?), brak konieczności wykazania skutku w postaci ograniczenia w przepływie C-265/95 Komisja p. Francji (import truskawek z Hiszpanii; czy zaniechanie państwa może być środkiem o skutku równoważnym?)

21 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów D. Formuły Cassis de Dijon (sprawa 120/78 Rewe Zentral) a. Stan faktyczny (likier w DE gdy więcej niż 25 %; Cassis ma mniej brak możliwości wprowadzenia do obrotu) b. Trzy formuły (trzecia najważniejsza) 1. Zasada wzajemnego uznania a. Towar legalnie wprowadzony na rynek jednego PC powinien być dopuszczony do obrotu także w innych PC b. nowe podejście do harmonizacji prawa w drodze tzw. dyrektyw ramowych 2. Zasada odwróconej dyskryminacji PC może stosować surowsze normy jakościowe tylko wobec towarów krajowych, nie zaś tych pochodzących z innych PC.

22 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 3. Formuła wymogów imperatywnych a. W braku reguł wspólnych (harmonizacyjnych), przeszkody w przepływie towarów w ramach UE wynikające z różnic między przepisami krajowymi odnoszącymi się do składu produktów muszą być akceptowane o tyle, o ile te przepisy krajowe, stosowane bez dyskryminacji, są konieczne dla spełnienia obowiązkowych wymagań (wymogów imperatywnych)

23 b. wg orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon wymogami tymi są: (1) efektywność nadzoru podatkowego; (2) ochrona zdrowia publicznego; (3) uczciwość transakcji handlowych; (4) ochrona konsumenta. c. W późniejszych orzeczeniach do tej listy dodane zostały przez ETS: (5) ochrona środowiska; (6) ochrona warunków pracy; (7) utrzymanie równowagi finansowej kas chorych; (8) ochrona praw podstawowych (sprawa C-112/00 Schmidberger, blokada Brenner). d. Przepisy krajowe muszą być proporcjonalne do zakładanych celów, a jeśli PC dysponuje mniej restryktywnymi środkami osiągnięcia tych samych celów, jest zobowiązane je użyć.

24 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów E. Powrót do źródeł sprawa Keck i Mithouard (sprawy C-267/91 i 268/91) a. Stan faktyczny sprzedaż piwa w alzackim supermarkecie poniżej kosztów jego nabycia wbrew zakazowi prawa francuskiego b. Formuła: Należy rozróżnić między środkami ograniczającymi dostęp do rynku krajowego towarów [zagranicznych] jako takich (ich składu kształtu, wymiarów, wagi, opakowania) i tym samym mających charakter dyskryminacyjny, a środkami dotyczącymi sposobów sprzedaży i reklamy, które w jednakowy sposób nakierowane są na wszystkie towary [krajowe i zagraniczne], a także wiążą wszystkich sprzedawców w danym państwie.

25 c. Regulacje dotyczące sposobu sprzedaży (pytania: kiedy, gdzie, jak, jakie zasady reklam) nie są objęte zakazem środków o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych d. Czy zakaz handlu w niedzielę (ograniczenie godzin otwarcia sklepów w niektóre dni) podlega temu zakazowi?

26 2. Swobody przepływu ; 2.2. Swobodny przepływ towarów 6. Dopuszczalne stosowanie ograniczeń i środków ilościowych do towarów zagranicznych - derogacje traktatowe (art. 36 TFUE) a) cztery względy uzasadniające wprowadzanie ograniczeń i środków ilościowych (wyliczenie wyczerpujące, ale uzupełnione przez listę wymogów imperatywnych) 1) moralność publiczna, bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny, 2) ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub roślin, 3) ochrona narodowych dóbr kultury 4) ochrona własności przemysłowej i handlowej

27 b) dwa kryteria oceny ich dopuszczalności 1) arbitralna dyskryminacja lub ukryte ograniczenie 2) proporcjonalność/konieczność/niezbędność c) Powołanie się przez państwo członkowskie na art. 36 TFUE nie jest możliwe, jeśli UE wydała dyrektywę zapewniającą harmonizację środków niezbędnych do osiągnięcia specyficznego celu, któremu miałoby służyć odwołanie się do art. 36 TFUE (np. kwestie bezpieczeństwa żywności)

28 - zakaz mleka UHT w Wielkiej Brytanii (124/81); - zakaz importu napojów alkoholowych do Szwecji (C- 170/04 Klas Rosengren i in./riksäklageren) - zdrowie nieletnich, wystarczalność oświadczenia co do wieku? - 178/84 - definicja piwa w Niemczech, dopuszczalność dodatków przy jego produkcji - C-121/85 - Conegate v HM Customs & Excise (artykuły erotyczne z Niemiec zakazane w UK) - 72/83 Campus Oil - nakaz nabywania części ropy naftowej od jedynego irlandzkiego producenta; bezpieczeństwo publiczne - zakaz wstępu do coffeshopów dla nierezydentów (C-137/09 Josemans; usługi; inne mniej dolegliwe środki? Zakaz sprzedaży wewnątrz?)

29 2. Swobody przepływu ; Swobody osobowe A. Rodzaje swobód osobowych (swobód personalnych): a) swoboda przepływu pracowników b) swoboda samozatrudnienia (prawo zakładania przedsiębiorstw) c) swoboda przepływu usług B. Osobowy kontekst integracji a) Osoby (osoby fizyczne i prawne; osoby aktywne gospodarczo; inne osoby członkowie rodzin, studenci, emeryci, obywatele państw trzecich) b) Obywatele (obywatelstwo UE [art. 20 ust. 1 TFUE]; obywatelskie prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium PC [art. 20 ust. 2 lit. a i art. 21 ust. 1TFUE]) ; ograniczenia wynikające z traktatów i środków przyjętych na ich podstawie [art. 21 ust. 1 in fine TFUE]) c) Wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób (tytuł V) poza zakresem wykładu

30 2. Swobody przepływu ; Swobody osobowe C. Wspólne elementy swobód osobowych 1. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego (art. 48 TFUE; rozporządzenia 1408/71 i 574/72, zmienione rozporządzeniem 883/2004) pracowników (i ich rodzin, emerytów i rencistów; sprawa Levin) oraz osób prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek ( samozatrudnionych ) a. Wybrane wspólne reguły przy jednoczesnym zachowaniu własnych rozwiązań PC: - zasada równego traktowania - sumowanie okresów ubezpieczenia z różnych PC - regulacja ustawodawstwem wyłącznie jednego PC - zagwarantowanie praw nabytych. b. Koordynacja obejmuje m.in. emerytury, renty, świadczenia na wypadek bezrobocia, świadczenia rodzinne, świadczenia na wypadek choroby i macierzyństwa (nie dotyczy pomocy społecznej)

31 2. Swobody przepływu ; Swobody osobowe 2. Wzajemne uznawanie kwalifikacji samozatrudnionych (art. 53 TFUE) i usługodawców (art. 62 TFUE) oraz pracowników wykonujących zawody regulowane A. Dyrektywa 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych; dwa systemy uznawania kwalifikacji: ogólny, sektorowy B. System ogólny uznawania kwalifikacji: - zasada zaufania do rzetelności kształcenia odbywanego w innym PC - brak harmonizacji zasad i merytorycznej zawartości przygotowania zawodowego - brak automatyzmu w uznawaniu kwalifikacji C. System sektorowy uznawania kwalifikacji - zamknięta lista zawodów (lekarze, dentyści, aptekarze, weterynarze, pielęgniarki i położne, architekci), - dyrektywa zawiera szczegółowe wytyczne co do sposobu kształcenia, - uznanie kwalifikacji zawodowych następuje automatycznie D. Tzw. europejski paszport (europass) 5 dokumentów: europejskie CV, europejska informacji o znajomości języków, dodatkowych certyfikatach i dyplomach oraz o europejskiej mobilności (decyzja PE i Rady nr 2241/2004/WE)

32 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu pracowników Swoboda przepływu pracowników (art TFUE) A. Zakres podmiotowy: pracownik (w rozumieniu prawa UE - szerokim) a) status: - przede wszystkim pracownik zależny (osoba świadcząca pracę za wynagrodzeniem w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy) - ale także pracownicy niezależni (samozatrudnieni, zatrudnienie niepracownicze ) (dyrektywa 2004/38/WE) b) charakter: osoba podejmująca aktywność zarobkową rzeczywistą i efektywną (dochodową) c) orzecznictwo: sprawy: 66/85 Lawrie-Blum, 415/93 Bosman

33 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu pracowników B. Istota (art. 45 ust. 1 i 2 TFUE) a) zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (równe traktowanie obywateli wszystkich PC) - zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej, zob. np. C-350/96 Clean Car Auto Service (wymóg zamieszkania dla agenta przedsiębiorcy na terenie Austrii) - mogą się na niego powoływać pracownicy (Clean Car) - Zakaz dotyczy nie tylko państw, ale i podmiotów prywatnych (przedsiębiorców); C-281/98 Angonese (bank w Bolzano wymaga certyfikatu znajomości niemieckiego uzyskanego w tym regionie Włoch)

34 b) w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy (kształcenia zawodowego, uprawnień socjalnych, podatków itp.), np. 15/69 Ugliola (brak uznania u pracodawcy niemieckiego służby wojskowej we Włoszech) 65/81 Reina (nieoprocentowane kredyty na wydatki związane z narodzeniem dziecka dla pary włoskiej w DE) 59/85 Reed (nieślubna) partnerka obywatela UK w Holandii

35 2. Swobody przepływu Swoboda przepływu pracowników C. Szczegółowe uprawnienia 1. Cztery uprawnienia szczegółowe pracowników z innych PC (art. 45 ust. 3 TFUE oraz dyrektywa 2004/38/WE) a. prawo do podjęcia zatrudnienia (prawo przyjęcia oferty zatrudnienia w państwie przyjmującym, prawo korzystania z usług pośrednictwa pracy) a następnie jego realizacji na tych samych warunkach co pracownik miejscowy (prawo korzystania ze wszystkich praw pracowniczych, np. swobody zrzeszania się, szkoleń zawodowych, korzyści socjalnych) b. prawo do swobodnego (bezwizowego) przemieszczania się w tym celu po terytorium PC (prawo wyjazdu i wjazdu)

36 C. prawo do przebywania w tym celu w innym PC - powyżej 3 miesięcy, o ile posiadają dochody lub środki finansowe D. prawo do pozostawania na terytorium PC po ustaniu zatrudnienia (na warunkach określonych przez Komisję), np. gdy: (a) pracownik stał się bezrobotny, (b) pracownik nabył uprawnienia emerytalne lub rentowe bądź korzysta ze świadczeń chorobowych lub kształci się zawodowo; prawo do stałego pobytu po upływie 5 lat nieprzerwanego zamieszkania w innym PC

37 2. Swobody przepływu Swoboda przepływu pracowników 2. Uprawnienia wtórne dla członków rodzin (dyrektywa 2004/38/WE) pracowników migrujących (łączenie rodzin) a. członkowie rodziny pracowniczej (małżonkowie i partnerzy, dzieci do 21 lat, inni pozostający na utrzymaniu pracownika) b. podjęcie zatrudnienia w państwie przyjmującym c. kształcenie (w tym nauka zawodu i szkolenia zawodowe) dla dzieci pracownika migrującego, zob. 9/74 Casagrande (granty na edukacje dla włoskiej rodziny o niskich dochodach w DE) d. dodatkowe świadczenia wpisane w system edukacji państwa przyjmującego (np. stypendia), e. rozróżnienie uprawnień członków rodziny pracownika, o ile nie są oni obywatelami UE

38 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu pracowników D. Dozwolone ograniczenia: 1) porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne (art. 45 ust. 3 TFUE + dyrektywa 2004/38/WE) ograniczenia nie mogą mieć charakteru ekonomicznego zagrożenie realne, aktualne, wystarczająco poważne Orzecznictwo: C-379/87 Groener (irlandzki jako język wymagany od nauczyciela sztuki z Holandii; Kultura narodowa); 36/75 Rutili; sprawa /91 Adoui 2) zatrudnienie w administracji publicznej (art. 45 ust. 4 TFUE) takie zatrudnienie, które obejmuje udział bezpośredni lub pośredni w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji, które mają na celu ochronę generalnych interesów państwa (sprawa Komisja v. Belgii; nauczyciele 33/88 Allue) - wyjątek od swobody przepływu pracowników interpretowany wąsko przez ETS 3) przejściowe ograniczenia wynikające z traktatów

39 2. Swobody przepływu ; Swoboda przedsiębiorczości Swoboda przedsiębiorczości (art TFUE) A. Zakres przedmiotowy a. Pojęcie przedsiębiorczości brak definicji traktatowej; definicja orzecznicza: samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia w innym PC na czas nieokreślony (sprawa C-213/89 Factortame) b. Trzy elementy przedsiębiorczości - samodzielność (pierwotne i wtórne prowadzenie działalności gospodarczej, w tym tworzenie agencji, oddziałów i filii, art. 49 akapit 2 TFUE)

40 - transgraniczność, ale też możliwość powołania się na art. 49 w sprawie, w której istnieje element wspólnotowy (sprawa 115/78 Knoors holenderski instalator ogrzewania wracający do Holandii z Belgii) - stałość (sprawa C-55/94 Gebhard - niemiecki prawnik jako avvocato we Włoszech) c) dwa rodzaje przedsiębiorczości (art. 49 akapit 2 TFUE): - prowadzenie i wykonywanie działalności na własny rachunek (samozatrudnienie) i - zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami.

41 2. Swobody przepływu ; Swoboda przedsiębiorczości B. Rozgraniczenie między swobodą przedsiębiorczości a innymi swobodami, w tym swoboda przepływu kapitału (art. 49 akapit 2 TFUE) C. Zakres podmiotowy a) Beneficjenci swobody przedsiębiorczości (art. 49 i TFUE): - osoby fizyczne (obywatele UE) - przedsiębiorstwa (spółki) przynależne do UE b) 2 kryteria przynależności spółki do UE (art. 54 TFUE): 1) założenie (powstanie) zgodnie z ustawodawstwem PC 2) statutowa siedziba, zarząd lub główne przedsiębiorstwo w PC

42 c) Orzecznictwo: 81/87 Daily Mail (zgoda Ministerstwa Skarbu UK wymagana gdy taka spółka próbuje przenieść swój główny zarząd i kontrolę poza UK, jednocześnie utrzymując swoją osobowość prawną i swój status spółki z UK), C-210/06 Cartesio (art. 43 WE i 48 WE nie stoi na przeszkodzie uregulowaniom uniemożliwiającym spółce utworzonej na mocy prawa tego państwa członkowskiego, by przeniosła swoją siedzibę do innego państwa członkowskiego, zachowując przy tym status spółki podlegającej prawu krajowemu tego państwa

43 2. Swobody przepływu ; Swoboda przedsiębiorczości D. Istota 1. Zakaz dyskryminacji czy zakaz ograniczeń? Ograniczenia swobody przedsiębiorczości są zakazane (art. 49 akapit 1 zd. 1 TFUE) a. (szeroki) zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej ze względu na obywatelstwo i przynależność (art. 49 i 54 TFUE) patrz wyżej b. zakaz ograniczeń ograniczenia swobody przedsiębiorczości możliwe, gdy: 1) stosowane w sposób niedyskryminacyjny 2) uzasadnione bezwzględnymi przyczynami dotyczącymi interesu powszechnego 3) odpowiednie do zamierzonego celu 4) proporcjonalne. c. Orzecznictwo: sprawy C-212/97 Centros (spółka kraju x może otworzyć filię w kraju y, nawet jeżeli w kraju x nie prowadzi w istocie działalności, a w kraju y nie spełnia kryteriów minimalnego kapitału, by być spółką), C-55/94 Gebhard

44 2. Uprawnienia akcesoryjne (orzecznictwo + dyrektywa nr 2004/38/WE), głównie: - prawo wjazdu i pobytu - prawo pozostawania na terytorium państwa członkowskiego po zakończeniu działalności na zasadzie samozatrudnienia - możliwość korzystania ze swobody przedsiębiorczości przez obywateli państw stowarzyszonych z UE (sprawy: C-63/99 Głoszczuk, C-268/99 Jany)

45 2. Swobody przepływu ; Swoboda przedsiębiorczości E. Dopuszczalne ograniczenia: a) wyjątek związany z wykonywaniem władzy publicznej (art. 51 akapit 1 TFUE; sprawa 2/74 Reyners, holenderski prawnik w Belgii) - interpretowany restryktywnie w świetle prawa UE, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności - nie rozciąga się automatycznie na całe zawody b) wyjątki związane z względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (art. 52 ust. 1 TFUE )

46 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług Swoboda przepływu usług (art TFUE) A. Zakres przedmiotowy a) Traktatowa definicja usługi (art. 57 akapit 1 TFUE) świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób. - pozytywnie: za wynagrodzeniem - negatywnie: gdy nie objęta innymi swobodami przepływu b) Usługi obejmują zwłaszcza (art. 57 akapit 2 TFUE): a) działalność o charakterze przemysłowym, b) działalność o charakterze handlowym, c) działalność rzemieślniczą, d) wykonywanie wolnych zawodów.

47 Przykłady Art. 56 stosowany bezpośrednio sprawa 33/74 Van Binsbergen - wymóg zamieszkiwania na terenie Holandii, by świadczyć usługi prawne w tym kraju; C-215/01 Schnitzer rejestr rzemieślniczy w Niemczech; tynkarze z Portugalii

48 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług c) 3 elementy definicji usługi w świetle orzecznictwa - odpłatność (sprawa C-159/90 Grogan informacja o klinikach aborcyjnych w UK przekazywana nieodpłatnie osobom w Irlandii) - transgraniczność (swoboda przepływu usług: czynna, bierna, na odległość, całość w państwie trzecim) - czasowość (sprawa C-55/94 Gebhard niemiecki prawnik jako avvocato we Włoszech; sprawa Schnitzer) d) działalność nielegalna w jednym PCz, a legalna w innym PCz: czy podlega swobodzie przepływu usług? orzecznictwo: sprawa C-275/92 Schindler (loterie na dużą skalę zakazane w Wielkiej Brytanii), sprawa C-159/90 Grogan e) Nie obejmuje przepływu usług transportowych, bankowych i ubezpieczeniowych (art. 58 ust. 1 i 2 TFUE)

49 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług B. Rozgraniczenie swobody świadczenia usług i innych swobód: a. Subsydiarność zasady swobody usług wobec swobody przedsiębiorczości (art. 57 akapit 3 TFUE) b. Swoboda świadczenia usług a swoboda przedsiębiorczości (sprawa Gebhard, sprawa Schnitzer) c. Swoboda świadczenia usług a swoboda przepływu pracowników (sprawa 113/89 Rush Portuguesa, pracownicy firmy portugalskiej świadczącej usługi we Francji) d. Swoboda świadczenia usług a swoboda przepływu towarów (sprawa 155/73 Sacchi sygnał TV, sprawa Schindler)

50 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług C. Zakres podmiotowy (beneficjenci): a. obywatele UE b. podmioty gospodarcze, które mają siedzibę na obszarze UE zarejestrowane według prawa jednego z PC c. osoby z państw trzecich (tylko jeśli występują w roli usługobiorców)

51 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług D. Istota: a. zakaz dyskryminacji - ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli PC mających swe przedsiębiorstwo w PC innym niż państwo odbiorcy świadczenia (art. 56 akapit 1 TFUE); - działalność wykonywana przejściowo przez podmiot z innego PC wykonywana na tych samych warunkach, jakie PC nakłada na własnych obywateli (art. 57 akapit 3 TFUE)

52 b. zakaz ograniczeń: zakaz wydawania przepisów prawa krajowego, które utrudniają korzystanie ze swobody świadczenia usług (sprawa 76/90 Säger); - dozwolone są środki krajowe, które mają na celu ochronę interesu ogólnego, są proporcjonalne do zamierzonego celu i respektują kontrolę nad usługodawcą sprawowaną w jego kraju pochodzenia (podobne do wymogów imperatywnych z orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon),

53 205/84 Komisja p. Niemcom dot. firm ubezpieczeniowych (wymóg zgody na działalność, wymóg siedziby) C-154/89 Komisja p. Francji dot. wymogu uzyskania licencji we Francji celem świadczenia usług przewodnika dla biur podróży Sprawa C-36/02 Omega godność ludzka a symulacja zabijania c. Uprawnienia akcesoryjne (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości) d. Dotyczy także korzystania z usług (sprawa Cowan odszkodowanie za napad w paryskim metrze)

54 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług E. Dopuszczalne ograniczenia (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości, art. 62 TFUE) a. wykonywanie władzy publicznej (art. 62 w zw. z art. 51 akapit 1 TFUE; sprawa Reyners, holenderski prawnik w Belgii) b. względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (art. 62 w zw. z art. 52 akapit 1 TFUE); zastosowanie wymaga spełnienia testów interesu ogólnego, braku dyskryminacji, obiektywnej konieczności i proporcjonalności

55 2. Swobody przepływu ; Swoboda przepływu usług F. Dalsza liberalizacja swobody przepływu usług w ramach Strategii lizbońskiej projekt Dyrektywy ramowej w sprawie usług (Dyrektywa usługowa) świadczenie usług według zasady państwa pochodzenia finalny tekst Dyrektywy (dyrektywa nr 2006/123/WE w sprawie usług na rynku wewnętrznym) zasada swobody świadczenia usług

56 Państwa Czł. powinny: - ustanowić pojedyncze punkty kontaktowe udzielające informacji i wsparcia w obszarze procedur administracyjnych oraz zagwarantować, aby można było je realizować drogą elektroniczną; - dokonać przeglądu i uproszczenia wszystkich zezwoleń dotyczących dostępu do usług; - zlikwidować dyskryminacyjne wymogi, np. dot. przynależności państwowej lub miejsca pobytu oraz wymogi restrykcyjne, takie jak testy potrzeb ekonomicznych, które wymagają, aby przedsiębiorcy udowodnili organom, że istnieje popyt na ich usługi.

57 2. Swobody przepływu 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności Swobodny przepływ kapitału i płatności (art TFUE) A. Pierwotna (ex art TWE): - przepływ płatności zliberalizowany wcześniej niż przepływ kapitału - brak bezpośredniego stosowania art. 67 ust. 1 TWE - stopniowa liberalizacja przez tzw. dyrektywy kapitałowe (1960, 1963, 1988) w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku - pełna liberalizacja wprowadzona Traktatem z Maastricht jako warunek ustanowienia UGiW B. Obecna (art. 63 ust. 1 i 2 TFUE) - pełna swoboda wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi)

58 2. Swobody przepływu 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności C. Definicje kapitału i płatności a. brak definicji płatności i kapitału w TFUE b. definicje orzecznicze: - płatność - transfer środków pieniężnych związany z realizacją świadczenia wzajemnego w ramach transakcji służącej wykonaniu innych swobód (charakter akcesoryjny) - kapitał - jednostronne przeniesienie z jednego do drugiego PC wartości, która jednocześnie stanowi pewien majątek, w celu inwestycyjnym

59 c. przepływ kapitału a przepływ płatności np. transfer walut obcych w celu opłacenia usług turystycznych czy medycznych to płatność (sprawy poł. 286/82 i 26/83 Luisi Carbone); d. przelew kapitału a przepływ towarów, usług czy przedsiębiorczości monety mogą być uznane za towar, gdy nie są ustawowym środkiem płatniczym czy nie są w obiegu (sprawa Regina v. Thompson); sprzedaż losów loteryjnych, nabycie akcji czy nieruchomości w zależności od celu/skutku (sprawy C-275/92 Schindler, C-208/00 Überseering)

60 e. zakup nieruchomości przepływ kapitału, gdy nieruchomość stanowi samodzielne dobro inwestycyjne C-452/01 Ospelt v. Austria (wymóg zgody administracyjnej na zakup ziemi rolnej po to by gwarantować rodzinny charakter gospodarstwa rolnego) C-370/05 Festersen wymóg zamieszkania na nabywanej nieruchomości

61 Kontekst polski Art. 2a ukur 1. Nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny Art. 2b. 1. Nabywca nieruchomości rolnej jest obowiązany prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabyta nieruchomość rolna, przez okres co najmniej 10 lat od dnia nabycia przez niego tej nieruchomości, a w przypadku osoby fizycznej prowadzić to gospodarstwo osobiście. 2. W okresie, o którym mowa w ust. 1, nabyta nieruchomość nie może być zbyta ani oddana w posiadanie innym podmiotom.

62 Art Za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo.

63 2. Swobody przepływu 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności D. Istota i zakres - od r. na mocy Traktatu z Maastricht (art TWE); bez zmian w Traktacie z Lizbony (art. 63 TFUE) a. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu kapitału (art. 63 ust. 1 TFUE) b. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu płatności (art. 63 ust. 1 TFUE) c. przejaw zakazu bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową d. ale też zakaz ograniczeń (dostępu do rynku) - np. regulacje dot. tzw. złotych akcji czy nabycia określonej liczby udziałów (sprawy C-98/01 KE/Wlk. Brytania, C-367/98 KE/Portugalia)

64 2. Swobody przepływu 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności E. Dopuszczalne ograniczenia przepływu kapitału (art. 65 TFUE) a. przez PC w zakresie (a) prawa podatkowego dot. nierezydentów, (b) zapobiegania naruszeniom przepisów, zwłaszcza w sferze podatków i nadzoru ostrożnościowego, lub deklarowania przepływów kapitału lub dla zapewnienia porządku lub bezpieczeństwa publicznego (art. 65 ust. 1 TFUE);

65 b. nie mogą to być środki arbitralnej dyskryminacji lub ukrytych ograniczeń (art. 65 ust. 3 TFUE c. dodatkowa możliwość stosowania ograniczeń na podstawie wymogów imperatywnych Przykłady C-484/93 Svensson (brak subsydiowania przez Luksemburg kredytu na mieszkania w wypadku jego zaciągniecia w banku belgijskim; ekonomiczne interesy państwa nie są wystarczającym uzasadnieniem)

66 C-163/94 Sanz de Lera wymóg zgody autoryzującej wywóz środków pieniężnych z Hiszpanii; zwalczanie przestępczości - wystarczalność deklaracji C-54/99 Association Eglise De Scientologie De Paris francuski wymóg zgody autoryzującej w wypadku zagranicznych prywatnych inwestycji bezpośrednich, które mogą stanowić zagrożenie publiczne (przepis francuski b. ogólny) C-423/98 In Re Albore zakaz sprzedaży nieruchomości obcokrajowcom w strefie o znaczeniu militarnym (wyspa Ischia)

67 2. Swobody przepływu 2.4. Swoboda przepływu kapitału i płatności G. Środki ochrony UGiW (art. 66 TFUE) bardzo wyjątkowo: a. ograniczenie swobody przepływu kapitału do/z państw trzecich b. w wyjątkowych okolicznościach c. poważne trudności w funkcjonowaniu UGiW d. Rada (na wniosek KE i po konsultacji z EBC) może podjąć środki ochronne e. na okres nieprzekraczający 6 miesięcy f. o ile środki te są bezwzględnie konieczne

68 3. Reguły konkurencji Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE A) Podstawy aksjologiczne a. Pierwotnie stworzenie systemu niezakłóconej konkurencji na rynku jako jedno z zadań WE (art. 3 ust. 1 lit. g TWE), ale w praktyce prymat celu integracyjnego (tworzenia rynku wspólnego/wewnętrznego) nad celem niezakłóconej konkurencji ; por. 56/64 Consten Grundig b. Od Traktatu z Maastricht, który dodał zasadę gospodarki rynkowej z wolną konkurencją jako podstawę UGW (art. 4(1)i(2) in fine TWE); w praktyce coraz szersze odchodzenie od dominacji integracji nad konkurencją na rynku wewnętrznym i ekonomizacja polityki konkurencji

69 c. Od Traktatu z Lizbony (od r.) swobody przepływu + reguły konkurencji dwie strony medalu o nazwie rynek wewnętrzny obejmujący system niezakłóconej konkurencji (art. 26 ust. 2 oraz art. 3 ust. 1 lit. b TFUE + Protokół w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji d. Ochrona skutecznej konkurencji (workable/effective competition)

70 3. Reguły konkurencji Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE B. Dwie grupy reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego: 1) Reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw a) Zakaz praktyk ograniczających konkurencję: - zakaz porozumień ograniczających konkurencję i - zakaz nadużywania pozycji dominującej b) Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji 2) Reguły konkurencji skierowane do państw członkowskich a) Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych b) Państwa członkowskie a przedsiębiorstwa publiczne c) Zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa

71 3. Reguły konkurencji Podstawy i zakres reguł konkurencji na rynku wewnętrznym UE C. Wspólne reguły konkurencji UE charakterystyka ogólna a. Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego - wyłączna kompetencja UE (art. 3 ust. 1 lit. b TFUE) b. Źródła prawa konkurencji UE pierwotne (głównie art TFUE) i wtórne (głównie rozporządzenia Rady i KE) c. Charakter norm unijnego prawa konkurencji bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek (przede wszystkim art. 101 i 102, art. 106 ust. 1 i art. 107 ust. 1 TFUE oraz rozporządzenia)

72 3. Reguły konkurencji Zakaz praktyk ograniczających konkurencję Praktyki ograniczające konkurencję przesłanki ogólne A) Zakres przedmiotowy zakaz kolektywnych (art. 101 TFUE) i jednostronnych (art. 102 TFUE) praktyk ograniczających konkurencję B) Zakres podmiotowy przedsiębiorstwo ; szerokie rozumienie funkcjonalne; jeden podmiot gospodarczy (single economic unit); przedsiębiorstwo prywatne i publiczne C) Wewnętrzna granica jurysdykcji - wpływ na handel między państwami członkowskimi a. początkowo przesłanka orzecznicza ( wpływ odczuwalny ) b. Obwieszczenie KE z 2004 r.: reguła NAAT (Not-Appreciable Affect Trade), dwie kumulatywne przesłanki wpływu nieodczuwalnego : - udział w rynku > 5% - całkowity obrót > 40 mln euro

73 3. Reguły konkurencji Zakaz praktyk ograniczających konkurencję D) Zakres przestrzenny a. ochrona konkurencji na rynku wewnętrznym (art. 101 ust. 1 i art. 102 TFUE) lub na znacznej jego części (art. 102 TFUE); zasada skutku b. eksterytorialne stosowanie nawet do spółek nie mających spółek zależnych (sprawa Woodpulp I) E) Charakter zakazów praktyk ograniczających konkurencję: a. względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) b. bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE)

74 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 1. Względność zakazu: a. porozumienia spełniające przesłanki zakazu sformułowane w art. 101(1) TFUE są niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane (porozumienia zakazane) (art. 101(1) TFUE) i są (skutek prawny) nieważne (art. 101(2) TFUE); b. jednakże do ww. porozumień zakazanych, spełniających (dodatkowo) przesłanki sformułowane w art. 101(3) TFUE, zakazu art. 101(1) TFU nie stosuje się, czyli porozumienia te są spod niego wyłączone (art. 101(3) TFUE) (porozumienia wyłączone); w konsekwencji nie są one nieważne; c. bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek art. 101(1) i (3) TFUE, stąd art. 101(1) zasada, art. 101(3) wyjątek

75 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 2. Porozumienia zakazane (art. 101(1) TFUE) A. Przesłanki traktatowe: a. generalny zakaz wszelkiej kooperacji (porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych), której celem lub skutkiem jest ograniczenie (zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie) konkurencji; b. przykładowe wyliczenie zakazanych porozumień horyzontalnych i wertykalnych; c. porozumienia zakazane ze względu na cel i ze względu na skutek (ekonomia ochrony konkurencji)

76 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Kartele - porozumienia horyzontalne dot. cen, produkcji, podziału rynku, przypisania klientów (sposób dowodzenia, kartele a zachowania równoległe i praktyki uzgodnione) Porozumienia horyzontalne inne niż kartele (np. wymiana informacji, joint ventures, por. T-374/94 European Night Services) Porozumienia wertykalne, np. ustalanie cen odsprzedaży, porozumienia o wyłączności (C-234/89 Delimitis); konkurencja międzymarkowa a wewnątrzmarkowa

77 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję B. Odczuwalność ograniczeń konkurencji a. przesłanka orzecznicza kryteria jakościowe i ilościowe b. Obwieszczenie z 2001 r.; niezakazane porozumienia bagatelne/o mniejszym znaczeniu (minor importance), czyli nie zawierające odczuwalnych ograniczeń konkurencji: - nieprzekroczenie przez strony porozumienia udziału w rynku 10% - w przypadku porozumień między konkurentami (horyzontalnych) lub 15% - w przypadku porozumień między nie-konkurentami (wertykalnych) oraz - niezawieranie klauzul powodujących najcięższe ograniczenia konkurencji (hard-core clauses)

78 3. Reguły konkurencji Zakaz praktyk ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 3. Skutki zawierania porozumień zakazanych A. Porozumienia zakazane przez art. 101(1) TFUE) [i nie wyłączone na podstawie art. 101(3) TFUE]: a. są nieważne z mocy prawa (art. 101(2) TFUE) b. nieważność dotyka tylko czynności prawnych (porozumień lub decyzji) c. nieważność z mocy prawa (brak konieczności jej stwierdzenia w drodze aktu stosowania prawa) B. Stwierdzenie porozumienia ograniczającego konkurencję nakaz zaniechania i ew. kara pieniężna

79 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE) 4. Porozumienia wyłączone (art. 101(3) TFUE) A. System wyłączeń a. Przesłanki (kryteria) wyłączenia - dwie pozytywne i dwie negatywne (art. 101(3) TFUE + wytyczne KE w sprawie stosowania art. 81(3) TWE (2004) b. Wyłączenia indywidualne i grupowe do ; od r. wyłączenia grupowe (na mocy rozporządzeń KE) c. Wyłączenia generalne i sektorowe d. Możliwość cofnięcia przywileju wyłączenia grupowego na mocy kompetencyjnych rozporządzeń Rady (art. 29 rozp. 1/2003)

80 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję B. Przesłanki wyłączeń grupowych i wyjątków legalnych (art. 101(3) TFUE + Wytyczne KE z 2004 r.) a. Przyczynianie się do polepszenia produkcji lub dystrybucji (1. przesłanka pozytywna) b. Nienakładanie ograniczeń niekoniecznych dla realizacji ww. celów (1. przesłanka negatywna) c. Zastrzeżenie dla użytkowników słusznej części zysku (2. przesłanka pozytywna) d. Brak możliwości eliminowania konkurencji na znacznej części rynku (2. przesłanka negatywna)

81 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję C. W większości nowe rozporządzenia wyłączające: a. porozumienia horyzontalne specjalizacyjne (1217/2010) i B+R (1218/2010) + Wytyczne z 2010 r. b. porozumienia wertykalne (330/2010) + Wytyczne z 2010 r.; w tym samochodowe (461/2010 obowiązywało do r.) + Wytyczne z 2010 r. c. porozumienia dotyczące transferu technologii (772/2004) + Wytyczne) d. porozumienia sektorowe: w transporcie lotniczym (487/2009) i morskim (Rady: 246/2009 i KE: 906/2009) + wytyczne); w ubezpieczeniach (267/2010)

82 3. Reguły konkurencji Zakaz porozumień ograniczających konkurencję D. Nowe typ wyłączeń grupowych: a. Brak list klauzul wyłączonych (białych); listy klauzul niewyłączonych (czarnych), w tym najcięższych ograniczeń b. Podejście ekonomiczne zasadnicze znaczenie udziału w rynku: % - w porozumieniach kooperacyjnych - 30% - w porozumieniach dystrybucyjnych

83 3. Reguły konkurencji Zakaz nadużywania pozycji dominującej Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TWE) A. Bezwzględność zakazu a. Brak legalnych podstaw wyłączenia (wyjątku) b. Niestwierdzenie praktyki w procesie stosowania prawa na podstawie różnych przesłanek ( obiektywne uzasadnienie, efektywność ) B. Sankcje a. Brak określenia sankcji cywilnoprawnej b. Sankcje administracyjnoprawne: nakaz zaniechania + kara pieniężna C. Przesłanki zakazu (art. 102 TFUE) (3) Nadużycie przez jednego lub kilku przedsiębiorstw (2) pozycji dominującej na (1) rynku wewnętrznym lub jego istotnej części + przykładowe wyliczenie

84 3. Reguły konkurencji Zakaz nadużywania pozycji dominującej D. Rynek właściwy (relewantny) a. Brak definicji traktatowej; Obwieszczenie w sprawie rynku właściwego z 1997 r.; test SSNIP b. Produktowo (główne kryterium: substytutywność/ wymienialność; miary: substytutywność popytu i podaży, potencjalna konkurencja) b. Geograficznie (główne kryterium: homogeniczne warunki konkurencji; miary: np. koszty transportu, zwyczaje konsumentów) c. Czasowo rynek wyznaczony np. porą roku lub sytuacja polityczną

85 3. Reguły konkurencji Zakaz nadużywania pozycji dominującej E. Pozycja dominująca (definicja orzecznicza) a. brak definicji normatywnej b. definicja orzecznicza (sprawy United Brands czy Hoffman La- Roche) - pozycja siły ekonomicznej umożliwiająca zapobieganie skutecznej konkurencji przez stwarzanie możliwości działań istotnie niezależnych od konkurentów, klientów i konsumentów c. miary: struktura rynku, bezwzględny (powyżej 50/65%) i względny udział w rynku, czynniki wskazujące na dominację rynkową d. Pozycja po stronie podaży (na rynku sprzedaży) lub popytu (na rynku zakupów) e. pozycja jednego przedsiębiorstwa lub kilku przedsiębiorstw (kolektywna pozycja dominująca)

86 3. Reguły konkurencji Zakaz nadużywania pozycji dominującej F. Nadużycie pozycji dominującej a. brak definicji normatywnej; nadużycie a nie posiadanie b. definicja orzecznicza (sprawa Hoffman-La Roche) zachowanie wpływające na strukturę rynku o osłabionej już konkurencji, utrudniające zachowanie istniejącej jeszcze konkurencji lub jej rozwój poprzez środki odbiegające od normalnej konkurencji opartej na jakości c. praktyki wykluczające i eksploatacyjne; przykładowe wyliczenie czterech przykładowych środków (art. 101 TFUE) d. praktyki antykonkurencyjne wykluczenie (wytyczne z 2009 r.); np. odmowa dostępu do urządzeń kluczowych

87 3. Reguły konkurencji Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE A. System obowiązujący od (rozporządzenie nr 1/2003) a. Bezpośrednie stosowanie i bezpośredni skutek art. 101(1) i (3) TFUE b. Brak zgłoszeń, brak wyłączeń indywidualnych c. Wyłączenia legalne (art. 101(3) TFUE) i rozporządzenia wyłączające d. Prawodawcza, wyjaśniająca i precedensowa rola Komisji

88 3. Reguły konkurencji Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję B. Bezpośrednie stosowanie art. 101 i 102 TFUE (art. 1 i art. 2 rozp. 1/2003) a. art. 101 ust. 1 i art. 102 FFUE zakazane bez konieczności uprzedniej decyzji; ciężar dowodu - zarzucający naruszenie b. art. 101 ust. 3 TFUE nie zakazany bez konieczności uprzedniej decyzji; ciężar dowodu beneficjent

89 3. Reguły konkurencji Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję C. Relacja między art. 101 i 102 TWE a prawem krajowym(art. 3 rozp. 1/2003) a. Nakaz równoległego stosowania przez organy krajowe art. 101 i 102 TFUE do praktyk rozpatrywanych na gruncie prawa krajowego, jeżeli spełnione są także przesłanki art. 101 ust. 1 art. i 102 TFUE b. Zakaz podejmowania przez nie sprzecznych decyzji na gruncie prawa krajowego i art. 101 TFUE; prawo stosowania ostrzejszych sankcji do praktyk jednostronnych c. Wyłączenie dla krajowego prawa kontroli koncentracji i przepisów krajowych chroniących inne cele (np. prawa z.n.k.)

90 3. Reguły konkurencji Reguły stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję D. Właściwość i uprawnienia (rozp. 1/2003): a. Właściwe do stosowania art. 101 i 102 są: KE (art. 4) i krajowe organy ochrony konkurencji (k.o.o.k.) (art. 5) + sądy krajowe (art. 6); obowiązek wyznaczenia k.o.o.k. (art. 35) b. KE ma prawo: - nakazać zaniechanie + służące temu środki; + tylko stwierdzić naruszenie (art. 7); - zarządzić środki tymczasowe (art. 8); - zaakceptować zobowiązania firm (art. 9); - nie stwierdzić spełnienia przesłanek art. 101 ust. 1 lub przesłanek art. 101 ust. 3 lub naruszenia art. 102 (art. 10); - nakładać kary pieniężne (art )