OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA I WARUNKI WYKORZYSTANIA TERENU W FAZIE BUDOWY I W FAZIE EKSPLOATACJI...

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP IDENTYFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA PODSTAWA OPRACOWANIA CEL I ZAKRES OPRACOWANIA CEL REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA KWALIFIKACJA FORMALNA PRZEDSIĘWZIĘCIA UWZGLĘDNIENIE PRZEDSIĘWZIĘCIA W OBOWIĄZUJĄCYCH DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH PRZYJĘTE METODY OCENY, WSKAZANIE TRUDNOŚCI OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA I WARUNKI WYKORZYSTANIA TERENU W FAZIE BUDOWY I W FAZIE EKSPLOATACJI STAN ISTNIEJĄCY CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI PARAMETRY TECHNICZNE Powiązanie z istniejącą siecią dróg węzły drogowe Miejsca Obsługi Pasażerów - MOP Przebudowa infrastruktury PROGNOZOWANE NATĘŻENIE RUCHU WARUNKI WYKORZYSTANIA TERENU Faza budowy drogi OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA WARIANT W2 DROGI S WARIANT W5 DROGI S WARIANT W6 DROGI S WARIANT W7 DROGI S WARIANT W8 DROGI S WARIANT W1 DROGI S WARIANT W4 DROGI S WARIANT W5 DROGI S WARIANT POLEGAJĄCY NA NIEPODEJMOWANIU PRZEDSIĘWZIĘCIA WARIANT NAJKORZYSTNIEJSZY DLA ŚRODOWISKA WARIANT ALTERNATYWNY OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA OPIS OTOCZENIA W REJONIE LOKALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA ZABUDOWA MIESZKALNA, LUDNOŚĆ KLIMAT WALORY ŚRODOWISKOWE I TURYSTYCZNE ODDZIAŁYWANIE PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO HAŁAS Założenia Stan obecny Przewidywane emisje i ich wielkości w każdym wariancie Prognozowane oddziaływania Zalecenia ochronne Podsumowanie POWIETRZE Metodyka Stan zanieczyszczenia powietrza Przewidywane emisje i ich wielkości Prognozowane oddziaływania Zalecenia ochronne Podsumowanie ARCADIS Sp. z o.o.

2 6.3. WODY POWIERZCHNIOWE Założenia Stan obecny Przewidywane spływy wód opadowych z powierzchni dróg Prognozowane oddziaływania Wody opadowe i ścieki sanitarne z MOP Zalecenia ochronne Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych i obszarów chronionych Podsumowanie ŚRODOWISKO GRUNTOWO-WODNE Stan istniejący Prognozowane oddziaływania Sposób minimalizowania oddziaływań Podsumowanie GLEBY Stan obecny Prognozowane oddziaływania Sposób minimalizowania oddziaływań Podsumowanie KRAJOBRAZ Stan obecny Prognozowane oddziaływania Podsumowanie ODPADY Przewidywane rodzaje i ilości odpadów Zalecenia ochronne Podsumowanie ZABYTKI, DOBRA KULTURY Stan istniejący Zalecenia ochronne Podsumowanie ODDZIAŁYWANIE PLANOWANEJ DROGI NA DOBRA MATERIALNE WPŁYW NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, Obszary chronione Siedliska i rośliny chronione Fauna PROGNOZOWANE ODDZIAŁYWANIA NA W FAZIE BUDOWY Oddziaływanie na obszary chronione Oddziaływanie na szatę roślinną i siedliska Odziaływanie na faunę ODDZIAŁYWANIE W FAZIE EKSPLOATACJI Obszary chronione Pomniki przyrody Rośliny i siedliska Oddziaływanie na faunę KORYTARZE MIGRACYJNE ZALECENIA OCHRONNE PODSUMOWANIE OCENA ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA OBSZARY NATURA ETAP PIERWSZY ROZPOZNANIE LOKALIZACJA DROGI NA TLE SIECI OBSZARÓW NATURA OBSZARY NATURA 2000 CHARAKTERYSTYKA SOO Dolina Środkowej Pilicy PLH SOO Dolina Czarnej PLH SOO Ostoja Pomorzany PLH ARCADIS Sp. z o.o.

3 9.3.4 Drzewiczka z Opocznianką Podsumowanie I etapu ETAP II OCENA WŁAŚCIWA Wpływ przedsięwzięcia na przedmioty ochrony Obszaru Natura Ostoje Ptaków IBA (Important Bird Areas) Oddziaływanie na spójność i integralność obszarów Natura WNIOSKI Z 2 ETAPU ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE PODSUMOWANIE ODDZIAŁYWANIA SKUMULOWANE WYODRĘBNIONE RODZAJE KUMULACJI ODDZIAŁYWAŃ W ŚRODOWISKU ANALIZA ODDZIAŁYWAŃ SKUMULOWANYCH ODDZIAŁYWANIA SKUMULOWANE NA RÓŻNYCH ETAPACH PROJEKTU PODSUMOWANIE POWAŻNE AWARIE SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH WPŁYW NA ZDROWIE LUDZI FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI MOŻLIWE ODDZIAŁYWANIE TRANSGRANICZNE OBSZAR OGRANICZONEGO UŻYTKOWANIA PORÓWNANIE ANALIZOWANYCH WARIANTÓW OCENA WARIANTÓW Ocena wariantów lokalizacyjnych drogi S12 i S WARIANT NAJKORZYSTNIEJSZY DLA ŚRODOWISKA PROPOZYCJE MONITORINGU FAZA BUDOWY FAZA EKSPLOATACJI ANALIZA POREALIZACYJNA PODSUMOWANIE WNIOSKI I ZALECENIA ARCADIS Sp. z o.o. 3

4 4 ARCADIS Sp. z o.o.

5 1. WSTĘP 1.1. IDENTYFIKACJA PRZEDSIĘWZIĘCIA Przedmiotem opracowania jest budowa drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) oraz drogi ekspresowej S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego. Przedsięwzięcie podzielone jest na 2 zadania: zadanie I obejmuje realizację drogi S12 do węzła łączącego drogę S12 z planowaną drogą S74 (węzeł Kozenin lub Stok w zależności od wybranego wariantu drogi S12) wraz z drogą S74 na całym analizowanym odcinku tj. do granicy woj. łódzkiego i świętokrzyskiego. zadnie II obejmuje realizację drogi S12 od węzła łączącego drogę S12 z drogą S74 do końca omawianego odcinka tj. do granicy województwa łódzkiego i mazowieckiego. Analizowane odcinki dróg zlokalizowane są w południowo wschodniej części województwa łódzkiego: zadanie I położone jest w powiecie piotrkowskim i opoczyńskim; zadanie II położone jest w powiecie opoczyńskim. Planowane przedsięwzięcia przechodzą przez tereny następujących jednostek administracyjnych: w powiecie piotrkowskim: miasto Piotrków Trybunalski, gm. Wola Krzysztoporska, gm. Rozprza, miasto i gm. Sulejów i gm. Aleksandrów; w powiecie opoczyńskim: gm. Mniszków, gm. Paradyż, gm. Żarnów, gm. Sławno i miasto i gm. Opoczno. Pierwotnie wytypowano 11 wariantów przebiegu drogi S12 i 5 wariantów przebiegi drogi S74. W niniejszym Raporcie, analizie poddano 5 wariantów przebiegu drogi S12 (W2, W5, W6, W7 i W8) oraz 3 warianty przebiegu drogi S74 (W1, W4 i W5), które rekomendowane były przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. W zależności od wariantu długość przebiegu dróg ) wynosić może: droga S12 (bez podziału na zadania: wariant 2 60,734 km wariant 5 59,435 km wariant 6 61,100 km wariant 7 61,630 km wariant 8 60,561 km droga S74: wariant 1 25,615 km wariant 4 23,959 km wariant 5 23,882 km ARCADIS Sp. z o.o. 5

6 Skrzyżowania dróg ekspresowych S12 i S74 z istniejącą siecią dróg publicznych rozwiązane będą w postaci bezkolizyjnych węzłów lub przejazdów na wprost. Dla obsługi ruchu lokalnego oraz gospodarczego przewidziano budowę dróg dojazdowych klasy L i D. Planowana jest także przebudowa lokalnych układów komunikacyjnych w taki sposób aby została zachowana ich ciągłość. Drogi S12 i S74 projektuje się jako drogi o przekroju dwujezdniowym. Kolejnym etapem realizowanym w przyszłości będzie budowa trzeciego pasa. Budowa nowej drogi spowoduje konieczność przebudowy istniejącej infrastruktury technicznej nie związanej z drogą jak linie elektroenergetyczne, telekomunikacyjne, wodociągi czy kanalizacja. Przebudowa tych urządzeń jest objęta przedsięwzięciem PODSTAWA OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie sporządza się na podstawie umowy pomiędzy GDDKiA w Łodzi, ul. Roosevelta 9, Łódź a firmą Arcadis Sp. z o.o., Warszawa, ul. Puławska 182. Podstawą merytoryczną raportu są rozwiązania techniczne planowanych dróg zawarte w Studium Techniczno Ekonomiczno Środowiskowym II Budowa drogi ekspresowej S12 i S74 - droga ekspresowa S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) i droga ekspresowa S74 na odcinku Sulejów (12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego sporządzonego przez Arcadis Sp. z.o.o. w Warszawie. Przyjmuje się do analiz uciążliwości drogi dwa perspektywiczne okresy: 1 rok użytkowania drogi oraz po 10 latach, zgodnie z wytycznymi Inwestora. Tak więc przyjęto do obliczeń przewidywane oddziaływanie drogi na rok i CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko, w celu przeprowadzenia analizy oddziaływania na środowisko rozpatrywanych wariantów przedmiotowego przedsięwzięcia i na tej podstawie ich porównanie oraz wskazanie wariantu najkorzystniejszego pod względem środowiskowym. Zakładanym efektem pracy jest: określenie warunków wykorzystania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczególnym uwzględnieniem konieczności ochrony ludzi, cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich, określenie wymagań dotyczących ochrony ludzi i środowiska koniecznych do uwzględnienia w projekcie budowlanym, wnioski i propozycje dotyczące obszaru ograniczonego użytkowania. W opracowaniu analizuje się fazę budowy i eksploatacji. Nie analizuje się fazy likwidacji ze względu na charakter planowanego przedsięwzięcia (nie planuje się likwidacji drogi). 6 ARCADIS Sp. z o.o.

7 Podstawowymi celami realizacji planowanych przedsięwzięć są: rozszerzenie sieci dróg ekspresowych w skali regionu i kraju, 1.4. CEL REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA uruchomienie i rozwój dróg o lepszych i jednolitych parametrach technicznych, zwiększenie spójności transportowej regionu łódzkiego oraz usprawnienie połączeń komunikacyjnych między pozostałymi regionami kraju, zwiększenie przepustowości i prędkości ruchu tranzytowego na kierunku zachód wschód i w kierunku południowym, poprawa funkcjonowania lokalnego układu drogowego poprzez wyprowadzenie ruchu tranzytowego, poprawa bezpieczeństwa i warunków życia ludzi mieszkających w korytarzu istniejącej drogi krajowej nr 12, umożliwienie aktywizacji gospodarczej terenów zlokalizowanych w strefie oddziaływania dróg ekspresowych KWALIFIKACJA FORMALNA PRZEDSIĘWZIĘCIA Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. nr 213, poz. 1397, 2 ust. 1 pkt 31) planowane przedsięwzięcie zalicza się do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko wynika z przepisu. Przedsięwzięcie to podlega obligatoryjnie ocenie oddziaływania na środowisko także zgodnie z zasadami określonymi w art. od 5 do 10 Dyrektywy 85/337/EEC ze zmianami wprowadzonymi Dyrektywą 97/11/EC w sprawie oceny wpływu na środowisko niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć (drogi ekspresowe umieszczono w aneksie I). Raport został sporządzony zgodnie z art. 66 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz ze zm.) UWZGLĘDNIENIE PRZEDSIĘWZIĘCIA W OBOWIĄZUJĄCYCH DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH Planowane przedsięwzięcie uwzględniono w następujących obowiązujących dokumentach planistycznych: Strategii Rozwoju Kraju na lata , przyjętej przez Radę Ministrów w listopadzie 2006 r, Polityce Transportowej Państwa na lata , przyjętej przez Radę Ministrów 29 czerwca 2006r, Programie Budowy Dróg Krajowych na lata Drogi ekspresowe S12 i S74 znajdują się na liście zadań planowanych do rozpoczęcia po 2013 roku. Do Programu opracowana została strategiczna ocena oddziaływania na środowisko, która zawiera zalecenia dotyczące raportów o oddziaływaniu na środowisko, które powinny być wykonane w związku z projektowaniem i budową poszczególnych planowanych dróg, ARCADIS Sp. z o.o. 7

8 Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, Planie Zagospodarowania Przestrzennego województwa łódzkiego, który wykonany został we wrześniu 2010 r. przez Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi. Analizowane warianty ogólnie wpisują się w zakładany przebieg dróg S12 i S74 prezentowany w Planie. Studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, w tym: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Piotrków Trybunalski. Spośród analizowanych wariantów drogi S12 jedynie wariant W2 wpisuje się w zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP miasta Piotrków Trybunalski. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Wola Krzysztoporska. Przebieg drogi S12 nie zostały wprowadzony do SUiKZP. Warianty W5, W6, W7 i W8 drogi S12 przebiegają przez tereny upraw polowych, tereny leśne oraz tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową, których układ przestrzenny dla pewnej części postulowany jest do objęcia strefą konserwatorską. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Rozprza. Przebieg drogi S12 nie został wprowadzony do SUiKZP. Warianty W5, W6, W7 i W8 drogi S12 przebiegają przez tereny rolniczej przestrzenie produkcyjnej tereny wysokich klas bonitacyjnych gleb. Wariant W2 drogi S12 przebiega poza terenem gminy Rozprza. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sulejów. Przebieg wariantów W2, W5 i W6 drogi S12 jest zbliżony na znacznym odcinku do zakładanego przebiegu drogi ekspresowej S12 w SUiKZP. Najbardziej zbliżonym w swoim przebiegu do zapisów Studium jest wariant W2 drogi S12. Warianty W7 i W8 nie wpisują się z zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP za wyjątkiem końcowego odcinka wariantu W8, którego przebieg zbliża się do przebiegu wariantów W2, W5 i W6. Przebieg wariantów W2, W5 i W6 drogi S12 jest zbliżony na znacznym odcinku do zakładanego przebiegu drogi ekspresowej S12 w SUiKZP. Najbardziej zbliżonym w swoim przebiegu do zapisów Studium jest wariant W2 drogi S12. Warianty W7 i W8 nie wpisują się z zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Aleksandrów. W SUiKZ gminy Aleksandrów zarezerwowany został tylko korytarz na obwodnicę Sulejowa natomiast drogi ekspresowej S12 i S74 są poprowadzone w korytarzach istniejących dróg krajowych.rozpatrywane warianty drogi S12 przebiegają po północnym krańcu gminy. Przebieg wariantów W2, W5, W6 i W8 drogi S12 jest zbliżony do zakładanego przebiegu drogi ekspresowej S12 w SUiKZP. Warianty W2, W5, W6 i W8 mają na terenie gminy taki sam przebieg. Natomiast przebieg wariantu W7 nie wpisuje się z zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP dla gminy Mniszków. Przebieg wariantów drogi S74 na terenie gminy Mniszków jest taki sam i wpisuje się w zakładany przebieg drogi ekspresowej drogi S74 w SUiKZP gminy. 8 ARCADIS Sp. z o.o.

9 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sławno. Przebieg wariantów drogi S74 na terenie gminy Sławno jest taki sam i wpisuje się w zakładany przebieg drogi ekspresowej drogi S74 w SUiKZP gminy. W SUiKZP gminy Sławno nie przewidziano przebiegu drogi ekspresowej S12. Na terenie gminy warianty drogi S12 przebiegają w dwóch korytarzach warianty W2, W5, W6 i W8 przebiegają w korytarzu w pobliżu m. Sławno natomiast przebieg wariantu W7 przesunięty jest na południową cześć gminy. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Opoczno. Przebieg wariantów W2, W6, W7 i W8 drogi S12 jest zbliżony do zakładanego przebiegu drogi ekspresowej S12 w SUiKZP Gminy. Warianty W2, W6, W7 i W8 mają na terenie gminy taki sam przebieg. Natomiast przebieg wariantu W5 nie wpisuje się z zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP dla gminy Opoczno. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Opoczno. Przebieg wariantów W2, W6, W7 i W8 drogi S12 jest zbliżony do zakładanego przebiegu drogi ekspresowej S12 w SUiKZP Miasta Opoczno. Warianty W2, W6, W7 i W8 mają na terenie gminy taki sam przebieg. Natomiast przebieg wariantu W5 nie wpisuje się z zakładany przebieg drogi ekspresowej w SUiKZP dla miasta Opoczno. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Paradyż. Przebieg drogi S12 nie był uwzględniony w SUiKZP gminy Paradyż. Na terenie gminy przebiega jedynie wariant W7 drogi S12 północnym jej skraju. W SUiKZP wprowadzono natomiast 2 warianty przebiegu trasy S74 zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i wg Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego. Analizowane warianty drogi S74 na początkowym odcinku przebiegu przez teren Gminy zbliżone są w swoim przebiegu do przebiegu przewidzianego w Planie Zagospodarowania przestrzennego Województwa Łódzkiego. Na dalszych odcinkach wszystkie analizowane warianty przebiegają poza korytarzem wyznaczonym w SUiKZP Gminy Paradyż. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Żarnów. Spośród analizowanych wariantów drogi S74 jedynie wariant W4 przebiega w korytarzu zbliżonym do zarezerwowanego w SUiKZP Gminy Żarnów. Pozostałe 2 warianty W1 i W5 drogi S74 przebiegają poza korytarzem wyznaczonym w SUiKZP PRZYJĘTE METODY OCENY, WSKAZANIE TRUDNOŚCI W raporcie wykorzystano dostępne materiały źródłowe. Dotychczasowe prace nad projektem przebiegały etapowo: 1) Etap I wyznaczono 11 wariantów trasy S12 tj.: W1, W2, W2 Alt, W3, W4A, W4B, W4B Alt, W5, W6, W7 i W8 oraz 5 wariantów trasy S74 tj.: W1, W2, W3, W4 i W5. Przy trasowaniu uwzględniono położenie obszarów chronionych, lokalne uwarunkowania oraz zapisy studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin, 2) Etap II przeprowadzono spotkania informacyjne z mieszkańcami gmin oraz dokonano wstępnej oceny wariantów. ARCADIS Sp. z o.o. 9

10 3) Etap III Wykonano Studium Korytarzowe oraz Analizę Środowiskową dla ww. wariantów i zarekomendowano warianty do dalszych analiz (W8, W6 i W7 drogi S12 i W4 i W5 drogi S74). Pismem z dnia r. znak: GDDKIA DPI-WO-mmb /11 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad zarekomendowała do dalszych analiz warianty W2, W5, W6, W7 i W8 drogi S12 oraz W1, W4 i W5 drogi S74. 4) Etap IV - Wykonano analizę oddziaływania na środowisko dla rekomendowanych przez GDDKiA wariantów dróg S12 i S74. Wynik tej analizy zawiera obecne opracowanie. W pierwszej fazie prac określono wielkości emisji do środowiska, zidentyfikowano zasoby środowiska przyrodniczego, w następnym dokonano oceny oddziaływania na środowisko w poszczególnych jego komponentach odnosząc się do standardów środowiska (tam gdzie one są określone). Następnie przeprowadzono porównanie analizowanych wariantów drogi S12 i S74. W raporcie analizie poddano także wariant 0, polegający na niepodejmowaniu przedsięwzięcia. Podstawą oszacowania wielkości emisji i skali oddziaływania drogi jest prognoza ruchu. * * * Wielkość prognozy ruchu determinuje proponowane rozwiązania minimalizujące oddziaływanie drogi szczególnie ekrany akustyczne. W związku z czym na błąd prognozy oddziaływania planowanej drogi składa się błąd prognozy ruchu, błąd określający strukturę ruchu i jego rozkład dobowy oraz błąd wynikający z horyzontu prognozy. Na wielkość prognozowanego ruchu ma wpływ wiele czynników gospodarczych (cena paliw, zdolność nabywcza ludności, rozwój i potencjał gospodarczy firm), politycznych (porozumienia międzynarodowe) etc. Przy prognozowaniu ruchu na sieci dróg istniejących dla przykładowych odcinków drogi nr 12 dokładność prognoz z lat wynosiła: Na błąd prognozy oddziaływania planowanej drogi może składać się: błąd prognozy ruchu, określający strukturę ruchu i jego rozkład dobowy wynikający z horyzontu prognozy; błąd wynikający z modelowania wielkości emisji i ich rozkładu. Na wielkość ruchu ma wpływ wiele czynników gospodarczych (cena paliw, zdolność nabywcza ludności, rozwój i potencjał gospodarczy firm), politycznych (porozumienia międzynarodowe) etc. Prognoza ruchu dla roku 2010 wg pomiaru z 2005 roku była dla początkowego odcinka drogi DK12 niedoszacowana natomiast dla dalszego przeszacowana. Pomiar ruchu w 2010 r. wykazał większe natężenie ruchu na początkowych odcinkach od ok. 8 % do ok. 10 %. Natomiast dla następnych odcinków obliczone natężenie ruchu było przeszacowane od ok. 10 % do ok. 31%. Dla drogi DK 74 prognoza ruchu dla roku 2010 wg pomiaru ruchu z 2005 r. została przeszacowana o ok. 12 %. W zakresie oddziaływania akustycznego oprócz błędu związanego z prognozą ruchu, na wynik oceny ma wpływ błąd obliczeń akustycznych modelowania. W celu określenia stanu klimatu akustycznego w sąsiedztwie projektowanego odcinka drogi ekspresowej i drogi krajowej wykonano prognozy równoważnego poziomu dźwięku. W modelu uwzględniono szereg parametrów techniczno ruchowe oraz czynników lokalizacyjnych m.in.: parametry i strukturę ruchu drogowego, lokalizację, wysokość i sposób wykorzystania budynków 10 ARCADIS Sp. z o.o.

11 występujących w rejonie inwestycji, ukształtowanie terenu w rejonie planowanej inwestycji przy wykorzystaniu modelu terenu, projektowane ekrany akustyczne. Prognozę równoważonego poziomu dźwięku wykonano w programie SoundPlan wersja 7.5. W zakresie oddziaływania akustycznego oprócz błędu związanego z prognozą ruchu, na wynik oceny ma wpływ błąd obliczeń akustycznych modelowania tj. odzwierciedlenie rzeczywistego ukształtowania inwestycji i terenu przyległego. Na tym etapie prac projektowych, gdzie nie jest ustalony i zatwierdzony ostateczny przebieg podłużny niwelety i szczegółowe rozwiązania 3D węzłów oraz Mop-ów, nie da się określić w sposób jednoznaczny dokładnych zasięgów uciążliwości akustycznej, a co za tym idzie zaproponowane środki ochrony akustycznej (ekrany) mogą podlegać niewielkim korektom na późniejszych etapach projektowania drogi S12 i S74. W zakresie oddziaływania na powietrze na wynik oceny, oprócz błędu prognozy ruchu, ma też wpływ błąd oszacowania wartości wskaźników emisji ze spalania paliw. Oszacowane wielkości emisji do powietrza, w tym emisji rocznej ustalono na podstawie obecnie dostępnych prognoz wskaźników emisji z silników samochodowych. Okres, którego dotyczy ocena jest dosyć odległy (ponad 23 lata) i w tym czasie mogą zajść znaczne zmiany w motoryzacji. Wzrost cen paliw może wpłynąć na rewolucyjne zmiany w konstrukcji silników i rodzajach stosowanych paliw ukierunkowane na zastosowanie paliw alternatywnych. Z tych względów, przy założonej prognozie ruchu, wielkość emisji i ustalenia dotyczące zasięgu oddziaływania są prognozą maksymalną. Obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń wykonano za pomocą programu OPERAT, którego algorytm jest zgodny z wytycznymi zawartymi w załączniku 3 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87). Oszacowanie jakości i ilości wód opadowych powstających w związku z eksploatacją planowanej trasy przeprowadzono zgodnie z zaleceniem GDDKiA w oparciu o Podręcznik dobrych praktyk wykonywania opracowań środowiskowych dla dróg krajowych opracowanym przez Biuro Ekspertyz i Projektów Budownictwa Komunikacyjnego EKKOM Sp. z o.o. w Krakowie. Obliczenia stężenia zanieczyszczeń w wodach spływających z drogi wyprowadza się z zależności natężenia ruchu i liczby pasów ruchu. Różnica natężenia ruchu o 1 tys. pojazdów na dobę w zakresie natężenia ruchu od 1 tys. do 80 tys. pojazdów / dobę powoduje zmianę stężenia zanieczyszczeń w wodach spływających z jezdni od 0,16% do 1,96%. Im mniejsze natężenie ruchu pojazdów, tym większa różnica w stężeniach zanieczyszczeń w wodach, w przypadku zwiększenia natężenia ruchu. Podczas opracowywania Raportu w zakresie ochrony wód powierzchniowych nie napotkano na większe trudności. Dane uzyskane z Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie pozwoliły na szczegółowe zapoznanie się z warunkami hydrologicznymi analizowanego terenu. Analizę budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych wykonano w oparciu o Szczegółową Mapę Geologiczną w skali 1:50 000, Mapę hydrogeologiczną Polski w skali 1:50 000, dostępne mapy tematyczne, materiały Banku Hydro, dostępną literaturę i dokumentacje. Przy analizie wpływu inwestycji na środowisko gruntowo-wodne nie napotkano na większe trudności. ARCADIS Sp. z o.o. 11

12 Przy analizie wpływu inwestycji na gleby nie napotkano na trudności. Uzyskane dane z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz dane literaturowe umożliwiły rzetelne zbadanie możliwości pogorszenia stanu gleb przez zanieczyszczenia komunikacyjne. Ocenę oddziaływania na środowisko przyrodnicze przeprowadzono w oparciu o zidentyfikowane zasoby (w tym siedliska i gatunki chronione). Prace terenowe zostały powierzone specjalistom zewnętrznym oraz częściowo wykonane we własnym zakresie. Przy wykonywaniu raportu oddziaływaniu na środowisko wykorzystano poniższe opracowania: Ocena oddziaływania na siedliska i gatunki chronione budowy drogi ekspresowej S-12 i S-74 wykonaną przez Dominika Kopcia i Dorotę Michalską-Hejduk data sporządzenia opracowania r.; inwentaryzacje wykonane w sezonie wegetacyjnym 2011 roku, tzn. od 1 maja do 30 września. Badaniami objęto obszar o szerokości 500 m, tj. 250 m po obu stronach projektowanych dróg z rozszerzeniem tego pasa w granicach obszarów Natura 2000 do 550 metrów po obu stronach drogi. Inwentaryzacja przyrodnicza fauny wykonana przez Mariusza Glubowskiego. Obserwacje terenowe prowadzono od początku kwietnia do końca czerwca 2011 roku 12 ARCADIS Sp. z o.o. metodą marszrutową. Inwentaryzacją objęto obszar w odległości minimum 250 m od każdego z proponowanych wariantów. Pierwsza kontrola odbyła się wyłącznie w ciągu dnia, w okresie szczytowej aktywności godowej płazów wczesnowiosennych. Podczas kontroli dokonano przejścia całego, przewidzianego do budowy odcinka drogi. Notowano wszystkie napotkane zwierzęta, jak również ich tropy i ślady. Dokonywana była także inwentaryzacja habitatów, której celem było wytypowanie miejsc, które były następnie odwiedzane w celu szczegółowych badań m.in. batrachofauny bądź też nasłuchów nocnych. Nasłuchy nocne prowadzono w pobliżu zbiorników wodnych, na łąkach i w wytypowanych fragmentach starodrzewi i prowadzono je niezależnie od obu pełnych kontroli całego przebiegu analizowanych dróg. Druga kontrola odbyła się w okresie, kiedy obecne są już wszystkie ptaki powracające z zimowisk. Informacje uzyskane z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska dotyczące planowanego do ochrony w ramach sieci Natura 2000 obszaru Drzewiczka z Opoczynianką. Inwentaryzacje projektowanych obszarów siedliskowych wykonane przez Wojewódzkie Zespoły Specjalistyczne w 2009 r., przeanalizowano dane dotyczące zasobów środowiska przyrodniczego dostępne w urzędach gmin, nadleśnictwach oraz uzyskanych z GDOŚ, które przecinają rozpatrywane warianty drogi, Identyfikacja siedlisk na podstawie gatunków wskaźnikowych, poprzez kwalifikowanie jednostek fitosocjologicznych do zespołów lub związków charakterystycznych dla określonych typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, identyfikacja gatunków roślin z załącznika II do Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG, identyfikacja gatunków roślin chronionych. Trudności jakie napotkano podczas analizy oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko związane są z: brakiem planów ochronnych dla obszarów Natura 2000

13 brakiem opracowań przyrodniczych z poprzednich lat, w celu porównania zmian zachodzących w środowisku, Podczas opracowania Raportu w zakresie oddziaływania przedmiotowej drogi na środowisko przyrodnicze nie napotkano na większe trudności. Przy ocenie wpływu nowej inwestycji na krajobraz nie napotkano znaczących trudności. Wizja w terenie oraz dane literaturowe pozwoliły na analizę zagadnienia. 2. OPIS PRZEDSIĘWZIĘCIA I WARUNKI WYKORZYSTANIA TERENU W FAZIE BUDOWY I W FAZIE EKSPLOATACJI 2.1. STAN ISTNIEJĄCY Analizowane odcinki dróg krajowych nr 12 i nr 74 aktualnie mają klasę techniczną GP. Są to drogi jednojezdniowe, dwukierunkowe o przekroju szlakowym, lokalnie w miejscowościach o przekroju ulicznym lub półulicznym. Jezdnia o szerokości 7,0 m, lokalnie ma pobocza bitumiczne, a na terenach zabudowy chodniki bezpośrednio przy jezdni, bądź oddzielone są od jezdni zieleńcem lub rowem drogowym. Lokalnie na wybranych skrzyżowaniach na drodze głównej wygenerowane są dodatkowe pasy dla pojazdów skręcających w lewo, bądź zlokalizowane są skrzyżowania w kształcie ronda. Analizowany odcinek drogi krajowej nr 12 rozpoczyna się na skrzyżowaniu z autostradą A1 w km ok , przechodzi przez miejscowość Piotrków Trybunalski, Sulejów i Opoczno, przekracza linie kolejowe normalnotorowe relacji Warszawa Katowice, Zawiercie Grodzisk, Łódź Kaliska Dębica, przecina rzekę Luciąża i Pilica i kończy się na granicy z województwem mazowieckim w km Analizowany odcinek drogi krajowej nr 74 rozpoczyna się w m. Sulejów na skrzyżowaniu z drogą krajową nr 12. Przebiega przez miejscowości Paradyż i Żarnów, gdzie w km kończy się na granicy z województwem świętokrzyskim. Dostępność do dróg krajowych zapewniona jest bez ograniczeń poprzez skrzyżowania jednopoziomowe (wiadukty przy przekroczeniu linii kolejowych) oraz poprzez drogi gminne, zjazdy indywidualne i publiczne. Wzdłuż rozpatrywanych odcinków dróg krajowych zlokalizowane są przystanki komunikacji zbiorowej w części urządzone w perony oraz miejsca obsługujące podróżnych (stacje paliw, parkingi, bary). Średnie natężenie ruchu w analizowanym korytarzu drogi krajowej nr 12 wynosiło ok 12 tys. poj./dobę a na DK74 wynosiło ok 7,6 tys. poj./dobę (wg pomiarów ruchu z 2010 r.) CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI Inwestycja obejmuje budowę pełnego zakresu dwujezdniowej drogi ekspresowej wraz z węzłami, drogami poprzecznymi i drogami dojazdowymi umożliwiającymi połączenie z istniejącą siecią dróg. Ze względu na brak rozwiniętej infrastruktury technicznej oraz charakter terenu w obrębie projektowanej drogi (łąki, tereny leśne, pola uprawne) przewiduje się wybudowanie obiektów obsługi ARCADIS Sp. z o.o. 13

14 podróżnych (MOP-ów) spełniających role rekreacyjno restauracyjną dla wszystkich użytkowników drogi. Zgodnie z rekomendacją GDDKiA w Łodzi przyjęto do dalszych prac projektowych pięć wariantów drogi ekspresowej S12 (wariant 2, 5, 6, 7 i 8) oraz trzy warianty drogi ekspresowej S74 (wariant 1, 4 i 5). Wszystkie analizowane warianty drogi S12 zaczynają się w węźle Rokszyce zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1. Węzeł Rokszyce jest zespolony z węzłem Bełchatów, zlokalizowanym na autostradzie A1, ze względu na jego bezpośrednią bliskość. Dla autostrady A1 została wydana decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi nr 2/2009 z dnia 30 stycznia 2009 roku o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie autostrady A1 na odcinku węzeł Stryków-I km (bez węzła) granica województw łódzkiego/śląskiego km ,51. Decyzja ta obejmuje realizację węzła Bełchatów nie obejmuje natomiast realizacji węzła Rokszyce, który ma powstać jako zespolony z węzłem Bełchatów, Dlatego też omawiane przedsięwzięcie (droga S12) obejmuje realizację węzła Rokszyce wraz z drogami zbierająco-rozprowadzającymi łączącymi ten węzeł z węzłem Bełchatów PARAMETRY TECHNICZNE Projektowane drogi ekspresowe S12 i S74 będą dostępne tylko poprzez węzły drogowe. Z uwagi na brak możliwości włączenia się poszczególnych działek do przedmiotowej drogi ekspresowej Wzdłuż drogi ekspresowej projektowane są wzdłuż niej, po obu stronach, drogi dojazdowe o szerokości jezdni 3,5 m + pobocza 2x1,0 m z mijankami. Na długości drogi przewiduje się lokalizowanie przejazdów awaryjnych co ok 4km. Dotyczy to przede wszystkim miejsc takich jak MOP-y, tunele, mosty i obwody utrzymania drogi oraz kompleksów leśnych ze zjazdami do dróg pożarowych. Na długości projektowanych wariantów przewiduje się kilkanaście przepustów przeprowadzających wody opadowe z jednej strony drogi na drugą, przejścia dla zwierząt dolne i górne oraz przejścia zespolone. Przy projektowaniu obiektów drogowych przyjęto następujące podstawowe parametry techniczne drogi ekspresowej S12 i S74: klasa techniczna drogi S prędkość projektowa Vp = 100 km/h, prędkość miarodajna Vm = 110 km/h, liczba jezdni 2, liczba pasów ruchu 2x2 (docelowo 2x3), szerokość pasa ruchu 3,50 m, szerokość pasa awaryjnego 2,50 m, szerokość pobocza ziemnego 1,80m pas dzielący wraz z opaskami 0,5 m 12,0m (etap II przy trzech pasach ruchu 5,0m) pionowa skrajnia drogi co najmniej 4,7 m, 14 ARCADIS Sp. z o.o.

15 dopuszczalne obciążenie nawierzchni 115 kn/oś. kategoria ruchu KR6 minimalny promień łuku poziomego 1200m, minimalny promień łuku pionowego wklęsły: 3000m, wypukły: 7000m minimalna odległość widoczności na zatrzymanie - od m Planowane obiekty inżynierskie Poniżej przedstawiono zestawienie obiektów inżynierskich planowanych do realizacji w każdym z wariantów. Tabela Zestawienie obiektów inżynierskich do realizacji dla S12 Ilość projektowanych obiektów inżynierskich Rodzaj obiektu inżynierskiego Warianty drogi S12 W2 W5 W6 W7 W8 WS wiadukt w ciągu drogi ekspresowej WD wiadukt w ciągu drogi poprzecznej MS - most PZŚG/D przepust dla średnich zwierząt górą/dołem PZDG/D przepust dla dużych zwierząt górą/dołem WS+PZŚD MS+PZŚD Tabela Zestawienie obiektów inżynierskich do realizacji dla S74 Ilość projektowanych obiektów Rodzaj obiektu inżynierskiego inżynierskich Warianty drogi S74 W1 W4 W5 WS wiadukt w ciągu drogi ekspresowej WD wiadukt w ciągu drogi poprzecznej MS - most PZŚG/D przepust dla średnich zwierząt górą/dołem PZDG/D przepust dla dużych zwierząt górą/dołem WS+PZŚD MS+PZŚD Obwód utrzymania drogi dla wszystkich wariantów drogi S12 i S74 W związku z koniecznością utrzymania drogi w odpowiednim standardzie przy pierwszym węźle S74 na południe od przecięcia się dróg S12 i S74 zaprojektowano obwód utrzymania drogi (OUD). Zaproponowano lokalizację OUD obsługującego zarówno drogę S12 jak i S74. OUD znajduje się w pobliżu węzłów: - Krasik - dla wariantu W1 S74, - Paradyż - dla wariantu W4 i W5 S Powiązanie z istniejącą siecią dróg Drogi 12 i 74 powiązane są z istniejącą siecią dróg i kolei. W strefie oddziaływania drogi krajowej nr 12 znajdują się: drogi krajowe nr: 74, 91 drogi wojewódzkie nr: 742, 713, 726 ARCADIS Sp. z o.o. 15

16 drogi powiatowe nr: 1553E, 1542E, 1540E DK nr 8 ul. Roosvelta), 1556E, 1500E, 1523E, 1913E, 1524E, 1518E, 1502E, 3921E, 3106E, 3107E, 4328E, 1501E, 3127E, 3119E, 4329E, 3118E, 3122E, 3114E, 3111E, linie kolejowe: LK01 o znaczeniu państwowym relacji Warszawa Katowice, LK04 (CMK) o znaczeniu państwowym relacji Zawiercie Grodzisk, LK25 o znaczeniu państwowym relacji Łódź Kaliska Dębica, LK24 nie o znaczeniu państwowym relacji Piotrków Biały Ług, W strefie oddziaływania drogi krajowej nr 74 znajdują się: droga krajowa nr 12 drogi wojewódzkie nr: 726, 746 drogi powiatowe nr: 3921E, 1501E, 1502E, 3119E, 3118E, 1504E, 3125E, 3126E, liczne drogi zaliczone do kategorii dróg gminnych obsługujące teren przyległy. linię kolejową: LK04 (CMK) o znaczeniu państwowym relacji Zawiercie Grodzisk. 16 ARCADIS Sp. z o.o Węzły drogowe Poniżej przedstawiono zestawienia węzłów drogowych dla każdego z rozpatrywanych wariantów. Tabela Tabelaryczne zestawienie projektowanych węzłów dla drogi S12 Droga przecinającą Warianty Nazwa węzła i typ węzła (kategoria, numer i klasa techniczna) ROKSZYCE WA Zintegrowany Z Węzłem Autostradowym Bełchatów A1 (A) Piotrków Trybunalski - Wb DK 91 (GP) W2 drogi S12 W5 drogi S12 W6 drogi S12 Włodzimierzów - Wb Sulejów - Wb Mniszków - Wb Kozenin - Wa Januszewice - Wb Opoczno - Wb Gielniów Poza Zakresem (Arup) ROKSZYCE WA Zintegrowany Z Węzłem Autostradowym Bełchatów Piotrków Trybunalski - Wb Włodzimierzów - Wb Sulejów - Wb Mniszków - Wb Kozenin - Wa Januszewice - Wb Opoczno - Wb Gielniów Poza Zakresem (Arup) ROKSZYCE WA Zintegrowany Z Węzłem Autostradowym Bełchatów Piotrków Trybunalski - Wb Włodzimierzów - Wb Sulejów - Wb Mniszków - Wb Kozenin - Wa Januszewice - Wb DW 742 (G) DK 74 (GP) DK 12 (GP) S74 (S) DW 713 (G) DW 726 (G) DW 728 A1 (A) DK 91 (GP) DW 742 (G) DK 74 (GP) DK 12 (GP) S74 (S) DW 713 (G) DW 726 (G) DW 728 A1 (A) DK 91 (GP) DW 742 (G) DK 74 (GP) DK 12 (GP) S74 (S) DW 713 (G)

17 Warianty W7 drogi S12 W8 drogi S12 Nazwa węzła i typ węzła Opoczno - Wb Gielniów Poza Zakresem (Arup) ROKSZYCE WA Zintegrowany Z Węzłem Autostradowym Bełchatów Piotrków Trybunalski - Wb Włodzimierzów - Wb Jaksonek - Wb Stok - Wa Januszewice - Wb Opoczno - Wb Droga przecinającą (kategoria, numer i klasa techniczna) DW 726 (G) DW 728 A1 (A) DK 91 (GP) DW 742 (G) DK 74 (GP) S74 (S) DW 713 (G) DW 726 (G) GIELNIÓW Poza Zakresem (ARUP) DW 728 ROKSZYCE WA Zintegrowany Z Węzłem Autostradowym Bełchatów A1 (A) Piotrków Trybunalski - Wb DK 91 (GP) Włodzimierzów - Wb Sulejów - Wb Mniszków - Wb Kozenin - Wa Januszewice - Wb Opoczno - Wb DW 742 (G) DK 74 (GP) DK 12 (GP) S74 (S) DW 713 (G) DW 726 (G) GIELNIÓW Poza Zakresem (ARUP) DW 728 Tabela Tabelaryczne zestawienie projektowanych węzłów dla drogi S12 i S 74 Droga przecinającą Warianty Nazwa węzła i typ węzła (kategoria, numer i klasa techniczna) W1 drogi S74- KOZENIN - WA S12 (S) od węzła KRASIK - WB DK 74 (GP) Kozenin na przecięciu się z PRZYŁĘK - WB DP 3118E (G) wariantami drogi ŻARNÓW - WB DP 1504E (Z) W2 S12, W5 S12, W6 S12 i GRĘBIENICE - WB DK 74 (GP) W8 S12 RUDA MALENIECKA poza zakresem (ARCADIS) DK 42 (G) W1 drogi S74- od węzła Stok na przecięciu się z wariantami drogi W7 S12 W4 drogi S od węzła Kozenin na przecięciu się z wariantami drogi W2 S12, W5 S12, W6 S12 i W8 S12 W4 drogi S74 - od węzła Stok na przecięciu się z wariantami STOK - WA KRASIK - WB PRZYŁĘK - WB ŻARNÓW - WB GRĘBIENICE - WB RUDA MALENIECKA - poza zakresem (ARCADIS) KOZENIN - WA PARADYŻ - WB ŻARNÓW - WB GRĘBIENICE - WB RUDA MALENIECKA - poza zakresem (ARCADIS) STOK - WA PARADYŻ - WB ŻARNÓW - WB S12 (S) DK 74 (GP) DP 3118E (G) DP 1504E (Z) DK 74 (GP) DK 42 (G) S12 (S) DK 74 (GP) DW 726 (G) DK 74 (GP) DK 42 (G) S12 (S) DP 3118E(G) DW 726 (G) ARCADIS Sp. z o.o. 17

18 Warianty Nazwa węzła i typ węzła Droga przecinającą (kategoria, numer i klasa techniczna) drogi W7 S12 GRĘBIENICE WB DK 74 (GP) W5 drogi S74 - od węzła Kozenin na przecięciu się z wariantami drogi: W2 S12, W5 S12, W6 S12 i W8 S12 W5 drogi S74 - od węzła Stok na przecięciu się z wariantami drogi W7 S12 RUDA MALENIECKA - poza zakresem (ARCADIS) KOZENIN - WA PARADYŻ - WB ŻARNÓW - WB BRONÓW - WB GRĘBIENICE - WB RUDA MALENIECKA - poza zakresem (ARCADIS) STOK - WA PARADYŻ - WB ŻARNÓW - WB BRONÓW - WB GRĘBIENICE - WB RUDA MALENIECKA - poza zakresem (ARCADIS) DK 42 (G) S12 (S) DP 3118E (G) DK 74 (GP) DW 726 (G) DW 746 (G) DK 74 (GP) DK 42 (G) S12 (S) DP 3118E (G) DK 74 (GP) DW 726 (G) DW 746 (G) DK 74 (GP) DK 42 (G) Miejsca Obsługi Pasażerów - MOP Wzdłuż projektowanego odcinka dróg ekspresowych przewidziano następujące MOP-y: Tabela Zestawienie projektowanych MOP-ów wzdłuż drogi S12 Wariant W2 S12 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Witów Kolonia Typ III Lewa piotrkowski Sulejów 2 Komorniki Typ II Prawa piotrkowski Sulejów 3 Mniszków Typ I Lewa opoczyński Mniszków 4 Świeciechów Typ I Prawa opoczyński Mniszków 5 Bielowice Typ III Prawa opoczyński Opoczno 6 Wygnanów Typ II Lewa opoczyński Opoczno Wariant W5 S12 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Witów Kolonia Typ III Lewa piotrkowski Sulejów 2 Komorniki Typ II Prawa piotrkowski Sulejów 3 Mniszków Typ I Lewa opoczyński Mniszków 4 Świeciechów Typ I Prawa opoczyński Mniszków 5 Mroczków Gościnny Typ III Prawa opoczyński Opoczno 6 Kraszków Typ II Lewa opoczyński Opoczno Wariant W6 S12 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Witów Kolonia Typ III Lewa piotrkowski Sulejów 2 Komorniki Typ II Prawa piotrkowski Sulejów 3 Mniszków Typ I Lewa opoczyński Mniszków 4 Świeciechów Typ I Prawa opoczyński Mniszków 5 Bielowice Typ III Prawa opoczyński Opoczno 6 Wygnanów Typ II Lewa opoczyński Opoczno 18 ARCADIS Sp. z o.o.

19 Wariant W7 S12 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Kłudzice Typ III Lewa piotrkowski Sulejów 2 Milejowiec Typ II Prawa piotrkowski Sulejów 3 Świeciechów Typ I Lewa opoczyński Paradyż 4 Wójcin Typ I Prawa opoczyński Paradyż 5 Bielowice Typ III Prawa opoczyński Opoczno 6 Wygnanów Typ II Lewa opoczyński Opoczno Wariant W8 S12 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Kłudzice Typ III Lewa piotrkowski Sulejów 2 Milejowiec Typ II Prawa piotrkowski Sulejów 3 Mniszków Typ I Lewa opoczyński Mniszków 4 Świeciechów Typ I Prawa opoczyński Mniszków 5 Bielowice Typ III Prawa opoczyński Opoczno 6 Wygnanów Typ II Lewa opoczyński Opoczno Tabela Zestawienie projektowanych MOP-ów wzdłuż drogi S74 Wariant W1 S74 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Dłużniewice Typ III Lewa Opoczyński Żarnów 2 Zdyszewice Typ II Prawa Opoczyński Żarnów Wariant W4 S74 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Solec Typ III Lewa Opoczyński Paradyż 2 Solec Typ II Prawa Opoczyński Paradyż Wariant W5 S74 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina 1 Stawowice Typ III Lewa Opoczyński Paradyż 2 Stawowice Typ II Prawa Opoczyński Paradyż MOP kategorii I MOP rodzaju I pełni funkcję wypoczynkową. Jego podstawowe wyposażenie stanowią stanowiska postojowe dla samochodów osobowych i ciężarowych, jezdnie manewrowe, urządzenia wypoczynkowe, sanitarne i oświetlenie oraz w obiekty gastronomiczne i handlowe. Powierzchnia MOP I ok. 5ha. MOP kategorii II MOP rodzaju II pełni funkcję wypoczynkowo usługową. Oprócz stanowisk postojowych wypoczynkowych i sanitarnych wyposażony jest w stację paliw, stanowiska obsługi pojazdów, myjnię oraz miejsce parkingowe dla samochodów z niebezpiecznymi ładunkami. Powierzchnia MOP II ok. 8ha ARCADIS Sp. z o.o. 19

20 Na Etapie I realizowanym przez Wykonawcę robót będą wykonywane jedynie podstawowe elementy robót ziemnych, połączenie MOP-u z drogą ekspresową za pomocą pasów włączenia i wyłączenia oraz oświetlenie zjazdów. MOP kategorii III MOP rodzaju III pełni funkcję wypoczynkową i usługową. Posiada najszerszy asortyment usług dla podróżnych. Wyposażony będzie we wszystkie urządzenia jak na MOP rodzaju II oraz obiekty noclegowe (hotel), punkt ważenia wraz miejscem przeładunku pojazdów ciężarowych. Powierzchnia MOP III ok. 9ha. Na Etapie I realizowanym przez Wykonawcę robót będą wykonywane jedynie podstawowe elementy robót ziemnych, połączenie MOP-u z drogą ekspresową za pomocą pasów włączenia i wyłączenia oraz oświetlenie zjazdów. Oświetlenie planowanych dróg Przewiduje się wykonanie oświetlenia drogowego węzłów drogowych projektowanej drogi ekspresowej. Zakresem budowy oświetlenia drogowego będzie objęta projektowana droga ekspresowa, zjazdy i wjazdy na drogę ekspresową oraz dojazdy do węzła na drodze istn. krzyżującej się z węzłem. Oświetlenie zostanie zaprojektowane i wykonane zgodnie z normami, warunkami technicznymi oraz uzgodnieniami z zarządcami dróg. Ponadto Koncepcja zaleca stosowanie się do wymagań i zaleceń dotyczących właściwego oświetlenia dróg i ulic, opracowanych i publikowanych przez Polski Komitet Oświetleniowy. Między oświetlonymi a nie oświetlonymi odcinkami drogi powinny być wykonane strefy przejściowe o zmniejszonym natężeniu światła o długości nie mniejszej niż: 200m na projektowanej drodze krajowej o paramentach drogi ekspresowej, 100m na drodze klasy GP i niższych. Szczegóły rozwiązań oświetlenia będą podane w projektach budowalnych i wykonawczych. 20 ARCADIS Sp. z o.o Przebudowa infrastruktury W trakcie realizacji inwestycji zajdzie konieczność przebudowy istniejącej infrastruktury. linie elektroenergetyczne, Przebudowa linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia ma na celu usunięcie wszystkich kolizji z budowaną drogą ekspresową S12/S74. Tabela Kolizje projektowanej drogi z liniami energetycznymi w każdym z wariantów Nr drogi S12 Wariant Ilość kolizji Linie średniego napięcia Długość linii do Długość linii demontażu [m] projektowanej [m] Ilość kolizji Linie wysokiego napięcia Długość linii do demontażu [m] W W W W Długość linii projektowanej [m]

21 Nr drogi S74 Wariant Ilość kolizji Linie średniego napięcia Długość linii do Długość linii demontażu [m] projektowanej [m] Ilość kolizji Linie wysokiego napięcia Długość linii Długość linii do projektowanej demontażu [m] [m] W W W W urządzenia teletechniczne występujące kolizje to skrzyżowania linii napowietrznych i kablowych z projektowaną drogą S-12 i S-74 oraz miejsca, w których projektowana droga przebiega po trasie istniejących linii telekomunikacyjnych. gazociągi wysokiego ciśnienia: Warianty drogi ekspresowej krzyżują się z sieciami gazowymi na całej swojej długości. Tabela Zestawienie kolizji sieci gazowych wysokiego ciśnienia: oznaczenie kolizji WARIANT W2 S12 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W5 S12 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 350 G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W6 S12 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 350 G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W7 S12 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 350 G DN 250 G DN 250 G DN 250 oznaczenie kolizji WARIANT W8 S12 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W1 S74 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W4 S74 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 oznaczenie kolizji WARIANT W5 S74 kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 G DN 250 G DN 350 ARCADIS Sp. z o.o. 21

22 22 ARCADIS Sp. z o.o PROGNOZOWANE NATĘŻENIE RUCHU Prognozowane wielkości emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, hałasu oraz zawartości zanieczyszczeń w ściekach deszczowych pochodzących z pojazdów poruszających się po planowanej do realizacji inwestycji obliczono dla horyzontów czasowych, 2025 (przyjęty jako pierwszy rok eksploatacji nowej drogi) i 2035 (dla miarodajnego okresu 10 lat od oddania do eksploatacji nowej drogi). Prognozę ruchu dla poszczególnych wariantów drogi S12 i S74 dla roku 2025 oraz 2035 przedstawiają poniższe tabele. Tabela Prognoza ruchu dla wariantów W2, W5, W6 i W8 drogi S12 dla roku 2025 (pierwszy rok inwestycji) ciężarowe z SDR osobowe dostawcze ciężarowe Odcinek przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Rokszyce - Piotrków Trybunalski Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów Włodzimierzów - Sulejów Sulejów - Mniszków Mniszków - Kozenin Kozenin - Januszewice Januszewice - Opoczno Opoczno - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla wariantów W2, W5, W6 i W8 drogi S12 dla roku 2035 Odcinek Rokszyce - Piotrków Trybunalski Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Włodzimierzów - Sulejów Sulejów - Mniszków Mniszków - Kozenin Kozenin - Januszewice Januszewice - Opoczno Opoczno - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla wariantu W7 drogi S12 dla roku 2025 (pierwszy rok inwestycji) ciężarowe z SDR osobowe dostawcze ciężarowe Odcinek przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Rokszyce - Piotrków Trybunalski Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów Włodzimierzów - Jaksonek Jaksonek - Stok Stok - Januszewice Januszewice - Opoczno Opoczno - granica opracowania

23 Tabela Prognoza ruchu dla wariantu W7 drogi S12 dla roku 2035 ciężarowe z SDR osobowe dostawcze ciężarowe Odcinek przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Rokszyce - Piotrków Trybunalski Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów Włodzimierzów - Jaksonek Jaksonek - Stok Stok - Januszewice Januszewice - Opoczno Opoczno - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W1 dla roku 2025 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Krasik Krasik - Przyłęk Przyłęk - Żarnów Żarnów - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W1 dla roku 2035 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Krasik Krasik - Przyłęk Przyłęk - Żarnów Żarnów - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W4 dla roku 2025 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Paradyż Paradyż - Żarnów Żarnów - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W4 dla roku 2035 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Paradyż Paradyż - Żarnów Żarnów - granica opracowania ARCADIS Sp. z o.o. 23

24 Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W5 dla roku 2025 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Paradyż Paradyż - Żarnów Żarnów - Bronów Bronów - granica opracowania Tabela Prognoza ruchu dla drogi S74 wariant W5 dla roku 2035 Odcinek SDR osobowe dostawcze ciężarowe ciężarowe z przycz./naczep. autobusy poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę poj./dobę Kozenin - Paradyż Paradyż - Żarnów Żarnów - Bronów Bronów - granica opracowania WARUNKI WYKORZYSTANIA TERENU Faza budowy drogi W fazie budowy drogi po przekazaniu placu budowy wykonawcy i geodezyjnym wytyczeniu rozpocznie się etap prac przygotowawczych, po czym wykonane zostaną roboty ziemne a następnie roboty budowlane korpusu drogi wraz z obiektami inżynierskimi (mosty, wiadukty etc.). Podczas prac dotyczących budowy mostów można przewidywać prace regulacyjne cieków wodnych (pogłębienie, umocnienie koryta rzek, skarp). Zakres tych prac nie jest jeszcze określony. Będzie on wynikał z obliczeń hydrologicznych oraz uzgodnień z zarządzającymi ciekami. Poniższa tabela zestawia przykładowe czynności i zastosowane urządzenia i sprzęt wykorzystany w fazie budowy. Tabela Faza budowy korpusu drogi przykładowe czynności, zastosowane urządzenia, sprzęt Etap budowy Urządzenie Czynności prace przygotowawcze usunięcie drzew i krzewów piły, siekiery, spychacz, młoty pneumatyczne prace wyburzeniowe, wycinanie, karczowanie wyburzenia obiektów ciągnik wywózka drewna i odpadów budowlanych roboty ziemne spychacz zdjęcie humusu, równanie terenu koparka usunięcie nadmiaru ziemi samochód ciężarowy wywóz nadmiaru ziemi budowa konstrukcji drogi walec samochód ciężarowy spychacz walec samochód ciężarowy spychacz walec samochód ciężarowy spychacz zagęszczanie gruntu dowóz piasku odpowiednich frakcji równanie terenu wałowanie, zagęszczanie terenu dowóz stabilizowanego gruntu rozłożenie gruntu stabilizowanego wałowanie, zagęszczanie dowóz kruszywa zagęszczanie kruszywa 24 ARCADIS Sp. z o.o.

25 Etap budowy Urządzenie Czynności walec wałowanie i zraszanie ułożenie nawierzchni podbudowa samochód ciężarowy dowóz betonu asfaltowego spychacz rozłożenie betonu asfaltowego walec wałowanie warstwa wiążąca samochód ciężarowy dowóz warstwy wiążącej rozściełacz rozłożenie warstwy wiążącej walec wałowanie warstwa ścieralna samochód ciężarowy dowóz warstwy ścieralnej rozściełacz rozłożenie warstwy ścieralnej walec wałowanie humusowanie humusowanie samochód ciężarowy dowóz ziemi brona równanie terenu ciągnik zasiew trawy 3. OPIS ANALIZOWANYCH WARIANTÓW PRZEDSIĘWZIĘCIA Wszystkie analizowane warianty drogi S12 zaczynają się w węźle Rokszyce zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1. Węzeł Rokszyce jest zespolony z węzłem Bełchatów, zlokalizowanym na autostradzie A WARIANT W2 DROGI S12 Całkowita długość wariantu W2 drogi S12 to około 60,734 km. Wariant łączy węzeł Rokszyce, zlokalizowany na przecięciu z autostradą A1 pomiędzy miejscowościami Rokszyce i Wola Rokszycka z korytarzem drogi ekspresowej S12 na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego. Trasa wariantu przecina las Bujanowski, przechodzi estakadą na wschód mijając kolejno drogę powiatową nr 1500E (ul. Roosevelta), linię kolejową (LK01 relacji Warszawa Katowice), ul. Przemysłową oraz krzyżuje się z drogą krajową nr 91, gdzie zlokalizowano węzeł Piotrków Trybunalski. Następnie droga przecina ul. Zalesicką i biegnie w kierunku południowo-wschodnim pomiędzy m. Zalesice, a oczyszczalnią ścieków oraz pomiędzy m. Witów i Witów Kolonia. Nie zmieniając kierunku prowadzi pomiędzy m. Kałek i m. Kłudzice, przecina drogę powiatową nr 1913E, rzekę Luciąża, a następnie na południe od m. Włodzimierzów drogę wojewódzką nr 742 tworząc węzeł o nazwie powyższej miejscowości. Dalej trasa wariantu przecina drogę powiatową nr 1524E, omijając m. Wójtostwo od strony północnej i kierując się na wschód na południe od m. Sulejów przekracza rzekę Pilicę w najwęższym miejscu wyznaczonego na rzece obszaru Natura Następnie trasa wariantu kieruje się na północny wschód, przecina drogę krajową nr 74 przy granicy gminy Sulejów i Aleksandrów. Kolejno droga ekspresowa przecina dalej drogę krajową nr 12 na wysokości m. Strzelce, kieruje się na wschód. Na dalszym odcinku trasa wariantu, omijając kompleks leśny, przecina drogę powiatową nr 3921E i ponownie drogę krajową nr 12 w sąsiedztwie m. Radonia, tworząc na przecięciu z ta drogą węzeł o nazwie Mniszków. Następnie trasa wariantu, kierując się na północny-wschód po przecięciu się z drogą powiatową nr 1501E, omijając po lewej stronie m. Jawor Wieś, krzyżuje się drogę krajową nr 12 i przecina postulowany w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przebieg drogi S74 w sąsiedztwie m. Kozenin, tworząc węzeł o nazwie tej miejscowości. Dalej trasa wariantu krzyżuje się z drogami powiatowymi nr 3127E, nr 3101E i 4329E, omijając po południowej stronie m. Sławno i nie zmieniając kierunku po wpisaniu się pomiędzy m. Gawrony i m. Januszewice, ARCADIS Sp. z o.o. 25

26 przecina drogę wojewódzką nr 713 tworząc węzeł o nazwie Januszewice. Następnie droga przecina po północnej stronie m. Opoczno linie kolejową (LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica) oraz linię kolejową (CMK relacji Zawiercie Grodzisk) a także drogę wojewódzką nr 726, gdzie zlokalizowano węzeł Opoczno. Następnie trasa wariantu, po przecięciu drogi powiatowej nr 3109E w sąsiedztwie m. Strugi i m. Międzybórz, szerokim łukiem zmienia kierunek na południowo wschodni, gdzie biegnąc estakadą przekracza rzekę Drzewiczkę i drogi powiatowe nr 3108E i 3111E, omijając po lewej stronie m. Wygnanów i m. Wólka Karwicka, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S12, opracowywanego przez firmę ARUP na zlecenie GDDKiA Oddział w Warszawie WARIANT W5 DROGI S12 Podobnie jak wariant W2 wariant W5 drogi S12 rozpoczyna się na węźle Rokszyce, zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1. Droga następnie omija po prawej stronie m. Bujny i Kolonia Bujny, przecina drogę powiatową nr 1500E i kieruje się na wschód, gdzie powyżej m. Longinówka, krzyżuje się z liniami kolejowymi (LK 24 relacji Piotrków Ług i LK01 relacji Warszawa Katowice) oraz drogą krajową nr 91 tworząc węzeł Piotrków Trybunalski. Następnie droga biegnie pomiędzy m. Zalesice i m. Witów, a w sąsiedztwie m. Witów Kolonia zmienia kierunek na południowo-wschodni. Na dalszym odcinku droga nie zmieniając kierunku biegnie pomiędzy m. Kałek i m. Kłudzice, przecina drogę powiatową nr 1913E, rzekę Luciąża a następnie poniżej m. Włodzimierzów drogę wojewódzką nr 742, tworząc węzeł o nazwie tej miejscowości. Dalej trasa wariantu przecina drogę powiatową nr 1524E, omijając m. Wójtostwo i kierując się na wschód po południowej stronie m. Sulejów, przekracza rzekę Pilicę poza miejscem wyznaczonego na rzece obszaru Natura Następnie trasa wariantu kieruje się na północny wschód, przecina drogę krajową nr 74 przy granicy gminy Sulejów i Aleksandrów i przecinając dalej drogę krajową nr 12 na wysokości m. Strzelce, kieruje się na wschód. Na dalszym odcinku trasa wariantu omijając kompleks leśny przecina drogę powiatową nr 3921E i ponownie drogę krajową nr 12 w sąsiedztwie m. Radonia, tworząc na przecięciu węzeł Mniszków. Następnie trasa wariantu kieruje się na północny-wschód, po przecięciu się z drogą powiatową nr 1501E, omija po lewej stronie m. Jawor Wieś, krzyżuje się drogę krajową nr 12 i przecina postulowany w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przebieg drogi S74 w sąsiedztwie m. Kozenin, tworząc węzeł o nazwie tejże miejscowości. Dalej trasa wariantu przecina drogi powiatowe nr 3101E i 4329E, omijając po południowej stronie m. Sławno i nie zmieniając kierunku pomiędzy m. Gawrony i m. Januszewice, przecina drogę wojewódzką nr 713, tworząc węzeł o nazwie Januszewice. Następnie droga krzyżuje się po północnej stronie m. Opoczno z linią kolejową (LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica) oraz linią kolejową (CMK relacji Zawiercie Grodzisk), by dalej zmienić kierunek na południowo-wschodni i na przecięciu z drogę wojewódzką nr 726 utworzyć węzeł Opoczno. Dalej trasa wariantu po przecięciu drogi powiatowej nr 3108E na przedmieściach Opoczna, przekracza w sąsiedztwie m. Bugaj rzekę Drzewiczkę i zmieniając kierunek na wschodni, omijając kolejno m. Różanna, Dzielna, Kolonki, Bielowice, Mroczków Gościnny i Kraszków, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S12, opracowywanego przez firmę ARUP na zlecenie GDDKiA Oddział w Warszawie. Całkowita długość wariantu W5 drogi S12 to około 59,435 km. 26 ARCADIS Sp. z o.o.

27 3.3. WARIANT W6 DROGI S12 Wariant W6 drogi S12 rozpoczyna się na węźle Rokszyce zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1. Kolejno mija po prawej stronie m. Bujny i Kolonia Bujny, przecina drogę powiatową nr 1500E i kieruje się na wschód, gdzie powyżej m. Longinówka, krzyżuje się z liniami kolejowymi (LK 24 relacji Piotrków Ług i LK01 relacji Warszawa Katowice) oraz drogą krajową nr 91, tworząc węzeł Piotrków Trybunalski. Następnie droga mijając południowy skraj m. Witów, kieruje się na północ pomiędzy m. Kłudzice i Witów-Kolonia, by niedaleko m. Kałek skierować się ponownie na wschód. Nie zmieniając kierunku, droga ekspresowa przecina drogę powiatową nr 1913E, rzekę Luciaża a następnie poniżej m. Włodzimierzów drogę wojewódzką nr 742, tworząc węzeł o nazwie tej miejscowości. Dalej trasa wariantu przecina drogę powiatową nr 1524E, omijając m. Wójtostwo i kierując się na wschód po południowej stronie m. Sulejów, przekracza rzekę Pilicę w najwęższym miejscu tuż przy granicy wyznaczonego na rzece obszaru Natura 2000 w granicę obszaru wchodząc na długości 20 m. Następnie trasa wariantu kieruje się na północny wschód, przecina drogę krajową nr 74 przy granicy gminy Sulejów i Aleksandrów i dalej przecinając drogę krajową nr 12 w bliskim sąsiedztwie m. Strzelce kieruje się na wschód i omija kompleks leśny, przecina drogę powiatową nr 3921E a następnie ponownie przecinając drogę krajową nr 12 na przecięciu której tworzy węzeł o nazwie Mniszków. Następnie trasa wariantu kieruje się na północny-wschód. Po przecięciu się z drogą powiatową nr 1501E, omijając po lewej stronie m. Jawor Wieś, krzyżuje się drogę krajową nr 12 i przecina postulowany w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przebieg drogi S74 w sąsiedztwie m. Kozenin, tworząc węzeł o nazwie tejże miejscowości. Dalej trasa wariantu krzyżuje się z drogami powiatowymi nr 3127E i 4329E, omija po południowej stronie m. Sławno i nie zmieniając kierunku, po wpisaniu się pomiędzy m. Gawrony i m. Januszewice, przecina drogę wojewódzką nr 713, tworząc węzeł o nazwie Januszewice. Następnie droga przecina po północnej stronie m. Opoczno linię kolejową (LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica) oraz linię kolejową (CMK relacji Zawiercie Grodzisk), a także drogę wojewódzką nr 726, gdzie zlokalizowano węzeł Opoczno. Następnie trasa wariantu, po przecięciu drogi powiatowej nr 3109E w sąsiedztwie m. Strugi i nr 3108E sąsiedztwie m. Międzybórz, szerokim łukiem zmienia kierunek na południowo wschodni, gdzie przekracza rzekę Drzewiczkę i po przecięciu drogi powiatowej nr 3111E, omijając po lewej stronie m. Wygnanów i m. Wólka Karwicka, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S12, opracowywanego przez firmę ARUP na zlecenie GDDKiA Oddział w Warszawie. Całkowita długość wariantu W6 S12 to około 61,100 km WARIANT W7 DROGI S12 Wariant W7 drogi S12 rozpoczyna się na węźle Rokszyce zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1, a następnie omijając po prawej stronie m. Bujny i Kolonia Bujny, przecina drogę powiatową nr 1500E i kieruje się na wschód, gdzie powyżej m. Longinówka krzyżuje się z liniami kolejowymi (LK 24 relacji Piotrków Ług i LK01 relacji Warszawa Katowice) oraz drogą krajową nr 91, tworząc węzeł Piotrków Trybunalski. Następnie droga mija południowy skraj m. Witów, przecina drogę powiatową nr 1913E między m. Milejowie i Kłudzice. Na dalszym odcinku droga, nie zmieniając ARCADIS Sp. z o.o. 27

28 kierunku, przecina rzekę Luciąża, m. Łęczno oraz drogę wojewódzką nr 742 tworząc węzeł Włodzimierzów, a następnie po przecięciu drogi powiatowej nr 1524E, kieruje się na północ, gdzie po południowej stronie m. Sulejów przekracza rzekę Pilicę w miejscu wyznaczonym jako obszar NATURA Następnie trasa wariantu przecina drogę krajową nr 74 w sąsiedztwie m. Jaksonek tworząc węzeł o nazwie tej miejscowości. Dalej omija po prawej stronie tę miejscowość, nie zmieniając kierunku, krzyżuje się z drogą powiatową nr 3921E i nr 1501E. Dalej trasa wariantu omijając kolejno m. Honoratów, Olimpiów, Smugi, Mikułowice i Stok, przecina postulowany w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przebieg drogi S74 w sąsiedztwie m. Stok, tworząc węzeł o nazwie tej miejscowości. Następnie trasa wariantu omijając po lewej stronie m. Popławy i m. Owadów oraz po prawej stronie m. Psary, przecina drogę powiatową nr 3118E, a następnie zmienia swój kierunek na północny, krzyżując się z drogą powiatową nr 3121E poniżej m. Prymusowa Wola oraz drogę nr 12 w sąsiedztwie m. Grążowice. Dalej trasa wariantu zmienia kierunek na wschodni, gdzie w m. Januszewice przecina drogę wojewódzką nr 713, tworząc węzeł o nazwie Januszewice. Następnie droga przecina po północnej stronie m. Opoczno linię kolejową (LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica) oraz linię kolejową (CMK relacji Zawiercie Grodzisk), a także drogę wojewódzką nr 726, gdzie zlokalizowano węzeł Opoczno. Następnie trasa wariantu po przecięciu drogi powiatowej nr 3109E w sąsiedztwie m. Strugi i nr 3108E sąsiedztwie m. Międzybórz, szerokim łukiem zmienia kierunek na południowo wschodni, gdzie przekracza rzekę Drzewiczkę i po przecięciu drogi powiatowej nr 3111E, omijając po lewej stronie m. Wygnanów i m. Wólka Karwicka, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S12, opracowywanego przez firmę ARUP na zlecenie GDDKiA Oddział w Warszawie. Całkowita długość wariantu W7 S12 to około 61,630 km WARIANT W8 DROGI S12 Wariant W8 drogi S12 rozpoczyna się na węźle Rokszyce zlokalizowanym na przecięciu z autostradą A1. Następnie omija po prawej stronie m. Bujny i Kolonia Bujny, przecina drogę powiatową nr 1500E i kieruje się na wschód, gdzie powyżej m. Longinówka, krzyżuje się z liniami kolejowymi (LK 24 relacji Piotrków Ług i LK01 relacji Warszawa Katowice) oraz drogą krajową nr 91, tworząc węzeł Piotrków Trybunalski. Następnie droga mija południowy skraj m. Witów, przecina drogę powiatową nr 1913E między m. Milejowie i Kłudzice. Na dalszym odcinku droga nie zmieniając kierunku przecina rzekę Luciąża a w m. Łęczno drogę wojewódzką nr 742 tworząc węzeł Włodzimierzów. Następnie po przecięciu drogi powiatowej nr 1524E, kieruje się na północ, gdzie po południowej stronie m. Sulejów przekracza rzekę Pilicę, w miejscu wyznaczonym jako obszar NATURA2000. Następnie trasa wariantu kieruje się na północnym wschód, przecina drogę krajową nr 74 przy granicy gminy Sulejów i Aleksandrów i przecinając dalej drogę krajową nr 12 na wysokości m. Strzelce, kieruje się na wschód. Na dalszym odcinku trasa wariantu omijając kompleks leśny przecina drogę powiatową nr 3921E i ponownie drogę krajową nr 12 w sąsiedztwie m. Radonia, tworząc na przecięciu węzeł o nazwie tej miejscowości. Następnie trasa wariantu kieruje się na północny-wschód, gdzie po przecięciu się z drogą powiatową nr 1501E, omijaj po lewej stronie m. Jawor Wieś, krzyżuje się drogę krajową nr 12 i przecina postulowany w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego przebieg drogi S74 w sąsiedztwie m. Kozenin, tworząc węzeł o nazwie tej 28 ARCADIS Sp. z o.o.

29 miejscowości. Dalej trasa wariantu krzyżuje się z drogami powiatowymi nr 3127E i 4329E omijając po południowej stronie m. Sławno i nie zmieniając kierunku, po wpisaniu się pomiędzy m. Gawrony i m. Januszewice, przecina drogę wojewódzką nr 713, tworząc węzeł o nazwie Januszewice. Następnie droga przecina po północnej stronie m. Opoczno linię kolejową (LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica) oraz linię kolejową (CMK relacji Zawiercie Grodzisk), a także drogę wojewódzką nr 726, gdzie zlokalizowano węzeł Opoczno. Następnie trasa wariantu po przecięciu drogi powiatowej nr 3109E w sąsiedztwie m. Strugi i nr 3108E w sąsiedztwie m. Międzybórz, szerokim łukiem zmienia kierunek na południowo wschodni, gdzie przekracza rzekę Drzewiczkę i po przecięciu drogi powiatowej nr 3111E, omijając po lewej stronie m. Wygnanów i m. Wólka Karwicka, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i mazowieckiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S12, opracowywanego przez firmę ARUP na zlecenie GDDKiA Oddział w Warszawie. Całkowita długość wariantu W8 S12 to około 60,561km. *** Decyzja Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi nr 2/2009 z dnia 30 stycznia 2009 roku o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie autostrady A1 na odcinku węzeł Stryków-I km (bez węzła) granica województw łódzkiego/śląskiego km ,51 na odcinku od km do km (odcinek A1 objęty zakresem realizacji drogi S12 węzeł Rokszyce ) nakazuje realizację przejść dla zwierząt oraz oraz ekranów akustycznych. W wyniku budowy węzła Rokszyce na przecięcie drogi S12, w każdym z analizowanych wariantów, z autostradą A1 przejścia dla zwierząt wymagane decyzją Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi nr 2/2009 z dnia 30 stycznia 2009 roku o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie autostrady A1 na odcinku węzeł Stryków-I km (bez węzła) granica województw łódzkiego/śląskiego km ,51 w km (PZSzd 5) oraz w km ( PZM 47) nie będą mogły spełniać swojej funkcji. Niezbędna będzie także korekta lokalizacji ekranów akustycznych przy zjeździe na MOP przy węźle Rokszyce oraz w rejonie nowoprojektowanych wiaduktów nad autostradą korekta wysokości ekranów WARIANT W1 DROGI S74 Wariant W1 drogi S74 rozpoczyna się węzłem zlokalizowanym na przecięciu z planowaną drogą S12, w zależności od wariantu w rejonie m Kozenin lub m. Stok, a następnie kieruje się na południowy zachód, przecinając drogę krajową nr 74, tworząc węzeł w okolicach m. Krasik, by dalej, zmieniając kierunek na południowo- wschodni, szerokim łukiem ominąć m. Irenów i na przecięciu z drogą powiatową nr 3118E utworzyć węzeł Przyłęk. Na dalszym odcinku droga nie zmieniając kierunku biegnie pomiędzy m. Dłużniewice a m. Gościniec, gdzie przecina linię kolejową (LK04 CMK relacji Zawiercie Grodzisk), a następnie mija po lewej stronie m. Tresta Wesoła i m. Żarnów i na przecięciu z drogą powiatową nr 1504E tworzy węzeł Żarnów. Dalej droga biegnie pomiędzy m. Sielec i m. Nowa Góra i mijając po lewej stronie m. Grębienice, gdzie w sąsiedztwie tej miejscowości zaplanowano węzeł o nazwie tejże miejscowości, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i ARCADIS Sp. z o.o. 29

30 świętokrzyskiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S74, opracowywanego przez firmę ARCADIS na zlecenie GDDKiA Oddział w Kielcach. Całkowita długość wariantu W1 S74 to około 25,615 km WARIANT W4 DROGI S74 Wariant W4 drogi S74 rozpoczyna się węzłem zlokalizowanym na przecięciu z planowaną drogą S12, w zależności od wariantu w rejonie m Kozenin lub m. Stok i biegnie w kierunku południowym, a następnie łukiem zmieniając niemal o 90 stopni kierunek na wschodni, przecina drogę krajową nr 74 i dalej drogę powiatową nr 3118E w sąsiedztwie m. Paradyż, tworząc węzeł o nazwie tejże miejscowości. Dalej trasa wariantu biegnie pomiędzy m. Sylwerynów i Adamów, a następnie pomiędzy m. Solec i m. Budków przecina linię kolejową (LK04 CMK relacji Zawiercie Grodzisk) oraz drogę krajową nr 74 i biegnąc dalej po jej lewej stronie, mijając m. Topolice, przecina się z drogą wojewódzką nr 726, tworząc węzeł Żarnów. Na dalszym odcinku trasa mija po prawej stronie m. Żarnów i przebiega pomiędzy istniejącą drogą krajową nr 74 a m. Paszkowice, mijając po prawej stronie m. Grębienice, gdzie w sąsiedztwie tej miejscowości zaplanowano węzeł o nazwie tejże miejscowości i wpisuje się na granicy województw łódzkiego i świętokrzyskiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S74, opracowywanego przez firmę ARCADIS na zlecenie GDDKiA Oddział w Kielcach. Całkowita długość wariantu W4 S74 to około 23,959km. Urząd Gminy w Żarnowie w opinii z dnia 20 kwietnia 2012 r. wyraził propozycję przejścia trasą W4 S74 na trasę W5 S74 w ok. m. Budków. W toku opracowywania dokumentacji STEŚ powstała propozycja połącznia wariantu W4 z wariantem W5 łącznikiem. Łącznik ten zaczyna się w rejonie km wariantu W4 i łączy się z wariantem W5 w rejonie km Długość łącznika wynosi ok. 2 km. Łącznik ten zaczyna się tuż przed węzłem Żarnów (przecina się z drogą wojewódzką nr 726 tworząc węzeł Żarnów praktycznie pokrywając się na tym odcinku z przebiegiem wariantu W4). Na dalszym odcinku trasa łącznika przebiega w korytarzu W4 z lekkim odchyleniem w kierunku południowym następnie w km wychodzi z korytarza Wariantu W4 odchodząc w kierunku południowo i przebiega w kierunku wariantu W5 aby wpiąć się w niego przed węzłem Bronów. Trasa łącznika przebiega przez pola uprawne omijając siedliska przyrodnicze za wyjątkiem niewielkiego siedliska 9410 łąki trzęślicowe o pow. 0,35 ha. Siedlisko to niszczone jest także w przebiegu wariantu W WARIANT W5 DROGI S74 Wariant W5drogi S74 rozpoczyna się węzłem zlokalizowanym na przecięciu z planowaną drogą S12, w zależności od wariantu w rejonie m. Kozenin lub m. Stok i biegnie w kierunku południowym, a następnie łukiem zmieniając niemal o 90 stopni kierunek na wschodni, biegnie pomiędzy m. Kazimierzów i m. Kłopotów, by na przecięciu z drogą powiatową nr 3118E w sąsiedztwie m. Paradyż utworzyć węzeł o nazwie tejże miejscowości. Na dalszym odcinku trasa wariantu zmienia kierunek na południowo-zachodni w miejscu przecięcia się z linią kolejową (LK04 CMK relacji Zawiercie Grodzisk) niedaleko m. Stawowice, a następnie mijając po prawej stronie m. Topolice, krzyżuje się z 30 ARCADIS Sp. z o.o.

31 drogę wojewódzką nr 726, tworząc węzeł Żarnów i dalej na przecięciu z drogą wojewódzką nr 746 w sąsiedztwie m. Bronów tworzy węzeł o nazwie tejże miejscowości. Dalej droga przebiega pomiędzy m. Paszkowice i m. Wierzchowisko i mijając po prawej stronie m. Grębienice, gdzie w sąsiedztwie tej miejscowości zaplanowano węzeł o nazwie tejże miejscowości, wpisuje się na granicy województw łódzkiego i świętokrzyskiego do kontynuowanego korytarza drogi ekspresowej S74 opracowywanego przez firmę ARCADIS na zlecenie GDDKiA Oddział w Kielcach. Całkowita długość wariantu W5 S74 to około 23,882km WARIANT POLEGAJĄCY NA NIEPODEJMOWANIU PRZEDSIĘWZIĘCIA W przypadku nie podjęcia przedsięwzięcia tj. budowy drogi S12 i S74 ruch będzie się musiał odbywać po istniejących jednojezdniowych drogach nr 12 i 74. Planowane przedsięwzięcie przejmie i wyprowadzi ruch tranzytowy z miejscowości. W przypadku niepodejmowania inwestycji ruch pojazdów samochodów na istniejącej drodze nr 12 w roku 2025 w stosunku do roku 2010 wzrośnie o około 13%. Natomiast na istniejącej drodze nr 74 natężenie ruchu wzrośnie od ok. 10 do 20 % w roku 2025 w stosunku do roku Wzrost ruchu spowoduje wzrost uciążliwości akustycznej w miejscowościach Włodzimierzów, Sulejów, Mniszków, Kozenin, Prymusowa Wola, Opoczno, Mroczków Gościnny zlokalizowanych wzdłuż istniejącej drogi nr 12 oraz w miejscowościach Sulejów, Jaksonek, Wójcin, Kłopotów, Paradyż, Mazurków, Solec, Odrowąż, Dobra Wieś, Żarnów, Grębienice wzdłuż drogi DK74. Zmniejszy się również bezpieczeństwo mieszkańców ze względu na przebieg istniejących dróg z dużym natężeniem ruchu poprzez środek miejscowości. Na istniejących drogach ze względu na bliskość zabudowy mieszkaniowej przy trasie drogi oraz bezpośrednią dostępność dróg krajowych (zjazdy) nie ma możliwości zastosowania urządzeń ochrony przed hałasem. W rozdziale 4 opisano przewidywane skutki dla środowiska w przypadku niepodjęcia przedsięwzięcia WARIANT NAJKORZYSTNIEJSZY DLA ŚRODOWISKA Droga S12 W Raporcie przestawiono analizę porównawczą przebiegu wariantów projektowanej trasy S12 i S74. Z wykonanej analizy wynika, że dla drogi S12 ze względów środowiskowych i społecznych najlepszym rozwiązaniem będzie poprowadzenie drogi według trasy wariantu W6. Przedstawione w raporcie wyniki prac projektowych oraz analiza oddziaływania na środowisko poszczególnych wariantów drogi S12 wraz z ich porównaniem wykazują, że wariant W6, został opracowany w wyniku wszechstronnej analizy techniczno - ekonomicznej i ekologicznej i został oceniony jako najkorzystniejszy dla środowiska. Wariant ten zaproponowano z uwzględnieniem następujących uwarunkowań: Analiza racjonalnych technicznie wariantów lokalizacyjnych W czasie prac projektowych przeanalizowano łącznie 11 wariantów lokalizacyjnych poddając je konsultacjom społecznym. W wyniku konsultacji do dalszych analiz przedstawiono 5 wariantów drogi S12. ARCADIS Sp. z o.o. 31

32 Zaproponowany przebieg drogi S12 według wariantu W6 jest najkorzystniejszy dla środowiska ze względu na: przebieg w planie ograniczający ingerencję w obszary wrażliwe szczególnie w obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy, przebieg wariantu W6 do rzeki Pilicy w najmniejszym stopniu ingerujący w zabudowę mieszkaniową, najmniejszą liczbę niszczonych stanowisk roślin chronionych, najmniejszą liczbę wyburzeń, korektę przebiegu w rejonie złoża Sławno, brak kolizji z obiektami architektury i budownictwa wpisanymi do rejestru zabytków i ewidencji zabytków, minimalizacja kolizji ze stanowiskami archeologicznymi Droga S74 W odniesieniu do drogi S74 najkorzystniejszym wariantem przebiegu drogi jest wariant W4, jednak ze względu na preferencje gminy Żarnów proponuje się przejście z wariantu W4 łącznikiem na wariant W5 w rejonie km takie rozwiązanie pozwoli na rozwój m. Żarnów w kierunku wschodnim. Rysunek Połączenie wariantu W4 i W5 drogi S74 łącznikiem kolor różowy linia przerywana Poniżej przedstawiono zestawienie obiektów dla wariantu najkorzystniejszego dla środowiska tj. połączonego wariantu W4 i W5 drogi S ARCADIS Sp. z o.o.

33 Tabela Tabelaryczne zestawienie projektowanych obiektów inżynierskich wariant W4 drogi S74. Lp. Nazwa Nazwa obiektu Km W4 S WD Wiadukt nad S74 - przejazd gospodarczy PZŚG Przejście dla zwierząt średnich nad S74 i dwoma drogami dojazdowymi WD Wiadukt w ciągu DG E nad S74 i dwoma drogami dojazdowymi PZŚG Przejście dla zwierząt średnich nad S74 i dwoma drogami dojazdowymi wraz z przejazdem gospodarczym WD Wiadukt nad S74 i drogą dojazdową - przejazd gospodarczy WD Wiadukt w ciągu DK 74 nad S74 - węzeł "Paradyż" WD Wiadukt w ciągu DP 3118E nad S74 i dwoma drogami dojazdowymi PZŚD Przejście dla zwierząt średnich w ciągu S WD Wiadukt w ciągu drogi gminnej nad S WD Wiadukt w ciągu drogi gminnej nad S WS Wiadukt w ciągu drogi S74 nad linią kolejową i przejazdem gospodarczym WS Wiadukt w ciągu drogi S74 nad DK WD Wiadukt nad S74 - przejazd gospodarczy WD Wiadukt w ciągu DW 726 nad S74 - węzeł "Żarnów" W5 S WD Wiadukt w ciągu DG E nad S74 i drogą dojazdową WD Wiadukt w ciągu DW 746 nad S74 - węzeł "Bronów" PZŚD Przejście dla zwierząt średnich w ciągu S WD Wiadukt nad S74 i dwoma drogami dojazdowymi - przejazd gospodarczy WD Wiadukt nad S74 - przejazd gospodarczy WD Wiadukt w ciągu DK 74 nad S74 - węzeł " Grębienice" WS wiadukt w ciągu drogi ekspresowej WD wiadukt w ciągu drogi poprzecznej PZŚG/D przepust dla średnich zwierząt górą/dołem Tabela Tabelaryczne zestawienie projektowanych węzłów wariant preferowany drogi S74 - od węzła Kozenin na przecięciu się z wariantami drogi W2 S12, W5 S12, W6 S12 i W8 S12 Nazwa węzła i typ węzła Lokalizacja węzła km Wariant W4 Droga przecinającą (kategoria, numer i klasa techniczna) KOZENIN - WA S12 (S) PARADYŻ - WB DK 74 (GP) ŻARNÓW - WB DW 726 (G) Wariant W5 BRONÓW - WB DW 746 (G) GRĘBIENICE - WB DK 74 (GP) RUDA MALENIECKA poza zakresem (ARCADIS) DK 42 (G) ARCADIS Sp. z o.o. 33

34 Tabela Zestawienie projektowanych MOP-ów wzdłuż wariantu preferowanego drogi S74 Lp. Nazwa Typ Pikietaż Strona Powiat Gmina Wariant W4 S74 1 Solec Typ III Lewa Opoczyński Paradyż 2 Solec Typ II Prawa Opoczyński Paradyż Tabela Zestawienie kolizji z liniami energetycznymi średniego napięcia wariant preferowany drogi S74 LP kilometraż kilometraż długość LSN projektowanej drogi długość LSN projektowanej drogi OZNACZENIE kablowej dla skrzyżowania z do demontażu dla skrzyżowania z KOLIZJI projektowanej istniejącą LSN [m] LSN po przebudowie [m] napowietrzą na kablową Wariant W4 1 S74W4/ S74W4/ S74W4/ S74W4/ S74W4/ S74W4/ Wariant W5 7 S74W5/ S74W5/ Tabela Zestawienie kolizji z liniami energetycznymi wysokiego napięcia wariant preferowany drogi S74 LP OZNACZENIE KOLIZJI kilometraż projektowanej drogi dla skrzyżowania z istniejącą LWN długość LWN do demontażu [m] kilometraż projektowanej drogi dla skrzyżowania z LWN po przebudowie długość LWN projektowanej [m] 1 WN_S74W4/ Tabela Zestawienie kolizji sieci gazowych wysokiego ciśnienia: WARIANT W4 S74 oznaczenie kolizji kilometraż kolizji długość przebudowy [m] średnica gazociągu [mm] G DN 350 Przedstawione w raporcie wyniki prac projektowych oraz analiza oddziaływania na środowisko poszczególnych wariantów drogi S74 wraz z ich porównaniem (przedstawionym w rozdziale 16) wykazują, że wariant W4 przechodzący w wariant W5 łącznikiem pomiędzy km a km został oceniony jako najkorzystniejszy dla środowiska. Wariant ten zaproponowano z uwzględnieniem następujących uwarunkowań: Analiza racjonalnych technicznie wariantów lokalizacyjnych W czasie prac projektowych przeanalizowano łącznie 5 wariantów lokalizacyjnych poddając je konsultacjom społecznym. W wyniku konsultacji do dalszych analiz przedstawiono 3 warianty drogi S74. Zaproponowany przebieg drogi S74 (wariant W4 przechodzący w wariant W5) jest najkorzystniejszy ze względu na: minimalną liczbę wyburzeń budynków mieszkalnych, opinię organów samorządowych i mieszkańców gmin przez które przebiegają analizowane warianty drogi S74, małą ingerencję w siedliska przyrodnicze, 34 ARCADIS Sp. z o.o.

35 Raport o oddziaływaniu na środowisko *********** Budowa drogi S12 i S74 jest realizacją ważnego interesu publicznego. Budowa drogi S12 i S74 wynika z planów opracowanych na szczeblu rządowym i samorządu województwa łódzkiego. Realizacja omawianych dróg jest elementem Programu Budowy Dróg Krajowych i w ten sposób ma służyć celom: poprawie komunikacji pomiędzy ośrodkami gospodarczymi w Polsce i za granicą, ogólnospołecznym celom (poprawie bezpieczeństwa ruchu, zmniejszenie śmiertelności na drogach), celom gospodarczym rozwoju regionów Polski wschodniej. W rezultacie realizacji Programu oczekuje się, że nastąpi redukcja zatłoczenia motoryzacyjnego zwłaszcza w rejonach miast oraz znaczące skrócenie czasu przejazdu. W ten sposób zostanie zmniejszona też wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza. Budowa nowych dróg, wyposażonych w urządzenia ochrony środowiska, sprzyjać będzie zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. Budowa dróg nowoczesnych, wyposażonych w urządzenia ochrony środowiska będzie służyć celom rozwoju gospodarczego i wyrównywaniu różnic pomiędzy regionami - połączenie Centralnej Polski z regionami tworzącymi tzw. ścianę wschodnią zajmującymi niskie miejsca w kraju pod względem wskaźników ekonomicznych. Budowa nowych dróg ekspresowych poprawi bezpieczeństwo ruchu we wschodnim i południowo wschodnim rejonie województwa łódzkiego, a w szczególności na odcinkach istniejącej drogi krajowej nr 12 i 74. Według Raportu GDDKIA z czerwca 2012 r. w roku 2011 na zamiejskiej sieci dróg krajowych o długości km wydarzyło się wypadków drogowych, zginęło osób, a zostało rannych. Udział wypadków z ofiarami śmiertelnymi wyniósł 16,3 %. Na sieci dróg krajowych stanowiących ok. 4,5% długości sieci dróg publicznych i przenoszącej 40% całego ruchu drogowego, miało miejsce 20% wszystkich wypadków, w których zginęło 36,1 % wszystkich ofiar śmiertelnych, w tym: o 18,6% wypadków to najechanie na pieszego, o o o 6,7% wypadków to wypadki z udziałem roweru, 22,1% wypadków ma miejsce na skrzyżowaniach, 16,1% wypadków to zderzenia czołowe. Zwiększenie udziału dróg ekspresowych w sieci dróg krajowych pozwoli na zmniejszenie liczby wypadków z udziałem pieszych rowerzystów, wypadków na skrzyżowaniach (skrzyżowania bezkolizyjne) i zdarzeń czołowych. Budowa nowych dróg ekspresowych przyczyni się do poprawy warunków podróżowania, zmniejszenia ruchu na istniejących drogach nr 12 i 74, a w związku z tym do zmniejszenia liczy wypadków i ofiar. ARCADIS Sp. z o.o. 35

36 Dodatkowo zmniejszy się uciążliwość istniejącej drogi nr 12 i 74 w rejonie istniejącej zabudowy mieszkalnej co przedstawiono w rozdziale 5. Głównym celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowania tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Z przeprowadzonej w 2006 r. analizy SWOT Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko wynika, iż jedną z głównych barier hamujących rozwój gospodarczy Polski i jej regionów jest brak dobrej i sprawnej infrastruktury technicznej oraz społecznej. Sytuacja taka przyczynia się do niewielkiej liczby znaczących inwestycji zagranicznych tworzących nowe miejsca pracy. W świetle tego w celu stworzenia dogodnych warunków dla lokalizacji nowych inwestycji w Polsce niezbędne jest zapewnienie dobrej i sprawnej komunikacji. Ważny jest także rozwój pozostałej podstawowej infrastruktury technicznej oraz społecznej sprzyjającej poprawie stanu środowiska naturalnego, warunków zdrowotnych, a także podnoszeniu poziomu umiejętności i wykształcenia kadry technicznej, zapewniając jednocześnie możliwość aktywnego wypoczynku (atrakcje kulturalne). Rozwój podstawowej infrastruktury technicznej i społecznej jest warunkiem wstępnym osiągnięcia wszystkich celów określonych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia (NSRO) wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie Narodowej Strategii Spójności, od którego zależy sukces w pozostałych obszarach interwencji: w zakresie zasobów ludzkich, innowacyjnej gospodarki WARIANT ALTERNATYWNY Jak wspomniano w rozdziale powyżej wariantem najkorzystniejszym pod względem środowiska dla przebiegu drogi S12 jest wariant W6. Natomiast dla drogi S74 najkorzystniejszy wariant dla środowiska to przebieg drogi w wariancie W4 wraz z łącznikiem do wariantu W5. Po przeanalizowaniu wyników związanych z analizą wariantów jako wariant alternatywny dla wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wskazano dla drogi S12 wariant W5 do węzła Kozenin a od węzła wariant W8. Wynika to z faktu, że wariant W5 na I ocenianym odcinku uzyskał 2 lokatę, na odcinku II warianty W2, W5 i W8 otrzymały taką samą 2 pozycję, natomiast na odcinku III wariant W5 otrzymał najniższą oceną. Warianty W2, W7 i W8 otrzymały porównywalną ocenę, przy czym wariant W2 uzyskał ocenę najwyższą a wariant W8 najniższą spośród tych 3 wariantów. Niewielkie różnice w ocenie tych wariantów wynikają z różnic w rozwiązanych niektórych kolizji z drogami poprzecznymi, co wpływa bezpośrednio na zajętość terenu i tym samym na zajętość siedlisk przyrodniczych oraz budynków do wyburzenia i w zasięgu hałasu. Zaproponowano pozostawienie na tym odcinku jako wariantu alternatywnego wariantu W8 ze względu na zachowanie ciągłości realizacji przedsięwzięcia wg jednego wariantu od węzła Kozenin do końca opracowania. Ponadto wariant W8 został oceniony dobrze pod względem ekonomicznym. Propozycja podziału w węźle Kozenin wynika z faktu, że 36 ARCADIS Sp. z o.o.

37 odcinek drogi S12 od początku opracowania do węzła Kozenin (lub Stok) wraz z odcinkiem drogi S74 jest zadaniem I, natomiast pozostały odcinek drogi S12 jest zadaniem II. Dla drogi S74 wariant jako wariant alternatywny proponuje się wariant W5. W ocenie otrzymał on 2 pozycję po wariancie najkorzystniejszym.. 4. OPIS PRZEWIDYWANYCH SKUTKÓW DLA ŚRODOWISKA W PRZYPADKU NIEPODEJMOWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA. Drogi ekspresowe S12 i S74 ma zapewnić usprawnienie połączenia drogowego pomiędzy ośrodkami regionalnymi przy znaczącej poprawie bezpieczeństwa w ruchu drogowym na trasie, poprzez wykonanie alternatywnego połączenia drogowego dla ruchu tranzytowego w stosunku do istniejących dróg krajowych nr 12 i 74, omijając miejscowości, poprzez które aktualnie przebiegają drogi DK 12 i DK 74, z zachowaniem zasad ochrony środowiska, szczególnie wobec obszarów Natura Wariant zerowy polegałby na niepodejmowaniu przedsięwzięcia. Drogi przechodziłaby istniejącym szlakiem szczególnie w bliskim sąsiedztwie zabudowy miejscowości Włodzimierzów, Sulejów, Mniszków, Kozenin, Prymusowa Wola, Opoczno, Mroczków Gościnny, Jaksonek, Wójcin, Kłopotów, Paradyż, Mazurków, Solec, Odrowąż, Dobra Wieś, Żarnów, Grębienice.. Projektowane drogi pozwolą przede wszystkim odsunąć zwiększony ruch pojazdów (szczególnie ciężkich) na tereny mniej wrażliwe (niezabudowane). Mniejsza ilość skrzyżowań oraz włączeń pojazdów do ruchu (np. skrzyżowania, zjazdy itp.) wpłynie na większą płynność ruchu, a co za tym idzie na większy komfort jazdy. Dzięki budowie dróg ekspresowych zmniejszy się również prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii na drodze (wypadku samochodu osobowego lub ciężarowego) z konsekwencjami dla terenów przyległych zwłaszcza na odcinkach zabudowy. POWIETRZE Analizę wpływu wariantu nie inwestycyjnego ( 0 ) na stan czystości powietrza przeprowadzono dla wybranego odcinka drogi DK 12 oraz wybranego odcinka drogi DK74, porównując przewidywane wielkości emisji powodowanej ruchem samochodów na terenie istniejących dróg krajowych dla poszczególnych wariantów inwestycyjnych z przewidywanymi wielkościami emisji dla wariantu bezinwestycyjnego. Obliczenia przeprowadzono dla roku 2025 oraz W wyniku braku realizacji drogi ekspresowej S12, na istniejącej drodze DK12 zwiększy się natężenie ruchu pojazdów, a równocześnie również wielkości emisji substancji do powietrza. Dla analizowanego odcinka drogi DK12 emisja w wariancie bezinwestycyjnym w roku 2035 w stosunku do roku 2020 zwiększy się dla benzenu o około 1 %, dla tlenku węgla o około 3 % oraz dla węglowodorów alifatycznych o około 14 %. W przypadku pozostałych zanieczyszczeń prognozowany jest spadek wielkości emisji, w przypadku tlenków azotu, dwutlenku azotu oraz węglowodorów aromatycznych spadek ten przekroczy 40 %. W przypadku emisji pyłu zawieszonego PM10 prognozowany spadek wyniesie około 10 %. Mniejsza emisja niektórych substancji pomimo wzrastającego ruchu związana będzie ze stosowaniem coraz wydajniejszych silników w pojazdach oraz wprowadzeniem nowych technologii zmniejszających emisję substancji. ARCADIS Sp. z o.o. 37

38 Wybudowanie drogi ekspresowej S12 spowoduje zmniejszenie się ruchu pojazdów po istniejącej drodze DK12 w stosunku do wariantu bezinwestycyjnego, a co za tym idzie także mniejszą emisję substancji z istniejącej drogi. Emisja substancji z istniejącej drogi DK 12 w roku 2025 w przypadku wybudowania drogi ekspresowej dla analizowanego odcinka wynosiłaby stanowiłaby od ok. 9% do ok. 37% emisji substancji w wariancie bezinwestycyjnym. Natomiast w roku 2035 od ok. 5% do ok. 20,5% w zależności od wybranego wariantu budowy dróg ekspresowych. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku drogi DK74 w przypadku braku realizacji drogi ekspresowej S74 będzie rosło natężenie ruchu na istniejącej drodze krajowej, a tym samym jej oddziaływanie na stan czystości powietrza. WODY OPADOWE Stan istniejący (rok 2012) Dane dotyczące ilości wód odpływających z dróg w odniesieniu do stanu istniejącego odnoszą się do istniejącej drogi krajowej nr 12 oraz istniejącej drogi krajowej nr 74. Natężenie spływu dla odcinka o długości 100 m wynosi 114,9 l/s. Roczna ilość wód opadowych spływających z powierzchni szczelnej: drogi krajowej nr 12 na analizowanych odcinkach wynosi m3/rok. drogi krajowej nr 74 na analizowanych odcinkach wynosi m3/rok. Wariant 0 i wariant inwestycyjny rok 2025 i 2035 Przewidywane zmniejszenie / zwiększenie stężenia zawiesiny ogólnej oraz węglowodorów ropopochodnych w spływach z planowanych dróg ekspresowych S12 i S74 w wariancie inwestycyjnym w stosunku do wariantu 0 przedstawia poniższa tabela. Tabela 4.1. Przewidywane zmniejszenie/zwiększenie stężenia zawiesiny ogólnej oraz DK12 - S12 DK74 S74 węglowodorów ropopochodnych w spływach z dróg w wariancie inwestycyjnym w stosunku do wariantu 0 rok 2025 rok 2035 zawiesina ogólna -56,9% +8,1% -53,7% +10,3% węglowodory ropopochodne -95,3% -98,2% -95,4% -98,1% zawiesina ogólna -11,9% -55,9% -9,2% -50,5% węglowodory ropopochodne -96,3% -98,2% -96,2% -99,0% Jak wynika z powyższych zestawień w większości przypadków stężenia zanieczyszczeń wód opadowych z nowych tras będą mniejsze aniżeli z istniejących dróg. Wyjątkiem jest odcinek drogi DK12/S12 Sulejów Radonia, gdzie prognozowany ruch pojazdów na DK12 w wariancie bezinwestycyjnym jest mniejszy aniżeli na planowanej drodze ekspresowej S12 na tym odcinku. W związku z powyższym także szacowane stężenia zawiesiny ogólnej są wyższe w przypadku nie stosowania żadnych urządzeń oczyszczających. 38 ARCADIS Sp. z o.o.

39 HAŁAS Na obecnym etapie, na analizowanym terenie klimat akustyczny kształtowany jest głównie poprzez hałas komunikacyjny powodowany ruchem pojazdów po istniejącej trasie DK12 i DK74. Droga ta przebiega przez tereny niezabudowane z punktową zabudową siedliskową, częściowo przez lasy oraz miejscowości: Aleksandrów, Mniszków, Opoczno, Paradyż, Pysznica, Rozprza, Sławno, Sulejów, Wola Krzysztoporska, Żarnów, Piotrków Trybunalski. Obliczenia akustyczne dla stanu obecnego wykonano dla wszystkich odcinków dróg, na których spodziewana jest zmiana struktury ruchu po wybudowaniu S12 i S74. Zaniechanie planowanej inwestycji w sposób znaczący pogorszy klimat akustyczny miejscowości położonych wzdłuż istniejącej trasy Dk12 i S74. Odsunięcie ruchu od miejscowości oraz zastosowanie ekranów akustycznych poprawi klimat akustyczny na terenach chronionych pod względem akustycznym. 5. OPIS OTOCZENIA W REJONIE LOKALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘCIA 5.1. ZABUDOWA MIESZKALNA, LUDNOŚĆ Rejon lokalizacji drogi należy do terenów o zróżnicowanym wskaźniku gęstości zaludnienia. Droga w większości przypadków nie będzie przecinać miejscowości, a jedynie znajdzie się w ich pobliżu. Gęstość zaludnienia na terenie Polski wynosi 122 osoby/km 2, w województwie łódzkim 140 osób/km 2, Gęstość zaludnienia w powiatach ziemskich wynosi: - opoczyński: 75 osób/km 2 - piotrkowski: 63 osób/km 2. W gminach, gdzie przewidywana jest lokalizacja drogi, gęstość zaludnienia jest niska (oprócz miasta Piotrków Trybunalski) w stosunku do wartości dla województwa łódzkiego i kraju. Natomiast w odniesieniu do gęstości zaludnienia powiatów utrzymuje się na przybliżonym poziomie KLIMAT Pod względem warunków klimatycznych rejon planowanych wariantów drogi S12 i S74 leży w obrębie Łódzkiej dzielnicy klimatycznej /Gumiński R., 1948/. Warunki klimatyczne terenu lokalizacji przedsięwzięcia odpowiadają średnim krajowym wartościom poszczególnych elementów meteorologicznych. Omawiany teren, położony jest w strefie przejściowej pomiędzy wpływami klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Powyższe dyktuje kształtowanie się na tym obszarze warunków i zjawisk pogodowych. Dane ze stacji meteorologicznej w Sulejowie podstawowych elementów meteorologicznych kształtują się następująco: średnia roczna temperatura powietrza 7,5 0 C średnia temperatura powietrza w okresie zimowym 1,3 0 C średnia temperatura powietrza w okresie letnim 13,6 0 C ARCADIS Sp. z o.o. 39

40 suma opadów 627 mm WALORY ŚRODOWISKOWE I TURYSTYCZNE Najbardziej atrakcyjnymi do wypoczynku miejscami są malownicze doliny Pilicy. Ruch turystyczny skupia się nad Jeziorem Sulejowskim, w rejonach Puszczy Pilickiej, rezerwatu "Niebieskie Źródła" (Tomaszów Mazowiecki), nad zbiornikiem wodnym Jeziorsko oraz w ośrodkach wypoczynkowych w Spale, Sulejowie i Inowłodzu.. Na terenie województwa istnieją również rejony objęte ścisłą ochroną, do których należą rezerwaty (ok. 89) oraz parki krajobrazowe: Park Bolimowski, Park Załęczański, Park Przedborski, Park Międzyrzecza Warty i Widawki, Park Spalski, Sulejowski Park Krajobrazowy oraz najmłodszy, wydzielony dopiero w 1996 roku Park Wzniesień Łódzkich. W województwie wyznaczono kilkanaście szlaków turystycznych, których przebieg związany jest z interesującymi przyrodniczo terenami (Szlak Okolic Łodzi), z ważnym wydarzeniami historycznymi (Szlak Pamięci Hitlerowskiego Ludobójstwa, zwany Szlakiem Martyrologii), czy wreszcie ze znanymi osobami (Szlak Partyzancki Małego Franka). 40 ARCADIS Sp. z o.o.

41 6. ODDZIAŁYWANIE PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA NA ŚRODOWISKO 6.1. HAŁAS Założenia Dane wejściowe potrzebne do obliczenia propagacji hałasu: numeryczny model terenu NMT, trójwymiarowy model przebiegu planowanej trasy dla wszystkich wariantów, baza danych TBD, ortofotomapa - zabudowa, natężenie ruchu dla poszczególnych odcinków drogi w 2025 i 2035 roku, prędkość pojazdów. Na analizowanym fragmencie drogi przyjęto prognozy ruchu przedstawione w Raporcie. Obliczenia dla odcinków omawianej drogi wykonano dla prędkości: 120 km/h dla pojazdów lekkich oraz 80 km/h dla pojazdów ciężkich na głównej trasie, dla innych dróg krajowych na omawianych odcinkach - 90 km/h dla pojazdów lekkich oraz 80 km/h dla pojazdów ciężkich, dla zjazdów węzłowych dojazdów do Mopów 60 km/h dla pojazdów lekkich oraz 50 km/h dla pojazdów ciężkich. Ekranów akustycznych nie projektowano dla pojedynczej zabudowy rozproszonej oraz w miejscach gdzie wartości dopuszczalne równoważnego poziomu dźwięku A przekroczone są nieznacznie. Dla takich lokalizacji zaleca się ponowne przeprowadzenie obliczeń akustycznych, uwzględniając szczegółowe informacje wynikające z prac na kolejnych etapach planowania przedsięwzięcia. Wykorzystując powyższe dane, w programie SoundPLAN v.7.0 wykonano obliczenia poziomów dźwięku w siatce receptorów (siatka co 10 m) na wysokości 4 m oraz w wytypowanych punktach obliczeniowych dla każdego z omawianych wariantów trasy Stan obecny Na obecnym etapie, na analizowanym terenie klimat akustyczny kształtowany jest głównie poprzez hałas komunikacyjny powodowany ruchem pojazdów po istniejącej trasie DK12 i DK74. Droga ta przebiega przez tereny niezabudowane z punktową zabudową siedliskową, częściowo przez lasy oraz miejscowości: Aleksandrów, Mniszków, Opoczno, Paradyż, Pysznica, Rozprza, Sławno, Sulejów, Wola Krzysztoporska, Żarnów, Piotrków Trybunalski. Obliczenia akustyczne dla stanu obecnego wykonano dla wszystkich odcinków dróg, na których spodziewana jest zmiana struktury ruchu po wybudowaniu S12 i S74. Obliczone wartości z oszacowanym zasięgiem ponadnormatywnego oddziaływania przedstawiono w tabeli poniżej. ARCADIS Sp. z o.o. 41

42 Tabela Wartości poziomów mocy akustycznej istniejącej sieci dróg stan obecny. Odcinek Wartości poziomów mocy akustycznej na jeden metr długości źródła LWA [db] Zasięg maksymalnej uciążliwości [m] dzień noc A1 94, DK12 odc. Piotrków Trybunalski - Sulejów 86,4 81,2 DK12 odc. Sulejów Opoczno 86,4 81,1 50 DK12 odc. Opoczno - Przysucha 86,1 80,9 DK74 odc. Sulejów - Paradyż 89,1 83,9 DK74 odc. Paradyż - Żarnów 89 83,7 60 DK74 odc. Żarnów Ruda Maleniecka 88,2 82,9 DK91 odc. Piotrków Trybunalski - Radomsko 83 77,8 30 DW 726 odc. Inowłódz Opoczno 77,5 72,1 DW 726 odc. Opoczno - Żarnów 76,4 71,1 20 DW 742 odc. Włodzimierzów Ręczno 80,3 75,2 DW 713 odc. 80,7 75,3 30 LK 01 Warszawa - Katowice 86,4 84,2 70 LK 04 Zawiercie - Grodzisk 85,1 83,6 60 LK 24 Piotrków Trybunalski - Biały Ług 76,4 linia techniczna 30 LK 25 Tomaszów - Opoczno 80,4 79, Przewidywane emisje i ich wielkości w każdym wariancie Źródłem hałasu komunikacyjnego są poruszające się po drodze pojazdy samochodowe: osobowe i ciężarowe. Na poziom hałasu występujący przy drodze wpływ mają następujące czynniki: natężenie ruchu oraz liczba samochodów ciężkich, prędkość poruszających się pojazdów, płynność ruchu, rodzaj i stan nawierzchni drogi i ogumienia, ukształtowanie terenu, warunki meteorologiczne (gradient temperatury i wiatru). Przyjęte do obliczeń emisji i rozprzestrzeniania się hałasu wartości poziomów mocy akustycznej na każdy 1 metr długości źródła (co odpowiada 1 metrowi długości planowanej S12 i S74) obliczone za pomocą programu SoundPlan 7.0 przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Wartości poziomów mocy akustycznej planowanej S12 i S74 dla prognozy ruchu na rok 2025 oraz Wartości poziomów mocy akustycznej na jeden metr długości źródła Odcinek L WA [db] dzień noc dzień noc S12 dla wariantów W2, W5, W6, W8 Rokszyce - Piotrków Trybunalski 91,1 85,9 92,5 87,2 Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów 91,1 85,8 92,5 87,3 Włodzimierzów - Sulejów 90,6 85, ,7 80 Sulejów - Mniszków 88,7 83,5 90,4 85,1 Mniszków - Kozenin 89,2 83,9 90,5 85,2 Kozenin - Januszewice 88,9 83,7 90,3 85 Januszewice - Opoczno 88,3 83,1 89,5 84,3 Opoczno - granica opracowania 88,4 83,1 89,6 84,3 Zasięg [m] ARCADIS Sp. z o.o.

43 Odcinek Wartości poziomów mocy akustycznej na jeden metr długości źródła L WA [db] dzień noc dzień noc S12 dla wariantów W7 Rokszyce - Piotrków Trybunalski 91,4 86,1 92,8 86,1 80 Piotrków Trybunalski - Włodzimierzów 90,1 85,5 92,7 85,5 Włodzimierzów - Sulejów 90,9 85,7 92,3 85,7 Sulejów - Stok 89,3 84,1 90,8 84,1 60 Stok - Januszewice 88,5 83,2 89,8 83,2 Januszewice - Opoczno 88,1 82,8 89,4 82,8 Opoczno - granica opracowania 88,3 83,1 89,6 83,1 S74 dla wariantów W1 Kozenin - Krasik 87,6 82,4 89, Krasik - Przyłęk 90,1 84,9 91,7 86,5 80 Przyłęk - Żarnów 89,9 84,7 91,5 86,3 Żarnów - granica opracowania 89,7 84,5 91,3 86 S74 dla wariantów W4 Kozenin - Paradyż 89,1 83,8 90,5 85,3 Paradyż - Żarnów 88,6 83,4 90,2 84,9 Żarnów - granica opracowania 87,9 79,6 89,5 84,2 60 S74 dla wariantów W5 Kozenin - Paradyż 89 83,8 90,5 85,2 Paradyż - Żarnów 88,9 83,7 90,4 85,2 Żarnów - Bronów 89 83,7 90,5 85,3 Bronów - granica opracowania 87,8 82,6 89,4 84,1 60 Zasięg [m] Poziom mocy akustycznej to dziesięciokrotny logarytm, przy podstawie 10, ze stosunku mocy akustycznej promieniowanej przez źródło hałasu do mocy akustycznej odniesienia wynoszącej W, wyrażony w decybelach (wg PN-EN ISO 3744) Prognozowane oddziaływania Faza budowy Hałas, który powstaje podczas prac budowlanych jest związany głównie z pracą maszyn drogowych oraz ruchem pojazdów ciężarowych. Roboty budowlane będą się odbywały etapami. Pod względem akustycznym najbardziej uciążliwa będzie faza intensywnych prac ziemnych, podczas których na niewielkim obszarze będzie skoncentrowana znaczna liczba ciężkich maszyn. Przyjęto 8-godzinny dzień pracy oraz sklasyfikowano maszyny budowlane w odpowiednie grupy charakteryzujące się podobną wartością poziomu mocy akustycznej i założono następujący łączny czas stałej pracy na miejscu budowy (w odniesieniu do 8 godzin normatywnego czasu odniesienia dla pory dziennej). ARCADIS Sp. z o.o. 43

44 Korzystając z danych obliczono maksymalny zasięg obszaru z przekroczonym normatywnym równoważnym poziomem dźwięku A w czasie trwania fazy budowy. Zasięg uciążliwości akustycznej dla terenów zabudowy wynosi ok. 250 m. Zaleca się wykonywanie prac budowlanych w porze dziennej w rejonach zabudowy mieszkalnej. W celu obniżenia hałasu powstałego w fazie budowy należy: wykonywać prace budowlane w godzinach w rejonie zabudowy mieszkaniowej, stosować nowoczesne maszyny wyposażone w elementy zmniejszające emisję hałasu do środowiska Faza eksploatacji W celu oszacowania wpływu eksploatacji planowanej drogi S12 i S74 na zmianę klimatu akustycznego terenów przyległych do planowanej inwestycji wykonano obliczenia równoważnego poziomu dźwięku korygowanego według krzywej A - LAeq. Obliczenia zasięgu hałasu i poziomów dźwięku w punktach obserwacji wykonano dla prognozy ruchu dla roku 2025 i Obliczenia zasięgów hałasu sporządzono w siatce o kroku obliczeniowym 10 m na wysokości 4 m nad poziomem terenu. Obliczenia emisji hałasu do środowiska wykonano dla wszystkich wariantów planowanych tras (8 wariantów): bez zastosowania ekranów akustycznych, z uwzględnieniem ekranów akustycznych dla sytuacji wysokościowej zgodnej ze stanem przekazanym przez biuro projektowe w czasie sporządzania raportu. W poniższej tabeli zestawiono liczby punktów, dla których obliczono przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku bez zastosowania zaprojektowanych środków minimalizujących oddziaływanie akustyczne i po ich zastosowaniu. Analizie poddano w zależności od przebiegu wariantu od 179 do 322 lokalizacji odbiorników. Tabela Liczba punktów z obliczonymi przekroczeniami dopuszczalnych poziomów hałasu dla pory dziennej (>65dB) oraz dla pory nocnej (>56dB) Pora Bez zabezpieczeń akustycznych Z ekranami akustycznymi Bez zabezpieczeń akustycznych Z ekranami akustycznymi S12-W2 S74-W1 Dzień Noc S12-W5 S74-W4 Dzień Noc S12-W6 Dzień Noc S12-W7 S74-W5 Dzień Noc S12-W8 Dzień Noc ARCADIS Sp. z o.o.

45 Z powyższego zestawienia wynika, że po oddaniu inwestycji do użytkowania i zastosowaniu środków minimalizujących oddziaływanie akustyczne, w porze nocnej w zależności od wariantu o ok. 50% zmniejszy się ilość lokalizacji gdzie wystąpią przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku A. Otrzymane wartości skuteczności zabezpieczeń pozwalają stwierdzić, że zostały one zaprojektowane w sposób właściwy. Nie ma w chwili obecnej możliwości dalszego ograniczenia hałasu. Wielkości przekroczeń dopuszczalnych norm hałasu dla pory nocnej mieszczą się w dopuszczalnym błędzie wynikającym z modelowania akustycznego i wynoszą w większości ok 3dB. Zaleca się dla kolejnych etapów przygotowania inwestycji, przy większej szczegółowości i ewentualnych korektach niwelety, wykonanie ponownej sprawdzającej analizy oddziaływania akustycznego Zalecenia ochronne W fazie eksploatacji jednym ze sposobów minimalizacji niekorzystnego oddziaływania akustycznego planowanej drogi jest zastosowanie ekranów akustycznych wzdłuż trasy. Rozwiązanie to w znaczący sposób ogranicza propagację hałasu. Jednak ze względu na wstępny etap prac projektowych, przewidywane modyfikacje położenia niwelety drogi lokalizacje oraz parametry geometryczne ekranów akustycznych mogą ulec zmianie. Dla kolejnych etapów inwestycji należy wykonać sprawdzenie zaproponowanych ekranów akustycznych przez wykonanie ponownej analizy akustycznej uwzgledniającej zaistniałe zmiany w projekcie drogi. Ekrany akustyczne mogą zostać zamienione na wały ziemne z zachowaniem efektywnej wysokości. Na potrzeby Raportu przeanalizowano zasadność stosowania ekranów akustycznych z zagięta końcówką. Zabezpieczenia te wykazują większą skuteczność przy mniejszej wysokości w porównaniu z zabezpieczeniami pionowymi (standardowymi). Dla omawianej inwestycji nie zaproponowano ekranów wysokich (powyżej 6 m) oraz nie odnotowano dużych wartości przekroczeń dopuszczalnych poziomów dźwięku na terenach chronionych pod względem akustycznym. Dlatego stosowanie zagiętych końcówek ekranów w celu obniżenia ich wysokości bądź zwiększenia skuteczności jest bezzasadne. Tabela poniższa zawiera wykaz ekranów akustycznych proponowanych do realizacji w poszczególnych wariantach. Ekrany zostały przedstawione na całej trasie drogi S12 i S74. Tabela Lokalizacje ekranów akustycznych dla wariantów przebiegu S12 i S74 Nr ekranu Strona Pikietaż [m] Długość ekranu [m] S12 wariant 2 Wysokość ekranu [m] 1 P SUMA 350 S12 wariant 5 1 L P L Wymagania dla ekranu pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 ARCADIS Sp. z o.o. 45

46 Nr ekranu Strona Pikietaż [m] Długość ekranu [m] Wysokość ekranu [m] 4 P L P L P SUMA 2050 S12 wariant 6 1 P L P L L SUMA 1300 S12 wariant 7 1 P L P SUMA 1010 S12 wariant 8 1 L P SUMA 750 S74 wariant 1 brak ekranów akustycznych S74 wariant 4 brak ekranów akustycznych S74 wariant 5 brak ekranów akustycznych Wymagania dla ekranu pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B3 pochłaniający DL α 8 db - klasa A3, DL R > 24 db - klasa B Podsumowanie 46 ARCADIS Sp. z o.o.

47 Źródłem hałasu z planowanej inwestycji będą poruszające się po niej pojazdy samochodowe, zarówno osobowe, jak i ciężarowe. Analiza zasięgu występujących oddziaływań akustycznych od omawianego odcinka drogi S12 i S74 wykazuje, że w stanie projektowym, bez ekranów akustycznych przekroczone będą dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku zarówno dla pory nocnej, jak i dla pory dziennej. Wskazują na to obliczenia dokonane zarówno w siatce oraz w wytypowanych punktach obserwacji, wykonane zwłaszcza dla natężenia ruchu na rok W celu zabezpieczenia zabudowy chronionej akustycznie, zgodnie z wymaganiami zaproponowano zastosowanie ekranów akustycznych o łącznej długości przedstawionej w tabeli poniżej. Tabela Zastawienie zastosowanych ekranów akustycznych dla planowanej S12 i S74 Przebieg wariantu Długość ekranów akustycznych [m] S12 W2 350 W W W W8 750 Po zastosowaniu zaprojektowanych zabezpieczeń akustycznych można spodziewać się zmniejszenia wartości poziomu dźwięku rzędu od kilku do kilkunastu decybeli skuteczność ekranowania zależy od układu geometrycznego źródło emisji ekran odbiornik. Im dalej odbiornik znajduje się od ekranu, tym skuteczność ekranowania jest mniejsza, w porównaniu do tego samego okresu prognozowania bez zastosowania zabezpieczeń akustycznych. W związku z wystąpieniem przekroczeń mieszczących się w granicy błędu modelowania akustycznego zaleca się dla kolejnych etapów przygotowania inwestycji, przy większej szczegółowości i ewentualnych korektach niwelety, wykonanie ponownej sprawdzającej analizy oddziaływania akustycznego. Mapy z zasięgami hałasu zostały zamieszczone załącznikach do Raportu rysunek POWIETRZE Metodyka Ocenę wpływu na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wzdłuż planowanej drogi wykonano w oparciu o obowiązujące przepisy prawne. Zgodnie z nimi w tabeli poniżej podano wartości dopuszczalne stężeń substancji zanieczyszczających powietrze. Tabela Wartości dopuszczalne i wartości odniesienia stężeń substancji zanieczyszczających powietrze substancja 1 godz. [µg/m 3 ] rok kalendarzowy [µg/m 3 ] Tlenek węgla CO Dwutlenek azotu NO Tlenki azotu NOx Benzen C 6H Węglowodory aromatyczne PNA Węglowodory alifatyczne HC x ARCADIS Sp. z o.o. 47

48 substancja 1 godz. [µg/m 3 ] rok kalendarzowy [µg/m 3 ] Pył zawieszony PM Pył zawieszony PM2,5-1. poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi 2. poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin 251 od 1 stycznia od 1 stycznia 2020 Ponadto, w raporcie wykorzystano: w celu określenia wielkości emisji zanieczyszczeń podczas ruchu samochodów jako reprezentatywne dla poszczególnych kategorii samochodów przyjęto wskaźniki emisji, zależne od średniej prędkości pojazdów, określone przez prof. dr hab. inż. Zdzisława Chłopka w Ekspertyzie naukowej opracowanie oprogramowania do wyznaczania wielkości charakteryzujących emisję zanieczyszczeń z silników spalinowych pojazdów samochodowych w celu oceny oddziaływania na środowisko. dla oszacowania spodziewanych emisji pyłu ze ścierania okładzin układu hamulcowego, opon oraz podłoża wykorzystano Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza" wykonanego przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji w Instytucie Ochrony Środowiska i ATMOTERM SA, Warszawa, do określenia wpływu inwestycji w okresie budowy przyjęto wskaźniki określone za pomocą metodyki zawartej w opracowaniu National Pollutant lnventory Emission Estimation Technique Manual for Combustion Engines Version do obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu zastosowano program OPERAT FB, którego algorytm jest zgodny z metodyką referencyjną określoną w załączniku nr 3 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87). Zgodnie z prawem polskim, jako kryterium oceny jakości powietrza przyjęto, że: wartość odniesienia substancji w powietrzu uśredniona do 1 godziny, określona w załączniku do rozporządzenia, jest dotrzymana, jeżeli wartość ta nie jest przekraczana więcej niż przez 0,274% czasu w roku dla dwutlenku siarki oraz więcej niż przez 0,2% czasu w roku dla pozostałych substancji; stężenie roczne S a nie może przekraczać wartości D a - R a (R a - tło zanieczyszczenia powietrza). Do obliczeń przyjęto współczynnik aerodynamicznej szorstkości terenu Z 0 = 1,0 m Stan zanieczyszczenia powietrza Aktualny stan zanieczyszczenia powietrza został określony na podstawie danych pochodzących z najbliżej zainstalowanych punktów pomiarowych oraz na podstawie danych o źródłach emisji zanieczyszczeń do powietrza zebranych na podstawie działalności WIOŚ. Analiza wyników prowadzi do wniosku, że stan powietrza generalnie jest dobry. 48 ARCADIS Sp. z o.o.

49 Zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87) dla substancji nie wymienionych powyżej, a uwzględnionych w obliczeniach wpływu drogi na środowisko (tj. węglowodorów alifatycznych, aromatycznych) tło zanieczyszczenia powietrza przyjęto w wysokości 10% stężenia dopuszczalnego średniorocznego Przewidywane emisje i ich wielkości W celu określenia wielkości emisji zanieczyszczeń podczas ruchu samochodów po wybudowanej trasie, jako reprezentatywne dla poszczególnych kategorii samochodów przyjęto wskaźniki emisji, zależne od średniej prędkości pojazdów. Wskaźniki emisji CO, NO x, węglowodorów aromatycznych i alifatycznych, pyłu PM10 i benzenu przyjęte do obliczeń wielkości emisji z omawianej drogi (dla roku 2025 i 2035) w trakcie jej eksploatacji przedstawiono w rozdziale raportu. W rozdziale tym podano także wskaźniki emisji pyłu zawieszonego ze ścierania okładzin hamulcowych, opon i drogi przy pomocy których oszacowano wielkość emisji. Obliczenia emisji rocznej wykonano dla poszczególnych odcinków projektowanej trasy, a następnie zsumowano dla całego projektowanego odcinka. Z analizy dostępnych materiałów 1 wynika, że emisja pyłu PM2.5 z silników pojazdów stanowi ok. 92 % emitowanego pyłu zawieszonego PM10 dla pojazdów spalających benzynę lub olej napędowy. Wyniki przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Emisja roczna substancji z projektowanych dróg S12 i S74 Wzrost /(-) spadek emisji Emisja roczna [Mg/rok] Substancja [%] w r rok 2035 rok w stosunku do roku 2025 S12 Wariant 2 CO 357,32 413,57 15,7 NO 2 126,30 77,21-38,9 NO X 315,75 193,02-38,9 węglowodory aromatyczne 10,59 6,96-34,2 węglowodory alifatyczne 40,19 48,14 19,8 pył zawieszony PM10 21,95 20,49-6,6 pył zawieszony PM2.5 20,19 18,85-6,6 benzen 1,32 1,44 9,3 Wariant 5 CO 350,30 405,31 15,7 NO 2 123,68 75,62-38,9 NO X 309,21 189,05-38,9 węglowodory aromatyczne 10,37 6,82-34,2 węglowodory alifatyczne 39,35 47,14 19,8 pył zawieszony PM10 21,50 20,07-6,7 pył zawieszony PM2.5 19,78 18,46-6,7 benzen 1,29 1,41 9,3 Wariant 6 CO 361,32 418,40 15,8 NO 2 127,73 78,09-38,9 NOX 319,32 195,23-38,9 1 Emission estimation technique manual for Combustion engines Version 3.0 June National Pollutant Inventory; Australian Government, Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts ARCADIS Sp. z o.o. 49

50 Wzrost /(-) spadek emisji Emisja roczna [Mg/rok] Substancja [%] w r rok 2035 rok w stosunku do roku 2025 węglowodory aromatyczne 10,71 7,04-34,2 węglowodory alifatyczne 40,64 48,69 19,8 pył zawieszony PM10 22,20 20,73-6,6 pył zawieszony PM2.5 20,42 19,07-6,6 benzen 1,34 1,46 9,3 Wariant 8 CO 356,12 412,37 15,8 NO 2 125,71 76,88-38,8 NO X 314,28 192,20-38,8 węglowodory aromatyczne 10,54 6,93-34,2 węglowodory alifatyczne 39,99 47,91 19,8 pył zawieszony PM10 21,85 20,41-6,6 pył zawieszony PM2.5 20,10 18,78-6,6 benzen 1,32 1,44 9,3 Wariant 7 CO 356,47 451,90 26,8 NO 2 124,77 78,86-36,8 NO X 311,91 197,16-36,8 węglowodory aromatyczne 10,51 7,21-31,4 węglowodory alifatyczne 39,86 48,58 21,9 pył zawieszony PM10 21,53 20,84-3,2 pył zawieszony PM2.5 19,81 19,17-3,2 benzen 1,32 1,50 14,0 S74 Wariant 1 CO 115,83 144,57 24,8 NO 2 48,94 30,12-38,5 NO X 122,36 75,31-38,5 węglowodory aromatyczne 4,08 2,69-33,9 węglowodory alifatyczne 15,65 19,34 23,5 pył zawieszony PM10 8,33 8,00-4,0 pył zawieszony PM2.5 7,66 7,36-4,0 benzen 0,48 0,55 14,8 Wariant 4 CO 126,14 152,46 20,9 NO 2 31,98 22,31-30,2 NO X 79,96 55,77-30,2 węglowodory aromatyczne 2,64 1,97-25,2 węglowodory alifatyczne 9,75 12,25 25,7 pył zawieszony PM10 6,14 6,05-1,4 pył zawieszony PM2.5 5,65 5,57-1,4 benzen 0,37 0,42 14,6 Wariant 5 CO 117,54 148,81 26,6 NO 2 31,73 22,18-30,1 NO X 79,32 55,46-30,1 węglowodory aromatyczne 2,61 1,96-24,9 węglowodory alifatyczne 9,72 12,32 26,7 pył zawieszony PM10 6,01 6,01 0,0 pył zawieszony PM2.5 5,53 5,53 0,0 benzen 0,35 0,42 17,6 Jak wynika z powyższego zestawienia, w okresie czasu pomiędzy 2025 r. a 2035 r spadną wielkości emisji: 50 ARCADIS Sp. z o.o.

51 - tlenków azotu oraz dwutlenku azotu o ponad 30 % w przypadku każdego z analizowanych wariantów, - węglowodorów aromatycznych od 24,9 % w przypadku wariantu W5drogi S74 do 34,2 % w przypadku wariantów W2 S12, W5 S12, W6 S12, W8 drogi S12, - pyłu do 7 %.w przypadku wszystkich wariantów, poza wariantem W5 drogi S74. Spadek stężeń zanieczyszczeń spowodowany będzie przewidywanym wzrostem udziału pojazdów wyposażonych w silniki o lepszych parametrach spalania paliw oraz niższą emisją poszczególnych substancji. W przypadku pozostałych substancji, tj. tlenku węgla, węglowodorów alifatycznych oraz benzenu przewidywany jest wzrost wielkości emisji, będący wynikiem przede wszystkim wzrostu przewidywanego ruchu pojazdów w perspektywie 10 lat od rozpoczęcia ich eksploatacji Prognozowane oddziaływania Faza budowy W trakcie budowy drogi emisja zanieczyszczeń ma charakter czasowy i lokalny - zmienia się w zależności od miejsca i fazy budowy drogi, znika wraz z zakończeniem określonego odcinka drogi. Podczas prac związanych z budową drogi ma miejsce emisja zarówno zorganizowana jak i niezorganizowana występująca na placu budowy drogi oraz na obszarze budowy: gazów wylotowych z silników spalinowych maszyn drogowych i środków transportu, pyłu podczas prac ziemnych i w wyniku ruchu pojazdów po nieutwardzonych nawierzchniach, węglowodorów w czasie układania i utwardzania nawierzchni bitumicznych. Pośrednie emisje do środowiska pochodzące z obiektów pracujących na potrzeby budowy drogi: wytwórnie betonu, mas bitumicznych, wyrobiska i składowiska kruszywa będą źródłem lokalnej znacznej uciążliwości związanej z niezorganizowaną i zorganizowaną emisją pyłu oraz emisją fenolu, formaldehydu i naftalenu z produkcji masy. Do obliczenia wielkości emisji w czasie budowy drogi przyjęto: - że roboty budowlane będą odbywać się etapami; - pojedynczy etap będzie obejmował budowę odcinka o długości ok. 1,00 km. - łączna moc jednocześnie użytkowanego sprzętu na terenie budowy 1,00 km drogi wyniesie około N = 1000 kw/km trasy; - łączny roczny czas pracy 500 godzin/km trasy; - współczynnik jednoczesności 0,5. W czasie pracy urządzeń emitowane są tlenki azotu NOx, wśród których największy udział ma tlenek azotu, który pod wpływem warunków atmosferycznych ulega częściowej konwersji do dwutlenku azotu. W raporcie przyjęto, uśredniony wskaźnik konwersji wynoszący około 40%. Obliczenia wykonano dla dwutlenku azotu, tlenku węgla, pyłu zawieszonego i sumy węglowodorów alifatycznych i aromatycznych, traktując je jako sumę. Obliczenia wykonano dla kilometrowego odcinka drogi S12 i S74 uznając, że na pozostałych odcinkach wpływ budowy drogi w zakresie emisji substancji do powietrza z pojazdów użytych do budowy będzie porównywalny. ARCADIS Sp. z o.o. 51

52 Do obliczeń przyjęto następujące założenia: - wysokość punktu emisji: 2,6 m, - wylot boczny - brak wyniesienia spalin, - współczynnik aerodynamicznej szorstkości podłoża z 0 = 1,0 m, - standardowa róża wiatrów dla Łodzi. Wniosek: W fazie budowy będą występować emisje bezpośrednio z placu budowy oraz z dróg dojazdowych. Intensywność i rodzaje emisji są związane z etapem prac: podczas robót ziemnych - dominować będzie niezorganizowana emisja pyłów, podczas budowy konstrukcji nawierzchni - emisja tlenków azotu, lotnych związków organicznych. Obliczenia wykazały, iż w związku z prowadzeniem prac budowlanych nie powinny wystąpić przekroczenia standardów jakości powietrza analizowanych substancji. Dopuszczalne stężenia jednogodzinne dwutlenku azotu mogą zostać w rejonie budowy przekroczone, ale na granicy inwestycji częstość przekroczeń stężeń jednogodzinnych dwutlenku azotu jest dotrzymana. Nie będzie ona miała wpływu na warunki życia ludzi oraz nie będzie stanowiła zagrożenia dla roślin ze względu na jakość powietrza Faza eksploatacji Obliczenia rozkładów przestrzenno-czasowych stężeń w siatce receptorów przeprowadzono dla każdego z odcinków międzywęzłowych dla największego natężenia ruchu pojazdów w rozpatrywanych wariantach. Otrzymane wyniki pozwoliły określić strefę zagrożenia od wpływów komunikacji oraz oddziaływania skumulowane. Obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w powietrzu wykonano dla prognozy ruchu dla roku 2025 i 2035 dla dwutlenku azotu, tlenku węgla, węglowodorów alifatycznych, węglowodorów aromatycznych, benzenu oraz pyłu zawieszonego ze względu na ochronę roślin i ludzi z uwzględnieniem zmodyfikowanej rocznej róży wiatrów ze stacji meteorologicznej w Łodzi. Obliczenia zostały przeprowadzone dla trzech podokresów obliczeniowych: I - pora dzienna z różą wiatrów dla pory dziennej 12 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 4380 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia, II - pora dzienna z różą wiatrów dla pory nocnej 4 godziny w ciągu doby efektywny czas emisji 1460 godzin w roku, emisja obliczona dla średniego ruchu w ciągu dnia, III - pora nocna z różą wiatrów dla pory nocnej 8 godzin w ciągu doby efektywny czas emisji 2920 godzin w roku, emisja obliczona dla ruchu w porze nocnej. Zgodnie z prognozą ruchu pojazdów, przewidywany ruch dla wariantów W2 S12, W5 S12, W6 S12 i W8 S12 będzie porównywalny (znaczna część odcinków ma identyczny przebieg), w związku z czym warianty te potraktowano jako warianty charakteryzujące się takim samym oddziaływaniem na stan czystości powietrza. 52 ARCADIS Sp. z o.o.

53 Jako odcinki obliczeniowe wybrano odcinki o największym natężeniu ruchu pojazdów, tj. I lub II w kolejności z odcinków międzywęzłowych o największym natężeniu ruchu pojazdów w rozpatrywanych wariantach/grupach wariantów o takiej samej prognozie ruchu oraz odcinki o najmniejszym natężeniu ruchu pojazdów. Ze względu na ograniczone możliwości obliczeniowe programu OPERAT FB, dla każdego z wybranych do analizy odcinków międzywęzłowych wydzielono fragment o długości 2 km, dla którego przeprowadzono obliczenia. Obliczenia przeprowadzono dla następujących odcinków międzywęzłowych: droga S74 wariant W1 (S74 W1), odc 1: km km , droga S74 wariant W1 (S74 W1), odc 2: km km , droga S74 wariant W4 (S74 W4), odc 1: km km , droga S74 wariant W4 (S74 W4), odc 3: km km , droga S74 wariant W5 (S74 W5), odc 1: km km , droga S74 wariant W5 (S74 W5), odc 4: km km , droga S12 wariant W7 (S12 W7), odc 1: km km , droga S12 wariant W7 (S12 W7), odc 6: km km , droga S12 wariant W2 (S12 W2), odc 2: km km , droga S12 wariant W5 (S12 W5), odc 7: km km Wykonane obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń pyłu zawieszonego PM10 wykazują, że policzone stężenia średnioroczne są poniżej wartości 1 µg/m 3. Przyjęcie wielkości emisji pyłu PM2.5 na poziomie 92 % wielkości emisji pyłu PM10 spowoduje, że obliczone stężenia pyłu zawieszonego PM2.5 będą na niższym poziomie niż obliczone stężenia pyłu PM10 i nie będą przekraczać wartości dopuszczalnej dla fazy 2 tj. 20 µg/m 3. Dla emisji przyjętych do obliczeń substancji z odcinków obliczeniowych nie stwierdzono przekroczeń standardów jakości powietrza określonych z uwagi na zdrowie ludzi poza terenem przewidywanym pod realizację inwestycji. Jedynie miejscami, na odcinkach o najwyższym poziomie tła zanieczyszczeń dla tlenków azotu NOx (stanowiącym ponad 80 % wartości dopuszczalnej określonej z uwagi na kryterium ochrony roślin), możliwe jest przekraczanie w roku 2025 wartości dyspozycyjnej stężeń średniorocznych tlenków azotu NOx. Poziomy stężeń dwutlenku azotu NO 2 oraz tlenków azotu NOx dla obliczeń przeprowadzonych dla roku 2035 są niższe na analogicznych odcinkach w porównaniu z obliczonymi poziomami stężeń dla roku Poziomy stężeń zanieczyszczeń dla poszczególnych odcinków międzywęzłowych nie różnią się w sposób znaczący, co pozwala na stwierdzenie, że dla pozostałych odcinków drogi (przy uwzględnieniu faktu, iż obliczenia przeprowadzono dla odcinków o prognozowanym najwyższym natężeniu ruchu pojazdów) zasięg oddziaływania powinien być zbliżony do zasięgu oddziaływania określonego na podstawie analizy rozprzestrzeniania dla przyjętych odcinków obliczeniowych. ARCADIS Sp. z o.o. 53

54 Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń, dominujący wpływ na stan jakości powietrza w rejonie projektowanych węzłów będzie posiadał ruch na terenie dróg ekspresowych. W przypadku obliczeń dla węzłów Kozenin oraz Piotrków Trybunalski, ruch na terenie dróg istniejących dróg krajowych będzie posiadał pomijalny wpływ na stan czystości powietrza w rejonie węzłów. W przypadku węzłów Krasik i Jaksonek wpływ ruchu pojazdów na terenie istniejących dróg krajowych na stan czystości powietrza będzie zauważalny. Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń, wartości stężeń wszystkich zanieczyszczeń poza tlenkiem węgla będą niższe w przypadku realizacji inwestycji w porównaniu z oddziaływaniem w przypadku zaniechania realizacji inwestycji. Oznacza to, iż mieszkańcy zabudowań położonych w rejonie projektowanych węzłów drogowych będą w mniejszym stopniu narażeni na uciążliwości związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza w przypadku realizacji inwestycji, co może wynikać z poprawy płynności ruchu pojazdów w danym rejonie Zalecenia ochronne Faza budowy W celu ograniczania emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza na etapie budowy należy: stosować do podbudowy gotowe mieszanki wytwarzane w wytwórniach, aby ograniczyć do minimum operacje mieszania kruszywa ze spoiwem na miejscu budowy, masy bitumiczne transportować wywrotkami wyposażonymi w opończe ograniczające emisję oparów asfaltów, roboty nawierzchniowe prowadzić w miarę możliwości (o ile pozwoli na to harmonogram prac budowlanych) w okresie letnim, kiedy temperatura mas bitumicznych może być niższa, a przez to mniejsze będzie odparowanie substancji odorotwórczych, drogi dojazdowe utrzymywać w stanie ograniczającym pylenie tzn. powinny być one sprzątane Faza eksploatacji Zarządzający drogą może minimalizować oddziaływanie drogi poprzez działania wtórne - utrzymanie drogi w czystości, co zminimalizuje emisję wtórną pyłów. Działaniem minimalizującym, które można podjąć już na etapie projektowania, są nasadzenia roślin wysokich i niskich, odpornych na działanie zanieczyszczeń komunikacyjnych. Będą one absorbować część powstających zanieczyszczeń i stanowić barierę utrudniającą przemieszczanie się zanieczyszczeń na tereny sąsiednie. Nasadzenia te powinny być realizowane tam, gdzie jest to możliwe i nie wpływa na bezpieczeństwo ruchu (nie ogranicza widoczności) Podsumowanie Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń, wartości stężeń wszystkich zanieczyszczeń poza tlenkiem węgla będą niższe w przypadku realizacji inwestycji w porównaniu z oddziaływaniem w przypadku zaniechania realizacji inwestycji. Oznacza to, iż mieszkańcy zabudowań położonych w rejonie 54 ARCADIS Sp. z o.o.

55 projektowanych węzłów drogowych będą w mniejszym stopniu narażeni na uciążliwości związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza w przypadku realizacji inwestycji, co może wynikać z poprawy płynności ruchu pojazdów w danym rejonie WODY POWIERZCHNIOWE Założenia Stężenie zanieczyszczeń w spływach opadowych zależy od różnorodnych czynników, m.in. od: natężenia ruchu samochodowego, stanu technicznego pojazdów, zagospodarowania terenu, warunków klimatycznych oraz szerokości odwadnianej korony drogi. Do obliczeń stężeń zawiesiny ogólnej i węglowodorów ropopochodnych przyjęto prognozę ruchu dla roku 2025 oraz 2035 zamieszczoną w rozdziale raportu. Wpływ trasy na wody powierzchniowe analizowano dla przekroju 2x2 pasy ruchu. Ponieważ na części analizowanej trasy dwie jezdnie będą oddzielone od siebie pasem dzielącym (porośniętym zielenią), a wody opadowe spływać będą na zewnątrz z każdej jezdni do rowów drogowych, potraktowano to jako dwie jezdnie i wyliczono prognozę ruchu samochodów dla każdej z nich. Przyjęto przy tym jednakowy ruch w obie strony Stan obecny Analizowane warianty planowanych dróg S12 i S74 przecinać będą następujące cieki: S12: Pilica, Luciąża, Radońka, Słomianka, Drzewiczka, Zatoka, Popławka, Dopływ z Zalesic, Dopływ z Longinówki, Dopływ z Łęczna, Dopływ z Kolonii Kunice, Dopływ z Januszewic, Dopływ spod Mikułowic, Dopływ z Psar, Dopływ z Grężowic, rowy melioracyjne; S74: Popławka, Opocznianka, Dopływ z Mikułowic, Dopływ spod Paradyża, Dopływ z Budkowa, Dopływ spod Grębenic, Dopływ z Bronowa, rowy melioracyjne. Pilica jest najdłuższym z lewych dopływów Wisły. Wypływa z wysokości 348 m n.p.m. ze źródła krasowego na południowo-zachodnim krańcu miasta Pilica Drzewiczka jest prawym, jednym z dłuższych dopływów Pilicy, niewiele krótszym od Czarnej jednak przewyższającym ją pod względem powierzchni zlewni. Długość Drzewiczki to 81,3 km, powierzchnia zlewni 1089,9 km 2. Jest to jedyny dopływ Pilicy o powierzchni zlewni przekraczającej 1000 km 2. Luciąża jest najdłuższym z lewych dopływów Pilicy, choć znacznie krótszym od opisanych wcześniej prawych dopływów Czarnej i Drzewiczki. Jej długość to 48,7 km, powierzchnia zlewni 766 km 2. Czarna, zwana także Czarną Konecką lub Czarną Maleniecką, jest najdłuższym z prawobrzeżnych dopływów Pilicy. Długość rzeki to 87,91 km, powierzchnia zlewni 972,59 km 2. Żadne z wariantów drogi S12 i S74 nie przecinają Czarnej. W swym dolnym biegu rzeka przepływa na zachód od wariantów drogi S74. Wariant W1 drogi zbliża się na odległość około 1,5 km od doliny Czarnej w okolicach wsi Przyłęk w gminie Paradyż. ARCADIS Sp. z o.o. 55

56 Tabela Długość kolizji poszczególnych wariantów trasy S12 i S74 z ciekami Nazwa cieku Długość kolizji [m] S12 S74 W2_S12 W5_S12 W6_S12 W7_S12 W8_S12 W1_S74 W4_S74 W5_S Z powyższych zestawień wynika, że wariantami najbardziej kolidującymi z ciekami na analizowanym terenie są warianty W2_S12 (6.930 m) w przypadku trasy S12 i W5_S74 (4.600 m) w przypadku trasy S74. Najmniej kolidującymi wariantami z ciekami jest wariant W8_S12 (3.300 m) w przypadku trasy S12 oraz wariant W4_S74 (1.990 m) w przypadku trasy S74. Warianty analizowanych tras położone są: w 21 jednolitych częściach wód powierzchniowych (JCW) trasa S12 i 7 trasa S74. Jakość wód powierzchniowych oceniana jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Spośród rzek w roku 2010 monitoringiem wody objęte były rzeki: Pilica, Luciąża, Strawa, Drzewiczka, Wąglanka oraz Zbiornik Sulejów. Wykonane badania wykazały: umiarkowany stan ekologiczny JCW Strawy i 2 JCW Wąglanki (Wąglanka od źródeł do zbiornika Wąglanka Miedzna oraz Wąglanka od zbiornika Wąglanka - Miedzna do ujścia). dobry stan chemiczny w 2 JCW (Pilica od Zwleczy do Zbiornika Sulejów oraz Strawa) i stan chemiczny poniżej stanu dobrego w 2 JCW (Luciąża od Bogdanówki do ujścia oraz Zbiornik Sulejów). Ocena stanu chemicznego jest niepełna gdyż, przeprowadzono analizę jedynie wybranych z 33 substancji priorytetowych. Ponieważ stan jednolitych części wód można określić tylko wtedy, gdy dla danej JCW posiadamy wyniki oceny stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, w związku z tym w 2010 r. udało się określić stan tylko jednej JCW w rejonie planowanego przedsięwzięcia, tj. Strawa (ppk Strawa- Przygłów), który sklasyfikowano jako zły. Teren, przez który przebiegać będą planowane drogi S12 i S74 stanowią tereny rolne, łąki oraz tereny leśne. Spływ powierzchniowy z ww. terenów jest stosunkowo niski (współczynnik spływu s=0,2). Natężenia spływu wód opadowych z terenu odpowiadającemu odcinkowi o długości 100 m trasy, przy szerokości pasa drogowego wynoszącego 100 m wynosi 80,4 l/s Przewidywane spływy wód opadowych z powierzchni dróg Roczną ilość wód opadowych spływających z powierzchni szczelnej po wybudowaniu dróg przedstawia poniższa tabela. Tabela Roczna ilość wód opadowych spływających z powierzchni szczelnej po wybudowaniu drogi S12 i S74 Droga Wariant Roczna ilość wód opadowych [ m 3 / rok ] S12 W2_S ARCADIS Sp. z o.o.

57 Droga Wariant Roczna ilość wód opadowych [ m 3 / rok ] W5_S W6_S W7_S W8_S S74 W1_S W4_S W5_S Natężenie przepływu wód opadowych dla opadu o prawdopodobieństwie występowania p=10% i czasie trwania 10 min., dla odcinka o szerokości i długości pasa drogowego 100 m trasy (w liniach rozgraniczających) przestawia się następująco: 159,7 l/s dla 2x2 pasów ruchu bez drogi lokalnej, 173,8 l/s dla 2x2 pasów ruchu z 1 drogą lokalną, 187,9 l/s dla 2x2 pasów ruchu z 2 drogami lokalnymi. W przypadku gdzie odwodnienie drogi będzie się odbywało poprzez rowy trawiaste, maksymalne natężenia odpływu wód będą redukowane w wyniku zmniejszonych prędkości przepływu i infiltracji Prognozowane oddziaływania Faza budowy Budowa drogi może spowodować zaburzenia spływu powierzchniowego w obszarze sąsiadującym oraz pogorszenie jakości wód powierzchniowych. Prace związane z realizacją obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej, regulacją cieków, ich przebudową, budową przepustów, itp., mogą powodować zmiany stosunków wodnych, szczególnie w przypadku małych cieków i obszarów zmeliorowanych oraz stwarzać zagrożenie dla jakości wód powierzchniowych, poprzez: zamulenie wskutek erozji gruntu (na skarpach nasypów, wykopów i w rowach oraz w ich otoczeniu); odprowadzenie bez oczyszczenia ścieków bytowych i technologicznych z obiektów zaplecza budowy; wypłukiwanie niebezpiecznych związków z materiałów używanych do budowy (np. żużle piecowe, substancje bitumiczne); wnoszenie do wód powierzchniowych znacznych ilości zawiesin z terenów budowy (cement, mączka wapienna, itp.); przedostawanie się do wód produktów naftowych z maszyn budowlanych i środków transportowych. Przedstawione oddziaływania mają charakter okresowy, związany wyłącznie z etapem realizacji przedsięwzięcia. Uciążliwości te ustąpią wraz z zakończeniem fazy budowy drogi. ARCADIS Sp. z o.o. 57

58 Faza eksploatacji Budowa drogi spowoduje uszczelnienie znacznych powierzchni, co spowoduje zmianę odpływu powierzchniowego wód opadowych z poszczególnych zlewni. Szacuje się, że współczynnik spływu z powierzchni zajętej przez drogę wzrośnie od ok. s=0,2 do ok. s=0,8 0,9. Odpływ wód opadowych ze zlewni dla odcinka o szerokości i długości pasa drogowego 100 m trasy (w liniach rozgraniczających) przestawia się następująco: 159,7 l/s dla 2x2 pasów ruchu bez drogi lokalnej (wzrost 99%), 173,8 l/s dla 2x2 pasów ruchu z 1 drogą lokalną (wzrost 116%), 187,9 l/s dla 2x2 pasów ruchu z 2 drogami lokalnymi (wzrost 134%). Ponieważ odbiorniki narażone będą na znaczny punktowy dopływ wód opadowych, w związku z tym konieczna będzie przebudowa urządzeń melioracyjnych, budowa przepustów wodnych oraz robót przystosowujących odbiorniki do przyjęcia punktowych dopływów wód opadowych z drogi, tzn. retencjonowania wód. Dla złagodzenia znacznych punktowych dopływów, należy zaprojektować zbiorniki retencyjne i retencyjno-infiltracyjne. Przy lokalizacji zbiorników retencyjno-infiltracyjnych należy uwzględnić obszary o silnym stopniu konfliktowości ze środowiskiem wód podziemnych Wpływ na jakość wód w odbiornikach Opis sposobu odwodnienia drogi Wody opadowe z analizowanych dróg odprowadzane będą poprzez kanalizację deszczową oraz poprzez skarpy lub wpusty i kanały deszczowe do rowów trawiastych, a następnie poprzez osadniki (piaskowniki) i zbiorniki retencyjne, retencyjno-infiltracyjne i infiltracyjne do wód powierzchniowych lub do ziemi. Oczyszczanie tych wód będzie odbywać się w studzienkach z osadnikiem, rowach trawiastych, osadnikach (piaskownikach) oraz zbiornikach retencyjnych, retencyjno-infiltracyjnych i infiltracyjnych. W celu intensyfikacji procesów retencji i infiltracji w rowach trawiastych przewiduje się wykonanie przegród piętrzących. Na wylotach do odbiorników (w urządzeniach oczyszczających) przewiduje się zastosować zamknięcia odpływu (zasuwy), które stanowić powinny zabezpieczenie przed zrzutem substancji niebezpiecznych. Na odcinkach, gdzie występują niekorzystne warunki hydrogeologiczne, przewiduje się odprowadzenie wód opadowych za pomocą kanalizacji deszczowej lub rowów uszczelnionych. Stężenie zanieczyszczeń wód opadowych spływających z jezdni Wody opadowe spływające z dróg wprowadzane do wód lub do ziemi, nie mogą zawierać odpadów i zanieczyszczeń pływających oraz powodować zmian w naturalnej, charakterystycznej dla odbiornika 58 ARCADIS Sp. z o.o.

59 biocenozie, zmian naturalnej mętności, barwy, zapachu oraz nie mogą powodować formowania się osadów lub piany. Wody opadowe i roztopowe ujęte w szczelne, otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne pochodzące z powierzchni szczelnej dróg zaliczanych do kategorii dróg krajowych, w ilości, jaka powstaje z opadów o natężeniu co najmniej 15 l/s/ha wprowadzane do wód lub do ziemi nie powinny zawierać substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających 100 mg/l zawiesin ogólnych oraz 15 mg/l węglowodorów ropopochodnych. Z obliczeń wynika, że w roku 2035 na odcinkach: S12 od węzła Rokoszyce do węzła Włodzimierzów w wariantach W2, W5, W6 i W8; S12 od węzła Rokoszyce do węzła Jaksonek w wariancie W7 mogą wystąpić przekroczenia dopuszczalnych stężeń zawiesiny ogólnej. W związku z powyższym na odcinkach, gdzie wody opadowe i roztopowe spływające z powierzchni szczelnej drogi ujęte będą w szczelne, otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne - należy zaprojektować urządzenia oczyszczające wody opadowe, w zakresie zawiesiny ogólnej. Szacowane stężenia węglowodorów ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z analizowanych dróg spełniają wymagania prawa. Nie przewiduje się w normalnych warunkach eksploatacji dróg występowania przekroczenia dopuszczalnych stężeń węglowodorów ropopochodnych. Nie stwierdza się potrzeby zastosowania urządzeń do usuwania zanieczyszczeń ropopochodnych z wód opadowych poza terenami szczególnie wrażliwymi Zagrożenia powodziowe Zgodnie z danymi Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. RZGW w Warszawie bezpośrednie zagrożenia powodzią (p=1%) dla poszczególnych wariantów trasy S12 przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Sumaryczna długość kolizji z obszarami bezpośredniego zagrożenia powodzią dla poszczególnych wariantów trasy S12 Numer drogi S12 Wariant drogi Sumaryczna długość kolizji [ m ] W2 510 W5 640 W6 570 W W Nazwa rzeki Luciąża, Pilica, Drzewiczka RZGW w Warszawie nie posiada danych o obszarze bezpośredniego zagrożenia powodzią (p=1%) w rejonie trasy S74. Jak wynika z powyższego zestawienia wariantem drogi S12 najmniej kolidującym z obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi jest wariant W2. Natomiast najwięcej kolizji z obszarami narażonymi na niebezpieczeństwo powodzi mają warianty W7 i W8. ARCADIS Sp. z o.o. 59

60 Na w/w odcinkach należy przewidzieć rozwiązania techniczne, które nie spowodują zagrożenia dla planowanej drogi oraz obiektów drogowych oraz nie wpłyną na wzrost zagrożenia powodziowego przyległych terenów. Na obecnym etapie projektowania, światła obiektów inżynierskich zaplanowano zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735). Przy ich szacowaniu uwzględniono dodatkowe czynniki hydrologiczne, m.in. dane o szerokości terenów zalewowych cieków. Na tej podstawie ustalano długość obiektu, która nie powinna znacząco wpłynąć na hydrologię danego cieku. Światło pionowe obiektów mostowych będzie uwzględniać poziom wody powodziowej i wody spiętrzonej. Przyjęte parametry techniczne obiektów inżynierskich nie będą oddziaływać negatywnie na gospodarkę wodną obszaru objętego inwestycją. Reasumując stwierdza się, że na obecnym etapie prac projektowych parametry techniczne obiektów inżynierskich nie będą oddziaływać negatywnie na gospodarkę wodną obszaru objętego inwestycją. Światło pionowe obiektów mostowych będzie uwzględniać poziom wody powodziowej i wody spiętrzonej Wody opadowe i ścieki sanitarne z MOP Przewiduje się budowę 6 MOP-ów typu I, II i III wzdłuż wybranego wariantu drogi S12 oraz 2 MOP-ów typu II i III wzdłuż drogi S74. MOPy typu I będą wyposażone tylko w urządzenia sanitarne, typu II w urządzenia sanitarne, stacje paliw, stanowiska obsługi pojazdów, obiekty gastronomiczno-handlowe, a typu III w urządzenia takie same jak na MOP ie typu II plus w obiekty noclegowe). W I etapie prac realizowanym przez Wykonawcę robót będą wykonywane jedynie podstawowe elementy robót ziemnych, połączenie MOP-ów z drogą ekspresową za pomocą pasów włączenia i wyłączenia oraz oświetlenie zjazdów. Ścieki sanitarne Ścieki sanitarne powstawać będą na terenie miejsc obsługi podróżnych (MOP). Przewiduje się budowę 6 MOP-ów typu I, II i III w przypadku analizowanych wariantów drogi S12 oraz 2 MOP-ów typu II i III w przypadku wariantów drogi S74. MOPy typu I są obiektami o najmniej rozbudowanych funkcjach i wyposażeniu. MOPy te będą wyposażone tylko w urządzenia sanitarne. MOP-y typu II będą spełniały funkcję wypoczynkowo-usługową. Wyposażone będą w obiekty jak w przypadku MOPów typu I, jak również w stacje paliw, stanowiska obsługi pojazdów, obiekty gastronomiczno-handlowe i informacji turystycznej. Natomiast MOP III posiadają funkcje wypoczynkowo usługowe (stacja paliw, obiekty gastronomiczno handlowe a nawet obiekty noclegowe). W ocenie ilości i zanieczyszczenia ścieków powstających w obiektach usługowych przy drogach zastosowano wytyczne niemieckie wydane przez ATV dotyczące obliczania wielkości urządzeń 60 ARCADIS Sp. z o.o.

61 oczyszczających ścieki z obiektów serwisowych przy autostradach. Zgodnie z nimi oraz z przyjętymi do obliczeń założeniami dotyczącymi liczby miejsc w obiektach gastronomicznych: MOP I MOP II MOP III - liczba użytkowników od 250 do 400 osób; - liczba miejsc siedzących w restauracji od 50 do 100 os. w pomieszczeniu, - od 25 do 50 osób na tarasie; - liczba miejsc siedzących w restauracji od 80 do 150 os. w pomieszczeniu, od 50 do 100 osób na tarasie, liczba miejsc noclegowych w motelu od 50 do 100 osób. Ścieki z miejsc obsługi podróżnych powinny być oczyszczane na miejscu. Należy więc zaprojektować mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ścieków sanitarnych o ile obiekty MOP będą realizowane jednocześnie z budową drogi. W przypadku gdy realizacja w pełni funkcji użytkowych MOP będzie odłożona w czasie, projektowanie i budowa oczyszczalni ścieków dla MOP powinno być dostosowane odpowiednio do potrzeb. Odprowadzanie ścieków sanitarnych z MOP-ów, w przypadku etapowania ich budowy, możliwe jest do zbiorników bezodpływowych, a następnie wywożenie ich do oczyszczalni ścieków. Wody opadowe Wody opadowe z MOP-ów odprowadzane będą systemem kanalizacji deszczowej. Przed zrzutem do odbiorników oczyszczane będą w zespołach oczyszczających wyposażonych w osadnik oraz separator substancji ropopochodnych. Następnie kierowane będą do zbiorników retencyjnych, retencyjno infiltracyjnych lub infiltracyjnych. Po oczyszczeniu wody opadowe spływające z terenu MOP-ów spełniać będą wymagania rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 z późn. zmianami) w stosunku do zawiesiny ogólnej oraz do węglowodorów ropopochodnych. Na MOP-ach typu I i II przewiduje się stanowiska postojowe dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. Będą one wyposażone w zbiornik bezodpływowy z utwardzonym (szczelnym) stanowiskiem spustowym oraz systemem kanalizacyjnym wyposażonym w zawory odcinające. Wody opadowe ze stanowiska w czasie, gdy nie będzie na nim samochodu przewożącego materiały niebezpieczne odprowadzane będą do kanalizacji deszczowej MOP-u. Postój pojazdów na tych stanowiskach będzie bezpieczny dla środowiska gruntowo wodnego i wód powierzchniowych Zalecenia ochronne Faza budowy W celu ochrony wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem w fazie budowy, należy zapewnić właściwą organizację robót oraz przestrzegać zasad takich jak: ARCADIS Sp. z o.o. 61

62 lokalizować zaplecza budowy poza dolinami rzek oraz w bezpiecznej odległości od rowów i zbiorników wodnych (ok. 30 m), ścieki sanitarne z placów budowy odprowadzać do zbiorników bezodpływowych, drogi dojazdowe wytyczyć w miejscach najmniej kolidujących z ciekami i zapewnić swobodny przepływ wód w ciekach pod drogami dojazdowymi, używać sprawnego technicznie sprzętu, w przypadkach wystąpienia poważnych awarii, należy postępować zgodnie z obowiązującymi zarządzeniami i instrukcjami Faza eksploatacji Przewiduje się, że wody opadowe z dróg odprowadzane będą poprzez kanalizację deszczową, skarpy lub wpusty i kanały deszczowe do rowów trawiastych, a następnie poprzez osadniki (piaskowniki) i zbiorniki (retencyjne, retencyjno-infiltracyjne i infiltracyjne) do wód powierzchniowych lub do ziemi. Wody te oczyszczane będą w studzienkach z osadnikiem, rowach trawiastych, osadnikach (piaskownikach) oraz zbiornikach retencyjnych, retencyjno-infiltracyjnych i infiltracyjnych. W celu intensyfikacji procesów retencji i infiltracji w rowach trawiastych przewiduje się wykonanie przegród piętrzących. Na wylotach do odbiorników (w urządzeniach oczyszczających) przewiduje się zasuwy, które stanowić będą zabezpieczenie przed zrzutem substancji niebezpiecznych. Na odcinkach o niekorzystnych warunkach hydrogeologicznych (brak izolacji poziomu użytkowego wód podziemnych) przewiduje się odprowadzenie wód opadowych za pomocą kanalizacji deszczowej lub rowów uszczelnionych. Przed wylotami do odbiorników zainstalowane będą osadniki, które powinny być wyposażone w kratę na dopływie oraz zasyfonowany odpływ. Urządzenia oczyszczające spływy opadowe z drogi należy dobrać na dopływ co najmniej 15 l/sek/ha powierzchni szczelnej. Nadmiar wód opadowych kierowany powinien być przez bypass do zbiornika retencyjnego bez oczyszczania. Warunkiem niezakłóconej pracy urządzeń retencyjno-oczyszczających będzie m.in. niedopuszczenie do podtapiania układów od strony odbiornika. Wody opadowe odprowadzane z jezdni powierzchniowo i przez rowy przydrogowe, będą podlegać procesom samooczyszczania wskutek współdziałania procesów sedymentacji, filtracji oraz procesów biochemicznych. Ponieważ planowana trasa S12 przechodzi przez cieki powierzchniowe, które należą do obszarów Natura 2000 (Pilica), przepływają przez obszar, który był planowany do włączenia do sieci Natura 2000 (Drzewiczka z Opocznianką), położone są w strefach ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych Barbara oraz ujęcia wód ze zbiornika Sulejów oraz w obszarach o silnym stopniu konfliktowości inwestycji ze środowiskiem wód podziemnych, w związku z tym w ich rejonie należy zaprojektować zestawy osadnik (piaskownik) + separator. Trasa S74 nie przecina w/w obszarów. 62 ARCADIS Sp. z o.o.

63 Wykaz odcinków drogi S12, gdzie zalecane są takie zestawy przedstawiony jest w rozdziale raportu. W fazie eksploatacji drogi należy wykonywać przeglądy i konserwację systemu odwadniającego. Na MOP-ach typu I i II przewiduje się stanowiska postojowe dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. Nie mogą być one lokalizowane w zagłębieniach terenu, w terenie podmokłym oraz w odległości mniejszej niż 10 m od rowów, studzienek i urządzeń melioracyjnych. Powinny mieć odrębny system odwodnienia, zaopatrzony w urządzenia do przejmowania i neutralizacji wycieków niebezpiecznych substancji. Nawierzchnia stanowiska postojowego powinna być utwardzona, szczelna i ukształtowana w sposób uniemożliwiający rozprzestrzenianie się ewentualnego rozlewiska. Ścieki sanitarne pochodzące z MOP proponuje się oczyszczać w mechaniczno-biologicznych oczyszczalniach ścieków. W przypadku etapowania budowy MOP, możliwe jest odprowadzanie ścieków do zbiorników bezodpływowych, a następnie wywożenie ich do oczyszczalni ścieków. Niezbędny stopień oczyszczenia oraz przewidywane stężenia substancji w ściekach odprowadzanych z MOP-ów przedstawiono w rozdziale Skład odprowadzanych wód opadowych oraz ścieków sanitarnych, po ich oczyszczeniu, będzie odpowiadał wymogom zawartym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984 z późn. zmianami). Odprowadzanie ścieków do środowiska wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych i obszarów chronionych Cele środowiskowe dla wód powierzchniowych oraz obszarów chronionych określone zostały w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (M.P. z 2011 r. Nr 49, poz. 549). Oparte zostały głównie na wartościach granicznych poszczególnych wskaźników fizyko-chemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych określających stan ekologiczny wód powierzchniowych oraz wskaźników chemicznych świadczących o stanie chemicznym wody, odpowiadających warunkom osiągnięcia przez te wody dobrego stanu, z uwzględnieniem kategorii wód, wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Zgodnie z ww. dokumentem niezagrożone jest nieosiągnięcie celów środowiskowych w większości jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) przez które prowadzi planowana droga. Jedynie dla Zbiornika Wąglanka Miedzna (PLRW ) oraz Popławki (PLRW ), Słomianki (PLRW ) i Luciąży od Bogdanówki do ujścia (PLRW ), z powodu antropopresji i braku rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW, konieczne jest przesunięcie w czasie osiągnięcia celów środowiskowych lub derogacja czasowa (Zbiornik Sulejów, gdzie planowane są inwestycje z zakresu ochrony przeciwpowodziowej). ARCADIS Sp. z o.o. 63

64 Budowa drogi w rejonie cieków powierzchniowych może spowodować zmianę morfologii cieku i zaburzenia spływu powierzchniowego w obszarze sąsiadującym oraz pogorszenie jakości wód powierzchniowych. W związku z tym prace te należy ograniczyć do niezbędnego minimum i prowadzić je w sposób nie zagrażający środowisku wodnemu. Konkretne rozwiązania będą zawarte w projektach budowlanym i wykonawczym. Na etapie eksploatacji drogi na morfologię cieku może mieć wpływ sposób odprowadzania wód opadowych oraz zawartość zawiesiny ogólnej i ropopochodnych w odprowadzanych wodach. W związku z tym, miejsce wprowadzenia wód opadowych do cieku musi być odpowiednio zabezpieczone, a wody opadowe odprowadzane z powierzchni dróg muszą być oczyszczone do wymaganych standardów. Prognozowane stężenie zawiesiny ogólnej nie może przekroczyć 100 mg/l, a węglowodorów ropopochodnych zawiesiny 15 mg/l. W roku 2035 na większości odcinków drogi standardy te będą dotrzymane. Wyjątek stanowią odcinki: S12 od węzła Rokoszyce do węzła Włodzimierzów w wariantach W2, W5, W6 i W8; S12 od węzła Rokoszyce do węzła Jaksonek w wariancie W7, gdzie mogą wystąpić przekroczenia dopuszczalnych stężeń zawiesiny ogólnej. W związku z tym, na ww. odcinkach, w miejscach gdzie wody opadowe i roztopowe ujęte będą w szczelne, otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne powinny być zaprojektowane osadniki (piaskowniki), zbiorniki retencyjne i retencyjno infiltracyjne). W raporcie zalecono także zaprojektowanie szczelnego systemu odwodnienia (rowy szczelne, kanalizacja) oraz zestawów osadnik (piaskownik) + separator na odcinkach, gdzie planowana trasa przebiega przez: istniejący oraz planowany obszar Natura 2000 (Dolina Środkowej Pilicy oraz Drzewiczki z Opocznianki), strefę ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych Barbara oraz ujęcia wód ze zbiornika Sulejów oraz obszary o niekorzystnych warunkach hydrogeologicznych. Na pozostałych odcinkach zastosowane zostaną tylko osadniki (piaskowniki). Taki system oczyszczania będzie miał znikomy wpływ na morfologię cieków, z którymi kolidować będą planowane drogi S12 i S74. W fazie eksploatacji drogi te nie będą miały negatywnego wpływu na cele środowiskowe (w rozumieniu jakości wód) dla jednolitej części wód powierzchniowych (JCWP) w zlewniach, w których będą położone Podsumowanie 1. Wody opadowe z analizowanych tras odprowadzane będą poprzez kanalizację deszczową, poprzez skarpy lub wpusty i kanały deszczowe do rowów trawiastych, a następnie poprzez osadniki (piaskowniki) i zbiorniki retencyjne, retencyjno-infiltracyjne i infiltracyjne do wód powierzchniowych lub do ziemi. 2. Prognozowane stężenia zawiesiny ogólnej w wodach opadowych odprowadzanych do środowiska w roku 2025 nie przekracza dopuszczalnych norm. Natomiast w roku 2035 na odcinku S12 od węzła Rokoszyce do węzła Włodzimierzów w wariantach W2, W5, W6 i W8 oraz od węzła Rokoszyce do węzła Jaksonek w wariancie W7 mogą wystąpić przekroczenia dopuszczalnych stężeń zawiesiny ogólnej. W związku z powyższym na odcinkach, gdzie wody opadowe i 64 ARCADIS Sp. z o.o.

65 roztopowe spływające z powierzchni szczelnej drogi ujęte będą w szczelne, otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne - należy zaprojektować urządzenia techniczne (osadniki, zbiorniki retencyjne) mające na celu oczyszczenie wód opadowych, w zakresie zawiesiny ogólnej, przed wprowadzeniem ich do środowiska. 3. Szacowane stężenia węglowodorów ropopochodnych oznaczane w spływach deszczowych z analizowanych dróg spełniają wymagania prawa. Nie przewiduje się w normalnych warunkach eksploatacji dróg występowania przekroczenia dopuszczalnych stężeń węglowodorów ropopochodnych. Nie stwierdza się potrzeby zastosowania urządzeń do usuwania zanieczyszczeń ropopochodnych z wód opadowych poza terenami szczególnie wrażliwymi. 4. Z uwagi na fakt, że planowana trasa S12 przechodzi przez cieki powierzchniowe, które: należą do obszarów Natura Dolina Środkowej Pilicy PLH rzeka Pilica, przepływają przez obszar, który był planowany do włączenia do sieci Natura 2000 rzeka Drzewiczka z Opocznianką, położone są w strefach ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych Barbara oraz ujęcia wód ze zbiornika Sulejów, położone są na odcinkach o silnym stopniu konfliktowości inwestycji ze środowiskiem wód podziemnych, należy zaprojektować zestawy osadnik (piaskownik) + separator w rejonie nw. odcinków: Tabela Wykaz odcinków na drodze S12 zalecane zestawy osadnik (piaskownik) + separator Wariant Odcinek [km] W W W W W ARCADIS Sp. z o.o. 65

66 Wariant Odcinek [km] Zestawy osadnik + separator powinny być umieszczone za zbiornikami retencyjnymi. 5. W celu uzyskania zakładanej redukcji zanieczyszczeń niezbędna jest prawidłowa eksploatacja systemu odwadniającego, tj.: wykaszanie trawy w rowach odwadniających; usuwanie osadów i substancji olejowych ze studzienek kanalizacyjnych, osadników (piaskowników), części osadnikowej zbiorników retencyjno-infiltracyjnych, zbiorników retencyjnych; kontrola stanu technicznego rowów odwadniających, wylotów do odbiorników, przepustów, osadników (piaskowników), zbiorników retencyjno-infiltracyjnych, zbiorników retencyjnych. 6. Ścieki sanitarne odprowadzane z MOP powinny być oczyszczane na miejscu. W tym celu niezbędne jest zaprojektowanie oczyszczalni mechaniczno-biologicznej do ich oczyszczania. 7. W związku z powyżej opisanymi zaleceniami ochronnymi, które będą zastosowane w przypadku planowanych dróg S12 i S74 stwierdza się, że ich realizacja nie będzie miała negatywnego wpływu na osiągnięcie celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych (JCWP) i obszarów chronionych ŚRODOWISKO GRUNTOWO-WODNE Stan istniejący Budowa geologiczna Planowana inwestycja zlokalizowana zostanie na pograniczu mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich stanowiącego fragment antyklinorium środkowopolskiego i niecki łódzkiej. Mezozoiczne obrzeżenie Gór Świętokrzyskich tworzą dwie równolegle antykliny: Radoszyc i Gielniowa, które przykrywa nieciągła pokrywa osadów czwartorzędowych, porozdzielana wychodniami osadów jurajskich i dolnokredowych i lokalnie triasowych. Pokrywę czwartorzędową tworzą przede wszystkim gliny zwałowe budujące rozległe wysoczyzny morenowe na przeważającej części omawianego terenu, a lokalnie piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz piaski i żwiry rzeczne. Występują one w rejonie ujściowego odcinka doliny Luciąży, w dolinie Pilicy powyżej zbiornika Sulejowskiego, w okolicach Gielniowa w końcowym fragmencie wariantów drogi S12, a także na przebiegu wariantów drogi S74 w środkowej i południowej części gminy Paradyż. Holoceńskie piaski rzeczne wypełniają doliny Pilicy, Luciąży i Drzewiczki i ich dopływów: Strawy, Popławki, Radońki, Brzuśni i Wąglanki. Sporadycznie występują torfy, namuły denne dolin rzecznych i zagłębień bezodpływowych oraz piaski eoliczne, których największe skupiska występują w rejonie węzłów drogowych Kozenin i Stok, a także w okolicy Paradyża, a nieco mniejsze w okolicach Mniszkowa i wsi Dłużniewice w gminie Żarnów. 66 ARCADIS Sp. z o.o.

67 Na terenie gmin Mniszków i Sławno, na północ od drogi S74 stwierdzono wychodnie kredy, a w sąsiedztwie doliny Drzewiczki (m.in. w okolicach Opoczna), w rejonie Gielniowa oraz na terenie gminy Żarnów (końcowy fragment drogi S74) - wychodnie skał jurajskich Złoża kopalin W odległości do ok. 10 km od planowanych wariantów dróg występuje kilkadziesiąt udokumentowanych złóż różnego typu kopalin. Są to złoża o różnym stanie rozpoznania i zagospodarowania. W przypadku około połowy złóż prowadzona jest eksploatacja bieżąca lub okresowa. W obrębie kilku złóż eksploatacja została zakończona. Najliczniej występują złoża kruszyw naturalnych (ok. 30 złóż piasków i żwirów). Licznie występują złoża kamieni łamanych i blocznych (kamieni drogowych i budowlanych), głównie piaskowców, a w mniejszych ilościach złoża piasków formierskich i piasków szklarskich, surowców ilastych ceramiki budowlanej, wapieni i margli dla przemysłu cementowego oraz wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego a także pojedyncze złoża glin ceramicznych, glin ogniotrwałych i torfów. Warianty drogi S12 kolidują ze złożem Sławno (wapienie) oraz złożami i obszarami górniczymi złóż Łęczno (piaski), Żarnów 1 i Kraszków (złoża piaskowców). Natomiast warianty drogi S74 kolidują z obszarem i terenem górniczym złoża Paszkowice (gliny ceramiczne). Ponadto planowane warianty przecinają: niezagospodarowane złoża wapieni i margli dla przemysłu cementowego Mariampol Stok I i Sulejów I, złoże wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego Sulejów II złoże kamieni łamanych i blocznych (piaskowców) Sielec III, złoże glin ogniotrwałych Żarnów i złoże kamieni łamanych i blocznych (piaskowców) Żarnów, których eksploatacja została zakończona Osuwiska Na analizowanym obszarze do tej pory nie prowadzono badań kartograficzno-geologicznych identyfikujących obszary predysponowane do występowania ruchów masowych. Przewiduje się, że tego typu badania będą tu prowadzone w latach Aktualnie, w bezpośrednim rejonie planowanej inwestycji nie stwierdzono osuwisk i rejonów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi Warunki hydrogeologiczne Opis głównych pięter wodonośnych Analizowany obszar inwestycji położony jest na pograniczu subregionów: środkowej Wisły wyżynnego (części centralnej) i środkowej Wisły wyżynnego wchodzących w skład regionu środkowej Wisły. Przeważająca część omawianego terenu położona jest w granicach subregionu środkowej Wisły wyżynnego, który obejmuje dolinę Pilicy powyżej zbiornika Sulejowskiego i obszar na ARCADIS Sp. z o.o. 67

68 wschód od niej. Subregion środkowej Wisły nizinny obejmuje obszar terenu w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego. Na analizowanym terenie występują następujące piętra wodonośne. Czwartorzędowe piętro wodonośne tworzą piaszczyste osady plejstoceńskie występujące w obrębie glin zwałowych i wypełniające niektóre odcinki dolin większych rzek takich jak Pilica i Czarna Konecka. W dolinach tworzą główne użytkowe poziomy wodonośne, często pozostające w kontakcie z wodonośnymi osadami trzeciorzędowymi. Na wysoczyznach i w dolinach mniejszych rzek piętro czwartorzędowe ma podrzędne znaczenie użytkowe. Średnia miąższość warstw wodonośnych piętra czwartorzędowego waha się od 15 do 30 m w obrębie subregionu wyżynnego. W regionie nizinnym osiąga ponad 40 m. Współczynniki filtracji mieszczą się w przedziale od 10-5 do 10-3 m/. Zwierciadło wód podziemnych jest na ogół swobodne. Lokalne napięcia wywołują mady i torfy występujące w stropie osadów rzecznych. Kredowe piętro wodonośne reprezentowane jest przez poziom górnokredowy zbudowany jest głównie z margli, margli piaszczystych, wapieni marglistych i wapieni spękanych i poziom dolnokredowy wykształcony przede wszystkim w postaci z osadów piaszczystych. W subregionie środkowej Wisły wyżynnym, wodoprzewodność osadów kredy górnej jest zróżnicowana od 300 do ponad 1000 m 2 /d. Współczynniki filtracji mieszczą się w przedziale od 10-6 do 10-3 m/s. Wodoprzewodność osadów kredy dolnej jest mniejsza od 1200 m 2 /d, a średni współczynnik filtracji wynosi ok m/s. Miąższości warstw górno i dolnokredowych waha się od kilku do około 50 m. W subregionie środkowej Wisły nizinnym, osady kredy osiągają miąższość kilkuset metrów. Średni współczynnik filtracji wynosi 10-4 m/s, a wodoprzewodność waha się od kilkuset do kilku tysięcy m 2 /d. Wody w utworach kredowych, które występują płytko pod powierzchnią terenu mają charakter swobodny, natomiast w rejonach występowania miąższych glin czwartorzędowych zalegających płatowo na utworach kredy występują pod ciśnieniem. Zasilanie poziomu górnokredowego odbywa się głównie przez drenaż piaszczystych utworów czwartorzędu, dlatego poziom ten jest najbardziej wydajny w miejscach kontaktu z piaskami i żwirami dolin czwartorzędowych. Warstwy skalne wieku kredy górnej i kredy dolnej tworzą użytkowe poziomy wodonośne, samodzielnie lub wraz z warstwami czwartorzędowymi. Triasowe piętro wodonośne reprezentowane jest przez: górnotriasowe iły i mułowce z cienkimi przewarstwieniami piaskowców. Poziom jest mało zasobny i nie ma większego znaczenia użytkowego. środkowotriasowe wapienie i margle o łącznej miąższości do ok. 100 m, dolnotriasowe piaskowce, zlepieńce i mułowce z przewarstwieniami skał ilastych. Znaczenie użytkowe mają osady środkowo- i dolnotriasowe. Współczynniki filtracji mieszczą się w granicach od 10-5 m/s do 10-4 m/s w poziomie środkowotriasowym i od 10-7 m/s do 10-5 m/s w poziomie dolnotriasowym. Triasowy użytkowy poziom wodonośny występuje w końcowych fragmentach wariantów drogi S74. Jurajskie piętro wodonośne reprezentowane jest przez: górnojurajskie wapienie skaliste z krzemieniami i osady margliste. Wodonośność poziomu jest największa w dużych strefach uskokowych z rozwiniętym krasem. Współczynniki filtracji 68 ARCADIS Sp. z o.o.

69 najczęściej mieszczą się w przedziale od 1 x 10-6 do 1 x 10-3 m/s. Miąższość poziomu waha się od 100 do 150 m. Zwierciadło wody jest na ogół swobodne i występuje na głębokości kilku metrów w dolinach rzecznych do nawet 60 m na wyniesieniach. Lokalne napięcie zwierciadła powodują osady plejstoceńskie występujące w nadkładzie lub nie spękane bloki skalne. Poziom zasilany jest przede wszystkim przez infiltrację opadów atmosferycznych. Szczególny wpływ na warunki hydrogeologiczne mają zjawiska krasowe. środkowo i dolnojurajskie piaskowce i mułowce przewarstwione iłami i iłowcami. Wodonośność kompleksu zależy od udziału w profilu geologicznym piaskowców i mułowców oraz stopnia ich spękania. Współczynniki filtracji najczęściej wahają się od 1 x 10-6 do 1 x 10 4 m/s. Poziomy jurajskie tworzą samodzielnie lub wspólnie z osadami czwartorzędowymi główne użytkowe poziomy wodonośne na przeważającej części omawianego obszaru. Główne użytkowe poziomy wodonośne w analizowanym rejonie charakteryzują się średnim lub niskim stopniem zagrożenia. Wysoki stopień zagrożenia głównego poziomu występuje przede wszystkim w dolinie Pilicy oraz w rejonie Piotrkowa Trybunalskiego (głównie na przebiegu wariantu W2 drogi S12), gdzie zagrożenie dla poziomu czwartorzędowego powoduje intensywne zagospodarowanie terenu z licznymi ogniskami zanieczyszczeń. W celu usystematyzowania informacji dotyczących warunków występowania wód podziemnych, w raporcie odwołano się do jednostek hydrogeologicznych wydzielonych na Mapie Hydrogeologicznej Polski w skali 1: Warunki gruntowo wodne w podłożu drogi Warunki gruntowo-wodne w rejonie planowanej inwestycji zostaną szczegółowo rozpoznane po wykonaniu badań geologiczno- inżynierskich dla wybranego wariantu drogi. Analiza dostępnych materiałów archiwalnych wskazuje na to, że podłoże planowanej inwestycji charakteryzują dobre lub średnie warunki geologiczno-inżynierskie. Warunki dobre zapewnia podłoże w postaci skał okruchowych akumulacji rzecznej i wodnolodowcowej, tj. piasków i, a także skał zwięzłych węglanowych. Pogorszenie warunków może wynikać z dużego udziału frakcji pylastej zwiększającej plastyczność podłoża, a w miejscach występowania na powierzchni skał mezozoicznych z powstawania zwietrzelin i zjawisk krasowych osłabiających wytrzymałość podłoża. W przypadku skał luźnych (okruchowych) duży wpływ na warunki geologiczno-inżynierskie ma głębokość zalegania zwierciadła wód gruntowych. Skomplikowane Warunki gruntowe wodne komplikują się w dolinach rzek Luciąża, Pilica, Drzewiczka, Brzuśnia, Popławka oraz na tarasach zalewowych i nadzalewowych, gdzie istnieje możliwość występowania gruntów organicznych, powiązane jest często z płytkim występowaniem wody gruntowej. Główne zbiorniki wód podziemnych Analizowane odcinki projektowanych dróg przecinają obszary dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: GZWP Nr 401 Niecka łódzka - zbiornik w osadach kredy dolnej (Cr1) o charakterze porowym. Zbiornik jest dobrze izolowany od wpływów z powierzchni ziemi. ARCADIS Sp. z o.o. 69

70 GZWP Nr 410 Opoczno - zbiornik w osadach jury górnej (J3) o charakterze szczelinowokrasowym. Średnia głębokość ujęć wynosi ponad 100 m. Kolizje wariantów dróg S12 i S74 z głównymi zbiornikami wód podziemnych poniższa przedstawia tabela. Tabela Kolizje wariantów dróg S12 i S74 z głównymi zbiornikami wód podziemnych Wariant GZWP Nr 401 Niecka Łódzka GZWP Nr 410 Opoczno 70 ARCADIS Sp. z o.o. Długość łącznej kolizji z dwoma GZWP [km] Długość jednoczesnej kolizji z dwoma GZWP [km] Droga S12 W2S12 9,070 29,230 34,380 3,920 W5S12 9,070 29,200 34,350 3,920 W6S12 8,920 29,160 34,160 3,920 W7S12-29,895 29,895 - W8S12 5,920 28,830 34,750 3,920 Droga S74 W1S74 0,500 11,400 11,400 0,500 W4S74 0,500 14,550 14,550 0,500 W5S74 0,500 14,850 14,850 0,500 Użytkowanie wód podziemnych Na dokumentowanym obszarze głównym źródłem zaopatrzenia w wodę do picia i na potrzeby gospodarcze oraz przemysłowe są wody podziemne. Stanowią one podstawę zaopatrzenia w wodę odbiorców indywidualnych i zbiorowych we wszystkich miejscowościach i wsiach zlokalizowanych w sąsiedztwie analizowanej drogi. W pasie terenu o szerokości 1 km (po obu stronach od osi każdego wariantu dróg S12 i S74), w którym poddano analizie warunki hydrogeologiczne, zlokalizowanych jest 120 studni wierconych, otworów badawczych i piezometrów. Szczegółowe dane o studniach (wg Banku HYDRO) przedstawiono w rozdziale raportu. Część studni wchodzi w skład ujęć komunalnych zasilających wodociągi w Piotrkowie Trybunalskim, Sulejowie i Opocznie i ujęcia gminne w Sławnie, Paradyżu i Żarnowie, część użytkowana jest przez zakłady przemysłowe lub inne podmioty gospodarcze. Większość studni znajduje się w użytkowaniu, jednak znaczną część stanowią studnie nieczynne lub zlikwidowane. Wszystkie warianty drogi S12 przecinają: południową część strefy ochrony pośredniej zewnętrznej ujęcia wody Barbara w Sulejowie ustanowioną decyzją Wojewody Piotrkowskiego z dnia r. W decyzji zobowiązano Zarząd Miasta Sulejowa m.in. do naniesienia ustanowionych stref ochronnych wraz z zakazami w nich obowiązującymi do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Strefa obejmuje przede wszystkim tereny rolne i leśne, a także fragment drogi krajowej nr 74. strefę ochrony pośredniej ujęcia wody ze zbiornika Sulejów w Bronisławowie ustanowioną decyzją Wojewody Piotrkowskiego z dnia r. a następnie powiększoną na mocy decyzji z dnia r. Obecnie oprócz samego zbiornika i terenów przyległych strefa obejmuje także odcinek doliny Pilicy oraz ujściowe odcinki dolin rzek wpadających do zbiornika oraz niektórych z ich dopływów m.in. Radońki i Luciąży. Zacytowana decyzja wprowadza na terenie strefy szereg zakazów m.in. wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych do wód i do ziemi,

71 lokalizacji zbiorników i rurociągów do magazynowania lub transportu olejów, materiałów łatwopalnych itp., wykonywania obiektów budowlanych, wierceń, odkrywek, wydobywania materiałów i lodu oraz wycinania roślin z wód powierzchniowych bez pozwolenia i wykonywania innych czynności, które mogą być powodem zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Łączne długości kolizji ze strefami ochrony ujęć wód w poszczególnych wariantach drogi S12 wynoszą od około 2 do ponad 5 km. W poniższej tabeli przedstawiono opis kolizji wariantów drogi S12 ze strefami ochronnymi ujęć wód. Tabela Kolizje wariantów drogi S12 ze strefami ochrony pośredniej ujęć wód Długość kolizji [km] Strefa ochrony pośredniej Strefa ochrony pośredniej Wariant ujęcia wód podziemnych ujęcia wód ze zbiornika Barbara Sulejów Długość kolizji ogółem [km] W2S12 1,54 2,95 4,49 W5S12 1,70 2,85 4,55 W6S12 1,70 3,48 5,18 W7S12 0,76 1,31 2,07 W8S12 1,54 3,38 4,92 Warianty drogi S74 przebiegają w całości poza strefami ochronnymi ujęć wód Prognozowane oddziaływania Faza budowy Budowa drogi S12 i S74 wymagać będzie przebudowy lub zabezpieczenia urządzeń kolidujących z nią, wykonania odwodnienia korpusu drogowego przy pomocy kanalizacji deszczowej, wykonania jezdni. Roboty związane z budową drogi mogą spowodować: wytworzenie odpadów i ścieków na zapleczu budowy; z powierzchni zajętej pod budowę drogi i obiektów inżynierskich, zdjęta zostanie warstwa gleby; naruszenie powierzchni ziemi związane z wykonywanymi pracami ziemnymi przy budowie drogi i obiektów inżynierskich, a także na odcinkach gdzie konieczna jest wymiana lub wzmocnienie podłoża. Masy ziemne, należy w miarę możliwości wykorzystać na terenie budowy, a resztę zagospodarować zgodnie z przepisami ochrony środowiska; ewentualne, krótkotrwałe i przemijające obniżenia zwierciadła wód podziemnych powstałe na skutek konieczności wykonania niezbędnych odwodnień budowlanych związanych z wykonywaniem konstrukcji inżynierskich, wymianą gruntów itp. Dotyczy to przede wszystkim odcinków w planowanych wariantach drogi S12 przecinających dolinę Pilicy, a także dolin mniejszych rzek m.in. Luciąży i Wąglanki. Ewentualne prace odwodnieniowe powinny być wykonywane zgodnie z opracowaną dokumentacją określającą warunki hydrogeologiczne w związku wykonywaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi oraz operatem wodnoprawnym i udzielonym pozwoleniem wodnoprawnym. Oddziaływanie pompowania odwadniającego będzie krótkotrwałe i przemijające i nie spowoduje zagrożenia dla środowiska. Odprowadzenie wód z pompowań należy uzgodnić z właścicielem odbiornika. Wpływ prac budowlanych na środowisko gruntowo-wodne będzie krótkotrwały i przemijający, z wyjątkiem trwałego zajęcia pasa terenu pod drogę i obiekty inżynierskie. ARCADIS Sp. z o.o. 71

72 Faza eksploatacji Niekorzystne dla środowiska gruntowo-wodnego zjawiska jakie najczęściej występują na etapie eksploatacji drogi to: emisja substancji niebezpiecznych w tym substancji określanych wg przepisów prawa jako substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, pochodzących ze środków transportu takich jak m.in. związki azotu, siarki, węglowodory ropopochodne i metale ciężkie, wypłukiwanie przez wody opadowe innych substancji szkodliwych w tym substancji stałych, m.in. chemicznych środków utrzymania drogi (np. sole), produktów ścierania nawierzchni drogi i opon, emisja do środowiska substancji szkodliwych uwalnianych z pojazdów lub urządzeń obsługi pojazdów (np. stacji paliw) w sposób nieprzewidziany w wyniku awarii lub wypadków drogowych, niekontrolowana emisja do środowiska ścieków opadowych i roztopowych wynikająca ze złego funkcjonowania systemu odwadniania drogi w tym rowów przydrożnych i kanalizacji deszczowej, emisja ścieków bytowych pochodzących z obiektów utrzymania dróg i obiektów obsługi podróżnych. Biorąc pod uwagę, sposób zagospodarowania terenu i użytkowania wód powierzchniowych i podziemnych w sąsiedztwie planowanej drogi (w tym obecność stref ochronnych ujęć wód) oraz obecny stopień rozpoznania budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych, a przede wszystkim stopień izolacji głównego użytkowego poziomu wodonośnego i kierunki spływu wód podziemnych wyznaczono odcinki o różnym stopniu konfliktowości ze środowiskiem wód podziemnych. Odcinki te zestawiono w tabelach przedstawionych w rozdziale raportu. Sumaryczną długość odcinków poszczególnych wariantów drogi S12 i S74 w zależności od stopnia konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych przedstawiono w poniższych tabelach. Tabela Długości poszczególnych rodzajów konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych w wariantach planowanej drogi ekspresowej S12 Długość Długość konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych Wariant wariantu Konflikt silny Konflikt słaby Konflikt niewielki drogi S12 [m] [m] % [m] % [m] % W2 61,116 18,256 29,9 23,610 38,6 19,250 31,5 W5 60,057 9,427 15,7 30,080 50,1 20,550 34,2 W6 61,482 9,962 16,2 29,270 47,6 22,250 36,2 W7 62,000 3,930 6,3 31,620 51,0 26,450 42,7 W8 60,948 8,018 13,2 30,680 50,3 22,250 36,5 Tabela Długości poszczególnych rodzajów konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych w wariantach planowanej drogi ekspresowej S74 Długość Długość konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych Wariant wariantu Konflikt silny Konflikt słaby Konflikt niewielki drogi S12 [m] [m] % [m] % [m] % W1 25,615 15,450 60,3 10,165 39,7 W4 23,959 13,700 57,2 10,259 42,8 W5 23,882 12,350 51,7 11,532 48,3 Najbardziej korzystnym wariantem drogi S12 z punktu widzenia zagrożenia dla wód podziemnych jest wariant W7, w którym tylko 4 km odcinek (ok. 6% długości wariantu) tworzy konflikt silny. 72 ARCADIS Sp. z o.o.

73 Konflikty silne występują na odcinkach przebiegu planowanych wariantów w strefach wysokiego stopnia zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Jak wspomniano w rozdziale opisującym poziomy wodonośne, strefą taką jest przede wszystkim w dolinie Pilicy,gdzie czwartorzędowe osady wodonośne występują bez izolacji i mają pełny kontakt hydrauliczny z węglanowymi osadami górnej jury budującymi główny użytkowy poziom wodonośny. Każdy z wariantów drogi S12 przecina południową część strefy ochrony pośredniej zewnętrznej ujęcia wody Barbara w Sulejowie na długości około 3-5 km oraz strefę ochrony pośredniej ujęcia wody ze zbiornika Sulejów w Bronisławowie, obejmującą fragment doliny Pilicy powyżej zalewu. W przypadku drogi S74 wszystkie trzy warianty przebiegają przez obszary średniego, niskiego lub bardzo niskiego zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego i nie przecinają stref ochronnych komunalnych ujęć wód podziemnych. Najbardziej korzystnym wariantem drogi S12 z punktu widzenia zagrożenia dla wód podziemnych jest wariant W1. W kolizji z przebiegiem planowanych wariantów dróg S12 i S74 znajduje się pięć czynnych ujęć wód podziemnych. W przypadku drogi S12 są to: ujęcie Zakładów Materiałów Ogniotrwałych w Opocznie kolizja z wariantem W5 ujęcie osiedla mieszkaniowego Kopalni Mroczków kolizja z wariantem W5 ujęcie S-2 Kopalni Mroczków kolizja z wariantami W2, W6, W7 i W8 W przypadku drogi S74 są to dwa ujęcia prywatne w Grębienicach w gminie Żarnów znajdujące się w kolizji z wariantem W Sposób minimalizowania oddziaływań Faza budowy W celu ograniczenia możliwości zanieczyszczenia środowiska glebowego na etapie realizacji inwestycji, należy podjąć działania służące ochronie środowiska gruntowego i wód podziemnych: wykonać projekty organizacji i technologii prowadzenia robót ziemnych i fundamentowych zorganizować zaplecze budowy zgodnie z wymogami środowiska, w tym gospodarowanie odpadami wytwarzanymi w czasie budowy; zaplecza budowy oraz bazy materiałowo-sprzętowe lokalizować poza obszarami konfliktowymi np. poza dolinami rzek, obszarami, gdzie brak jest izolacji głównego poziomu wodonośnego; ograniczyć do niezbędnego minimum zasięg wymiany gruntów; przy prowadzeniu prac ziemnych zachować szybkie tempo wykonywania wykopów, nasypów itp. W harmonogramie robót budowlanych należy uwzględnić kolejność, etapowość i szczegółowość rozpoznania, jak również optymalne terminy realizacji odcinków trasy; usuwana z powierzchni ziemia próchniczna powinna być hałdowana do późniejszego wykorzystania w zagospodarowaniu terenu po zakończeniu inwestycji; w maksymalny sposób ograniczyć czas prowadzonych odwodnień i stosować metody ograniczające ilość odpompowywanej wody; ARCADIS Sp. z o.o. 73

74 stosować sprawny sprzęt i środki transportu, które po zakończeniu pracy lub w przypadku awarii należy odprowadzić na miejsce postoju. W przypadku wycieku paliwa, miejsce zanieczyszczone należy oczyścić za pomocą sorbentów substancji ropopochodnych; zapewnić prawidłową eksploatację i konserwację maszyn budowlanych i stosowanego sprzętu; zapewnić właściwy transport materiałów i odpowiednie ich magazynowanie. W przypadkach sytuacji awaryjnych, należy postępować ściśle zgodnie z odpowiednimi zarządzeniami i instrukcjami; sprawować stały nadzór nad wykonawcami robót i ich pracownikami; niezanieczyszczone masy ziemne pozyskiwane z wykopów, wykorzystać w miarę możliwości w pierwszej kolejności do formowania nasypów pod planowaną drogę Faza eksploatacji Analiza warunków hydrogeologicznych wykazała, że wzdłuż rozpatrywanych wariantów drogi S12 i S74 występują obszary o różnym stopniu konfliktowości ze środowiskiem wód podziemnych. Najmniej korzystne warunki występują w dolinach rzek, gdzie użytkowe poziomy wodonośne występują płytko i bez izolacji i często łączą się z poziomami występującymi głębiej. W celu zabezpieczenia środowiska gruntowo-wodnego wzdłuż analizowanej drogi powinny być zachowane następujące zasady ochrony: na odcinkach o silnym i średnim stopniu konfliktowości ze środowiskiem wód podziemnych, należy stosować kanalizację szczelną (np. rowy szczelne) i urządzenia służące do podczyszczania przede wszystkim osadniki lub w szczególnych przypadkach separatory. na pozostałych odcinkach, stosować przede wszystkim rowy trawiaste, a w przypadkach, gdy droga przebiegać będzie na wysokich nasypach, estakadach itp. kanalizację deszczową. zatrzymanie jak największej ilości wody na danym terenie, co wpłynie korzystnie na bilans wody i zminimalizuje naruszenie stosunków wodnych. W tym celu proponuje się stosowanie następujących urządzeń: zbiorniki retencyjno-oczyszczające i retencyjno-infiltracyjne, na obszarach, gdzie jest to możliwe zaleca się stosowanie systemów rozsączających wodę w gruncie, piaskowniki, studzienki osadnikowe, progi i przegrody w rowach trawiastych, urządzenia odcinające odpływ do odbiornika substancji niebezpiecznych w sytuacjach awaryjnych. kanalizację deszczową proponuje się wykonywać tylko wtedy, gdy nie ma możliwości odprowadzenia wody deszczowej do gruntu lub wód powierzchniowych. Zaleca się indywidualne projektowanie systemów odwadniania dla poszczególnych odcinków trasy i obiektów inżynierskich; stosowanie środków chemicznych utrzymania dróg powinno być ograniczone do niezbędnego minimum; 74 ARCADIS Sp. z o.o.

75 wody opadowe i roztopowe odprowadzane do gruntu lub wód podziemnych, przed wprowadzeniem do odbiornika powinny być podczyszczane do wartości określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz.984). Zawartość w ściekach zawiesiny ogólnej powinna być mniejsza od 100 mg/l, a substancji ropopochodnych od 15 mg/l. Na wprowadzenie ścieków deszczowych powierzchniowych należy uzyskać pozwolenie wodnoprawne z powierzchni dróg do gruntu lub wód system odwodnieniowy powinien być utrzymywany w sprawności technicznej; wszystkie obiekty towarzyszące drodze (stacje paliw, restauracje, miejsca postojowe, stanowiska obsługi pojazdów) powinny być wyposażone w infrastrukturę uniemożliwiającą przenikanie zanieczyszczeń do warstw wodonośnych. Urządzenia powinny być sprawne i należycie konserwowane; ścieki sanitarne z miejsc obsługi podróżnych powinny być oczyszczane w mechanicznobiologicznej oczyszczalni lub w przypadku MOP kategorii I gromadzone w bezodpływowych zbiornikach Podsumowanie Na etapie budowy drogi roboty związane z budową drogi mogą wywołać następujące niekorzystne dla środowiska gruntowo-wodnego zjawiska: naruszenie powierzchni ziemi. krótkotrwałe i przemijające zmiany stosunków wodnych. zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego w wyniku czasowego magazynowania odpadów. Wykonana analiza oddziaływania drogi na środowisko gruntowo-wodne na etapie eksploatacji pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: warianty drogi S12 kolidują ze złożem Sławno (wapienie) oraz złożami i obszarami górniczymi złóż Łęczno (piaski), Żarnów 1 i Kraszków (złoża piaskowców). Natomiast warianty drogi S74 kolidują z obszarem i terenem górniczym złoża Paszkowice (gliny ceramiczne). Ponadto planowane warianty przecinają: niezagospodarowane złoża wapieni i margli Mariampol Stok I, Sulejów I i II, złoże piaskowców Sielec III; aktualnie, w bezpośrednim rejonie planowanej inwestycji nie stwierdzono osuwisk i rejonów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi. wzdłuż analizowanych odcinków dróg S12 i S74 występują zróżnicowane konflikty inwestycji ze środowiskiem wód podziemnych, najczęściej są słabe lub niewielkie (brak konfliktów); warianty planowanych dróg przecinają obszary dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: GZWP Nr 401 Niecka łódzka - zbiornik w osadach kredy dolnej, GZWP Nr 410 Opoczno - zbiornik w osadach jury górnej (J3); konflikty silne występują w dolinach rzek, gdzie użytkowe poziomy wodonośne występują płytko i bez izolacji i często łączą się z poziomami występującymi głębiej. najbardziej korzystnym wariantem drogi S12 z punktu widzenia zagrożenia dla wód podziemnych jest wariant W1. ARCADIS Sp. z o.o. 75

76 każdy z wariantów drogi S12 przecina południową część strefy ochrony pośredniej zewnętrznej ujęcia wody Barbara w Sulejowie na długości około 3-5 km oraz strefę ochrony pośredniej ujęcia wody ze zbiornika Sulejów w Bronisławowie, obejmującą fragment doliny Pilicy powyżej zalewu. Wszystkie trzy warianty drogi S74 nie przecinają stref ochronnych komunalnych ujęć wód podziemnych. W kolizji z przebiegiem planowanych wariantów dróg S12 i S74 znajduje się pięć czynnych ujęć wód podziemnych. W przypadku drogi S12 są to: - ujęcie Zakładów Materiałów Ogniotrwałych w Opocznie kolizja z wariantem W5 - ujęcie osiedla mieszkaniowego Kopalni Mroczków kolizja z wariantem W5 - ujęcie S-2 Kopalni Mroczków kolizja z wariantami W2, W6, W7 i W8 W przypadku drogi S74 są to dwa ujęcia prywatne w Grębienicach w gminie Żarnów znajdujące się w kolizji z wariantem W4. w przypadku zastosowania niezbędnych zabiegów ochronnych na etapie eksploatacji drogi nie wystąpią zagrożenia dla istniejących ujęć wód podziemnych. Działania minimalizujące zaproponowane w raporcie Faza budowy W celu ograniczenia możliwości zanieczyszczenia środowiska glebowego na etapie realizacji inwestycji, należy podjąć działania służące ochronie środowiska gruntowego i wód podziemnych m.in: wykonać projekty organizacji i technologii prowadzenia robót ziemnych i fundamentowych. zorganizować zaplecze budowy zgodnie z wymogami środowiska; zaplecza budowy oraz bazy materiałowo-sprzętowe lokalizować poza obszarami konfliktowymi; ograniczyć do niezbędnego minimum zasięg wymiany gruntów i zachować szybkie tempo prac; usuwana warstwę gleby należy hałdować do późniejszego wykorzystania; ograniczyć czas prowadzonych odwodnień i stosować metody ograniczające ilość odpompowywanej wody; stosować sprawny sprzęt i środki transportu; sprawować stały nadzór nad wykonawcami robót i ich pracownikami; niezanieczyszczone masy ziemne pozyskiwane z wykopów, wykorzystać w miarę możliwości na terenie budowy. Faza eksploatacji W celu zabezpieczenia środowiska gruntowo-wodnego wzdłuż analizowanej drogi powinny być zachowane następujące zasady ochrony: na odcinkach o silnym i średnim stopniu konfliktowości ze środowiskiem wód podziemnych, należy stosować kanalizację szczelną (np. rowy szczelne) i urządzenia służące do podczyszczania przede wszystkim osadniki lub w szczególnych przypadkach separatory, na pozostałych odcinkach, stosować przede wszystkim rowy trawiaste; 76 ARCADIS Sp. z o.o.

77 zatrzymanie jak największej ilości wody na danym terenie, co wpłynie korzystnie na bilans wody i zminimalizuje naruszenie stosunków wodnych; kanalizację deszczową proponuje się wykonywać tylko wtedy, gdy nie ma możliwości odprowadzenia wody deszczowej do gruntu lub wód powierzchniowych; stosowanie środków chemicznych utrzymania dróg powinno być ograniczone do niezbędnego minimum; wody opadowe i roztopowe odprowadzane do gruntu lub wód podziemnych, przed wprowadzeniem do odbiornika powinny być podczyszczane do wartości: - zawartość zawiesiny ogólnej powinna być mniejsza od 100 mg/l, - zawartość substancji ropopochodnych mniejsza od 15 mg/l; wszystkie obiekty towarzyszące drodze (stacje paliw, restauracje, miejsca postojowe, stanowiska obsługi pojazdów) powinny być wyposażone w infrastrukturę uniemożliwiającą przenikanie zanieczyszczeń do warstw wodonośnych. Urządzenia powinny być sprawne i należycie konserwowane; ścieki sanitarne z miejsc obsługi podróżnych powinny być oczyszczane w mechanicznobiologicznej oczyszczalni lub w przypadku MOP kategorii I gromadzone w bezodpływowych zbiornikach GLEBY Stan obecny W sąsiedztwie projektowanych dróg S12 i S74 występują następujące typy gleb: gleby bielicowe i pseudobielicowe, gleby brunatne wyługowane i brunatne kwaśne, czarne ziemie właściwe, czarne ziemie deluwialne, czarne ziemie zdegradowane i gleby szare, gleby mułowo torfowe i torfowo mułowe, mady, gleby glejowe, gleby murszowo mineralne i murszowate, gleby torfowe i murszowo torfowe. Odporność gleb na zanieczyszczenia komunikacyjne jest zróżnicowana, a czynnikami decydującymi o tym są: odczyn ph oraz zawartość próchnicy. Na dominującej długości dróg w przypadku wszystkich wariantów występują gleby bielicowe i pseudobielicowe, charakteryzujące się słabą odpornością na zanieczyszczenia oraz gleby brunatne kwaśne i brunatne wyługowane, których odporność jest nieco większa. Wzdłuż planowanych dróg ekspresowych dominują gleby klasy IVa i IVb oraz V, występują również podlegające ochronie gleby klas IIIa i IIIb; wśród klas użytków rolnych występują gleby klas V, VI i VIz. Trasa nie przecina gleb wyższych klas bonitacyjnych. ARCADIS Sp. z o.o. 77

78 6.5.2 Prognozowane oddziaływania Drogi są źródłem zanieczyszczeń metalami ciężkimi i substancjami ropopochodnymi, zakwaszają gleby związkami siarki i azotu, są źródłem chlorków pochodzących ze środków zimowego utrzymania dróg, przyczyniają się do zmiany stosunków wodnych, niszczą strukturę gleby. Największym zagrożeniem dla gleb jest zmiana stosunków wodnych, mniejszym kumulacja związków metali ciężkich, a najmniejszym zasolenie oraz niszczenie struktury i porowatości gleby. Zajęcie gleby pod budowę drogi powoduje wyłączenie jej z produkcji rolnej. Zanieczyszczenia docierają do gleb wraz ze spływem powierzchniowym lub poprzez osiadanie zanieczyszczeń rozprzestrzeniających się w powietrzu Faza budowy Roboty związane z budową trasy mogą powodować: usunięcie wierzchniej warstwy gleby urodzajnej; naruszenie powierzchni ziemi związane z wykonywanymi pracami ziemnymi przy budowie drogi i konstrukcji np.: nasypów, wykopów, wiaduktów mogące doprowadzić do niszczenia struktury i porowatości gleby; ewentualne, krótkotrwałe i przemijające obniżenia zwierciadła wód podziemnych powstałe na skutek konieczności wykonania niezbędnych odwodnień w przypadkach konieczności wymiany gruntów nienośnych; wytworzenie odpadów i ścieków. Wpływ prac budowlanych na środowisko gruntowe będzie krótkotrwały i przemijający (z wyjątkiem trwałego zajęcia pasa terenu pod drogę i obiekty inżynierskie). Bezpośrednie oddziaływanie w czasie budowy drogi na powierzchnię ziemi i glebę będzie lokalne. Całkowite zniszczenie gleb w fazie budowy wystąpi w nowo zajętych pod budowę miejscach, w szerszym zakresie w rejonie węzłów oraz powierzchniach zajętych pod urządzenia odwodnienia drogi. W efekcie prac budowlanych nieznacznie zmniejszy się powierzchnia upraw rolnych. Podczas prowadzenia robót ziemnych gleba zostanie zniszczona w miejscach wykopów i odkładów w obrębie pasa drogowego. Nieprzydatne na terenie budowy masy ziemne należy zagospodarować zgodnie z przepisami ochrony środowiska Faza eksploatacji Skutki oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na glebę ujawniać się będą dopiero po kilku latach eksploatacji drogi. Największe i najniebezpieczniejsze są depozyty powierzchniowe metali ciężkich. W miarę upływu czasu występuje także stopniowe zakwaszenie gleb, co wpływa na uruchamianie metali ciężkich. Obszar najbardziej szkodliwych oddziaływań zanieczyszczeń komunikacyjnych na gleby szacowany jest na około m od jezdni w zależności od warunków lokalnych. Natomiast bezpośrednie oddziaływania dróg na zawartość substancji szkodliwych w glebach odnotowuje się w odległości kilkudziesięciu metrów (najczęściej szacuje się wartość zasięgu rzędu 50 m). 78 ARCADIS Sp. z o.o.

79 Wobec powszechnego stosowania benzyn bezołowiowych i katalizatorów spalin, zanieczyszczenia ołowiem w glebach w rejonie projektowanej drogi nie będą stanowić istotnego zagrożenia. Innym zagrożeniem dla gleb jest ich zasolenie w wyniku zimowego utrzymania drogi. Podwyższone stężenie soli w glebie notuje się na skarpach nasypów oraz na skarpach i dnie rowów odwadniających. Ogólny odpływ wód, wynoszący średnio dla terenów Polski około 20% ilości opadów atmosferycznych, powoduje systematyczne usuwanie z gleby związków rozpuszczalnych, eliminując możliwość ich akumulacji nie tylko w glebach, lecz również w płytko zalegających wodach gruntowych Sposób minimalizowania oddziaływań W celu ograniczenia możliwości zanieczyszczenia środowiska glebowego na etapie realizacji inwestycji, należy: oszczędnie gospodarować terenem; zorganizować zaplecze budowy zgodnie z wymogami środowiska, a w szczególności: - zabezpieczyć nawierzchnie placów postojowych dla maszyn, środków transportu, parkingów dla pracowników itp. głównie poprzez unikanie zanieczyszczenia; - właściwe gromadzenie odpadów, a szczególnie odbieranie odpadów i ścieków przez koncesjonowane firmy; ograniczyć do niezbędnego minimum zasięg wymiany gruntów; w maksymalny sposób ograniczyć czas prowadzonych odwodnień i stosować metody ograniczające ilość odpompowywanej wody (np. igłofiltry); stosować sprawny sprzęt i środki transportu; zapewnić prawidłową eksploatację i konserwację maszyn budowlanych i stosowanego sprzętu; sprawować stały nadzór nad wykonawcami robót i ich pracownikami. niezanieczyszczone masy ziemne pozyskiwane z wykopów, wykorzystać w miarę możliwości w pierwszej kolejności do formowania nasypów pod planowaną drogę. Prace budowlane powinny być prowadzone przez pojazdy sprawne technicznie (bez wycieków paliwa), które po zakończeniu pracy lub w przypadku awarii należy odprowadzić na miejsce postoju zapewniające ochronę powierzchni ziemi przed przedostaniem się zanieczyszczeń do środowiska gruntowo-wodnego. W przypadku wycieku paliwa, miejsce zanieczyszczone należy oczyścić za pomocą sorbentów substancji ropopochodnych. W całym cyklu organizacji budowy należy zwrócić uwagę na właściwy transport materiałów i odpowiednie ich magazynowanie. W czasie budowy usuwana z powierzchni ziemia próchniczna powinna być hałdowana do późniejszego wykorzystania w zagospodarowaniu terenu po zakończeniu realizacji inwestycji. W trakcie prac budowlanych należy pamiętać o ochronie warstw gleby i podłoża budowlanego, narażonego na degradację wskutek pracy ciężkiego sprzętu budowlanego. Generalną zasadą powinno być minimalizowanie powierzchni dla niezbędnych prac przygotowawczych oraz prowadzenie ich w warunkach pogodowych nieprzyspieszających degradacji warstw przypowierzchniowych. ARCADIS Sp. z o.o. 79

80 Po zakończeniu prac budowlanych zalecane jest przeprowadzenie rekultywacji bieżącej zdegradowanych terenów oraz uruchomienie szybkich procesów życia biologicznego na terenach o naruszonej strukturze Faza eksploatacji W fazie eksploatacji ochrona gleb polegać będzie na utrzymaniu w sprawności technicznej urządzeń do oczyszczania ścieków, usuwania odpadów, usuwania ewentualnych skutków awarii. Szczególną uwagę należy zwrócić na warstwę gleby i grunty zanieczyszczone np. na skutek wycieku paliw, czy olejów. Zanieczyszczony grunt powinien być natychmiast usuwany i zastąpiony gruntem czystym. Grunt zanieczyszczony powinien zostać zdeponowany na specjalnie przygotowanym placu składowym i następnie wywieziony do unieszkodliwiania przez uprawnione do tego firmy. Należy zaprojektować wykonanie nasadzeń zieleni drogowej. Ma ona korzystny wpływ na ograniczenie poziomu zanieczyszczeń gleb przy drogach Podsumowanie Emisja zanieczyszczeń do powietrza pochodzących z drogi - jako ośrodek przemieszczania się zanieczyszczeń do gleb - nie będzie powodować przekroczenia stężeń dopuszczalnych. Można więc przewidywać, że wpływ tych zanieczyszczeń na gleby nie będzie wpływał w sposób istotny na pogorszenie ich stanu. Z tego też względu nie proponowano minimalizowania skutków emisji, ani monitoringu stanu gleb. Można prognozować, że projektowana droga nie wpłynie znacząco na stężenie substancji zanieczyszczających w glebie. Prowadzenie prac wykonawczych zgodnie z obowiązującymi normami i przy poszanowaniu zasad ochrony środowiska (używanie sprawnego technicznie sprzętu, ograniczenie terenu placu budowy do niezbędnego minimum, właściwa organizacja prac) powinno zminimalizować negatywny wpływ inwestycji na środowisko glebowe KRAJOBRAZ Stan obecny Na terenie objętym analizą (pas o szerokości ok. 2 km wzdłuż trasy drogi) wyróżniono cztery podstawowe typy krajobrazu: krajobraz zbliżony do naturalnego, do którego zaliczono krajobrazy: leśny i krajobraz śródleśnych łąk, i polan, krajobraz naturalno - kulturowy - do którego zaliczono krajobrazy: zarastających łąk, rolniczo-leśny (niewielkie powierzchnie leśne wśród łąk i pól) i rolniczy (łąki, pola, rowy melioracyjne, zadrzewienia śródpolne, pojedyncze zabudowania zagrodowe, ogrody przydomowe, ogródki działkowe, sady), krajobraz kulturowy osadnictwa wiejskiego i osadnictwa podmiejskiego, 80 ARCADIS Sp. z o.o.

81 krajobraz kulturowy zdegradowany - do którego zaliczono krajobrazy: terenów handlowo - usługowych, tereny linii kolejowych i energetycznych, tereny kopalni, tereny produkcyjne i magazynowe. Planowana inwestycja przebiega w przeważającym stopniu przez tereny stanowiące typ krajobrazu naturalno - kulturowego oraz kulturowego. Okolice Piotrkowa Trybunalskiego oraz Opoczna to tereny o krajobrazie typu kulturowo-zdegradowanego Prognozowane oddziaływania Faza budowy Wpływ na walory krajobrazowe w fazie realizacji będzie krótkoterminowy i związany będzie z: budową dróg po nowym śladzie na terenach o innym dotychczas użytkowaniu (las, pole uprawne, zabudowa), usunięciem fragmentów powierzchni leśnych oraz drzew i krzewów wpisanych w krajobraz otoczenia, czasowym zajęciem sąsiadujących terenów pod drogi dojazdowe i place budów, wzmożonym ruchem pojazdów i ciężkiego sprzętu budowlanego. W fazie budowy dróg obserwuje się wiele nowych elementów pojawiających się w dotychczasowym krajobrazie, które pozostają z nim w dysharmonii. Są to np: odkryte powierzchnie gleb, masy ziemne wzdłuż placu budowy, sprzęt budowlany, zaplecza budowy i zaplecza magazynowe Faza eksploatacji Analizowane drogi S12 i S74 zostały wyznaczone w nowych korytarzach i będą po wybudowaniu one stanowić nowy element przestrzenny w krajobrazie. Ich budowa wpłynie na zmianę krajobrazu w sposób bezpośredni i długotrwały. Odbiór dróg w krajobrazie będzie zależeć od typu i rodzaju krajobrazu oraz od charakteru zagospodarowania bezpośredniego otoczenia planowanej drogi. Ocenę wpływu budowy planowanych przedsięwzięć na krajobraz wykonano w oparciu o analizę zrealizowanych już obiektów budowlanych w otoczeniu terenów o podobnym charakterze zagospodarowania. Uznano że elementy przestrzenne, które da się wkomponować w otoczenie, mają znikomy wpływ na krajobraz. Poniżej przedstawiono opis oddziaływania planowanych dróg na typy krajobrazu występujące wzdłuż trasy. Krajobraz zbliżony do naturalnego (leśny) - ze względu na ograniczone pole obserwacji, planowane drogi będą niewidoczne z wnętrza lasu jak i z terenów znajdujących się poza kompleksami leśnymi. W takim ujęciu droga będzie miała znikomy wpływ na krajobraz. Jeżeli obserwator stanie na samej drodze lub znajdzie się na śródleśnej polanie, to odbiór krajobrazu ulegnie zmianie. Wycięcie drzew spowoduje otwarcie wnętrza lasu. ARCADIS Sp. z o.o. 81

82 Może to doprowadzić do wyłomów drzew, szczególnie wysokich sosen nie przystosowanych do działania wiatru. Ten typ krajobrazu jest nielicznie reprezentowany wzdłuż planowanej drogi. Krajobraz rolniczo-leśny charakteryzuje się licznymi wnętrzami krajobrazowymi opartymi o fragmenty lasów i zadrzewień śródpolnych. Ze względu na liczne zamknięcia widokowe, planowane drogi w takim krajobrazie będą słabo widoczne. W przypadku prowadzenia dróg na wysokim nasypie, jeśli dopuści się wprowadzenie krzewów na zbocza skarp i zastosuje się nasadzenia u jej podnóża, droga już po kilku latach wtopi się w krajobraz. Tereny o takim krajobrazie wyróżniają się szybkim tempem sukcesji naturalnej. Krajobraz rolniczy ma charakter otwarty, zatrzymania widokowe opierają się o zadrzewienia śródpolne i zieleń towarzyszącą zabudowie. Droga poprowadzona w poziomie terenu dobrze wkomponowuje się w taki krajobraz, natomiast poprowadzona na estakadach i nasypach staje się widoczna. Dotyczy to także mostów i wiaduktów w szczególności gdy będą wyposażone w ekrany akustyczne. Analizowane drogi zaznaczą się w takim krajobrazie w miejscach, gdzie drogi przecinające się z nimi poprowadzone będą na wiaduktach. Krajobraz osadnictwa wiejskiego i podmiejskiego tworzą zabudowania parterowe lub dwukondygnacyjne. Zieleń towarzysząca tej zabudowie w znacznym stopniu wtapia ją w otoczenie i jednocześnie odgradza widokowo od terenów sąsiadujących. Otwarcia widokowe występują najczęściej wzdłuż osi istniejących dróg oraz w niezabudowanych przerwach pomiędzy budynkami. W niektórych rejonach planowane drogi spowodują podział obszarów osadniczych. Krajobraz kulturowy zdegradowany powstaje wtedy, gdy człowiek naruszy równowagę składników środowiska wywołując trwałe progresywne zmiany. Planowane drogi przecinają takie obszary, w rejonie lokalizacji kopalń kruszyw, oczyszczalni ścieków, linii kolejowych. Budowa drogi w takim krajobrazie spowoduje wzrost antropopresji. Ponieważ w sąsiedztwie planowanych dróg występują tereny chronione akustycznie, w związku z tym przewiduje się wybudowanie ekranów. Jeżeli ekrany wybudowane zostaną na terenach o krajobrazie rolniczo leśnym, to ich widoczność będzie znikoma, jeżeli będą kolorystycznie zbliżone do kolorów zadrzewień i będą porośnięte pnączami. W krajobrazie rolniczym i kulturowym pełne ekrany akustyczne mogą być elementem wywyższającym drogę ponad teren, a w krajobrazie kulturowym zdegradowanym, nie będą stanowić elementu dysharmonizującego Podsumowanie Odbiór dróg w krajobrazie zależy od typu i rodzaju krajobrazu oraz od charakteru zagospodarowania bezpośredniego istniejącego i projektowanego otoczenia planowanych przedsięwzięć. Krajobraz w sąsiedztwie planowanych wariantów drogi jest przede wszystkim typu naturalno - kulturowego i kulturowego. 82 ARCADIS Sp. z o.o.

83 Powierzchnia terenu w rejonie planowanych dróg jest łagodnie pofalowana. Obszary w sąsiedztwie stanowią mozaikę pól, zabudowy wiejskiej, kompleksów leśnych i łąk poprzecinanych rowami melioracyjnymi. Zabudowa, skupiona jest głównie wzdłuż istniejących dróg. W takim krajobrazie drogi wraz z obiektami towarzyszącymi (MOP) i budowlami inżynierskimi (głównie wiadukty, mosty, przejazdy gospodarcze, będą nowym elementem wprowadzającym dysharmonię. Na niektórych odcinkach drogi wyposażone zostaną w ekrany akustyczne. Przecinając rzeki, obszary leśne lub zalesienia każdy z wariantów wprowadzi zakłócenie w krajobrazie. W związku z tym, należy zastosować ochronę walorów krajobrazowych. Wkomponowanie dróg w krajobraz można uzyskać za pomocą zieleni dogęszczającej, osłonowej i drogowej. Dla zniwelowania negatywnego odbioru ekranów akustycznych celowe jest wykonanie ich w naturalnych barwach i obsadzenie ich roślinnością występującą w danym terenie ODPADY Przewidywane rodzaje i ilości odpadów Faza budowy Podstawowym źródłem odpadów będą: wycinka drzew i krzewów kolidujących z inwestycją, prace rozbiórkowe: rozbieranie i demontowanie istniejących obiektów budowlanych (budynków) znajdujących się w pasie drogowym wariantów, odpady przebudowy istniejących dróg w zakresie kolizji z nowo powstałą trasą (zrywanie nawierzchni betonowej i asfaltowej z istniejących jezdni), roboty ziemne (np. wykopy) roboty konstrukcyjno budowlane obiektów inżynierskich, ułożenie nawierzchni dróg. odpady z przebudowy kolidujących urządzeń i sieci istniejącej infrastruktury pod i nadziemnej (urządzenia teletechniczne, energetyczne, sieci wodne, rurociąg naftowy, urządzenia melioracyjne), usuwanie kolizji z uzbrojeniem terenu. Realizacja inwestycji spowoduje konieczność dokonania wyburzeń istniejących obiektów budowlanych (budynków mieszkalnych i gospodarczych) w każdym z analizowanych wariantów dróg S12 i S74. Szczegółowy wykaz tych obiektów znajduje się w rozdziale raportu. Największa liczba wyburzeń dla drogi S12 zachodzi w wariantach W2 i W5. Najwięcej budynków mieszkalnych trzeba będzie wyburzyć w wariancie W2 78 budynków, W przypadku drogi 74 największa liczba wyburzeń dla drogi S 74 zachodzi w wariancie W1, w tym także największa liczba budynków mieszkalnych (3). Ilość odpadów powstających w fazie budowy z analizowanej drogi przedstawiono w tabeli poniżej. ARCADIS Sp. z o.o. 83

84 Tabela Szacunkowe ilości odpadów oraz sposób postępowania z odpadami powstającymi w fazie budowy ilość Lp. Kod Rodzaj odpadów Sposób postępowania [Mg/rok] odpadowa masa roślinna odpady spawalnicze * * * * mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe nie zawierające związków chlorowcoorganicznych opakowania zawierające 6pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone gruz ceglany drewno szkło sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne sorbenty i materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania, ubrania ochronne inne niż * odpadowa papa żelazo i stal odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów odpady z remontów i przebudowy dróg asfalt inny niż wymieniony w * droga S12 W2, W5 ok. 3000Mg/rok W6, ok.4000 Mg/rok W8, W9 ok Mg/rok droga S 74 W1, W4, W5 ok Mg/rok droga S12 ok. 0,5 Mg/rok droga S 74 ok. 0,3 Mg/rok droga S12 ok. 0,2 Mg/rok droga S 74 ok. 0,1 Mg/rok droga S12 ok. 0,1 Mg/rok droga S 74 ok. 0,3 Mg/rok droga S12 ok. 0,07Mg/rok droga S 74 ok. 0,03 Mg/rok droga S12 ok. 0,09 Mg/rok droga S 74 ok. 0,04 Mg/rok droga S12 ok. 0,09 Mg/rok droga S 74 ok. 0,04 Mg/rok b.d. droga S12 ok Mg/rok droga S 74 ok. 650 Mg/rok droga S12 ok Mg/rok droga S 74 ok. 550 Mg/rok Odzysk /unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie*) Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Odzysk/ Unieszkodliwianie Odzysk / Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie/ odzysk (dot. ex elementy betonowe i kruszywa niezawierające asfalt) Odzysk / Unieszkodliwianie b.d. Odzysk / Unieszkodliwianie b.d. droga S12 ok. 12 Mg/rok droga S 74 ok. 6 Mg/rok droga S12 ok. 80 Mg/rok droga S 74 ok. 40 Mg/rok Odzysk/ unieszkodliwianie Odzysk/ Unieszkodliwianie Odzysk/ Unieszkodliwianie gleba i ziemia, w tym kamienie b.d. Odzysk * materiały konstrukcyjne zawierające azbest niesegregowane odpady komunalne b.d. droga S12 ok. 4 Mg/rok droga S 74 ok. 2 Mg/rok Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie *) Po spełnieniu warunków zawartych w załączniku nr 3 Rozporządzenia Ministra Gospodarki i pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r w sprawie szczegółowego sposobu postepowania z olejami odpadowymi (Dz. U nr 192, poz. 1968). 84 ARCADIS Sp. z o.o.

85 Podane w tabeli powyżej ilości odpadów są przybliżone z dokładnością możliwą na podstawie zgromadzonych materiałów na obecnym etapie przygotowania inwestycji. Wszystkie odpady powstające na etapie budowy drogi powinny być wstępnie segregowane i gromadzone na terenie, a następnie przekazane do wtórnego wykorzystania lub specjalistycznym firmom zajmującym się unieszkodliwianiem odpadów. Odpady powinny być magazynowane w wyznaczonym miejscu. Miejsce magazynowania odpadów niebezpiecznych powinno być izolowane od środowiska (np. poprzez zastosowanie atestowanych pojemników). Szczegółowy opis ww. zadań znajduje się w rozdziale w rozdziale raportu. Do obowiązków wytwórcy odpadów będzie należeć: czasowe gromadzenie w sposób selektywny powstających odpadów, zagospodarowanie wszystkich odpadów powstających w fazie budowy, zapewnienie właściwego postępowania w czasie rozbiórki z odpadami niebezpiecznymi (np. odpadowy azbest) i gromadzenie ich w sposób nie zagrażający środowisku, przekazanie odpadów niebezpiecznych podmiotowi uprawnionemu do prowadzenia działalności w zakresie transportu i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Wytwórca odpadów wykonawca prac budowlanych, będzie mógł zlecić wykonanie poszczególnych czynności związanych z odzyskiem i recyklingiem innemu posiadaczowi odpadów. Wszystkie odpady powstające na etapie budowy drogi powinny być wstępnie segregowane i gromadzone na terenie, a następnie przekazane do wtórnego wykorzystania lub specjalistycznym firmom zajmującym się unieszkodliwianiem odpadów.. Podsumowanie: dopuszczalne jest przekazanie niektórych odpadów osobom fizycznym, transport mas ziemnych należy prowadzić w godzinach dziennych ( ) w rejonie obszarów zabudowy mieszkalnej. Ograniczenie takie nie dotyczy konieczności prowadzenia robót wynikających z technologii już trwających prac np. konieczności dokończenia prac, betonowania itp. nie należy dopuszczać do pylenia podczas transportu materiałów i odpadów, niezbędne jest prowadzenie ewidencji przekazanych mas osobom prawnym i osobom fizycznym Faza eksploatacji W fazie eksploatacji drogi powstawać będą następujące rodzaje odpadów: typowe odpady komunalne: makulatura, szkło, tworzywa sztuczne, metale (puszki po napojach itp.), odpady związane z utrzymaniem jezdni (szczególnie w okresie zimowym), odpady powstające z eksploatacji systemu odwadniającego - usuwanie osadów i substancji olejowych ze studzienek ściekowych, przypadkowe odpady bytowo-gospodarcze, szczególnie na terenie MOP, ścieki bytowe, powstając na terenie MOP, ARCADIS Sp. z o.o. 85

86 zanieczyszczenia pochodzące z pojazdów (smary, paliwa, aerozole, itp.), odpady powstające w wyniku prowadzenia robót związanych z utrzymaniem i konserwacją dróg, Większość odpadów powstawać będzie na terenie planowanego MOP w związku z przebywaniem na jego terenie osób korzystających z trasy. Odpady gromadzone będą w pojemnikach ustawionych na terenie MOP i okresowo wywożone przez uprawnione do tego firmy. Odpady z czyszczenia ulic i placów powstawać będą w czasie regularnego czyszczenia nawierzchni drogi. Odpady te nie będą gromadzone, lecz bezpośrednio po sprzątaniu wywożone przez uprawnioną firmę zajmująca się zbieraniem odpadów. Odpady powstające w czasie eksploatacji drogi związane będą przede wszystkim z obsługą urządzeń oczyszczających wody opadowe z drogi (szlamy z czyszczenia kanalizacji, piaskowników, które mogą być zanieczyszczone węglowodorami ropopochodnymi i metalami ciężkimi). W fazie eksploatacji drogi źródłem odpadów będą także zużyte źródła światła zawierające rtęć ( *) oraz oprawy oświetleniowe ( ). Średni okres eksploatacji oprawy wynosi 5 lat, średni okres eksploatacji źródła światła 4 lata. Odpady te powinny być gromadzone i okresowo przekazywane firmom zajmującym się unieszkodliwianiem tego typu odpadów w szczególności obowiązek ten dotyczy odpadów niebezpiecznych (zawierających rtęć). Szacuje się, że w czasie eksploatacji planowanej drogi w ciągu roku powstawać będą zestawione poniżej rodzaje odpadów. Tabela Szacowane Ilości powstających odpadów w fazie eksploatacji (rocznie) we wszystkich analizowanych wariantach Lp. Kod Rodzaj odpadów * inne niewymienione odpady * mieszanina odpadów z piaskowników i z odwadniania olejów w separatorach * szlamy z odwadniania olejów w separatorach * * zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w do elementy usunięte z zużytych urządzeń (oprawy oświetleniowe) odpady wykazujące właściwości niebezpieczne odpady inne niż wymienione w * Ilość/rok [Mg/rok] droga S12 ok. 1,0 droga S 74 ok. 0,5 droga S12 ok. 0,9 droga S 74 ok. 0,4 droga S12 ok. 1,0 droga S 74 ok. 0,5 droga S12 ok. 0,08 droga S 74 ok. 0,04 droga S12 ok. 0,06 droga S 74 ok. 0,03 b.d niesegregowane odpady komunalne droga S12 ok. 1,0 droga S 74 ok. 0, Odpady ulegające biodegradacji: materiał z droga S12 ok. 1,0 pielęgnacji zieleni droga S 74 ok. 0, Odpady z czyszczenia ulic i placów droga S12 ok. 0,8 droga S 74 ok. 0, szlam ze zbiorników bezodpływowych droga S12 ok. 1,5 służących do gromadzenia nieczystości droga S 74 ok. 0,8 b.d Sposób postępowania Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Odzysk /Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie Unieszkodliwianie 86 ARCADIS Sp. z o.o.

87 Aktualnie brak jest możliwości oszacowania ilości zanieczyszczeń powstających w sytuacjach awaryjnych. O wielkości zanieczyszczenia decydować będzie: skala awarii i rodzaj uwolnionej substancji, czas podjęcia akcji ratowniczej przez specjalistyczne służby, wyposażenie służb w środki techniczne do prowadzenia akcji ratowniczej. Odpady powstające w trakcie eksploatacji jezdni, nie sprzątane regularnie, mogą być źródłem dodatkowego zanieczyszczenia: powietrza atmosferycznego poprzez wtórne zapylenie, wód opadowych, w wyniku przechodzenia do wody opadowej chemikaliów przeciwoblodzeniowych, związków ropopochodnych i olejowych, zawiesin mineralnych i innych zabezpieczeń Zalecenia ochronne Wszystkie odpady powstające na etapie budowy i eksploatacji planowanej inwestycji (bez względu na wariant) powinny być wstępnie segregowane i gromadzone w miejscu powstawania (na placu budowy), a następnie przekazane do wtórnego wykorzystania lub specjalistycznym firmom zajmującym się unieszkodliwianiem odpadów. Miejsce gromadzenia odpadów powinno być w zabezpieczone przed przenikaniem zanieczyszczeń do środowiska. Szczególną ostrożność należy zachować przy postępowaniu z odpadami niebezpiecznymi, a zwłaszcza z zawierającymi azbest. Nie należy dopuszczać do mieszania się odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne. Prace budowlane należy prowadzić w taki sposób, aby zminimalizować ilość odpadów oraz ograniczyć ich negatywne oddziaływanie na środowisko. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Masy ziemne, w jak największym stopniu należy zagospodarowywać na terenie inwestycji, a resztę usuwać na bieżąco z placu budowy. Nadmiar mas ziemnych powinien być wykorzystany np. do: urządzania terenów zieleni miejskiej, rekultywacji terenów zdegradowanych, lub składowisk odpadów. Dopuszczalne jest przekazanie mas ziemnych osobom fizycznym na ich potrzeby Podsumowanie Wykonawca prac budowlanych na etapie realizacji przedsięwzięcia, będzie wytwórcą odpadów, odpowiedzialnym za ich odzysk i unieszkodliwianie. Przed rozpoczęciem robót powinien uregulować stan formalno prawny w zakresie gospodarowania odpadami. Odpady powinny być gromadzone w wyznaczonych miejscach w sposób selektywny, przed ich przekazaniem do ostatecznego miejsca unieszkodliwiania lub wykorzystania. Odpady powinny być przekazywane podmiotom posiadającym stosowne zezwolenia na ich dalsze zagospodarowywanie lub unieszkodliwianie. Przekazanie odpadów należy dokumentować. ARCADIS Sp. z o.o. 87

88 Faza eksploatacji drogi nie będzie powodować powstawania znaczących ilości odpadów. Służby eksploatacyjne podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie drogą winny zapewnić możliwość odbioru wszystkich powstających odpadów, w tym również odpadów powstałych w wyniku zdarzeń losowych ZABYTKI, DOBRA KULTURY Stan istniejący Analizowane warianty drogi S-12 przebiegają przez 9 gmin: Miasto Piotrków Trybunalski, Wola Krzysztoporska, Rozprza, Sulejów, Aleksandrów, Paradyż, Mniszków, Sławno oraz Opoczno. Natomiast warianty drogi S-74 przechodzą przez gminy: Paradyż, Mniszków, Sławno, Żarnów. Zabytki Wzdłuż analizowanej trasy S12 i S74 w pasie o szerokości 1 km od osi poszczególnych wariantów stwierdzono następujące zabytki wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków oraz do gminnych ewidencji zabytków. W analizowanym pasie w rejonie wariantów drogi S12 stwierdzono 13 obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków. Żaden z wariantów nie koliduje z obiektem zabytkowym. Odległość wariantów od obiektów wynosi od 200 m do 1,0 km. W analizowanym pasie w rejonie wariantów drogi S74 stwierdzono 6 obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków. Żaden z wariantów nie koliduje z obiektem zabytkowym. Odległość wariantów od obiektów wynosi od 630m do 980 m. Według wstępnego rozpoznania planowane drogi nie kolidują (bez względu na wariant) z obiektami architektury i budownictwa wpisanymi do rejestru zabytków na podstawie materiałów uzyskanych z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi Delegatury w Piotrkowie Trybunalskim. W analizowanym pasie w rejonie wariantów drogi S12 stwierdzono 26 obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków. Żaden z wariantów nie koliduje z obiektem zabytkowym. Odległość wariantów od obiektów wynosi od 230 m do 980 m. W analizowanym pasie w rejonie wariantów drogi S74 stwierdzono 23 obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków. Żaden z wariantów nie koliduje z obiektem zabytkowym. Odległość wariantów od obiektów wynosi od 260 m do 1,0 km. Według wstępnego rozpoznania planowane drogi nie kolidują (bez względu na wariant) z obiektami architektury i budownictwa wpisanymi do Gminnych Ewidencji Zabytków. Stanowiska archeologiczne Integralną częścią krajobrazu kulturowego są stanowiska archeologiczne, zarówno te których warstwy kulturowe zalegają pod powierzchnią ziemi, jak i obiekty o własnej formie krajobrazowej np. grodziska czy kurhany. 88 ARCADIS Sp. z o.o.

89 Pas terenu przeznaczony pod budowę planowanych dróg koliduje ze stanowiskami archeologicznymi (różna liczba kolizji w poszczególnych wariantach). Liczbę kolizji oraz liczbę stanowisk archeologicznych położonych w pasie 600 m (po 300 m w obie strony) przedstawia poniższa tabela. Tabela Liczba kolizji ze stanowiskami archeologicznymi planowanych wariantów tras oraz liczba stanowisk archeologicznych położonych w pasie 600 m (po 300 m w obie strony) W2 W5 W6 W7 W8 kolizje S w. odl. 300 m (w tym kolizje) W1 W4 W5 kolizje S w. odl. 300 m (w tym kolizje) Jak wynika z powyższej tabeli najwięcej kolizji ze stanowiskami archeologicznymi występuje w wariancie W5 dla drogi S12 oraz w wariancie W5 dla drogi S74. Natomiast najmniej kolizji ze stanowiskami archeologicznymi występuje w wariancie W7 dla drogi S12 oraz w wariancie W1 dla drogi S74Analiza możliwych zagrożeń i szkód dla chronionych zabytków Faza budowy Zabytki: Pas terenu przeznaczony pod planowane drogi jest wolny od obiektów architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytków. Obiekt zabytkowy położony najbliżej planowanej drogi ekspresowej: S12 znajduje się w odległości około 200 m - Kościół cmentarny p.w. św. Marcina w Witowie, drewniany, 1835 (nr rejestru 187-IX-33 z r. oraz 194 z r.); S74 znajduje się w odległości około 630 m - Park dworski w m. Solec, XIX (nr rejestru 377 z r.) oraz ruiny dworu na wyspie, XVI (nr rejestru 377 z r.). Planowane przedsięwzięcie sąsiaduje również z obiektami wpisanymi do Gminnych Ewidencji Zabytków. Znajdującymi się najbliżej inwestycji są cmentarze rzymsko katolickie wraz z zespołem kościelnym i dzwonnicą w m. Sołek. Stanowiska archeologiczne: Zagrożenie dla stanowisk archeologicznych stanowią przede wszystkim prace ziemne oraz wszelkie działania inwestycyjne, ingerujące w strukturę gruntu. W związku z tym, w fazie budowy, niezbędny jest stały nadzór archeologiczny w miejscach stanowisk kolidujących, bądź będących w bliskim sąsiedztwie archeologicznych. Kolizja ze stanowiskiem archeologicznym nie jest bezwzględną ARCADIS Sp. z o.o. 89

90 przeszkodą w lokalizacji drogi, a jedynie powoduje konieczność wykonania określonych prac takich jak: ratownicze badania wykopaliskowe, czy nadzór archeologiczny w fazie budowy Faza eksploatacji Planowane drogi nie kolidują z obiektami zabytkowymi wpisanymi do rejestru zabytków. Nie przewiduje się, aby w fazie eksploatacji wystąpiło negatywne oddziaływanie na obiekty zabytkowe oraz nie przewiduje się negatywnego oddziaływania na stanowiska archeologiczne Zalecenia ochronne Zabytki Zaleca się, aby drogi dojazdowe do terenu budowy nie były wyznaczane w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów zabytkowych oraz w miarę możliwości w sąsiedztwie obiektów o szczególnej wartości zabytkowej. Prace budowlane w rejonie cmentarzy rzymsko katolickich w m. Sołek, należy prowadzić z dużą ostrożnością i nie stosować w ich sąsiedztwie maszyn powodujących dużych wibracji, tak aby nie uszkodzić zabytkowych nagrobków. Stanowiska archeologiczne W sytuacji ujawnienia materiału zabytkowego wymagane jest natychmiastowe zgłoszenie do inwestora i Konserwatora Zabytków oraz podjęcie prac dokumentacyjnych i zabezpieczających. Na stanowiskach archeologicznych zlokalizowanych w pasie drogowym (po wyborze wariantu przebiegu drogi) zaleca się wykonać przedinwestycyjne archeologiczne badania sondażowe, którymi należy objąć tylko tę cześć stanowisk, która znajduje się w pasie drogowym inwestycji. Celem badań powierzchniowych lub powierzchniowo - sondażowych jest weryfikacja istniejących stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych w ramach AZP (Archeologicznego Zdjęcia Polski) oraz stanowisk niezlokalizowanych w trakcie wcześniejszych badań rozpoznawczych, a także jak najdokładniejsze rozpoznanie terenu inwestycji tak, aby w trakcie budowy nie dochodziło do przestojów. W wyniku badań mogą zostać wytypowane stanowiska archeologiczne do wyprzedzających archeologicznych badań ratowniczych. Wyprzedzające lub ratownicze archeologiczne badania wykopaliskowe prowadzone są przed przystąpieniem do realizacji inwestycji. W sytuacji ujawnienia materiału zabytkowego, zgodnie z artykułem 32 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Inwestor ma obowiązek: wstrzymać wszelkie roboty mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot; zabezpieczyć, przy użyciu dostępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia; niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany niezwłocznie, nie dłużej niż w terminie 3 dni, przekazać wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyjęte zawiadomienie, W takiej sytuacji wojewódzki konserwator zabytków w ciągu 5 dni od przyjęcia zawiadomienia ma obowiązek dokonać oględzin przedmiotu i miejsca jego znalezienia oraz podjąć odpowiednie decyzje. 90 ARCADIS Sp. z o.o.

91 W przypadku odkrycia nowego stanowiska archeologicznego konieczne będzie dodatkowe uzgodnienie pomiędzy wojewódzkim konserwatorem zabytków, Inwestorem i wykonawcą prac archeologicznych Podsumowanie Pas terenu przeznaczony pod planowane drogi jest wolny od obiektów architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytków. Najbliżej położonym (ok. 200 m od trasy S12) obiektem zabytkowym jest Kościół cmentarny p.w. św. Marcina w Witowie. Planowane przedsięwzięcie sąsiaduje z obiektami wpisanymi do Gminnych Ewidencji Zabytków. Znajdującymi się najbliżej inwestycji (ok. 230 m) są cmentarze rzymsko katolickie wraz z zespołem kościelnym i dzwonnicą w m. Sołek. Analizowane drogi S12 i S74 kolidować będą ze stanowiskami archeologicznymi. Najwięcej kolizji występuje w wariancie W5 dla drogi S12 oraz w wariancie W5 dla drogi S74, natomiast najmniej w wariancie W7 dla drogi S12 oraz w wariancie W1 dla drogi S74. Kolizja ze stanowiskiem archeologicznym nie jest bezwzględną przeszkodą w lokalizacji drogi, a jedynie powoduje konieczność wykonania określonych prac takich jak: ratownicze badania wykopaliskowe, czy nadzór archeologiczny w fazie budowy. 7. ODDZIAŁYWANIE PLANOWANEJ DROGI NA DOBRA MATERIALNE Dobra (inaczej -kapitał rzeczowy lub kapitał finansowy) - w ekonomii to wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Przykładem dobra może być np. samochód, działka budowlana, chleb, praca naukowa, seans filmowy, program komputerowy, energia elektryczna. Dobra można dzielić na: publiczne, klubowe, wspólne zasoby, społeczne i prywatne normalne, niższego rzędu i dobra luksusowe. Na potrzeby niniejszej analizy przyjmuje się, że dobrami materialnymi są zarówno nieruchomości będące własnością prywatną i publiczną, zasoby środowiska, potencjał ekonomiczny.. Realizacja omawianego przedsięwzięcia drogi S12 jak i drogi S74 w rozpatrywanych wariantach nie spowoduje strat (zniszczenia) obiektów budowlanych stanowiących dobro publiczne tj: obiektów użyteczności publicznej, dóbr kultury (nie licząc stanowisk archeologicznych), obiektów zabytkowych. Budowa nowej drogi o parametrach technicznych droga ekspresowa spowoduje konieczność zajęcia określonego gruntu - stanowiącego obecnie własność osób fizycznych, Skarbu Państwa (np. teren lasów będących własnością Państwa) oraz innych podmiotów/jednostek organizacyjnych. Grunty rolne i leśne, które zostaną zajęte na cele budowy drogi utracą dotychczasowe funkcje, co spowoduje mniejsze przychody poszczególnych gmin z tytułu podatku rolnego i leśnego. Powierzchnia zajęta przez pas drogowy drogi publicznej jest zwolniona z podatku od nieruchomości na podstawie ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. ARCADIS Sp. z o.o. 91

92 Usunięcie drzew z powierzchni lasów na cele budowy drogi publicznej nie niesie skutków w postaci opłaty na przedwczesny wyrąb drzewostanów, zgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Wszystkie z analizowanych wariantów zaprojektowane zostały głównie w celu ominięcia terenów zabudowanych. Działanie takie powoduje, iż analizowane warianty przecinają obszary pól i łąk często użytkowanych dotychczas. Zaprojektowanie nowej trasy może przyczynić się do pewnych ograniczeń związanych z dojazdem do pól. Jednakże w wyniku przeprowadzanych konsultacji społecznych starano się zaprojektować lub usytuować obiekty inżynierskie( wiadukty drogowe lub przejazdy gospodarcze) w taki sposób aby w jak najlepszym stopniu umożliwić dojazd do pól czy terenów uprawnych. Poprowadzenie nowej trasy, a tym samym zapewnienie lepszego dojazdu oraz dostępu do nowych terenów, może przyczynić się do wzrostu atrakcyjności obszaru położonego wzdłuż nowej trasy. Ułatwiony dojazd może przyczynić się do rozwoju turystyki co generować będzie rozwój lokalnej infrastruktury itp. Osobne zagadnienie stanowi sprawa likwidacji budynków (mieszkalnych i gospodarskich). Przebieg poszczególnych wariantów powoduje konieczność likwidacji istniejących budynków, w tym budynków mieszkalnych. Łączna liczba budynków do wyburzenia wynosi dla drogi S12 od 45 (wariant W8 ) do 124 (wariant W2), oraz dla drogi S74 od 1 (wariant W5) do 16 (wariant W1). Właściciele przewidzianych do likwidacji budynków również otrzymają odszkodowanie na podstawie indywidualnej wyceny prowadzonej przez uprawnione osoby, co jednak nie zmieni faktu, ze zostaną postawieni w nowej sytuacji życiowej konieczności poszukiwania innego miejsca zamieszkania (budowy lub zakupu domu, kupna mieszkania). Te jednak zagadnienia (ich wycena jako koszt dyskomfortu, przeprowadzki, urządzenia nowego miejsca zamieszkania) przekraczają zakres raportu o oddziaływaniu na środowisko. Na przeciwstawnej stronie (korzyści) budowy drogi znajdują się zagadnienia mogące mieć wpływ na wartości materialne i dobra materialne: wzrost wartości nieruchomości, które zyskają z dostępu do nowej drogi tereny obecnie przeznaczone na cele inwestycyjne oraz tereny, które mogą uzyskać taki status po odpowiednich zmianach w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego; wzrost przychodów gmin z opłat i podatków lokalnych z tytułu nowych inwestycji; łatwiejszy dostęp drogowy do atrakcyjnych turystycznie rejonów wyrażony skróceniem czasu przejazdu w wyniku wybudowania całego ciągu drogi oraz innych dróg o wysokich parametrach technicznych ułatwiających przejazd na duże odległości. 8. WPŁYW NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE W celu oceny wpływu planowanych wariantów drogi na środowisko przyrodnicze przeprowadzono rozpoznanie zasobów przyrodniczych środowiska w pasie drogowym oraz w jego sąsiedztwie. 92 ARCADIS Sp. z o.o.

93 Następnie w odniesieniu do poszczególnych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych dokonano identyfikacji oddziaływań oraz oszacowano ich skalę. Opracowanie części środowiskowej w zakresie oceny oddziaływania na przyrodę ożywioną zostało oparte na przeprowadzonych inwentaryzacjach przyrodniczych, dostępnych materiałach, publikacjach oraz wizji w terenie. Ocena oddziaływania została zorientowana na określenie głównych typów siedlisk występujących w rejonie inwestycji oraz na występowanie gatunków roślin objętych ochrona gatunkową, jak również wymagających ochrony siedlisk przyrodniczych. Zidentyfikowano miejsca występowania chronionych gatunków roślin, zwierząt i siedlisk przyrodniczych - nie tylko obszary, z którymi dane warianty kolidują, ale również położone w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji. Inwentaryzacja przyrodnicza: płazów, gadów, bezkręgowców, ryb, ptaków, oraz ssaków przeprowadzono w sezonie wegetacyjnym w 2011 roku. Prace terenowe były prowadzone od początku kwietnia do końca czerwca 2011 roku. W roku 2012 w okresie maj czerwiec, została wykonana dodatkowa inwentaryzacja przyrodnicza. Inwentaryzacja została wykonana przez Narodową Fundację Ochrony Środowiska z siedzibą w Warszawie. inwentaryzacji (pod kątem identyfikacji gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych) następujących grup zwierząt: ptaki, ssaki, ze szczególnym uwzględnieniem nietoperzy, płazy i gady, bezkręgowce (motyle dzienne, ważki, chrząszcze i mięczaki) CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, Odcinki dróg ekspresowych S12 i S74 objętych opracowaniem zlokalizowane są w centrum Polski, na terenie województwa łódzkiego, we wschodnio południowej jego części w granicach administracyjnych powiatu piotrkowskiego, oraz w granicach administracyjnych powiatu opoczyńskiego, na terenie: Województwo łódzkie charakteryzuje się dość niską lesistością. Na terenie województwa występuje wiele gatunków pospolitych, typowych dla tej części kraju. Analizowane zagospodarowanie terenu na którym planowane jest przedsięwzięcie, nie jest silnie zróżnicowane. Stanowi je układ dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych na tle terenów zabudowy o miejskim i zagrodowym charakterze zabudowy o różnej intensywności występowania. Znaczną część terenu stanowią przede wszystkim pola i łąki z grupami naturalnych zadrzewień oraz w mniejszej skali tereny leśne. Przez teren przebiega linia wysokiego napięcia oraz inne urządzenia infrastruktury technicznej. Zabudowę o charakterze miejskim stanowi teren Piotrkowa Trybunalskiego, Sulejowa, Opoczna i Żarnowa. Pozostała zabudowa o charakterze siedliskowym występuje wzdłuż istniejących dróg, tworząc ją zwartą bądź rozproszoną. Na terenie zlokalizowane również obszary cenne środowiskowo oraz obszary chronione takie jak rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu i parki krajobrazowe oraz obszary Natura ARCADIS Sp. z o.o. 93

94 8.1.1 Obszary chronione REZERWATY Na omawianym obszarze w odległości do 5 km od skrajnych wariantów dróg S12 i S74 występują cztery rezerwaty przyrody. Tabela Odległość skrajnych wariantów trasy od rezerwatów przyrody. L.p. Jodły Sieleckie Nazwa rezerwatu S12 Odległość od skrajnych wariantów [m] 1. Rezerwat Jaksonek Rezerwat Błogie Rezerwat Gaik 4250 S74 1. Rezerwat Jodły Sieleckie 350 Jest to rezerwat florystyczny i leśny, położony w miejscowości Sielec w gminie Żarnów, w powiecie opoczyńskim, w województwie łódzkim. Zajmuje powierzchnię 33,13 ha. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasów z udziałem naturalnie odnawiającej się jodły oraz zachowanie śladów po wydobywaniu syderytowych rud żelaza metodą duklową. Jaksonek Rezerwat przyrody Jaksonek jest to florystyczny i leśny rezerwat przyrody miejscowości Taraska w gminie Aleksandrów, w powiecie piotrkowskim. Zajmuje powierzchnię 26,9 ha. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie stanowiska zimoziołu północnego oraz kilku zbiorowisk leśnych o charakterze naturalnym. Błogie Rezerwat przyrody Błogie jest to leśny rezerwat przyrody w gminie Mniszków, w powiecie opoczyńskim, w województwie łódzkim. Zajmuje powierzchnię 69,48 ha. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie fragmentu naturalnych drzewostanów jodłowych oraz mieszanych z udziałem jodły (Abies alba) na północnej granicy zasięgu w Puszczy Pilickiej. Gaik Rezerwat przyrody Gaik jest to florystyczny, krajobrazowy i leśny rezerwat przyrody w gminie Mniszków, w powiecie opoczyńskim, w województwie łódzkim. Zajmuje powierzchnię 32,86 ha. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie fragmentu naturalnych, wielogatunkowych lasów grądowych. PARKI NARODOWE Planowane przedsięwzięcie położone jest w znacznej odległości od parków narodowych. Najbliższy Świętokrzyski Park Narodowy położony jest ok. 60 km od wariantów planowanej drogi S74. Drugi park Kampinoski Park Narodowy położony jest w odległości ok. 100 km od planowanych wariantów drogi S ARCADIS Sp. z o.o.

95 PARKI KRAJOBRAZOWE W odległości do 5 km od planowanego przedsięwzięcia w zasięgu oddziaływania drogi S12 występuje Sulejowski Park Krajobrazowy. W tabeli poniżej podano kilometraże kolizji Parku z planowanym przedsięwzięciem. Planowana droga S74 nie koliduje z żadnym parkiem krajobrazowym. Tabela Kilometraż odcinków drogi S12 kolidujących z Sulejowskim Parkiem Krajobrazowym. Wariant Kilometraż kolizji Długość kolizji [m] W 2 S12 W5 S12 W6 S12 W7 S12 W8 S Razem [m]: Razem [m]: Razem [m]: Razem [m]: Razem [m]: Sulejowski Park Krajobrazowy powstał w 1994 roku. Park obejmuje obszar ha a otulina Parku ha (razem ha). Sulejowski Park Krajobrazowy (SPK) obejmuje fragment rzeki Pilicy, Zbiornik Sulejowski oraz najbardziej cenne przyrodniczo tereny przyległe z lasami będącymi pozostałością Puszczy Pilickiej. Park położony jest na lekko falistej wysoczyźnie morenowej, porozcinanej dolinami rzek, zbudowanej z gliny i piasków fluwioglacjalnych. W krajobrazie wyraźnie zaznacza się krawędź doliny Pilicy. Głównym ciekiem jest płynąca prawie południkowo Pilica. W granicach Parku i jego otuliny znalazł się 45 kilometrowy odcinek doliny rzeki. Jedną trzecią tego odcinka zajmuje utworzony w wyniku spiętrzenie rzeki Zbiornik Sulejowski (2600 ha). Oprócz funkcji retencyjnej i energetycznej zbiornik służy również jako miejsce rekreacji. OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU W odległości do 5km od planowanego przebiegu trasy znajdują się następujące Obszary Chronionego Krajobrazu: Piliczański Obszar Chronionego Krajobrazu, Konecko Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko- Szydłowieckie Projektowany Spalsko-Sulejowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Projektowany Białaczowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Kolizja planowanej inwestycji występuje z Piliczańskim Obszarem Chronionego Krajobrazu oraz projektowanym Spalsko-Sulejowskim oraz Białaczowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. ARCADIS Sp. z o.o. 95

96 Tabela Kilometraż odcinka trasy S 12 przechodzący przez teren projektowanego Spalsko- Sulejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wariant W 2 S12 W5 S12 W6 S12 W7 S12 W8 S12 długość kolizji drogi S12 z obszarami chronionego krajobrazu Projektowany Spalsko-Sulejowski OChK m m m m m Tabela Kilometraż odcinka trasy S74 przechodzący przez teren istniejących i projektowanych obszarów chronionego krajobrazu. Kolizja drogi S74 z obszarami chronionego krajobrazu Wariant Kilometraż kolizji z Kilometraż kolizji z proj. Długość kolizji [m] Piliczańskim OChK Białaczowskim OCHK W 1 S W 4 S W 5 S Piliczański Obszar Chronionego Krajobrazu został utworzony ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, ze względu na możliwość uprawiania tutaj turystyki i wypoczynku, a także pełnioną funkcję korytarzy ekologicznych. Obszar ma powierzchnię ha. Konecko-Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu Ogólna powierzchnia K-ŁOChK wynosi ha. Planowane drogi nie kolidują z obszarem. Obszar utworzono w celu ochrony wód podziemnych i powierzchniowych. Spełnia także rolę klimatotwórczą i aerosanitarną poprawiając jakość powietrza atmosferycznego. Blisko połowę jego powierzchni zajmują naturalne kompleksy leśne. Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Przysusko-Szydłowieckie został utworzony w 1983 roku. Obejmuje kompleks lasów Puszczy Rozwadowskiej i Świętokrzyskiej o pow ha. Jest to obszar porośnięty w znacznym stopniu lasami mieszanymi z jodłą, świerkiem, brzozą i bukiem oraz licznymi źródliskami i małymi ciekami wodnymi. Kompleksy leśne tworzą w dużej mierze mieszane starodrzewia z dużą ilością śródleśnych torfowisk. Stosunkowo najlepiej poznana jest na tym terenie ornitofauna. Projektowany Spalsko-Sulejowski Obszar Chronionego Krajobrazu zostanie przekształcony z otulin Spalskiego oraz Sulejowskiego Parku Krajobrazowego. Projektowany Białaczowski Obszar Chronionego Krajobrazu poprzez układ korytarzy ekologicznych utrzymuje więzi z Piliczańskim OCHK oraz systemami przyrodniczymi województwa świętokrzyskiego i mazowieckiego. Planowany OCHK obejmuje rozległe, zatorfione obniżenie w widłach Wąglanki i Drzewiczki. 96 ARCADIS Sp. z o.o.

97 UŻYTKI EKOLOGICZNE Wzdłuż omawianej trasy, w zasięgu do 5 km od niej, utworzono kilkadziesiąt użytków ekologicznych. Użytki położone są głównie na terenach zabagnionych. POMNIKI PRZYRODY Informacje na temat istniejących w pobliżu analizowanych wariantów przebiegu dróg S 12 i S 74 pomników przyrody uzyskano w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Łodzi. W rejonie inwestycji stwierdzono 111 pomników. OBSZARY NATURA 2000 Omawiana inwestycja będzie przebiegać w sąsiedztwie 4 obszarów Natura 2000, z dwoma z obszarów nastąpi kolizja planowanej drogi S12, pozostałe obszary znajdują się w zasięgu 5 km od planowanych wariantów dróg S12 i S74. Dokładny opis obszarów Natura 2000 znajduje się w rozdziale dotyczącym obszarów Natura Siedliska i rośliny chronione Flora Spośród roślin zamieszczonych w załączniku, na terenie opracowania stwierdzono występowanie 24 gatunków, w tym 13 objętych ochrona ścisłą i 11 chronionych częściowo. Wyniki inwentaryzacji dla drogi S 74 W granicach potencjalnego oddziaływania inwestycji stwierdzono występowanie 10 z 24 zinwentaryzowanych gatunków chronionych. Większość gatunków (7) została jednocześnie stwierdzona w granicach pasa drogowego (stanowiska zniszczone) jak i w terenie bezpośrednio do niego przylegającym (bufor 50 metrów) stanowiska zagrożone. Na przebiegu trzech analizowanych wariantów drogi ekspresowej S74 stwierdzono występowanie stanowisk gatunków chronionych. Jednak warianty te różnią się między sobą zarówno liczbą niszczonych stanowisk jak i ich cennością. Z mniejszą liczbą stanowisk chronionych gatunków kolidują bezpośrednio wariant 5, wynika to ze znacząco mniejszej liczby niszczonych stanowisk gatunków ściśle chronionych. Wśród niszczonych stanowisk gatunków ściśle chronione dominują - Kukułka szerokolistna, bagno zwyczajne. Gatunki te należy uznać za najcenniejsze z niszczonych w wyniku realizacji inwestycji. Wyniki inwentaryzacji dla drogi S 12 W granicach potencjalnego oddziaływania inwestycji stwierdzono występowanie 19 z 24 zinwentaryzowanych gatunków chronionych. Większość gatunków została jednocześnie stwierdzona w granicach pasa drogowego (stanowiska zniszczone) jak i w terenie bezpośrednio do niego przylegającym (bufor 50 metrów) stanowiska zagrożone. Na przebiegu każdego z analizowanych pięciu wariantów drogi ekspresowej S12 stwierdzono występowanie stanowisk gatunków chronionych. Jednak warianty te różnią się między sobą zarówno liczbą niszczonych stanowisk jak i ich cennością. Z najmniejszą liczbą stanowisk chronionych gatunków kolidują warianty W2 i W8. Warianty te wyróżniają się jednocześnie mniejszą liczbą niszczonych stanowisk gatunków ściśle chronionych. ARCADIS Sp. z o.o. 97

98 Wśród niszczonych stanowisk gatunków częściowo chronione dominują - konwalia majowa i bluszcz pospolity, natomiast z gatunków ściśle chronionych miodownik melisowaty. Wariantem, który powoduje największe straty w liczbie stanowisk gatunków chronionych są warianty W5 i W6. Lasy Mimo iż teren województwa łódzkiego nie należy do obszarów o znacznym zalesieniu, na analizowanym obszarze terenu znajdują się zbiorowiska leśne. Poniższa tabela przedstawia długość kolizji poszczególnych wariantów z lasami. Tabela Kolizje poszczególnych wariantów trasy z lasami. Wariant Długość kolizji z lasami W 2 S12 W5 S12 W6 S12 W7 S12 W8 S12 W 1 S74 W 4 S74 W 5 S74 S 12 S 74 ok. 8,1 km ok. 8,7 km ok 11, 5 km ok. 9,7 km ok. 10,5 km ok. 2,7 km ok. 3,4 km ok. 3,6 km Siedliska Na badanym terenie stwierdzono występowanie 9-ciu typów siedlisk chronionych spośród wymienionych w załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Siedliska stwierdzone w rejonie inwestycji przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Chronione typy siedlisk przyrodniczych stwierdzone w pasie 500 m (1100 m w obszarze Natura 2000) wzdłuż drogi krajowej S12 i S74 LP Nazwa typu siedliska Liczba płatów 1 Bór bagienny (91D0-2*) 1 1,01 2 Ciepłolubna dąbrowa (kod 91I0-1*) 1 8,05 3 Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (kod *) 3 0,38 Pow. [ha] 4 grąd subkontynentalny (kod: ) 12 59,44 5 łąki świeże użytkowane ekstensywnie (kod: 6510) = łąk rajgrasowa 18 5,91 6 łęgi wierzbowe i olszowo-jesionowy (kod: 91E0*) 30 52,08 7 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion( kod ) 6 2,30 8 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (kod ) 2 0,28 9 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (kod ) = łąka trzęślicowa 17 12,45 Siedliskiem przyrodniczym najliczniej występującym w rozpatrywanym rejonie to siedlisko 9170 grąd subkontynentalny, oraz łęgi wierzbowe i olszowo-jesionowy (kod: 91E0*) 98 ARCADIS Sp. z o.o.

99 WYNIKI INWENTARYZACJI SIEDLISKA PRZYRODNICZE DROGA S74 Poszczególne warianty porównano między sobą, analizując powierzchnię zniszczonych siedliska przyrodniczych oraz liczbę kolizji. W tabelach poniżej zestawiono powierzchnię niszczonych i zagrożonych niszczeniem siedlisk z podaniem powierzchni i ich lokalizacji względem kilometrażu drogi i ewentualnej odległości od pasa drogowego. Tabela Porównanie powierzchni zniszczonych siedlisk przyrodniczych wariant siedlisko łęg jesionowo-olszowy 91E0 łąka rajgrasowa 6510 łąka trzęślicowa 6410 grąd subkontynentalny 9170 W1 1,84 ha 0,14-0,06 W4 1,5ha 0,47 ha 0,43 ha 0,06 ha W5 3,76 ha 1,02 ha 0,06 0,06 Tabela Porównanie powierzchni zagrożonych siedlisk przyrodniczych wariant siedlisko łęg jesionowoolszowy grad łąka łąka torfowiska bór 91E0 subkontynentalny rajgrasowa trzęślicowa przejściowe bagienny W1 1,82 0,67 0,65-0,23 - W4 1,29 ha 0,79 ha 0,37 ha 0,64 ha 0,27 ha 1,01 ha W5 4,08 ha 0,67 ha 0,70 ha 0,18 ha 0,23 ha - WYNIKI INWENTARYZACJI SIEDLISKA PRZYRODNICZE DROGA S12 Poszczególne warianty porównano między sobą, analizując powierzchnię zniszczonych siedliska przyrodniczych oraz liczbę kolizji Poniżej zestawiono powierzchnię niszczonych i zagrożonych niszczeniem siedlisk. A Rysunek 8.1 Porównanie powierzchni zniszczonych siedlisk chronionych ARCADIS Sp. z o.o. 99

100 B Rysunek 8.2 Porównanie powierzchni zagrożonych siedlisk chronionych Fauna Cały obszar przebiegu drogi ma dość ubogą faunę, zarówno pod względem zróżnicowania gatunkowego jak i zagęszczeń zwierząt. Zdecydowanie przeważają gatunki pospolite i liczne w całym kraju, o małych wymaganiach siedliskowych i dużej tolerancji do zmian środowiska Bezkręgowce W ramach przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej stwierdzono stanowiska występowania gatunków bezkręgowców (czerwończyk nieparek, trzepla zielona, zalotka większa) będących przedmiotami ochrony obszarów Natura 2000, na analizowanych wariantach drogi S12 oraz S74. Nie stwierdzono miejsc występowania pachnicy dębowej. Ze względu jednak warunki terenowe jakie panują w rejonie inwestycji występują pospolite gatunki bezkręgowców taki jak. Mięczaki - Ślimaki 1. ślimak winniczek Na terenie planowanej inwestycji gatunek stwierdzony przede wszystkim w wilgotnych siedliskach w pasach roślinności związanej z ciekami oraz większymi zadrzewieniami. Owady - Ważki 2. trzepla zielona W Polsce gatunek szeroko rozmieszczony i miejscami bardzo Stanowiska trzepli zielonej zostały stwierdzone w rejonie drogi S12 w rejonie rzeki Drzewiczki. W rejonie drogi S74 gatunek odnotowany na podstawie dwóch osobników dorosłych kilkaset metrów nad rzeką Czarną na zachód w odległości około 1 km od planowanego przebiegu drogi w wariancie W1 (rejon km ). 100 ARCADIS Sp. z o.o.

101 3. zalotka większa Gatunek stwierdzony na dwóch stanowiskach zlokalizowanych w północnej i południowej części obszaru objętego inwentaryzacją: w nieczynnych żwirowniach położonych na obszarze leśnym poza planowaną inwestycją w odległości około 400 m od najbliższego wariantu W1 (km dla wariantu W1) Na połunie od m. Grębienice w rejonie wszystkich wariantów drogi S74 (dla W1 rejon km po lewej stronie, dla W , dla W Na każdym z w/w stanowisku (miejsca rozrodu i rozwoju) odnotowano kilkanaście osobników dorosłych. Świerszczowate 4. świerszcz polny Gatunek zamieszkujący tereny otwarte, porośnięte niską roślinnością trawiastą. Osiąga rozmiary mm. Występuje w rejonie drogi S12 oraz S74 na obszarach preferowanych do bytowania. Chrząszcze Biegaczowate - pospolite gatunki potencjalnie bytujące w rejonie inwestycji 5. tęcznik mniejszy Najpospolitszy gatunek tego rodzaju. Występuje od nizin po tereny górskie, gdzie preferuje lasy (Burakowski i in. 1973). Gatunek pospolicie występujący w rejonie inwestycji. 6. biegacz górski Jeden z najpospolitszych gatunków tego rodzaju w Polsce. Występuje przede wszystkim na terenach zalesionych, od niżu po obszary górskie. Gatunek występuje głównie na obszarach leśnych w rejonie analizowanych wariantów. 7. biegacz ogrodowy Jeden z najpospolitszych gatunków tego rodzaju w Polsce. Występuje przede wszystkim na terenach zalesionych (także w parkach dużych miast), od niżu po obszary górskie. Gatunek stwierdzony w kompleksie leśnym przy planowanym węźle Kraszków (km wariant W5 S12) oraz pospolicie występujący na pozostałych kompleksach leśnych w rejonie wariantów drogi S12 oraz S biegacz gajowy Jeden z najpospolitszych gatunków rodzaju w Polsce. Występuje przede wszystkim na terenach zalesionych (także w parkach dużych miast), od niżu po obszary górskie. Gatunek stwierdzony w rejonie planowanej inwestycji we wszystkich wariantach. 9. biegacz granulowany Pospolity gatunek, występujący na terenie całego kraju. Zamieszkuje zarówno tereny otwarte (łąki, pola), jak i obszary zadrzewione (lasy, duże parki). Gatunek częsty, odnotowywany zarówno z wilgotnych łąk, śródpolnych zadrzewień, jak i obszaru leśnego. 10. biegacza wręgaty Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Polsce, zamieszkuje głównie tereny otwarte (łąki, pola uprawne), rzadziej spotykany w lasach (np. na zimowiskach). ARCADIS Sp. z o.o. 101

102 Dość pospolity gatunek, w pasie inwentaryzacji odnotowany z kilku stanowisk, głównie z terenów pól uprawnych i wilgotnych łąk (rejon km , , , pikieta wg wariantu W5). Pszczołowate - Gatunek potencjalnie występujący w rejonie analizowanych wariantów drogi nr 12 i trzmielec gajowy Szeroko rozmieszczony w Polsce gatunek związany z trzmielem gajowym, w którego gniazdach pasożytuje. Kilka osobników stwierdzono na kwitnących roślinach w okolicy zadrzewień śródpolnych. 12. trzmiel żółty Gatunek w Polsce dość pospolity, spotykany zarówno na terenach otwartych, jak i polanach śródleśnych. Buduje gniazda napowierzchniowe. Na badanym obszarze stwierdzony na całym obszarze, choć na ogół pojedynczo. 13. trzmiel rudy Jeden z najpospolitszych krajowych przedstawicieli tego rodzaju. Buduje gniazda napowierzchniowe lub podziemne.. Aktywność sezonowa imagines przypada na kwiecieńpaździernik. Jeden z najpospolitszych gatunków trzmieli w pasie inwentaryzacji, spotykany w różnych typach siedlisk (wilgotne kwietne łąki, brzegi zadrzewień śródpolnych). 14. trzmiel rudonogi Gatunek w Polsce pospolity, spotykany od nizin po obszary górskie. Buduje gniazda podziemne. Aktywność sezonowa imagines przypada na kwiecień-wrzesień Kilkanaście okazów stwierdzono w różnych częściach planowanej inwestycji. 15. trzmiel rudoszary W całej Polsce gatunek ten uznawany jest za bardzo pospolity, występuje w różnych typach środowisk, zwykle częsty na terenach otwartych oraz w strefie ekotonowej z borami mieszanymi i lasami. Aktywność sezonowa imagines przypada na kwiecień-wrzesień. Odnotowano kilkanaście osobników tego gatunku we wschodniej części obszaru objętego inwentaryzacją 16. trzmiel kamiennik W całej Polsce jest to gatunek bardzo pospolity, budujący gniazda podziemne, rzadziej napowierzchniowe. Aktywność sezonowa imagines przypada na marzec-październik. Jeden z najpospolitszych gatunków wykazany w niemal całym pasie inwentaryzacji, stwierdzany przede wszystkim w bliskim sąsiedztwie zadrzewień (skraje lasów i śródpolne zakrzaczenia). 17. trzmiel ziemny W Polsce pospolity, nierzadki. Spotykany w różnych typach środowisk, od terenów otwartych po leśne. Buduje gniazda podziemne, przede wszystkim w gniazdach gryzoni. Obok trzmiela kamiennika najpospolitszy z gatunków trzmieli odnotowanych w inwentaryzowanym terenie. Przy każdej kontroli każdorazowo odnotowywano kilkadziesiąt osobników. 18. trzmiel leśny 102 ARCADIS Sp. z o.o.

103 W Polsce gatunek szeroko rozmieszczony. Preferuje bory mieszane. Buduje gniazda na powierzchniowe i podziemne. Mogą wystąpić dwie generacje w ciągu roku. Gatunek częsty, stwierdzony na kilku stanowiskach na obszarach zadrzewionych. 19. trzmiel parkowy (trzmiel drzewny) Pospolity gatunek trzmiela, spotykany w Polsce od nizin po rejony górskie. Buduje gniazda napowierzchniowe. Pospolity gatunek trzmiela, stwierdzony na całym terenie objętym inwentaryzacją. 20. mrówka rudnica Mrówkowate Gatunek leśny, preferujący tereny nasłonecznione, spotykany na terenie całego kraju. Gniazda (mrowiska) budowane z suchego materiału roślinnego mogą osiągać nawet do metra wysokości. Gatunek stwierdzony na dwóch stanowiskach na obszarach zadrzewionych: wariant W5 S12 rejon km oraz we wszystkich wariantach na końcowym odcinku analizowanych wariantów. W rejonie drogi S74 mrówka rudnica występuje w większych kompleksach zadrzewień, głównie lasów. 21. czerwończyk nieparek Motyle - Modraszkowate Gatunek związany z terenami podmokłymi (wilgotne łąki, torfowiska niskie w otoczeniu jezior i w dolinach rzek). W ostatnich latach coraz częściej spotykany na terenach suchszych, np. terenach ruderalnych. Ma jedno pokolenie w ciągu roku. Gąsienica żyje głównie na szczawiu lancetowatym, choć spotykana jest czasem także na innych roślinach z tego rodzaju. W trakcie inwentaryzacji w rejonie drogi S12 stwierdzono ten gatunek na trzech stanowiskach: 1. wilgotne łąki nad rzeką Drzewiczką kilka osobników we wszystkich wariantach drogi S12 2. wilgotne płaty łąki nad rowem melioracyjnym w km wariant W5 drogi S12 kilka osobników, 3. śródleśna polana na skraju lasu przy Kraszkowie we wszystkich wariantach drogi S12 jeden samiec. Natomiast w rejonie drogi S 74 gatunek został stwierdzony w kilku stanowiskach w rejonie wilgotnych łąk w pobliżu cieków i rowów melioracyjnych rejon wariantu W1 w km kilka osobników występuje wzdłuż rowu melioracyjnego (kolizja wariantu z rowem) rejon wariantu W1 w km kilka osobników podmokłe łąki poza inwestycją rejon wariantu W1 w km kilka osobników - podmokłe łąki poza inwestycją rejon wariantu W4 w km kilka osobników występuje wzdłuż rowu melioracyjnego (kolizja wariantu z rowem) rejon wariantu W4 w km kilka osobników - podmokłe łąki poza inwestycją rejon wariantu W4 w km kilka osobników - podmokłe łąki poza inwestycją rejon wariantu W5 w km kilka osobników występuje wzdłuż rowu melioracyjnego (kolizja wariantu z rowem) rejon wariantu W5 w km kilka osobników - podmokłe łąki poza inwestycją rejon wariantu W5 w km kilka osobników - podmokłe łąki poza inwestycją ARCADIS Sp. z o.o. 103

104 Pierścienice (Annelida) - Pijawki (Hirudinea) 22. pijawka lekarska Obok pijawki końskiej największy przedstawiciel pijawek w faunie Polski. Pijawka lekarska jest szeroko rozmieszoną pierścienicą w naszym kraju, spotykaną od nizin po tereny wyżynne. Zasiedla zbiorniki wodne różnego typu, od stawów i jezior, po płytkie i okresowe glinianki. W trakcie prowadzonych badań gatunek stwierdzony w kilku stawach śródleśnych poza pasem drogowym analizowanych wariantów. ******** Zdecydowana większość gatunków bezkręgowców potencjalnie występujących w rejonie analizowanych odcinków na badanym odcinku drogi ekspresowej S12 i S74 należy do gatunków szeroko rozmieszczonych w Polsce i na ogół często spotykanych. Ich ochrona podyktowana jest znaczeniem gospodarczym, a nie rzadkością występowania. trzmielce i trzmiele odgrywają istotną rolę w zapylaniu roślin i jako takie mające duże znaczenie gospodarcze. Z kolei chrząszcze z rodzaju biegacz uznawane są za naturalnych sprzymierzeńców człowieka w regulacji owadów uznawanych w gospodarce leśnej i rolnej za szkodniki. Z tego samego powodu objęta ochroną częściową została mrówka rudnica. Z kolei ochrona częściowa ślimaka winniczka podyktowana jest znaczeniem tego mięczaka w przemyśle spożywczym. Spośród chronionych i zagrożonych gatunków owadów: trzy są bezkręgowcami umieszczonymi w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Są to trzepla zielona zalotka większa oraz czerwończyk nieparek. Zarówno trzepla zielona, zalotka większa, czerwończyk nieparek, jak i mrówka rudnica są owadami szeroko rozmieszczony w Polsce i uważanymi za niezagrożone, a w niektórych regionach kraju nawet spotykane dość często i pospolicie. Wyjątkiem wśród wykazanych w trakcie inwentaryzacji chronionych gatunków bezkręgowców jest pijawka lekarska, gatunek spotykany na ogół rzadko i pojedynczo. Jej zanik wyraźnie obserwuje się w ostatnich dziesięcioleciach na terenie całego kraju Ryby Analizowane warianty planowanych dróg S12 i S74 przecinać będą następujące cieki: S12: Pilica, Luciąża, Radońka, Słomianka, Drzewiczka, Zatoka, Popławka, Dopływ z Zalesic, Dopływ z Longinówki, Dopływ z Łęczna, Dopływ z Kolonii Kunice, Dopływ z Januszewic, Dopływ spod Mikułowic, Dopływ z Psar, Dopływ z Grężowic, rowy melioracyjne; S74: Popławka, Opocznianka, Dopływ z Mikułowic, Dopływ spod Paradyża, Dopływ z Budkowa, Dopływ spod Grębenic, Dopływ z Bronowa, rowy melioracyjne. W wodach rzeki Pilicy występują takie gatunki ryb jak minóg strumieniowy (Lampetra planeri), koza (Cobitis taenia), głowacz białopłetwy (Cottus gobio), piekielnica (Alburnoides bipunctatus), brzana (Barbus barbus), miętus (Lota lota), śliz (Barbatula barbarus). Oprócz w/w gatunków ryb w wodach rzeki można spotkać także takie gatunki jak: świnka, kleń, ukleja, kiełb, lin, płoć, szczupak, leszcz, szczupak, okoń, jaź oraz inne gatunki ryb użytkowych. 104 ARCADIS Sp. z o.o.

105 W wodach rzeki Drzewiczki i Opocznianki występują takie gatunki ryb jak minóg ukraiński, różanka pospolita, piskorz, piekielnica, koza, śliz, a także: kleń, ukleja, lin, płoć, szczupak, ukleja, leszcz, szczupak, okoń, jazie oraz inne gatunki ryb użytkowych. W wodach Luciąży dominantem jest okoń. Ponadto można tam spotkać: płoć, kiełbia i karasia srebrzystego (w górnym biegu), lina (poniżej tamy zbiornika), jazia (w ujściowym odcinku rzeki), a także klenia, ukleję, szczupaka, jelca i miętusa. Rzeka Brzuśnia zasiedlona jest przez śliza i dziesięciokrotnie mniej licznego od niego pstrąga potokowego. Sporadycznie występują ponadto okoń i kiełb. W rzece Wąglance stosunkowo licznie występuje okoń oraz kiełb i szczupak. Dość rzadkim zjawiskiem w tak małym strumieniu jest obecność jazgarza. W pozostałych rzekach występują głównie pospolite oraz użytkowe gatunki ryb jak: kleń, ukleja, płoć, szczupak, okoń, jaź, jelec, miętus, kiełb, itp Płazy Tereny objęte opracowaniem posiadają charakter głównie rolniczy z miejscami dość liczną zabudową zagrodową. Przeważają tu rozległe pola i łąki, porozcinane drobnymi ciekami lub rowami melioracyjnymi. Terenom łąk i pól towarzysza zadrzewienia i zarośla. Płazy stwierdzone w rejonie inwestycji są związane z terenami nizinnymi i podmokłymi. Większość płazów prowadzi skryty tryb życia. Zasadnicza zmiana następuje u nich w okresie godowym, kiedy to cała ich działalność podporządkowana jest funkcji rozrodczej. Płazy tracą wtedy poczucie niebezpieczeństwa, a samce płazów zwracają na siebie uwagę donośnym głosem. Na badanym terenie stwierdzono występowanie populacji płazów powszechnie występujących w kraju. Płazy występujące w rejonie inwestycji to: ropucha szara, grzebiuszka, rzekotka drzewna, żaba trawna, żaba wodna, żaba moczarowa, ropucha paskówka, kumak nizinny, ropucha zielona, żaba jeziorkowa, traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna. Droga S74 Wariant W1 S74 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 11 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 3 stanowiskami. Pozostałe 8 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W4 S74 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 10 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 5-cioma stanowiskami. Pozostałe 5 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W5 S74 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 11 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 5-cioma stanowiskami. Pozostałe 5 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. ARCADIS Sp. z o.o. 105

106 Droga S12 Wariant W2 S12 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 24 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 16-stoma stanowiskami. Pozostałe 8 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W5 S12 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 27 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 15-stoma stanowiskami. Pozostałe 12 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W6 S12 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 25 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 11-stoma stanowiskami. Pozostałe 14 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W7 S12 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 19 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 13-stoma stanowiskami. Pozostałe 6 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wariant W8 S12 - w tym wariancie w odległości do 250 m (pas szerokości 500 m) od drogi w każdą stronę stwierdzono 26 stanowisk płazów. Analizowany wariant koliduje z 18-stoma stanowiskami. Pozostałe 8 stanowisk jest w strefie 250 m ale nie zostanie zniszczone w fazie budowy czy eksploatacji. Wszystkie stwierdzone gatunki są uznawane w Polsce za szeroko rozmieszczone i na ogół częste, oraz pospolite. Do siedlisk szczególnie cennych pod względem występowania płazów zaliczyć należy przede wszystkim różne zbiorniki wodne, w tym szczególnie rzeki, rowy melioracyjne oraz płytkie zbiorniki w żwirowniach i kamieniołomach. W miejscach tych stwierdzono występowanie wszystkich gatunków płazów odnotowanych w trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji Gady W analizowanym terenie ze względu na panujące gatunki gadów jak: zaskroniec zwyczajny żmija zygzakowata jaszczurka zwinka jaszczurka żyworodna padalec zwyczajny warunki potencjalnie mogą występować takie W stosunku do jaszczurki żyworodnej, zaskrońca sprzyjającymi warunkami do bytowania stanowią lasy, miejscowe wilgotniejsze obniżenia terenu. Natomiast najbardziej pospolita jaszczurka zwinka wybiera 106 ARCADIS Sp. z o.o.

107 miejsca takie jak lasy, brzegi pól i dróg. Wybiera miejsca nasłonecznione, na stokach z gęstą, niewysoką roślinnością. Brzegi wód płynących i rowów melioracyjnych oraz ich bezpośrednie sąsiedztwo to także siedliska gadów: zaskrońca zwyczajnego, jaszczurki żyworodnej oraz jaszczurki zwinki. Jaszczurka zwinka występuje licznie w rejonie doliny Pilicy. Najważniejsze rejony potencjalnych miejsc bytowania gadów to: brzeg widnych drzewostanów sosnowych - stanowiska, ubogie drzewostany sosnowe na borach świeżych, lite bory sosnowe na gruntach piaszczystych. Każdy z analizowanych wariantów przebiega przez tereny, które preferują w/w gatunki gadów Ptaki Ptaki występujące w obszarze objętym opracowaniem to gatunki krajobrazu leśnego oraz krajobrazu pól i łąk. Ich różnorodność wynika ze zmienności siedlisk. Są to gatunki zarówno pospolite jak i rzadziej występujące. Na terenie i w pobliżu projektowanej drogi stwierdzono występowanie stosunkowo niewielkiej liczby gatunków lęgowych. Wynika to z dominacji ubogich terenów otwartych, tym niewielkiej powierzchni lasów i obszarów wodno-błotnych. Nie stwierdzono kolonii rozrodczych ptaków. Dominantami w rejonie inwestycji są takie gatunki jak: skowronek, piecuszek i trznadel. Spośród gatunków kluczowych występują tam: makolągwa, gąsiorek, potrzeszcz, przepiórka. W przypadku występowania jarząbka i cietrzewia są to prawdopodobnie jedynie dane historyczne, uzyskane w wyniku wywiadu z myśliwymi. Jarząbek nie był stwierdzony w trakcie niniejszej inwentaryzacji, Cietrzew prawdopodobnie już na tym terenie nie występuje. W pobliżu analizowanych wariantów nie występują strefy ochrony ostoi, miejsca rozrodu i regularnego występowania ptaków objętych ochroną gatunkową. W rejonie doliny rzeki Luciąży (kolizja ze wszystkimi analizowanymi wariantami drogi S12) występuje tu kilka cennych gatunków ptaków m.in. krętogłów i dudek oraz polujący na ryby zimorodek. Oprócz nich z ptaków licznie występują m.in. trznadel, wilga, szpak, cierniówka, zięba, grubodziób oraz krzyżówka. Dolina Pilicy odgrywa, jako ostoja fauny. Można tu wymienić m.in. łabędzia niemego, krzyżówkę, gągoła i nurogęś (lęgi poza badanym obszarem), błotniaka stawowego, bączka, łyskę, dudka, zimorodka, świerszczaka, strumieniówkę, dziwonię. W rejonie Puszczy Pilickiej - można tu wymienić m.in. dzięcioła dużego, dzięcioła czarnego, rudzika, strzyżyka, sikorę ubogą i czarnogłową, świstunkę, kapturkę, ziębę, grubodzioba, kowalika i pełzacza leśnego. ARCADIS Sp. z o.o. 107

108 Ssaki Planowane warianty trasy przebiegają przez wiele środowisk lasy, pola uprawne, łąki oraz cieki (rzeki i rowy melioracyjne). We wszystkich wymienionych środowiskach ssaki znajdą odpowiednie dla siebie warunki do bytowania. Szczegółowy wykaz gatunków ssaków przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela Wykaz gatunków ssaków bytujących w rejonie planowanej drogi S12 i S74 Gatunek Liczebność Owadożerne Insectivora Jeż wschodni liczny Kret liczny Ryjówka aksamitna liczny Ryjówka malutka nieliczny Rzęsorek rzeczek rzadki Nietoperze Chiroptera Nocek rudy nieliczny Mroczek późny nieliczny Karlik większy nieliczny Borowiec wielki nieliczny Gacek brunatny nieliczny Mopek nieliczny Zając szarak nieliczny Gryzonie Rodentia Wiewiórka nieliczny Bóbr rzadki Chomik Ext. Piżmak Ext.? Nornica ruda liczny Karczownik nieliczny Nornik bury nieliczny Nornik zwyczajny liczny Mysz domowa liczny Szczur wędrowny nieliczny Badylarka nieliczny Mysz polna liczny Mysz zaroślowa liczny Mysz leśna liczny Drapieżne Carnivora Lis liczny Jenot nieliczny Borsuk nieliczny Kuna leśna nieliczny Kuna domowa nieliczny Wydra rzadki Norka amerykańska rzadki Tchórz rzadki Gronostaj rzadki Łasica nieliczny Parzystokopytne Artiodactyla Dzik nieliczny Łoś sporadyczny Sarna liczny Jeleń nieliczny Daniel rzadki Wyniki inwentaryzacji przy drodze S 12 W rejonie wariantów drogi S12, ssaki poza drobnymi gryzoniami są reprezentowane głównie przez sarnę i kilka mniejszych gatunków drapieżnych, przede wszystkim lisa, dzika oraz ryjówkę aksamitną. W dolinie rzeki Luciąża oraz rzeki Pilicy występują tu dogodne warunki do bytowania bobra i wydry.. Bobry w dolinie rzeki Pilicy tworzą duże żeremie. 108 ARCADIS Sp. z o.o.

109 Cennym obiektem przyrodniczym na trasie wariantów drogi S12 jest Puszcza Pilicka. Występuje tu zdecydowana większość typowych, leśnych gatunków ptaków i ssaków, włącznie z kopytnymi. W rejonie km wariantu W8 (drogi S12) występuje szyb nieczynnej kopalni, ok. 60 m głębokości potencjalne schronienie i miejsce zimowania nietoperzy. Wyniki inwentaryzacji przy drodze S 74 Gatunki jakie głównie występują w rejonie inwestycji to sarna oraz dzik a w rejonie rzek i cieków: bóbr i wydra. W rejonie trasy występuje również nornik zwyczajny, mysz domowa, zając, jeż, kuna łasica itp. W ramach inwentaryzacji w rejonie inwestycji stwierdzono tylko jedno stanowisko bobra w rejonie km (wariant W4_S74) oraz km (wariant W5_S74) w dolinie zmeliorowanego cieku, stanowiącego lewy dopływ Węglanki. Stwierdzono tam duże tamy bobrów. Oba warianty W4 oraz W5 drogi S74 przecinają miejsce występowania bobrów. W przypadku drogi S74, droga w wariancie W1 przebiega na odcinku od km do km w dużej mierze przez cenne drzewostany - odnotowano tu występowanie gatunków ssaków kopytnych. Nietoperze Na trasie analizowanych dróg ekspresowych nie wykryto drzew dziuplastych, które mogłyby być schronieniem większych kolonii nietoperzy. Duża kolonia rozrodcza nocka dużego funkcjonuje w kościele w Sulejowie, skąd zwierzęta te mogą zalatywać nad planowaną drogę. Potencjalne schronienia nietoperzy mogą istnieć w licznych budynkach w rejonie analizowanych wariantów dróg S12 oraz S74. Stosunkowo najmniej liczne występują nietoperze są nad otwartymi obszarami pól, które dominują na przebiegu obu projektowanych dróg. Dodatkowo nietoperze latające nad otwartymi terenami, jak np. borowiec wielki, użytkują zwykle dość wysokie pułapy, stąd oddziaływanie inwestycji na powinno być ograniczone. Znacznie więcej nietoperzy spotyka się na terenach zadrzewionych. Większość lasów wzdłuż planowanych dróg odbiega jednak znacznie od optimum środowisk nietoperzy. Preferują one dojrzałe lasy wielogatunkowe, żyzne grądy i łęgi. Na analizowanym terenie w rejonie wariantów drogi S12 obszary występowania nietoperzy to głównie: Fragmenty łęgów w dolinie Lubrzanki Fragment Puszczy Pilickiej między km a wariantu W7 S12 Wilgotne bory sosnowe między km a wariantu W7 S12 Pozostałości parku dworskiego w sąsiedztwie doliny Drzewiczki między km wariantu W7 S12 krawędź kompleksu leśnego w rejonie m. Kraszków na wschodnim końcu ocenianych wariantów (przykładowa pikieta dla wariantu W5 km ). Stwierdzono tam żerujące i koncentrujące się nietoperze, osiągające wysokie poziomy aktywności: borowce wielkie oraz nocki. ARCADIS Sp. z o.o. 109

110 W przypadki drogi S74 miejscami o najwyższej atrakcyjności dla nietoperzy, na które może wpływać planowana inwestycja stanowią: Las Miluch i łąki w sąsiedztwie stawów w Stoku km wariantów W1, W4 oraz W5 S74 stawy koło miejscowości Bogusławy - zanotowano tam w czerwcu wysokie aktywności nocków rudych, mroczków późnych i karlików; (km W1 oraz W4, W5) krawędź lasu - zanotowano tam w czerwcu aktywność borowców wielkich; rejon W1 S74 km oraz rejon W4_S74 rejon staw rejon km dla wariantu W1 S74 - obserwowano aktywność mroczków późnych i nocków rudych w czerwcu; staw (rejon km dla wariantu W1 S74) obserwowano aktywność borowców wielkich, mroczków późnych i nocków rudych w czerwcu; Mozaika lasów liściastych i łąk między km a km wariantu W5 S74 staw (rejon km dla Wariantu W1 S74) - obserwowano aktywność mroczków późnych i nocków rudych w czerwcu; Staw zlokalizowany jest w liniach pasa drogowego kompleks leśny przy miejscowości Nowa Góra (rejon km dla W1 S74 oraz dla W4 S74) powtarzalnie, aktywności mroczków późnych, borowców wielkich i nocków; stwierdzenie żerujących mopków; Miejscami koncentracji nietoperzy są także zbiorniki wodne i cieki. Są one wykorzystywane zarówno jako wodopoje, jak i okazjonalne miejsca łowów przez wiele gatunków nietoperzy. W rejonie km wariantu W8_S12 istnieje nieczynny szyb kopalni o głębokości około 60 m. Taka kopalnia może stanowić potencjalne miejsce zimowania nietoperzy (podkowce, nocki, mroczek pozłocisty, gacki i mopki) 8.2. PROGNOZOWANE ODDZIAŁYWANIA NA W FAZIE BUDOWY Oddziaływanie na obszary chronione Analizowane warianty drogi ekspresowej S-12 i S74 będą kolidowały lub przebiegały w pewnej odległości od stwierdzonych obszarów chronionych. Czynniki oddziałujące podczas budowy: zajęcie terenu niezbędnego dla lokalizacji planowanej drogi wraz z terenami zajętymi dodatkowo dla potrzeb budowy (miejsca składowania materiałów budowlanych i sprzętu, ew. dodatkowe drogi technologiczne itp.); hałas związany z ruchem pojazdów i maszyn budowlanych towarzyszący budowie; wibracje przenoszone przez maszyny budowlane przez podłoże budowlane na budynki i ludzi w nich przebywających; lokalne zanieczyszczenie środowiska (emisja spalin i pyłów, wycieki olejów), związane z prowadzeniem prac ziemnych i drogowych; przemieszczanie i składowanie mas ziemnych, materiałów budowlanych itp. (tworzenie siedlisk ruderalnych i miejsc osiedlania się gatunków synantropijnych); 110 ARCADIS Sp. z o.o.

111 Raport o oddziaływaniu na środowisko lokalne zmiany stosunków wodnych. Z przyrodniczego i krajobrazowego punktu widzenia usuwanie zieleni będzie niekorzystne, jednak niemożliwe do uniknięcia przy realizacji przedsięwzięcia. Usuwanie drzew i krzewów kolidujących z budowaną drogą będzie miało znaczenie dla występującej tu fauny. Jest to związane z likwidacją siedlisk bytowania, żerowania i rozrodu. Prace związane z usuwaniem zieleni będą oddziaływały poprzez hałas na tereny sąsiednie. Rezerwaty przyrody Analizowana inwestycja nie koliduje z rezerwatami przyrody. Najbliższy rezerwat położony jest w odległości około 350 m od drogi S 74 rezerwat Jodły Sieleckie oraz w odległości około 360 m od S 12 rezerwat Jaksonek. Faza budowy nie będzie miała wpływu na stan zachowania rezerwatów przyrody a zwłaszcza na cele ochrony. Parki Krajobrazowe Wszystkie analizowane warianty drogi S12, będą kolidowały z Sulejowskim Parkiem Krajobrazowym. Długość kolizji wynosi od około 1,7 km (wariant WS5) do około 3,4 km (wariant WS7). Ze względu na położenie inwestycji oraz planowane granice obszaru nie ma możliwości uniknięcia kolizji z Obszarem. Faza budowy przyczyni się do zmniejszenia powierzchni biologicznie czynnej obszaru, jednakże powierzchnia zajęcia pod inwestycję w stosunku do całej powierzchni obszaru nie będzie miała znaczącego wpływu na wartość przyrodnicza obszaru. W fazie budowy zniszczeniu ulegną przeważnie gatunki pospolitych zbiorowisk polnych, łąkowych i ruderalnych w pasie terenu zajętym pod drogę. Niezbędne jest także wycięcie istniejących obszarów leśnych i zadrzewień śródpolnych. Obszary chronionego Krajobrazu Warianty drogi S12 Wszystkie warianty drogi S12 będą kolidowały z planowanym obszarem Spalsko-Sulejowski OChK. Długość kolizji wynosi od 11,9 km do 18,2 km Warianty drogi S 74 W przypadku tych wariantów zachodzi kolizja z jednym istniejącym Piliczańskim OChK oraz z jednym projektowanym obszarem Białaczowskim OCHK. Warianty drogi S74 W1 S74 oraz W4 S74 kolidują z obszarem Piliczańskim OchK na odcinku o długości od 2,8 km do 8,7 km. W przypadku wariantu W5 S74 zachodzi wyłącznie kolizja z projektowanym obszarem Białaczowskim OCHK. Długość kolizji wynosi około 380 m. ARCADIS Sp. z o.o. 111

112 Wpływ inwestycji na obszary Ze względu na położenie inwestycji oraz istniejące czy planowane granice obszaru nie ma możliwości uniknięcia kolizji z Obszarami. Faza budowy przyczyni się do zmniejszenia powierzchni biologicznie czynnej obszaru, jednakże powierzchnia zajęcia pod inwestycję w stosunku do całej powierzchni obszaru nie będzie miała znaczącego wpływu na wartość przyrodniczą obszaru. W fazie budowy zniszczeniu ulegną przeważnie gatunki pospolitych zbiorowisk polnych, łąkowych i ruderalnych w pasie terenu zajętym pod drogę. Niezbędne jest także wycięcie istniejących obszarów leśnych i zadrzewień śródpolnych. Faza budowy jest elementem przemijającym, a w wyniku naturalnej sukcesji dojdzie do ponownego zarośnięcia np. terenów wykorzystywanych na plac budowy. użytki ekologiczne Faza budowy nie będzie miała wpływu na użytki ekologiczne. Faza budowy jest elementem przemijającym, a w wyniku naturalnej sukcesji dojdzie do ponownego zarośnięcia np. terenów wykorzystywanych na plac budowy. pomniki przyrody Na aktualnym etapie prac nie stwierdzono kolizji inwestycji z pomnikami przyrody. W związku z powyższym faza budowy nie będzie miała wpływu na stan zachowania stwierdzonych w terenie pomników przyrody. Oddziaływanie na obszary oraz przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 przedstawiono w rozdziale dotyczącym obszarów Natura Oddziaływanie na szatę roślinną i siedliska Siedliska Oddziaływanie na siedliska dla wariantów drogi S12 Część z zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych ulegnie w czasie realizacji inwestycji zniszczeniu. Dotyczy to tych płatów, które rosną w granicach pasa drogowego pięciu analizowanych wariantów. Z przeprowadzonej analizy wynika, że każdy z ocenianych pięciu wariantów drogi S12 (W2_S12, W5_S12, W6_S12, W7_S12, W8_S12) koliduje z siedliskami chronionymi, jednak poszczególne warianty różnią się między sobą przede wszystkim powierzchnią niszczonych siedlisk. Wariantem, który wyróżnia się od pozostały najmniejszą sumą powierzchni niszczonych siedlisk jest wariant 7 w tym siedlisk priorytetowych (tabela z powierzchnią zajęcia siedlisk poniżej). Warianty, które powodują największe zniszczenia w powierzchni siedlisk chronionych to W5 (łącznie 21,04 ha) i W6 (łącznie 19,51 ha). Wśród niszczonych siedlisk w W5 i W6 ponad 5 ha to siedliska priorytetowe. 112 ARCADIS Sp. z o.o.

113 Tabela Powierzchnia siedlisk zniszczonych w wyniku realizacji inwestycji. wariant siedlisko priorytetowe siedliska pozostałe suma W2 4,57 13,54 18,11 W5 6,28 14,76 21,04 W6 5,96 13,55 19,51 W7 1,29 12,39 13,68 W8 2,6 14,86 17,46 Najmniejsze zagrożenie dla siedlisk niesie ze sobą realizacji inwestycji w wariancie 7 dotyczy to zarówno ogólnej powierzchni płatów, jaki i z rozbiciem jej osobno na siedliska priorytetowe i pozostałe. Tabela Powierzchnia siedlisk zagrożonych w wyniku realizacji inwestycji. wariant siedlisko priorytetowe siedliska pozostałe suma W2 4,74 13,46 17,93 W5 5,14 13,70 18,84 W6 6,00 13,38 19,38 W7 2,83 11,45 14,28 W8 3,14 12,94 16,08 Zestawiono również osobno powierzchnię każdego niszczonego i zagrożonego negatywnym oddziaływaniem siedliska. Z analizy tej wynika, że największa łączna suma zniszczonych i zagrożonych zniszczeniem płatów niezależnie od wariantu wyróżnia się grąd subkontynentalny Charakteryzowane warianty różnią się natomiast tym, że W2, W5 i W6 powodują zniszczenie i zagrożenie płatów świetlistej dąbrowy - 91I0 (siedliska priorytetowego) natomiast W7 i W8 pozostają w kolizji z płatami łąk rajgrasowych Z analizy tej wynika, że najkorzystniejszym z punktu widzenie ochrony siedlisk przyrodniczych byłaby realizacji inwestycji w wariancie 7. Następnym w kolejności wariantem charakteryzującym się też stosunkowo małym negatywnym oddziaływaniem jest wariant 8. Realizacja inwestycji w pozostałych wariantach wiąże się z zniszczeniem znacznie większej powierzchni siedlisk, w tym również siedlisk o znaczeniu priorytetowym. Oddziaływanie na siedliska dla wariantów drogi S74 Część z zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych ulegnie w czasie realizacji inwestycji zniszczeniu. Dotyczy to tych płatów, które rosną w granicach pasa drogowego trzech analizowanych wariantów drogi S12. Porównanie wariantów pomiędzy sobą pod względem ilości i stanu zachowania niszczonych siedlisk jest jednym z ważniejszych wskaźników, stanowiących podstawę do wskazania wariantów realizacji inwestycji najkorzystniejszych dla środowiska. Z przeprowadzone analizy wynika, że oceniane warianty koliduje z siedliskami chronionymi, jednak różnicą się one powierzchnią niszczonych siedlisk. Wariant 4 charakteryzuje się mniejszą powierzchnią niszczonych siedlisk priorytetowych Tabela Powierzchnia siedlisk zniszczonych wariant siedliska priorytetowe pozostałe siedliska W1 1,84 ha 0,2 W4 1,5ha 0,96 W5 3,76 ha 1,14 Podobny zestawienie wykonano porównując warianty pod względem powierzchni zagrożonych zniszczeniem płatów siedlisk przyrodniczych. Za bezpośrednio zagrożone zniszczeniem lub ARCADIS Sp. z o.o. 113

114 pogorszeniem stanu zachowania uznano te płaty, które znajdowały się w pasie 50 metrów od pasa drogowego. Mniejsze zagrożenie dla siedlisk przyrodniczych niesie ze sobą realizacji inwestycji w wariancie 1 lub 4 w porównaniu z wariantem 5. Tabela Powierzchnia siedlisk zagrożonych w wyniku realizacji inwestycji. wariant siedliska priorytetowe pozostałe siedliska W1 1,82 1,55 W4 2,3 2,08 W5 4,08 1,78 Zestawiono również osobno powierzchnię każdego niszczonego i zagrożonego negatywnym oddziaływaniem siedlisk. Z analizy tej wynika, że charakteryzowane warianty różnią się istotnie powierzchnią niszczonych i zagrożonych płatów łęgu jesionowo-olszowego. Wariant 5 wyróżnia się ponad dwukrotnie większą powierzchnią niszczonych i zagrożonych płatów łęgów. W tabelach poniżej przedstawiono porównanie powierzchni zniszczonych chronionych przyrodniczych i zagrożonych siedlisk Tabela Porównanie powierzchni zniszczonych siedlisk chronionych wariant siedlisko łęg jesionowo-olszowy 91E0 łąka rajgrasowa 6510 łąka trzęślicowa 6410 grąd subkontynentalny 9170 W1 1,84 ha 0,14-0,06 W4 1,5ha 0,47 ha 0,43 ha 0,06 ha W5 3,76 ha 1,02 ha 0,06 0,06 Tabela Porównanie powierzchni zagrożonych siedlisk przyrodniczych siedlisko łęg grad łąka łąka wariant jesionowoolszowy y subkontynentaln rajgrasowa trzęślicowa E torfowiska przejściowe 7140 bór bagienny W1 1,82 0,67 0,65-0,23 - W4 1,29 ha 0,79 ha 0,37 ha 0,64 ha 0,27 ha 1,01 ha W5 4,08 ha 0,67 ha 0,70 ha 0,18 ha 0,23 ha - Podsumowanie: Z przeprowadzonej analizy wynika, że najkorzystniejszym z punktu widzenie ochrony siedlisk Natura 2000 byłaby realizacji inwestycji w wariancie 4 lub 1. Wszystkie przeprowadzone analizy wskazuje na jego mniejsze negatywne oddziaływania na siedliska chronione Rośliny W pasie drogowym analizowanych wariantów występują rośliny chronione. W wyniku budowy inwestycji nieuniknione będzie uszczuplenie części ich lokalnych zasobów (na ogół nieznaczne w porównaniu do wielkości metapopulacji tych gatunków). Gatunki roślin znajdujące się w pasie drogowym są to w większości gatunki występują dość licznie na analizowanym terenie.. Po wyborze wariantu tj. po wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, po uzyskaniu decyzji o zezwolenie na realizację inwestycji drogowej, a przed rozpoczęciem robót budowlanych, konieczne jest uzyskanie niezbędnych zezwoleń. 114 ARCADIS Sp. z o.o.

115 oddziaływanie na rośliny dla drogi S 12 W granicach potencjalnego oddziaływania inwestycji stwierdzono występowanie 19 z 24 zinwentaryzowanych gatunków chronionych. Większość gatunków została jednocześnie stwierdzona w granicach pasa drogowego (stanowiska zniszczone) jak i w terenie bezpośrednio do niego przylegającym (bufor 50 metrów) stanowiska zagrożone. Na przebiegu każdego z analizowanych pięciu wariantów drogi ekspresowej S12 stwierdzono występowanie stanowisk gatunków chronionych. Z najmniejszą liczbą stanowisk chronionych gatunków kolidują warianty W2 i W8. Warianty te wyróżniają się jednocześnie mniejszą liczbą niszczonych stanowisk gatunków ściśle chronionych. Wśród niszczonych stanowisk gatunków częściowo chronione dominują - konwalia majowa i bluszcz pospolity, natomiast z gatunków ściśle chronionych miodownik melisowaty. Wariantem, który powoduje największe straty w liczbie stanowisk gatunków chronionych są warianty W5 i W6. Realizacja inwestycji powoduje zagrożenie dla stanowisk gatunków chronionych. Na potrzeby opracowania przyjęto, że zagrożone zniszczeniem są te stanowiska, które oddalone są o mniej niż 50 metrów od granicy pasa drogowego. Wariant 5 wyróżnia się najmniejszą liczbą zagrożonych stanowisk dotyczy to zarówno liczby stanowiska gatunków ściśle jaki i częściowo chronionych. Tabela Zestawienie liczny stanowisk zagrożonych zniszczeniem w wyniku realizacji poszczególnych wariantów dla drogi S12 Nazwa polska W2 W5 W6 W7 W8 Kopytnik pospolity Centuria pospolita Konwalia majowa Bluszcz pospolity Kocanki piaskowe Bobrek trójlistkowy Grążel żółty Kalina koralowa Pomocnik baldaszkowy Kruszczyk pospolity Przylaszczka pospolita Lilia złotogłów Widłak jałowcowaty Widłak goździsty Miodownik melisowaty Salwinia pływająca porzeczka czarna Podsumowanie: Realizacja inwestycji w wariancie 8 spowoduje najmniejsze zniszczenia w liczbie stanowisk gatunków chronionych. Wariant 6 charakteryzuje się natomiast większą liczbą zarówno zniszczonych jaki i zagrożonych zniszczeniem stanowisk gatunków chronionych. ARCADIS Sp. z o.o. 115

116 oddziaływanie na rośliny dla drogi S 74 W granicach potencjalnego oddziaływania inwestycji stwierdzono występowanie 10 z 23 zinwentaryzowanych gatunków chronionych. Większość gatunków (7) została jednocześnie stwierdzona w granicach pasa drogowego (stanowiska zniszczone) jak i w terenie bezpośrednio do niego przylegającym (bufor 50 metrów) stanowiska zagrożone. Najmniejsza liczbą stanowisk gatunków chronionych kolidujących z droga charakteryzuje się wariant W5. Wśród niszczonych stanowisk gatunków ściśle chronione dominują - Kukułka szerokolistna, Bagno zwyczajne. Gatunki te należy uznać za najcenniejsze z niszczonych w wyniku realizacji inwestycji. Tabela Zestawienie liczny stanowisk zniszczonych w wyniku realizacji poszczególnych wariantów. Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony W1 W4 W5 Asarum europaeum Kopytnik pospolity chroniony częściowo Convallaria majalis Konwalia majowa chroniony częściowo Hedera helix Bluszcz pospolity chroniony częściowo Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe chroniony częściowo Ononis arvensis Wilżyna bezbronna chroniony częściowo Viburnum opulus Kalina koralowa chroniony częściowo Kukułka 4 Dactylorhiza majalis chroniony ściśle 5 4 szerokolistna Ledum palustre Bagno zwyczajne chroniony ściśle Lycopodium clavatum Widłak goździsty chroniony ściśle Centaurium erythraea - Centuria pospolita chroniony ściśle - 1 ssp. erythraea suma roślin chronionych częściowo suma roślin chronionych ściśle Realizacja inwestycji oprócz niszczenie stanowisk zlokalizowanych w granicach pasa drogowego stwarza również zagrożenie dla stanowisk gatunków chronionych rosnących poza tym pasem. Na potrzeby opracowania przyjęto, że zagrożone zniszczeniem są te stanowiska, które oddalone są o mniej niż 50 metrów od granicy pasa drogowego. W indywidualnych przypadkach, kiedy gatunek jest szczególnie wrażliwy na oddziaływania zagrożenie to rozszerzano na stanowiska oddalone ponad tą przyjęto odległość. Wariant 5 wyróżnia się najmniejszą liczbą zagrożonych stanowisk chronionych gatunków roślin naczyniowych. Dotyczy to zarówno liczby stanowiska gatunków ściśle jaki i częściowo chronionych. Istotna różnica dotyczy tylko gatunków ściśle chronionych. Najcenniejszymi gatunkami, który są zagrożone negatywnym oddziaływaniem inwestycji są Kukułka szerokolistna i Bagno zwyczajne. Podsumowanie: Realizacja inwestycji w wariancie 5 spowoduje mniejsze zniszczenia w liczbie stanowisk gatunków chronionych. Szczególnie istotne są różnice w liczbie stanowisk gatunków ściśle chronionych. Gatunkiem, który tworzy te różnice pomiędzy dwoma ocenianymi wariantami jest bagno zwyczajne. Realizacja inwestycji w wariancie 4 powoduje zniszczenie 7 a zagrożenie dla 4 stanowisk tego gatunku. Podczas gdy wariant 5 nie koliduje z żadnym stanowiskiem bagna zwyczajnego. Różnice pomiędzy W 4 i W 5 w liczbie zagrożonych i niszczonych stanowisk pozostałych gatunków nie są istotne. 116 ARCADIS Sp. z o.o.

117 działania minimalizujące W celu zminimalizowania niekorzystnego wpływu planowanej inwestycji na stanowiska gatunków chronionych i płaty chronionych siedlisk niezbędne jest zachowanie odpowiednich zasad postępowania. Działania minimalizujące zarówno na siedliska jak i gatunki roślin w fazie budowy Ograniczenie powierzchni robót do niezbędnego minimum. Inwestycja powinna zamykać się w wyznaczonym pasie drogowym. Prace budowlane prowadzone w okolicach: cieków wodnych, stawów i terenów podmokłych wykonywać z zachowaniem szczególnej ostrożności. Niezbędną wycinkę drzew przeprowadzić poza okresem lęgowym ptaków, przypadającym na okres od 1 marca do 31 sierpnia. Drzewa nie przewidziane do wycinki, nie powinny być narażone na negatywne skutki. Dotyczy to szczególnie uszkodzeń mechanicznych, jakie mogły by powstać w czasie wykonywanych prac budowlanych. Prace ziemne oraz inne prace związane z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych, prowadzone w obrębie bryły korzeniowej drzew i krzewów nieprzeznaczonych do wycinki, wykonywać w sposób jak najmniej szkodzący drzewom i krzewom. Można również zastosować zabezpieczenie w formie wygrodzenia grupy drzew płotem, w sposób uniemożliwiający uszkodzenie pnia. W celu zminimalizowania oddziaływania zaleca się, aby place postoju maszyn oraz zaplecza budowy były lokalizowane poza siedliskami chronionymi z zajęciem minimalnej powierzchni terenu. Ważne jest również aby sprzęt budowlany był sprawny, bez wycieków np. oleju. Po zakończeniu realizacji przedsięwzięcia należy usunąć wszystkie pozostałe po budowie zanieczyszczenia i niewykorzystane materiały. Tereny sąsiadujące z inwestycją, których powierzchnia została zmieniona należy przywrócić do stanu sprzed realizacji. Planowane nasadzenia zieleni powinny zostać wykonane z wykorzystaniem rodzimych gatunków drzew i krzewów. Niedopuszczalne jest stosowanie gatunków obcego pochodzenia w miejscach gdzie droga przecina lub sąsiaduje z ekosystemami naturalnymi i półnaturalnymi. Należy przestrzegać bezwzględnego zakazu stosowania gatunków inwazyjnych jak np. czeremcha amerykańska czy robinia akacjowa Magazyny, składy i bazy transportowe należy lokalizować poza obszarami chronionymi na postawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody, należy ograniczyć do niezbędnego minimum wycinkę drzew i krzewów, natomiast drzewa znajdujące się w obrębie placu budowy, nieprzeznaczone do wycinki zabezpieczyć przed uszkodzeniami mechanicznymi, straty w zieleni uzupełnić poprzez wprowadzenie nowych nasadzeń, przy uwzględnieniu uwarunkowań siedliskowych, architektury krajobrazu, ochrony zabytków, wymogów bezpieczeństwa oraz warunków technicznych, ARCADIS Sp. z o.o. 117

118 8.2.3 Odziaływanie na faunę Bezkręgowce Zdecydowana większość gatunków chronionych bezkręgowców potencjalnie występujących w analizowanym terenie, należy do gatunków szeroko rozmieszczonych w Polsce i na ogół często spotykanych. Ich ochrona podyktowana jest znaczeniem gospodarczym, a nie rzadkością występowania. Chrząszcze z rodzaju biegacz uznawane są za naturalnych sprzymierzeńców w regulacji owadów uznawanych w gospodarce leśnej za szkodniki. Z tego samego powodu objęte ochroną częściową zostały mrówki rudnice. Z kolei trzmielce i trzmiele to błonkówki uznawane za ważne owady zapylające i jako takie mające znaczenie gospodarcze. Planowana inwestycja we wszystkich wariantach spowoduje uszczuplenie terenów bytowania bezkręgowców. Część bezkręgowców bytująca w pasie drogowym może zostać zabita. Jednakże faza budowy jest okresem krótkotrwałym i przemijającym. Oddziaływanie w fazie budowy: 1. Ślimak winniczek Roboty ziemne i konstrukcyjne drogi mogą spowodować zniszczenie potencjalnych siedlisk ślimaka. Potencjalna skala zniszczenia (np. kilka stanowisk) jest nieistotna w skali populacji (rocznie z Polski eksportuje się do Francji ok. 300 ton 400 ton ślimaków w celach kulinarnych). 2. Trzepla zielona Gatunek odnotowany w rejonie rzeki Drzewiczki (warianty S12) oraz w dolinie rzeki Czarna (warianty drogi S74). Ważka ta jest ekologicznie związana ze środowiskiem wodnym i na tym rejonie rozwija się w wodach w.w rzek. Cały obszar łąk nad rzeką Drzewiczką jak i rzeka Czarną, stanowi potencjalne siedlisko jej występowania. Generalnie, stan populacji trzepli zielonej w skali kraju należy ocenić jako dobry do bardzo dobrego, a gatunek uznać za niezagrożony. Planowana inwestycja nie koliduje ze stwierdzonymi miejscami bytowania trzepli zielonej w rejonie rzeki Czarna. Stanowiska trzepli położone są w odległości około 1 km od najbliższego wariantu W1 drogi S 74. Kolizja z miejscami występowania zajdzie w wyniku przejścia drogi (wszystkie warianty) przez dolinę rzeki Drzewiczki. We wszystkich wariantach drogi S74 trasa zostanie poprowadzona przez rzekę za pomocą obiektów mostowych. W związku z tym zniszczenie rejonu występowania trzepli, o ile wystąpi będzie nieznaczne. Na aktualnym etapie prac nie przewiduje się znaczącej ingerencji w wody rzeki Drzewiczki. W związku z czym zachowane zostaną dotychczasowe warunki rozwoju. 118 ARCADIS Sp. z o.o.

119 Działania minimalizujące Proponuje się wprowadzić zakaz lokalizowania zaplecza technicznego budowy oraz baz materiałowo sprzętowych na obszarach chronionych oraz terenach podmokłych jak również na terenie dolin rzek i cieków. 3. Zalotka większa Zalotka większa została stwierdzona wyłącznie w rejonie przebiegu drogi S74. Nie ma bezpośredniej kolizji z miejscami bytowania. Zalotka większa, jest owadem szeroko rozmieszczony w Polsce i uważanym za niezagrożone, a w niektórych regionach kraju nawet spotykane dość często i pospolicie. Planowana inwestycja nie będzie powodować zmiany w warunkach wodnych, w związku z tym nie przewiduje się aby zaszły zmiany w siedliskach preferowanych przez zalotkę większą. Budowa drogi S74 nie powinna wpłynąć negatywnie także na lokalne populacje zalotki stwierdzone w rejonie planowanych wariantów. 4. Chrząszcze Dla biegaczowatych wszystkie procesy życiowe mogą być spełnione na przestrzeni od kilkuset m 2 do kilku hektarów. Wykazano, że maksymalna droga w linii prostej pokonana przez jednego osobnika nie przekracza 1 km. Dlatego też w fazie budowy może wystąpić oddziaływanie bezpośrednie polegające na zniszczeniu potencjalnych miejsc bytowania w biegaczowatych w pasie drogowym. Szczególnie narażone oraz zniszczone zostaną miejsca ich występowania na terenach leśnych, gdzie planowana inwestycja spowoduje konieczność wycięcia części obszarów leśnych. 5. Pszczołowate Trzmiele stanowią jedną z najważniejszych grup owadów zapylających rośliny kwiatowe. Trzmiele są mniej wrażliwe na niedogodne warunki pogodowe otoczenia. Na co dzień możemy spotkać około 15 gatunków. Projektowana trasa przechodzi przez tereny potencjalnie atrakcyjne dla bytowania oraz zbierania pokarmu przez trzmiele. W rejonie inwestycji może występować 7 gatunków, co stanowi około 20 % gatunków stwierdzonych w Polsce. Jako miejsce na gniazdo trzmiele, w zależności od gatunku, wykorzystują podziemne nory gryzoni, suche trawy, pryzmy kamieni i gruzu, dziuple, różne zakamarki w budynkach. W związku z tym należy założyć, iż budowa drogi może przyczynić się do zniszczenia niektórych miejsc gniazdowania trzmieli. Faza budowy przyczyni się również do zmniejszenia terenów, stanowiących bazę pokarmową dla trzmeli. Gatunki stwierdzone w trakcie inwentaryzacji są gatunkami dość pospolitymi w Polsce i nie przewiduje się, aby faza budowy miała znaczący wpływ na populacje trzmieli w rejonie inwestycji. ARCADIS Sp. z o.o. 119

120 6. Świerszcz polny Świerszcz polny jest szeroko rozpowszechniony. Jest najpospolitszym i prawdopodobnie jedynym przedstawicielem w Polsce. Związany jest z otwartymi terenami, takimi jak łąki, ugory, polne drogi, duże polany. Ze względu na to, iż świerszczowate prowadzą osiadły tryb życia a głównym obszarem ich bytowania są norki (wykopane w glebie), należy założyć, iż faza budowy, w planowanym pasie drogowym, spowoduje zniszczenie miejsc bytowania świerszczy. Roboty ziemne i konstrukcyjne drogi spowodowują zniszczenie potencjalnych miejsc występowania świerszczy. Świerszcze są osobnikami licznie występującymi w całym kraju, w związku z tym, potencjalne zniszczenia miejsc bytowania nie będą mieć istotnego znaczenia dla populacji gatunku. Działania minimalizujące Bezpośrednie działania minimalizujące w fazie budowy dla pszczołowatych chrząszczy oraz świerszczowatych to: tymczasowo zajęty teren na czas budowy powinien zajmować jak najmniejszą powierzchnię. Można przewidywać, że po zakończeniu budowy, takie tereny po przeprowadzonej rekultywacji ulegną odtworzeniu wraz z roślinnością pierwotnie zniszczoną, ograniczenie zasięgu i zakresu zmian w ukształtowaniu terenu do niezbędnego minimum. Należy bardzo rygorystycznie przestrzegać, aby plac budowy nie wychodził się poza linie rozgraniczające, do prac użyć sprawnego technicznie sprzętu, prace wykonywać z zachowaniem ostrożności, substancji chemicznych używać zgodnie z przeznaczeniem i przechowywać je w specjalnie wydzielonych i zabezpieczonych miejscach (poza bezpośrednim sąsiedztwem koryta rzek), aby maksymalnie ograniczyć możliwość wycieków paliwa, oleju czy innych substancji bezpośrednio do gruntu i wód powierzchniowych, 7. mrówka rudnica Stanowiska mrówki rudnicy zostały stwierdzone w dwóch miejscach w rejonie wariantu W5 S12 oraz na obszarze leśnym (pod koniec rozpatrywanego odcinka drogi) w rejonie wszystkich wariantów drogi S74. W przypadku wariantów S74 stanowiska mrówki rudnicy znajdują się w pasie drogowym wszystkich wariantów. Mrówka rudnica jest owadem szeroko rozmieszczonym w Polsce i uważanym za niezagrożony, a w niektórych regionach kraju nawet spotykany dość często i pospolicie. Na analizowanym terenie występują liczne miejsca preferowane przez mrówki rudnice. W przypadku wystąpienie mrowiska w pasie drogowym należy podjąć działania związane z przeniesieniem mrowiska. Przy takim sposobie działania (przenoszenie mrowisk), planowana inwestycja w fazie budowy oprócz zajęcia powierzchni biologicznie czynnej nie będzie miała wpływu na stan zachowania populacji mrówek w terenie. 120 ARCADIS Sp. z o.o.

121 Kopce mrówek podlegają ochronie na podstawie art. 30. ust. 1. pkt 11 ustawy o lasach. Jednak dopuszczalna jest translokacja mrowisk, polegająca na przenoszeniu gniazd zagrożonych zniszczeniem, np. w przypadku budowy dróg. Działania minimalizujące Zaleca się, o ile zajdzie taka możliwość przenoszenie mrowiska w inne bezpieczne miejsce. Działania takie należy wykonać pod nadzorem specjalisty przyrodnika. Należy wystąpić do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska o zgodę na niszczenie siedliska tego gatunku. 8. czerwończyk nieparek Populacja gatunku jest w Polsce stabilna, a w ostatnich latach obserwuje się nawet jej wzrost i ekspansję. W naszym kraju jest jednym z pospolitszych gatunków czerwończyków, w ciągu ostatnich 20 lat stwierdzony na przeszło 400 stanowiskach. Obecnie gatunek nie jest zagrożony wyginięciem w Polsce. Pewnym zagrożeniem dla niego mogą być melioracje i osuszanie terenów podmokłych, gdzie gatunek występuje najliczniej. Gatunek stwierdzony na kilku stanowiskach w rejonie analizowanych wariantów drogi S12 oraz S 74. Na analizowanym terenie miejsca bytowania czerwończyka nieparka związane są głównie z rowami melioracyjnymi lub rzekami oraz terenami podmokłymi- łąkami położonymi głównie poza wyznaczonym pasem drogowym. Każdy z analizowanych wariantów w mniejszym lub większym stopniu będzie powodował wpływ na zmniejszenie lub pogorszenie warunków bytowania czerwończyka nieparka. Faza budowy może spowodować pogorszenie warunków siedliskowych dla gatunku jak również częściowo przyczynić się (głównie w miejscach kolizji) do uszczuplenia miejsc bytowania czerwończyka nieparka. Faza budowy nie wpłynie na zmianę warunków wodnych w rejonie planowanych wariantów. W związku z tym oprócz potencjalnego uszczuplenia miejsc bytowania czerwończyka faza budowy nie będzie miała wpływu na warunki bytowania czerwończyka poza przewidzianym pasem drogowym. 9. pijawka lekarska Na badanym terenie pijawkę stwierdzono poza pasem drogowym analizowanych wariantów drogi. Faza budowy nie będzie powodować zmian w warunkach wodnych, w związku z czym nie zmienią się warunki bytowania pijawki Płazy Przy niewłaściwie prowadzonych pracach, faza realizacji przedsięwzięcia drogowego może być źródłem negatywnego oddziaływania na środowisko wodne. W przypadku omawianego przedsięwzięcia nie przewiduje się wystąpienia zaburzeń stosunków wodnych w obszarze sąsiadującym z analizowanymi wariantami. Do chwilowego zachwiania stosunków wodnych może dojść w przypadku prowadzenia prac budowlanych prowadzonych na terenach podmokłych lub w przypadku konieczności przebudowy rowów melioracyjnych. W fazie budowy nie prognozuje się negatywnego wpływu na wody podziemne. ARCADIS Sp. z o.o. 121

122 Przedstawione warianty w kilku miejscach będą zagrażać lub niszczyć dotychczasowe miejsca bytowania płazów. W tabeli poniżej wskazano liczbę miejsc kolizji z obszarami bytowania płazów. Miejsca bytowania płazów przedstawiono w rozdziale dotyczącym inwentaryzacji Tabela Liczba miejsc bytowania płazów w pasie 250 m (w każda stronę )oraz liczba kolizji warianty drogi S12 warianty drogi S74 W2 W5 W6 W7 W8 W1 W4 W5 liczba miejsc bytowania w pasie m liczba kolizji Każdy z analizowanych wariantów koliduje z miejscami występowania płazów. Jak wynika z zestawienia powyżej w sąsiedztwie wariantów W2 oraz W8 drogi S12 występuje najwięcej miejsc dogodnych do bytowania płazów. W tych też wariantach występuję największa liczba kolizji z terenami bytowania płazów. W powyższego zestawienia wariatami najmniej ingerującymi w tereny bytowania płazów są warianty W5 oraz W7 drogi S12. Wyniki inwentaryzacji dla wariantów drogi S74 są porównywalne, zarówno pod względem miejsc występowania płazów jak i kolizji z miejscami występowania. Jednakże najmniej kolizji z terenami bytowania płazów zachodzi w wariancie W1 S74. Po wyborze wariantu tj. po wydaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, po uzyskaniu decyzji o zezwolenie na realizację inwestycji drogowej, a przed rozpoczęciem robót budowlanych, konieczne jest uzyskanie zezwoleń na odstąpienie od zakazów dotyczących gatunków chronionych. W celu uniknięcia wpływu realizacji inwestycji na płazy ważne jest to, aby miejsca postojowe maszyn używanych do budowy oraz place magazynowe nie były lokalizowane w rejonach stwierdzonych miejsc bytowania płazów oraz obszarów dolin rzecznych. W fazie budowy należy ograniczyć zasięg i zakres zmian w ukształtowaniu terenu do niezbędnego minimum. Należy przestrzegać tego aby plac budowy nie rozprzestrzeniał się poza pas drogowy zwłaszcza w rejonie, gdzie stwierdzono miejsca bytowania płazów. W celu zapewnienia bieżącego rozpoznania lokalnych warunków przyrodniczych i wykrywaniu zagrożeń dla zwierząt, prace budowlane na całym odcinku inwestycji, wykonywać pod nadzorem specjalisty. Szczególną uwagę należy zwrócić w okresie wzmożonej migracji płazów tj.: marzec czerwiec oraz sierpień - wrzesień (związany z migracjami jesiennymi). Zaleca się również aby nadzór przyrodniczy objęto w szczególności odcinki wyznaczone do ogrodzenia na czas budowy - ponieważ pomimo ogrodzenia może dojść do niekontrolowanego przedostania się płazów na teren budowy. Osoba taka będzie odpowiedzialna za sprawdzanie wykopów przed zasypaniem, oraz za przenoszenie płazów itp. Ze względu na generowane drgania i wibracje płazy prawdopodobnie będą unikać placu budowy, jednakże nie można wykluczyć, że na placu budowy może dojść do przypadkowego zabijania płazów. Płazy najczęściej zwiększają swoją aktywność (przemieszczają się) o zmierzchu, przez co często są niewidoczne, gdy wejdą na plac budowy. Przypadkowe incydenty nie powinny mieć znaczącego negatywnego oddziaływania na populację płazów. 122 ARCADIS Sp. z o.o.

123 W fazie budowy nie należy dopuszczać do wpadania płazów do otworów powstałych w trakcie budowy, gdyż płazy nie mają najczęściej możliwości wydostania się z nich. Innym zagrożeniem, jakie może wystąpić w fazie budowy dla zwierząt wodno-lądowych (płazów), jest wystąpienie poważnych awarii np. wycieki paliwa, inne nieprzewidziane wycieki z maszyn budowlanych itp. Zalecenia minimalizujące zaleca się prowadzić roboty budowlane (zwłaszcza prace ziemne) na całym odcinku trasy, pod nadzorem, ze szczególnym uwzględnieniem okresu marzec czerwiec oraz sierpień wrzesień (okres jesienny). Nadzór ten powinien obejmować: przenoszenie płazów z placu budowy, dopilnowania odpowiednich zabezpieczeń studzienek - osoba zajmująca się nadzorem herpetologicznym powinna dopilnować, aby wszelkie studzienki kanalizacyjne lub inne otwory, w które mogłyby wpaść płazy, były szczelnie zamknięte lub zabezpieczone. dopilnowanie odpowiedniego wykonania ogrodzeń ochronnych w fazie budowy, oraz kontrolowanie miejsc gdyż przedostania się płazów na teren budowy. pomimo ogrodzenia może dojść do niekontrolowanego przed likwidacją i zasypaniem wykopów z wodą, osoba sprawująca nadzór herpetologiczny powinna sprawdzić dno i ściany pod kątem obecności w nich zwierząt (płazów, kijanek lub skrzeku). W przypadku stwierdzenia zwierząt, należy wyjąć i przenieść zwierzęta w inne bezpieczne miejsce z dala od placu budowy. Działanie takie przyczyni się do zmniejszenia przypadkowego zabijania płazów w czasie budowy, po zakończeniu budowy teren wokół inwestycji przywrócić do stanu pierwotnego prace budowlane prowadzone w okolicach: cieków wodnych, stawów i terenów podmokłych wykonywać z zachowaniem szczególnej ostrożności. wykopy, zwłaszcza w okolicy cieków i oczek wodnych, zasypywać tak szybko jak to możliwe, sprawdzając bezpośrednio przed zasypaniem czy nie ma w nich uwięzionych płazów, gadów oraz drobnych ssaków. W przypadku ich obecności, zwierzęta należy złapać i przenieść w oddalone, bezpieczne miejsce w celu ochrony środowiska bytowania zwierząt, należy unikać lokalizacji zaplecza budowy na terenach szczególnie atrakcyjnych dla zwierząt tj. wzdłuż dolin rzek, na terenach leśnych, na skraju kompleksów leśnych, w rejonie przejść dla zwierząt w okresie trwania budowy (odcinki zaznaczone powyżej) ogrodzić ogrodzeniem ochronnym, ograniczającym wejście płazów na plac budowy ograniczyć do niezbędnego minimum szerokość i głębokość wykopów, a prace na etapie otwartych wykopów skrócić do niezbędnego minimum. zachowanie w możliwie niezmienionym stanie fragmentów koryt cieków i rowów melioracyjnych i śródpolnych zbiorników wodnych, a także zbiorników w żwirowniach i kamieniołomach (nie zasypywanie ich) na całym obszarze budowy drogi (zachowanie pasa roślinności przybrzeżnej, nie rozkopywanie brzegów), ochraniając w ten sposób naturalne miejsca rozwoju i przebywania licznych gatunków płazów, głównie żab i ropuchy szarej ARCADIS Sp. z o.o. 123

124 Gady Na analizowanym terenie w rejonie inwestycji, ze względu na warunki środowiskowe występują takie gatunki jak: zaskroniec, padalec, żmii zygzakowata, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworódka. Planowana inwestycja bezpośrednio nie zniszczy miejsc bytowania gadów. Faza budowy może przyczynić się jednak do zaburzeń w możliwości migracyjnych gadów, jak również przyczyni się do zmniejszenia obszaru żerowiskowego. W fazie budowy, inwestycja może powodować trwały efekt fragmentacji i izolacji siedlisk gatunków gadów, tworząc przez to barierę ekologiczną. W fazie budowy konieczne jest uzyskanie zezwolenia na płoszenie i niepokojenie gatunków gadów wydawane przez Dyrektora Generalnego Ochrony Środowiska. Działania minimalizujące w fazie budowy Po zakończeniu budowy teren wokół inwestycji przywrócić do stanu pierwotnego Wykopy, zwłaszcza w okolicy cieków i oczek wodnych, zasypywać tak szybko jak to możliwe, sprawdzając bezpośrednio przed zasypaniem czy nie ma w nich uwięzionych płazów, gadów oraz drobnych ssaków. W przypadku ich obecności, zwierzęta należy złapać i przenieść w oddalone, bezpieczne miejsce W celu ochrony środowiska bytowania zwierząt, należy unikać lokalizacji zaplecza budowy na terenach szczególnie atrakcyjnych dla zwierząt tj. wzdłuż dolin rzek, na terenach leśnych, na skraju kompleksów leśnych, w rejonie przejść dla zwierząt Ryby Przy niewłaściwie prowadzonych pracach, faza realizacji przedsięwzięcia drogowego może być źródłem negatywnego oddziaływania na środowisko wodne. W przypadku omawianego przedsięwzięcia nie przewiduje się jednak wystąpienia zaburzeń stosunków wodnych w obszarze sąsiadującym z drogą, jak również negatywnego wpływu na wody podziemne. W przedmiotowym przedsięwzięciu nie przewiduje się znacznej ingerencji w koryta rzek nie spowoduje to utraty dotychczasowych siedlisk. Nie przewiduje się również budowy progów nie wystąpią ograniczenia w migracji. Wody opadowe przed odprowadzeniem do środowiska będą oczyszczane w urządzeniach oczyszczających w związku z tym nie wystąpią zagrożenia związane z zanieczyszczeniem wód. W przypadku, gdzie koryta cieków będą musiały być umacniane, zaleca się aby ingerencja w koryto była możliwie minimalna. Dla zminimalizowania wpływu ewentualnego umocnienia koryta należy stosować materiały, które nie będą materiałem obcym w tej części wód. Umocnienie koryta winno być dostosowane do prędkości i przepływu w cieku. Realizacja umocnień może spowodować chwilowe zmętnienie wody w rzece w rejonie prac uniesienie się osadów dennych oraz wypłukanie piasku z zastosowanego umocnienia. Prace związane z umacnianiem koryta rzeki nie wpłyną negatywnie na populację ryb ze względu na niewielkie powierzchnie umocnień. Nie przewiduje się, aby faza budowy znaczącego negatywnego oddziaływania na populację ryb bytujących w rzekach kolidujących z inwestycją. 124 ARCADIS Sp. z o.o.

125 Działania minimalizujące prace w rejonie koryt rzek w miarę możliwości, prowadzić przy niskich stanach wody, odwodnienia budowlane należy ograniczyć do okresu niezbędnego ze względu na technologię robót, zaś zasięg pionowy i poziomy odwodnienia do zakresu uzasadnionego wykonawstwem prac, w miarę możliwości ograniczyć prace budowlane ingerujące bezpośrednio w koryta rzek tzn. prace związane z dnem rzeki z brzegiem rzek np bagrowanie. w miarę możliwości prace budowlane w korytach rzeki Pilicy prowadzić poza okresem tarła (kwiecień - czerwiec). Umacnianie lub przebudowa cieków mogą doprowadzić do pogorszenia warunków tarła, odrostu narybku i utrudnienia migracji. Z tego względu wskazane jest (okres kwiecień czerwiec), prowadzenie prac pod nadzorem przyrodniczym w celu wskazania ewentualnych dodatkowych działań minimalizujących nie lokalizowanie placów magazynowych w dolinach rzek. W przypadku potrzeby wzmacniania brzegów rzeki zaleca się zastosować metody /materiały naturalne, (np. faszyny). Zastosowanie takiego rodzaju umocnienia nie dotyczy umocnienia pod przepustami, przejściami dla małych zwierząt połączonych z ciekami. Wybór ewentualnej metody umacniania zostanie narzucony przez zarządcę cieku Ptaki Faza budowy będzie źródłem oddziaływań stosunkowo krótko trwających (ok. 2-3 lata). Na analizowanym terenie najwięcej stwierdzono gatunków pospolicie występujących na terenie Polski oraz gatunków polnych (ptaków terenów otwartych). Rozpatrywane warianty drogi S 74 nie przebiegają przez tereny szczególnie cenne pod względem występowania awifauny. Jako główne obszary bytowania ptaków przy analizowanych wariantach można wymienić dolinę rzeki Pilicy, Luciąży, kompleksy leśne, oraz mozaiki ekstensywnie użytkowanych łąk. Na przebiegu analizowanych wariantów występuje kolizja z pojedynczymi miejscami żerowania lub występowania ptaków. Według danych z nadleśnictw analizowane warianty nie kolidują z wyznaczonymi strefami ochronnymi ptaków. Zarówno proces budowy drogi, jak również późniejsze jej funkcjonowanie spowoduje wycofanie się gatunków ptaków gniazdujących lub bytujących w rejonie planowanej drogi i w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Pośrednim oddziaływaniem w fazie budowy jakie zapewne wystąpi na ptaki, dotyczyć będzie płoszenia lub zubożenie bazy żerowiskowej w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować wycofanie się gatunków lub czasowe wycofanie. Ze wstępnych obliczeń wynika, iż zasięg oddziaływania akustycznego wynosi około 250 m. Realizacja projektowanej inwestycji wiązać się będzie ze wzmożonym ruchem ciężkiego sprzętu, a co za tym idzie, znacznym wzrostem hałasu w okolicy. W trakcie budowy zwierzęta mogą być niepokojone przez pracujące maszyny i ludzi. Ptaki będą unikały sąsiedztwa budowy ze względu na hałas i obecność ARCADIS Sp. z o.o. 125

126 ludzi, Mogą wycofać się z rejonów dotychczas zajmowanych (np. gąsiorek). Jeżeli prace budowlane będą prowadzone w okresie rozrodczym, część ptaków może porzucać swoje lęgi. Wpływ na etapie budowy Ptaki drapieżne W odniesieniu do ptaków drapieżnych (np.: myszołów, błotniak stawowy, jastrząb) w fazie budowy wystąpi zmniejszenie areału żerowego o plac zajęty na cele budowy. Płoszenie wpływ wystąpi, będzie ograniczony terytorialnie i czasowo do okolic aktualnego miejsca prowadzenia robót i trasy dojazdu do niego. Małe prawdopodobieństwo zanieczyszczenia środowiska wokół placu budowy i terenu magazynów, placów postojowych maszyn budowlanych i parkingów. Ptaki terenów leśnych W odniesieniu do ptaków leśnych (np.: dzięcioł czarny, dzięcioł duży, dzięciołek) nastąpi zajęcie terenu i likwidacja siedlisk gatunków (w tym siedlisk występowania, żerowania i/lub rozrodu), zlokalizowanych w pasie inwestycji oraz na pozostałych terenach zajętych w związku z realizacją przedsięwzięcia. W trakcie budowy gatunki bytujące na tym obszarze mogą zostać wypłoszone ze względu na hałas związany z tym etapem inwestycji. Nie przewiduje się jednak, aby było to znaczące oddziaływanie. Zalecanym okresem prowadzenia prac związanych z wycinką drzew poza okresem lęgowym ptaków. Ptaki terenów wodnych W odniesieniu do ptaków wodnych (np. trzciniak, łabędź niemy, sieweczka rzeczna) pod budowę drogi zajęte zostaną tereny łąk z ciekami zwłaszcza dolina rzeki Pilicy i Luciąży, które stanowią bazę żerowiskową dla gatunków nadwodnych. W trakcie realizacji inwestycji zostaną zniszczone tereny żerowiskowe w pasie drogowym. Istnieje także możliwość czasowego zamulenia pewnych odcinków cieków i stawów związana z pracami budowlanymi. Dotyczyć to będzie rejonów w bezpośrednim sąsiedztwie pasa drogowego. Prace budowlane, szczególnie głośne, mogą spowodować okresowe płoszenie żerującego ptactwa. Nie przewiduje się, aby wpływ ten był znaczący, ze względu na istnienie rozległych terenów, stanowiących bazę pokarmową ptaków nadwodnych. Ptaki terenów otwartych i półotwartych W odniesieniu do ptaków terenów otwartych i półotwartych (np. gąsiorek, kuropatwa, skowronek świergotek drzewny) małe jest prawdopodobieństwo zanieczyszczenia środowiska wokół placu budowy i terenu magazynów, placów postojowych maszyn budowlanych i parkingów. Zajęty jednak zostanie pewien obszar areału żerowiskowego. Ptaki zostaną wypłoszone z okolic placu budowy. W rejonie inwestycji gatunkiem z załącznika I Dyrektywy Ptasiej jest gąsiorek. Środowiskiem bytowania gąsiorka są nasłonecznione, otwarte, suche tereny z ciernistymi krzewami, a także wrzosowiska, torfowiska oraz wszelkie zarośla. Terytorium lęgowe gąsiorka nie jest zbyt duże i zwykle rozciąga się około 100 m dookoła gniazda. Jego całkowita liczebność w Polsce szacowana jest na około tys. par. W rejonie projektowanej drogi występuje wiele dogodnych siedlisk do bytowania gąsiorka. Zajęcie siedlisk dogodnych do bytowania gąsiorka pod drogę nie będzie znacząco oddziaływać na populacje tego gatunku. Gatunek ten nie jest zagrożony wyginięciem. 126 ARCADIS Sp. z o.o.

127 W trakcie budowy gatunki bytujące na tym obszarze zostaną mogą zostać wypłoszone ze względu na hałas związany z tym etapem inwestycji. Nie przewiduje się jednak, aby było to znaczące oddziaływanie. Zalecanym okresem prowadzenia prac związanych z wycinką drzew poza okresem lęgowym ptaków. Działania minimalizujące Po zakończeniu budowy teren wokół inwestycji przywrócić do stanu pierwotnego. Prace budowlane prowadzone w okolicach: cieków wodnych, stawów i terenów podmokłych wykonywać z zachowaniem szczególnej ostrożności. Niezbędną wycinkę drzew przeprowadzić poza okresem lęgowym ptaków, przypadającym na okres od 1 marca do 31 sierpnia. Prowadzenie prac w okresie pozalęgowym pozwoli na bezpieczny odchów młodych. Roboty budowlane prowadzone w okresie pozalęgowym spowodują w bezpośrednim ich sąsiedztwie odstraszanie potencjalnego pożywienia co wpłynie niekorzystnie na bazę pokarmową. W fazie eksploatacji zubożeniu ulegnie baza żerowiskowa w bezpośredniej bliskości drogi Ssaki W rejonie inwestycji występują ssaki: wydra, bóbr oraz potencjalnie kilka gatunków nietoperzy, sarny, dziki, zające, lis. Budowa inwestycji spowoduje trwałe oraz czasowe zmniejszenie powierzchni biologicznie czynnej. Czasowe zajęcie terenu dotyczy baz magazynowych, zaplecza placu budowy itp. Sam teren przewidziany pod inwestycje, zostanie bezpowrotnie zniszczony. Będzie to zapewne miało negatywny wpływ na miejsca bytowania drobnych zwierząt (gryzoni) lub zwierząt ziemnych obecnie bytujących w pasie drogowym projektowanego odcinka trasy. Przewiduje się, iż projektowana inwestycja, w fazie budowy, może przyczynić się do zmniejszenia atrakcyjności terenu pod względem bytowania i miejsc zdobywania pokarmu. Plac budowy będzie generował hałas, wibracje oraz wzmożone pylenie. Zwiększona obecność ludzi często dodatkowe oświetlenie itp., będzie czynnikiem powodującym, iż zwierzęta będą unikały sąsiedztwa placu budowy. Wzrost hałasu w pobliżu miejsca budowy będzie powodował płoszenie zwierząt, które na ten okres prawdopodobnie przeniosą się na dalsze tereny. Gatunki zwierząt o dużym dystansie ucieczki zazwyczaj unikają terenu budowy (zwłaszcza w okresie prowadzenia robót budowlanych posadowienia obiektów). Natomiast dla gatunków bytujących blisko zabudowań ludzkich, prowadzenie prac budowlanych może stanowić mniejszą uciążliwość. Oddziaływanie jakie może wystąpić w fazie budowy na ssaki to: płoszenie, niszczenie miejsc żerowania oraz bytowania itp. Szczególnie ważnym elementem wpływającym na zwierzęta już w fazie budowy jest fragmentacja terenu oraz częściowa utrata bazy pokarmowej. Realizacja projektowanej inwestycji wiązać się będzie ze wzmożonym ruchem ciężkiego sprzętu, a co za tym idzie, znacznym wzrostem hałasu w okolicy. W trakcie budowy zwierzęta mogą być niepokojone ARCADIS Sp. z o.o. 127

128 przez pracujące maszyny i ludzi. Ssaki będą unikały sąsiedztwa budowy ze względu na hałas i obecność ludzi. Na placu budowy i drogach dojazdowych do budowy może dochodzić do zwiększonej śmiertelności drobnych ssaków, związanej z ich przypadkowym zabijaniem przez sprzęt budowlany. Poniżej omówiono bardzie szczegółowo wpływ na: wydrę, bobra, nietoperze Wpływ fazy budowy na wydrę i bobra Faza budowy związana jest z krótkotrwałą emisją hałasu, który może lokalnie negatywnie wpłynąć na bytujące w rejonie inwestycji zwierzęta, gdyż będą one płoszone. Oddziaływanie to jest przemijające i krótkotrwałe (nie jest to w omawianym przypadku oddziaływanie znaczące). Analizowane warianty drogi kolidują z miejscami występowania zarówno bobra jak i wydry. Ze względu jednak na charakter inwestycji nie ma możliwości uniknięcia kolizji z terenami preferowanymi przez w/w gatunki. Planowana inwestycja może przyczynić się do zmniejszenia bazy pokarmowej lub utrudnienia migracji w zasadzie w okresie budowy. Podczas prowadzenia prac wpływ na zmniejszenie areału żerowiskowego będą miały możliwe prace związane z koniecznością umocnienia (np. pod obiektami) lub przebudowy cieków. W przypadku umocnienia brzegów za pomocą naturalnych materiałów po zakończeniu fazy budowy oddziaływanie będzie nieznaczące. Istnieje również ryzyko zanieczyszczenia wód w wyniku awarii. Działania minimalizujące Zaplecza budowy należy zlokalizować poza obszarami chronionymi oraz w możliwie największej odległości od zabudowy mieszkalnej i cieków powierzchniowych. Prace budowlane w rejonie rzek prowadzić ze szczególną ostrożnością. Zaleca się jak najmniejszą ingerencję w koryta rzek. W przypadku konieczności umocnienia brzegów, zaleca się umocnienia za pomocą elementów naturalnych umożliwiających rozwój roślinności brzegowej. Do umocnień nie należy stosować gabionów, czy geokraty. Planowane mosty umożliwią swobodne bezkolizyjne migracje tego gatunku. Wpływ fazy budowy nietoperze Na trasie analizowanych dróg ekspresowych nie wykryto drzew dziuplastych, które mogłyby być schronieniem dla kolonii nietoperzy. W rejonie planowanych wariantów nie stwierdzono dokładnych miejsc bytowania nietoperzy. Wskazano, iż w rejonie cieków mogą występować takie gatunki jak: nocek rudy, nocek łydkowłosy. Gatunki te polują nad wodami. W analizowanym terenie głównym obszarem żerowiskowym jest rzeka Pilica. Występowanie nocka łydkowłosego ograniczone jest tylko do doliny Pilicy oraz zbiornika Sulejowskiego (odległość około 10 km). Na analizowanym terenie w rejonie wariantów drogi S12 w sumie stwierdzono 5 terenów preferowanych przez nietoperze. Dodatkowo potencjalnym miejscem zimowania nietoperzy może być szyb nieczynnej kopalni położonej w rejonie km wariantu 8 drogi S12. W rejonie drogi S74 w sumie stwierdzono 8 obszarów w zwiększonej atrakcyjności dla nietoperzy. 128 ARCADIS Sp. z o.o.

129 Dodatkowo analizowane warianty drogi S 74 przebiegają w rejonie obszaru Natura 2000 Dolina Czarnej PLH gdzie przedmiotem ochrony są dwa gatunki nietoperzy: mopek oraz nocek duży. Odległość w/w obszaru od analizowanych najbliższych wariantów wynosi 380 m od W1_S12 oraz około 2,8 km od wariantu W7_S74. Rejon inwestycji, (a zwłaszcza rejon rzeki Pilicy oraz obszaru Natura 2000 Dolina Czarnej) stanowi raczej obszar zalatywania lub żerowania w/w gatunków nietoperzy. Reasumując Jak wynika z zestawień powyżej inwestycja przebiega głównie przez tereny żerowiskowe zlokalizowane głównie wzdłuż cieków lub na skraju lasów. Według rozpoznania przebieg wariantów drogi S12 oraz S74 nie powoduje kolizji z miejscami letnich schronień. Tylko jeden wariant W8 drogi S12 przebiega przez nieczynny szyb kopalni potencjalne miejsce hibernacji. Analizowany teren lokalizacji drogi i jej otoczenia to głównie obszary potencjalnego żerowania (liczne cieki wodne, tereny zalesione) oraz obszary przemieszczania się pomiędzy kryjówkami a żerowiskami. W czasie żerowania nietoperze prawie zawsze wykazują związek z terenami zalesionymi lub ze skupiskami drzew. Tereny otwarte charakteryzują się zwykle ubóstwem nietoperzy. Wynika to z jednej strony z mniejszej dostępności pokarmu, a z drugiej z braku punktów odniesienia, ułatwiających orientację w terenie. Analizowana trasa na przedmiotowym odcinku poprowadzona jest głównie przez tereny otwarte. Tak więc można wnioskować, iż teren powinien być wolny od obecności nietoperzy. Wszystkie krajowe gatunki są owadożerne, choć różnią się składem pokarmu (ofiar) oraz sposobem żerowania. Analizowana inwestycja nie będzie się wiązać z bezpośrednią likwidacją schronień letnich. Potencjalnie zniszczeniu może ulec szyb kopalni w wariancie W8 S12, który może stanowić potencjalne miejsce hibernacji nietoperzy. W związku z tym po wyborze wariantu W8S12 należało by w okresie zimowym stwierdzić czy kopalnia jest zasiedlana przez nietoperze. Nie przewiduje się również zanieczyszczenia siedlisk nietoperzy, gdyż według obliczeń nie przewiduje się przekroczenia stężenia zanieczyszczeń powietrza poza pasem drogowym. Spośród zagrożeń dla nietoperzy na etapie budowy można wymienić takie elementy jak w tabeli poniżej: Tabela Zagrożenia i możliwe oddziaływania na nietoperze Zagrożenia Fragmentacja siedlisk Niszczenie żerowisk Zmniejszanie się liczby odpowiednich schronień; Oddziaływanie dotyczy wszystkich gatunków nietoperzy, dotyczy wszystkich gatunków nietoperzy, a zwłaszcza tych polujących nad terenami otwartymi uszczuplenie i fragmentacja żerowisk w wyniku bezpośredniego zajmowania pod pas drogowy oraz zagospodarowanie terenów wokół drogi. Faza budowy nie powinna wpłynąć na zniszczenie schronień nietoperzy. Jak wynika z tabeli powyżej większość gatunków na schronienia letnie wybiera zabudowani lub tereny leśne (dziuple drzew, skrzynki lub odstającą korę). Taki rodzaj oddziaływania może wystąpić tylko na odcinkach gdzie ARCADIS Sp. z o.o. 129

130 Zagrożenia płoszenie nietoperzy w letnich, a zwłaszcza zimowych schronieniach, a czasami także bezpośrednie zabijanie zwierząt przez ludzi; nasilenie ruchu turystycznego w miejscach hibernacji nietoperzy; Zanieczyszczenie środowiska oddziaływanie na trasy przelotów nietoperzy zanieczyszczenie światłem Oddziaływanie inwestycja koliduje z terenami leśnymi oraz gdy przewiduje się do wyburzenia stare obiekty budowlane. W największym stopniu inwestycja przechodzi przez tereny otwarte (pola i łąki). Analizujące preferencje bytowania poszczególnych gatunków nietoperzy można stwierdzić, iż płoszenia nietoperzy z kryjówek letnich dotyczyć to może terenów leśnych lub obszarów zabudowanych, przez które przechodzi trasa Faza budowy nie wpłynie na zanieczyszczenie miejsc w których bytują nietoperze. Faza budowy jest elementem przemijającym. Faza budowy może przyczynić się do zmiany przelotów nietoperzy. będzie to efekt różny dla różnych gatunków nietoperzy. Etap budowy może doprowadzić do wypłaszania, straszenia, zmiany tras przelotów nietoperzy (poprzez wycinkę drzew i krzewów stanowiących trasy przelotu od miejsca bytowania do żerowiska). dotyczy to głównie miejsc postoju maszyn i zaplecza budowy, który może być oświetlony przez co może przyciągać nietoperze. Intensywne oświetlenie placu budowy może zaburzać migrację nietoperzy pomiędzy ich miejscem bytowania a żerowiskami. W większości prace budowlane będę prowadzone w ciągu dnia, co nie będzie miało znaczącego wpływu na zaburzenia migracji Faza budowy w miejscach wskazanych powyżej może chwilowo ograniczyć obszar żerowania nietoperzy. Dotyczy to głównie kolizji drogi z ciekami wodnymi takimi jak: Lubrzanka, Drzewiczka, oraz krawędzią lasów. Faza budowy nie będzie powodować jednak istotnych zagrożeń dla lokalnych populacji nietoperzy gdyż: w miejscu planowanego przedsięwzięcia nie stwierdzono obecności kolonii rozrodczych. Tylko w wariancie W8_S12 występować może kolizja z szybem kopalni stanowiącym potencjalne miejsce schronień zimowych. Charakter budowy drogi: maszyny drogowe, wolno jeżdżące, niskie nie powodują zagrożeń dla przelotów nietoperzy, Faza budowy nie powoduje zanieczyszczenia środowiska w stopniu mogącym mieć wpływa na warunki życia nietoperzy, zanieczyszczenie światłem - dotyczy to głównie miejsc postoju maszyn i zaplecza budowy, który może być oświetlony przez co może przyciągać nietoperze. Nie powoduje to jednak zagrożenia dla gatunku. Intensywne oświetlenie placu budowy może potencjalnie lokalnie zaburzać migrację nietoperzy pomiędzy ich miejscem bytowania a żerowiskami. W większości prace budowlane będę prowadzone w ciągu dnia, co nie będzie miało znaczącego wpływu na zaburzenia migracji Działania minimalizujące Drzewa po ścięciu należy odłożyć (w postaci całego pnia głównego z podciętymi głównymi konarami) obok miejsca ścięcia i pozostawić, na co najmniej 24 godziny (optymalnie na 48 godzin) aby dać czas na ich opuszczenie potencjalnie zasiedlającym je nietoperzom. Zaleca się, o ile to możliwe nie lokalizowanie a jeżeli zajdzie taka konieczność to nie oświetlanie placów budowy na wyznaczonych odcinkach zarówno na drodze S12 jak is ARCADIS Sp. z o.o.

131 Jeżeli zajdzie konieczność oświetlenia baz postojowych lub placu budowy, to do oświetlenia zaleca się zastosować lampy o niskiej emisji UV o możliwie najsłabszym natężeniu światła ODDZIAŁYWANIE W FAZIE EKSPLOATACJI Obszary chronione Czynniki wywierające wpływ na etapie eksploatacji ruch pojazdów na nowej drodze (śmiertelność osobników oraz bariera migracyjna); hałas i inne formy niepokojenia związane z ruchem pojazdów na drodze; lokalne zanieczyszczenie środowiska i zmiany fizyko-chemicznych parametrów siedlisk przyrodniczych na skutek emisji spalin, pyłów itp.; potencjalne zagrożenie innymi typami zanieczyszczeń środowiska na skutek wypadków losowych, awarii itp. (wycieki paliw, olejów i innych substancji z pojazdów); stopniowa zmiana sposobu użytkowania terenów przylegających do nowej drogi (rozwój infrastruktury, szczególnie w otoczeniu punktów węzłowych). Analizując oddziaływanie wariantów drogi S12 oraz S74 na obszary chronione pod względem ich celów ochrony wpływ dotyczył będzie gównie efektu barierowego. Przecięciem korytarza ekologicznego, może negatywnie wpłynąć na różnorodność gatunków fauny. Jednakże zaprojektowana dla każdego wariantu ilość przejść dla zwierząt skutecznie zminimalizuje efekt barierowy. Poza tym jako nowy obiekt będzie stanowić nowy element krajobrazu. W każdym przypadku planowane przedsięwzięcie będzie oddziaływało na zmianę w krajobrazie. W celu lepszego wkomponowania inwestycji w środowisko konieczne będzie zaprojektowanie zieleni wzdłuż drogi. Wody z trasy będą odprowadzane do rowów i cieków po uprzednim ich oczyszczeniu. Wody te będą spełniały normy ustalone prawem. Ze względu na niewielką powierzchnię zajęcia oraz możliwe oddziaływanie nie przewiduje się negatywnego oddziaływania inwestycji na obszary chronione. Projektowana droga pod względem akustycznym będzie oddziaływać tylko na obszary chronione, z którymi bezpośrednio koliduje. Pozostałe obszary, ze względu na znaczną odległość od planowanego przedsięwzięcia nie będą narażone na oddziaływanie Pomniki przyrody Analizowana trasa nie koliduje z żadnym z pomników przyrody. W fazie eksploatacji nie przewiduje się oddziaływania na pomniki przyrody Rośliny i siedliska Projektowana inwestycja będzie nowym elementem w krajobrazie, powodując zmiany zarówno w zakresie warunków fizycznych, jak i chemicznych środowiska. Wpłynie lokalnie na temperaturę, glebę, oświetlenie i warunki hydrologiczne na terenach przylegających do drogi. Emisja zanieczyszczeń do ARCADIS Sp. z o.o. 131

132 powietrza zgodnie z wynikami obliczeń nie będzie powodować przekroczeń wartości dopuszczalnych. W fazie eksploatacji drogi mogą wystąpić pośrednie oddziaływania dotyczące : wpływu na integralność płatów i procesów je kształtujących, zmianę formy i intensywności użytkowania siedlisk. Przewiduje się, iż urządzenia oczyszczające (jakie zostaną zaprojektowane) wody opadowe z jezdni, zapewnią odpowiednie oczyszczenie wód, tak aby nie było negatywnego wpływu na rośliny. Zimowe utrzymanie drogi spowoduje, że w wodach odprowadzanych z drogi znajdą zwiększone ilości jonów soli stosowanych do zwalczania śliskości jezdni. Najbardziej zagrożonym przez rozsypywanie soli terenem przy drogach dwujezdniowych jest pas dzielący jezdnie. Duże stężenie soli w glebach notuje się także na skarpach nasypów oraz na skarpach i na dnie rowów odwadniających. Emisja zanieczyszczeń do powietrza zgodnie z wynikami obliczeń nie będzie powodować przekroczeń wartości dopuszczalnych. Zagrożeniem jakie może wystąpić w fazie eksploatacji będą dotyczyć również bezpośredniego sąsiedztwa drogi w zakresie emisji metali ciężkich i innych substancji szkodliwych oraz sytuacji awaryjnych (wycieki paliwa, innych substancji chemicznych). Kumulacja zanieczyszczeń komunikacyjnych w pasie przylegającym do drogi w dłuższym okresie czasu może wpływać na skład gatunkowy zbiorowisk roślinnych, kondycję poszczególnych drzew oraz funkcje biologiczne gleby. Dotychczasowy spływ wód powierzchniowych po terenie oraz ciągłość cieków naturalnych i melioracyjnych zapewnią przepusty lub mosty w ciągu drogi ekspresowej. Rozwiązania te mają na celu ochronę istniejących warunków wodnych i w ten sposób nie wystąpi oddziaływanie na gleby i związane z nimi siedliska przyrodnicze. 1) Zmiana jakości siedliska Projektowana droga może negatywnie wpłynąć na kondycję drzewostanów, zwłaszcza w miejscach przecięcia (czyli odsłonięcia części siedliska) z kompleksami leśnymi lub siedliskami. Dotychczas rosnące w zwarciu, nagle odsłonięte drzewa będą narażone na działanie promieni słonecznych jak również w okresie zimowym mogą ucierpieć od niskich temperatur. Oddziaływanie to jest krótkoterminowe trwające do 5 lat (od czasu odsłonięcia) do czasu wytworzenia brzegowej ściany ochronnej. 132 ARCADIS Sp. z o.o.

133 Dostawa biogenów Dostawa substancji allochtonicznych Zakwaszenie Zasolenie Zmiana poziomu wod glebowych Zmiana rytmiki sezonowej poziomu wód Zmiana jakości fizykochemicznej wód Zmiana warunków termicznych Zmiana siły i kierunku wiatru Zmiana wilgotności powietrza Zmiana nasłonecznienia, ocienienie Raport o oddziaływaniu na środowisko Tabela Przykładowe rodzaje oddziaływań wpływające na zachowanie właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych przeciętych przez inwestycję 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe olsy źródliskowe - X X X X X - X X X X X X X Bór bagienny (91D0-2 X X X X X X - brak oddziaływania, X możliwe oddziaływanie Zalecenia do projektu zieleni Nowe nasadzenia powinny być dostosowane do funkcji, jaką mają spełniać, do charakteru istniejącej zieleni (naturalny zasięg występowania) w terenie oraz do warunków i możliwości zagospodarowania projektowanego pasa drogowego. W projekcie zieleni, jako nowe nasadzenia drzew i krzewów, zaleca się głównie gatunki krajowe lub obce zadomowione, oraz charakterystyczne dla miejscowych warunków siedliskowych, o odpowiednim ulistnieniu, wysokości i pokroju Oddziaływanie na faunę Najistotniejsze oddziaływanie drogi na zwierzęta (płazy, gady, ssaki, ptaki) związane jest z fazą eksploatacji trasy (planowanych wariantów). Oddziaływanie na zwierzęta w okresie eksploatacji będzie stałe i długotrwałe, a jego nasilenie będzie różne dla poszczególnych gatunków i zależne od wielu czynników, zarówno technicznego wyposażenia trasy w urządzenia chroniące środowisko, jak i przebiegu pewnych zjawisk przyrodniczych, np. okresu rozrodu (np. płazów - od marca do maja oraz sierpień wrzesień, ptaków od marca do sierpnia), wędrówki ptaków, itp. Negatywne oddziaływanie w fazie eksploatacji projektowanych dróg na dziko żyjące zwierzęta można podzielić na: a) bezpośrednie (oddziaływanie na osobniki i ich populacje): całkowite zahamowanie lub utrudnianie przemieszczania się zwierząt w poprzek drogi; śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami; 2. pośrednie (oddziaływanie na warunki siedliskowe): przerywanie ciągłości korytarzy migracyjnych (ekologicznych); zniszczenie siedlisk i pogorszenie ich warunków w zasięgu istniejącej infrastruktury oraz w strefie podwyższonego stężenia emisji związanych z ruchem pojazdów. Najważniejsze ekologiczne konsekwencje budowy drogi to zahamowanie i ograniczanie swobodnego przemieszczania się zwierząt, czyli powstanie bariery ekologicznej. Bariera ekologiczna będzie oddziaływać w postaci: ARCADIS Sp. z o.o. 133

134 a) bariery fizycznej, w wyniku: sztucznych modyfikacji morfologii terenu prowadzenie drogi na nasypach i w wykopach; budowy ogrodzeń ochronnych; b) bariery psychofizycznej, w wyniku: obecności obiektów infrastruktury pochodzenia antropogenicznego (obiekty i urządzenia sterowania ruchem, urządzenia podnoszące bezpieczeństwo ruchu); emisji hałasu, emisji świetlnych, emisji chemicznych związanych z ruchem pojazdów Płazy i gady Droga stanowi barierę dla płazów w szczególności, gdy jest położona na nasypach o wysokości powyżej 2 m. Dla płazów i gadów istnienie bariery ekologicznej może także spowodować odcięcie od siebie terenów bytowania, miejsc zimowania i miejsc reprodukcyjnych, co może skutkować zmniejszeniem, a nawet wyginięciem populacji w danym rejonie. Płazy w okresie rozrodczym migrują z miejsc bytowania (teren suchy) do miejsc rozrodu (teren podmokły). W rejonie wszystkich wariantów stwierdzono miejsca dogodne do bytowania płazów i gadów. Obszary bytowania płazów związane są głównie z rowami melioracyjnymi oraz terenami podmokłymi. Gady stwierdzono zarówno na suchych łąkach jak i w rejonie obszarów podmokłych. W większości na ciekach wodnych, rowach w miejscach potencjalnych miejsc migracji płazów zaproponowano do zaprojektowania przejścia / przepusty dla małych zwierząt. Przepusty te będą wyposażone w półki o szerokości 0,5 m. Przepusty te będą służyć jako przejścia dla płazów i gadów. Zestaw zaproponowanych przejść został przedstawiony w rozdziale: działania minimalizujące. Projektowana trasa mimo, iż spowoduje rozcięcia terenów dogodnych do bytowania płazów poprzez zaproponowany system przejść i przepustów nie powinna wpłynąć na zahamowanie migracji. Zestawienie przepustów dla zwierząt pokazano w rozdziale Zalecenia ochronne. Po przeanalizowaniu wyników inwentaryzacji zaproponowano dodatkowe ogrodzenie dogęszczające uniemożliwiające wtargnięcie płazów na drogę. Zaproponowano również o ile to możliwe doprojektowanie dodatkowych przepustów. W rejonie lokalizacji przejść dla płazów oraz w rejonie przejść dla małych zwierząt należy zaprojektować płotki naprowadzające. Ponadto dla zachowania populacji płazów w rejonie planowanych dróg proponuje się wykonanie niewielkich zbiorników wodnych umożliwiających rozmnażanie i bytowanie płazów Bezkręgowce Projektowana inwestycja będzie nowym elementem w krajobrazie, powodując zmiany zarówno w zakresie warunków fizycznych, jak i chemicznych środowiska. Wpłynie lokalnie na temperaturę, glebę, oświetlenie i warunki hydrologiczne na terenach przylegających do drogi. 134 ARCADIS Sp. z o.o.

135 Wpływ faza eksploatacji ślimak winniczek Nie przewiduje się istotnego negatywnego oddziaływania drogi na ślimaki i z tego powodu nie są konieczne szczególne działania minimalizujące. trzepla zielona, zalotka większa Kolizje osobników z samochodami możliwe są głównie w miejscach przekraczania przez drogi rzek i innych cieków (mosty i ich otoczenie). W skali lokalnej populacji najprawdopodobniej brak wpływu lub wpływ nieznaczący. Faza eksploatacji nie wpłynie na zmianę stosunków wodnych w rejonie inwestycji w związku z tym nie zajdzie zmiana w siedliskach preferowanych przez ważki. Chrząszcze Wybudowana droga może potencjalnie oddziaływać w formie pośredniej poprzez rozdzielenie miejsc bytowania chrząszczy, a tym samym zmniejszenie ich areału bytowania oraz utrudnienie w przemieszczaniu się. Pszczołowate Budowa drogi zmniejszy powierzchnię biologicznie czynną, przez co spowoduje zmniejszenie dostępnego pożywienia, gdyż trzmiele znajdują obfitość pożywienia, żerując na łąkach a zwłaszcza na roślinach zielnych. Nie przewiduje się, aby faza eksploatacji miała znaczący wpływ na populację trzmieli w rejonie inwestycji. Świerszczowate Nie przewiduje się istotnego negatywnego oddziaływania drogi na świerszcze w fazie eksploatacji i z tego powodu nie są konieczne szczególne działania minimalizujące. mrówka rudnica Zanieczyszczenia pochodzące z eksploatacji dróg mają wpływ na parametry mrowiska. Zaobserwowano, że w pobliżu dróg kopce mrowiska mrówki rudnicy mają mniejszą wysokość i większą szerokość. Jednakże większe oddziaływanie będzie miała faza budowy. W fazie eksploatacji nie występują przekroczenia jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza. Faza eksploatacji nie będzie miał wpływu na stan populacji czerwończyk nieparek Faza eksploatacji nie będzie miała wpływu na stan zachowania potencjalnego siedliska czerwończyka. W fazie eksplantacji dla postaci Imago mogą wystąpić ograniczenia w przemieszczaniu się. W fazie eksploatacji nie wystąpi żaden czynnik który mógł by mieć wpływ na stan zachowania populacji w terenie. Faza eksploatacji nie będzie powodować zmian w warunkach wodnych w rejonie inwestycji, w związku z tym nie zostaną zmienione warunki siedliskowe dla bytowania czerwończyków. ARCADIS Sp. z o.o. 135

136 pijawka lekarska Największy wpływ na warunki bytowania pijawki wystąpią w fazie budowy. Faza eksploatacji nie będzie powodować zmian w warunkach bytowania pijawki. Wody odprowadzane do środowiska będą oczyszczane w urządzeniach oczyszczających. Inwestycja nie będzie powodować zmian w siedlisku bytowania pijawki Ryby Planowana inwestycja nie wpłynie na pogorszenie się stanu wód w rzekach, gdyż wody opadowe z planowanej inwestycji będą odprowadzane poprzez systemy oczyszczające. Umocnienie koryt rzecznych za pomocą elementów naturalnych np. faszyn, przyczyni się to do rozwoju naturalnej roślinności brzegowej. Rozwój roślinności będzie korzystnie wpływało na środowisko rzek. Przyczyni się to do lepszego natlenienia oraz zacienienia strefy przybrzeżnej rzek co pozytywnie wpłynie na faunę wodną. Istnieje niewielkie ryzyko wpływu inwestycji związane z zanieczyszczeniami wód powierzchniowych, mogącymi powstać na skutek katastrof drogowych, stosowania środków odchwaszczających i chemicznych do utrzymania dróg. Takie oddziaływanie zanieczyszczeń na ryby będzie miało charakter pośredni z uwagi na rozcieńczenie tych zanieczyszczeń w wodzie. Nie proponuje się dodatkowych działań minimalizujących dla fazy eksploatacji Ptaki Literatura zagraniczna podaje zależności dotyczące oddziaływania dróg na ptaki. Drogi wg badań prowadzonych w Holandii - o natężeniu ruchu powyżej pojazdów w ciągu doby i prędkości 120 km/h przecinające tereny pokryte w ok. 70% lasami mogą znacząco oddziaływać w sposób negatywny na populację ptaków w odległości od 40 do ok m. Poziom hałasu w przedziale db powoduje, ze stan populacji ptaków (gęstość) spada bardzo znacząco. Wrażliwość na hałas jest różna dla poszczególnych gatunków oraz dla ptaków żyjących w lasach i otwartych przestrzeniach. Przy poziomie hałasu do ok. 50 db stan populacji ptaków terenów otwartych jest stabilny w zakresie zagęszczenia. Natomiast wzrost hałasu powyżej 50 db do ok. 60 db powoduje spadek zagęszczenia do ok. 30% stanu poprzedniego. W odniesieniu do gatunków żyjących w lasach wynika, że przy poziomie hałasu do ok db stan populacji ptaków jest stabilny w zakresie zagęszczenia. Wzrost tego poziomu powyżej 43 db do ok. 50 db powoduje spadek zagęszczenia do ok. 50 % wcześniejszego stanu populacji. Większy wzrost poziomu dźwięku do ok. 60 db powoduje spadek zagęszczenia do ok. 30 % stanu poprzedniego. Jak wynika z obliczeń poziom hałasu emitowany przez ruch pojazdów będzie miał wpływ na gatunki ptaków w zasięgu max m. W wyniku czego część gatunków bytujących w tym obszarze może wycofać się poza tę granicę, a część na pewno ponownie się zaadaptuje. 136 ARCADIS Sp. z o.o.

137 W odniesieniu do ptaków drapieżnych możliwe jest wystąpienie kolizji drogowych z udziałem polujących (nisko przelatujących) ptaków drapieżnych - wpływ prawdopodobnie mało znaczący. Ptaki będą płoszone przez hałas i światło w pasie wzdłuż drogi. Migracja nie zostanie zakłócona. W odniesieniu do ptaków leśnych głównym oddziaływaniem będzie płoszenie ptaków w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować się czasowe wycofanie się gatunków do czasu oswojenia się z nowy elementem w środowisku. W odniesieniu do ptaków wodnych możliwe są przypadkowe kolizje z pojazdami mechanicznymi. Należy jednak przypuszczać, że większość gatunków ptaków nadwodnych po oswojeniu się z nowymi warunkami nie będzie na nie zwracać większej uwagi. Wpływ inwestycji można zatem uznać za mało prawdopodobny i mało znaczący. W odniesieniu do ptaków terenów otwartych i półotwartych będzie płoszenie ptaków w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować się czasowe wycofanie się gatunków do czasu oswojenia się z nowy elementem w środowisku. Nie wydaje się aby wpływ ten był znaczący ze względu na znaczną ilość terenów, które są dogodną zarówno bazą żerowiskową jak i siedliskową dla omawianych gatunków. Występujące w tym rejonie gatunki ptaków są już oswojone z hałasem powodowanym ruchem pojazdów z istniejących dróg, także eksploatacja planowanych dróg nie powinna znacząco wpłynąć na zagęszczenie populacji ptaków na terenach zarówno otwartych i leśnych Ssaki Oddziaływanie hałasu komunikacyjnego i drgania spowodowane przez pojazdy mogą spowodować wycofanie się niektórych zwierząt z dotychczas zajmowanych miejsc bytowania i żerowania. Hałas komunikacyjny może stanowić także swoistą barierę dla wędrujących zwierząt oraz zwierząt osiadłych. Taka sytuacje może przyczynić się do zmiany ich rewirów żerowania i bytowania. Negatywne oddziaływanie w fazie eksploatacji projektowanych dróg na dziko żyjące zwierzęta można podzielić na: a) bezpośrednie (oddziaływanie na osobniki i ich populacje): całkowite zahamowanie lub utrudnianie przemieszczania się zwierząt w poprzek drogi; śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pojazdami; b) pośrednie (oddziaływanie na warunki siedliskowe): przerywanie ciągłości korytarzy migracyjnych (ekologicznych); zniszczenie siedlisk i pogorszenie ich warunków w zasięgu istniejącej infrastruktury oraz w strefie podwyższonego stężenia emisji związanych z ruchem pojazdów. Najważniejsze ekologiczne konsekwencje budowy drogi to zahamowanie i ograniczanie swobodnego przemieszczania się zwierząt, czyli powstanie bariery ekologicznej. Bariera ekologiczna będzie oddziaływać w postaci: c) bariery fizycznej, w wyniku: ARCADIS Sp. z o.o. 137

138 sztucznych modyfikacji morfologii terenu prowadzenie drogi na nasypach i w wykopach; budowy ogrodzeń ochronnych; d) bariery psychofizycznej, w wyniku: obecności obiektów infrastruktury pochodzenia antropogenicznego (obiekty i urządzenia sterowania ruchem, urządzenia podnoszące bezpieczeństwo ruchu); emisji hałasu, emisji świetlnych, emisji chemicznych związanych z ruchem pojazdów. Z prognozy ruchu na analizowanym odcinku trasy wynika, że projektowana droga będzie uniemożliwiać swobodne przemieszczanie się zwierząt. Aby zminimalizować ten rodzaj oddziaływania, projekt trasy zaproponowano budowę przejść dla zwierząt w tym przepustów dla płazów, a także wspomagające ogrodzenia naprowadzające, kierunkujące zwierzęta w stronę przejść. W rozdziale dotyczącym zaleceń ochronnych przedstawiono zaproponowane środki minimalizujące oddziaływanie inwestycji na zwierzęta dziko żyjące. Wpływ na gatunki: wydra, bóbr W rejonie występowania obu gatunków zwierząt (główne rzeki w rejonie inwestycji) zaproponowano budowę obiektów mostowych z odpowiednim terenem po obu stronach rzek umożliwiającym swobodną migracje zwierząt. Wpływ na nietoperze Na skutek budowy drogi S12 oraz S 74 nastąpi zwiększenie intensywności ruchu drogowego, co będzie skutkowało pogorszeniem warunków bytowania dla nietoperzy przebywających w najbliższej okolicy drogi. Światła reflektorów mogą przyciągać owady, które są głównym składnikiem pokarmowym nietoperzy. Z tego względu można przypuszczać, iż eksploatacja drogi może spowodować większą śmiertelność nietoperzy poprzez rozbicia o samochody. Nietoperze wykazują dużą plastyczność w zasiedlaniu poszczególnych terenów. Nie daje się wyróżnić gatunków ściśle związanych z jednym typem środowiska, rozród tego samego gatunku może odbywać się w głębi kompleksu leśnego, a zimowanie na obszarze zurbanizowanym, obfitującym w odpowiednie kryjówki. W czasie żerowania prawie zawsze wykazują związek z terenami zalesionymi lub ze skupiskami drzew. Analizując biologię i rozwój występujących na danym terenie nietoperzy oraz powiązania przyrodnicze, można stwierdzić, iż zagrożeniem w fazie eksploatacji inwestycji na gatunki nietoperzy będzie fragmentacja siedlisk oraz możliwe utrudnienia w przemieszczaniu. Nietoperze podczas migracji na żerowiska wykorzystują linearne elementy krajobrazu takie jak rzeki, strumienie, szpalery drzew lub krzewów, śródleśne drogi lub przecinki. Często przemieszczają się wzdłuż ściany lasu, ale także wzdłuż linii energetycznych. Przelot na żerowiska jest szybki i podczas niego zwierzęta nie żerują. Pokonywanie przeszkód, np. szos ułatwiają nietoperzom szpalery drzew i wtedy lot odbywa się ponad wierzchołkami koron. 138 ARCADIS Sp. z o.o.

139 Na analizowanych odcinkach nietoperze o wysokich lotach będę przelatywać nad trasą lub pod obiektami. Nietoperze o niskich lotach będą wykorzystywały zaplanowane obiekty inżynierskie (przejścia dla zwierząt) W rejonie przejść dla zwierząt, planuje się zieleń naprowadzającą zwierzęta na przejście. Większość gatunków nietoperzy do swojej migracji wykorzystuje liniowe elementy środowiskowe, w związku z powyższym zaprojektowana zieleń może również naprowadzać zwierzęta na przejście. W celu przemieszczania się nietoperze będą mogły wykorzystywać zaprojektowane obiekty inżynierskie (obiekty mostowe pełniące funkcję przejść dla zwierząt). Projekt zieleni przewiduje zaprojektowanie z rejonie obiektów zieleni naprowadzającej, która może również spełnić funkcję naprowadzania nietoperzy w kierunku obiektów pełniących funkcję przejść dla zwierząt. Planowana inwestycja nie będzie miała negatywnego wpływu na stan zachowania populacji nietoperzy w rejonie inwestycji. Planowana trasa nie będzie powodowała płoszenia nietoperzy z ich miejsc zimowania lub schronień letnich. Inwestycja nie spowoduje również znaczącego wpływu na możliwość przemieszczania się nietoperzy, gdyż będą one mogły wykorzystywać do tego celu liczne przejścia dla zwierząt oraz inne obiekty inżynierskie. Działania minimalizujące Dla zinwentaryzowanych gatunków nietoperzy, szczególnie borowca wielkiego, nocka rudego, gacka brunatnego najistotniejsze jest zachowanie starych drzew (dziuplastych) położonych wzdłuż dróg, zbiorników i cieków oraz na terenach leśnych dziuple drzew zapewniają schronienie dla tych gatunków. Na całej długości trasy z wyjątkiem miejsc gdzie zaprojektowano ekrany, projekt budowlany przewiduje obustronne ogrodzenie drogi ekspresowej z siatki KORYTARZE MIGRACYJNE Sieć korytarzy ekologicznych, bardzo istotna z punktu widzenia funkcjonowania środowiska przyrodniczego, pozostaje w przestrzennym konflikcie z rozwojem sieci infrastruktury transportowej. Dlatego bardzo ważne jest poszukiwanie rozwiązań optymalnych dla ochrony środowiska i rozwiązywania konfliktów na przecięciach sieci korytarzy z siecią liniowych obiektów infrastruktury (np. poprzez budowę przejść dla zwierząt). Ze wszystkich form oddziaływania dróg na środowisko przyrodnicze największe znaczenie ze względu na skutki ekologiczne ma tworzenie barier ekologicznych uniemożliwiających lub utrudniających przemieszczanie się zwierząt. Obecność barier ekologicznych prowadzi do podziału siedlisk na mniejsze płaty (fragmentacja siedlisk) i utrudnianie przemieszczania się organizmów zamieszkujących poszczególne płaty (izolacja siedlisk). Spośród ważnych w skali kraju korytarzy migracyjnych, planowana droga S12 (we wszystkich wariantach o- długość kolizji od 4,6 km do 5,2 km ) przecina korytarz ekologiczny. Korytarz ten jest odnogą Korytarza Południowo-Centralnego. Korytarz Południowo-Centralny łączy Roztocze, Puszczę Solską z Lasami Janowskimi, następnie przechodzi lasami wzdłuż doliny Wisły. Potem skręca na ARCADIS Sp. z o.o. 139

140 zachód i łukiem nad Puszczą Świętokrzyską dochodzi do Przedborskiego oraz Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Następnie poprzez Lasy Lublinieckie i Bory Stobrawskie biegnie do Lasów Milickich, Doliny Baryczy i kończy się w Borach Dolnośląskich. Ponadto na omawianym obszarze występują inne, liczne szlaki migracji, związane przede wszystkim z kompleksami leśnymi oraz dolinami rzek. Droga S 74 nie koliduje z żadnym z wyznaczonych korytarzy migracyjnych o randze minimum krajowej. Poprowadzenie drogi przez korytarz migracyjny i tym samym stworzenie bariery migracyjnej będzie minimalizowane poprzez zastosowanie / wybudowanie przejść dla zwierząt. Na odcinku korytarza migracyjnego zaprojektowano w wariantach W2, W5, W6 i W8 drogi S12-1 przejście dla zwierząt dużych, 1 przejście dla zwierząt średnich oraz 3 przejścia dla zwierząt małych i płazów. W wariancie W7 1 przejście dla zwierząt dużych, 1 przejście dla zwierząt średnich ZALECENIA OCHRONNE Proponowane działania minimalizujące oddziaływanie planowanego odcinka drogi na dziko żyjącą faunę zostały tak zaproponowane, aby zredukować oddziaływania nowo budowanej drogi tj.: fragmentację i izolację populacji zwierząt oraz ich obszarów siedliskowych, ograniczenie możliwości wykorzystywania areałów osobniczych - poprzez zahamowanie cyklicznych migracji związanych ze zdobywaniem pożywienia, szukaniem miejsc schronienia szczególnie dla dzika i sarny; ograniczenie przepływu genów i obniżenie zmienności genetycznej w ramach populacji w odniesieniu do całego zespołu stwierdzonych gatunków fauny. Projektowane działania minimalizujące odnoszą się bezpośrednio do: minimalizacji oddziaływania bariery fizycznej - budowa przejść dla zwierząt; minimalizacji oddziaływania bariery psychofizycznej: budowa osłon (ekranów) antyolśnieniowych; wprowadzanie nasadzeń roślinnych o charakterze osłonowym i izolacyjnym; ograniczania śmiertelności zwierząt w wyniku kolizji komunikacyjnych: - budowa ogrodzeń ochronnych. Szczegółowe zalecenia dla fazy budowy oraz do uwzględnienia w projekcie budowlanym zawarto w rozdziale PODSUMOWANIE 1. Projektowane warianty drogi ekspresowej S12 oraz S74 wyznaczone został głównie na gruntach rolniczych, polach łąkach oraz częściowo na terenach leśnych 2. Według opracowanej koncepcji korytarzy migracyjnych zwierząt, wszystkie analizowane warianty drogi S12 kolidują z głównym korytarzem Południowo Centralnym (długość kolizji wynosi od ok. 4,4 km do 5,2 km). 3. Nowo projektowana trasa nie powinna stanowić przeszkody w przemieszczaniu się zwierząt dziko żyjącym dzięki licznym zaproponowanym przejściom dla zwierząt 140 ARCADIS Sp. z o.o.

141 4. Analizowane warianty nie kolidują z rezerwatami przyrody. Najbliższy rezerwat położony jest w odległości 360 m. 5. Wszystkie analizowane warianty kolidują z Sulejowskim Parkiem Krajobrazowym długość kolizji wynosi od 1,7 km do 3,4 km (w zależności od wariantu) 6. Warianty drogi S12 przebiegają przez projektowany obszar Spalsko-Sulejowski OchK 7. Warianty W1 oraz W4 drogi S74 przebiegają przez Piliczańskim OChK, natomiast wariant W5 koliduje z projektowanym Białaczowskim OChK 8. Zarówno w fazie budowy jak i w fazie eksploatacji nie przewiduje się znaczącego negatywnego oddziaływania na istniejące obszary chronione. 9. Nie zachodzi kolizja z pomnikami przyrody 10. Każdy z analizowanych wariantów drogi S12 oraz S74 koliduje ze stanowiskami roślin chronionych oraz z siedliskami przyrodniczymi. Wielkość zniszczeń siedlisk przedstawiono w rozdziale Siedliska i rośliny chronione 11. Warianty przecinaj tereny dogodne do bytowania płazów. Liczba miejsc bytowania płazów w pasie 250 m (w każda stronę )oraz liczba kolizji przedstawiono w tabeli poniżej warianty drogi S12 warianty drogi S74 W2 W5 W6 W7 W8 W1 W4 W5 liczba miejsc bytowania w pasie 250 m liczba kolizji Liczba kolizji z miejscami bytowania płazów w jest porównywalna. 13. W rejonie wszystkich wariantów drogi S12 oraz S74 stwierdzono pospolite gatunki bezkręgowców. W trakcie inwentaryzacji nie stwierdzono gatunków bezkręgowców wymienionych w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. 14. W rejonie trasy występują takie gatunki zwierząt jak: sarny, daniele, jelenie, dziki, zające szaraki, lisy, borsuki, wydry, krety europejskie, kuny leśne, bobry, itp. 15. W analizowanym rejonie projektowanej trasy stwierdzono występowanie gatunków zwierząt wymienionych w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG np. wydry, bobra. 16. Ptaki występujące w obszarze objętym opracowaniem to gatunki krajobrazu leśnego oraz krajobrazu pól i łąk. Ich różnorodność wynika ze zmienności siedlisk. Są to gatunki zarówno pospolite jak i rzadziej występujące. Na całym analizowanym terenie w awifaunie dominuje głównie skowronek Alauda arvensis 17. Gatunki gadów stwierdzone w rejonie inwestycji to: zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna. Trasa przechodzi przez tereny preferowane przez poszczególne gatunki gadów. 18. Gatunki płazów stwierdzone w rejonie bez względu na wariant to ropucha szara, grzebiuszka, rzekotka drzewna, żaba trawna, żaba wodna, żaba moczarowa, ropucha paskówka, kumak nizinny, ropucha zielona, żaba jeziorkowa, traszka grzebieniasta, Traszka zwyczajna 19. W ciekach, ze względu na preferencje poszczególnych gatunków ryb mogą występować poniższe gatunki ryb: minóg strumieniowy, koza, głowacz białopłetwy, piekielnica, brzana, śliz, kleń, ukleja, lin, płoć, szczupak, ukleja, leszcz, szczupak, okoń, jazie oraz inne gatunki ryb użytkowych 20. Pilica jest znanym miejscem występowania świnki, występuje tu także chroniony śliz i koza ARCADIS Sp. z o.o. 141

142 21. We wszystkich wariantach faza budowy będzie prowadziła za sobą pewne ograniczenia związane z możliwością przemieszczania się zwierząt. Pewne gatunki będą unikały terenów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie placu budowy. 22. Faza eksploatacji będzie uciążliwa dla gatunków preferujących tereny o określonym klimacie akustycznym. Jednakże wiele gatunków potrafi przystosować się do życia z mienionych warunkach, nie koniecznie gorszych od aktualnych. 23. W celu zapewnienia swobodnej migracji zwierząt, w każdym z analizowanych wariantów zaprojektowano przejścia dla zwierząt. 9. OCENA ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA NA OBSZARY NATURA ETAP PIERWSZY ROZPOZNANIE Na etapie oceny wstępnej dokonuje się analizy, czy mamy do czynienia z prawdopodobieństwem oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura Podstawowym kryterium jest: kolizja przedsięwzięcia z obszarem oraz występowanie oddziaływania drogi na terenie obszaru. Ocena wpływu na obszary Natura 2000 przeprowadzana jest w czterech etapach: 1) rozpoznanie, 2) ocena właściwa, 3) ocena rozwiązań alternatywnych, 4) ocena w przypadku, gdy brak jest rozwiązań alternatywnych i utrzymują się negatywne oddziaływania. Wyniki każdego z nich decydują czy konieczne jest przejście do dalszych etapów oceny LOKALIZACJA DROGI NA TLE SIECI OBSZARÓW NATURA 2000 Omawiana inwestycja będzie przebiegać w pobliżu 3 obszarów Natura 2000 oraz z jednym obszarem proponowanym do objęcia siecią Natura 2000, z jednym z obszarów Natura 2000 oraz z obszarem proponowanym do objęcia siecią Natura 2000 nastąpi kolizja planowanej drogi S12, pozostałe obszary znajdują się w zasięgu 5 km od planowanych wariantów dróg S12 i S74. Projektowane drogi S12 i S74 przebiegać będą w pobliżu następujących obszarów sieci Natura 2000 oraz obszaru, który był proponowany do objęcia tą siecią: Tabela Obszary Natura 2000 w pobliżu planowanych inwestycji. L.p. Nazwa obszaru Kod S12 1. SOO Dolina Środkowej Pilicy PLH Drzewiczka z Opocznianką (obszar z Shadow List 2010 obszar cenny przyrodniczo) Odległość od skrajnych wariantów [m] Kolizja W2, W7, W6, W8 Zbliżenie W5 - kolizja 3. SOO Dolina Czarnej PLH SOO Dolina Czarnej PLH S ARCADIS Sp. z o.o.

143 L.p. Nazwa obszaru Kod Odległość od skrajnych wariantów [m] 2 SOO Ostoja Pomorzany PLH Drzewiczka z Opocznianką (obszar z Shadow List 2010 obszar cenny przyrodniczo) Lokalizacja w/w obszarów została przedstawiona na rysunku nr 1. W poniższej tabeli przestawiono długości kolizji z tymi obszarami w poszczególnych wariantach. Tabela Kolizje poszczególnych wariantów trasy S 12 z obszarem Natura 2000 i obszarem, cennym przyrodniczo. Wariant SOO Dolina Środkowej Pilicy Kilometraż kolizji drogi S12 Drzewiczka z Opocznianką Sumaryczna kolizja z obszarami [m] W2 S W5 S W6 S W7 S W8 S OBSZARY NATURA 2000 CHARAKTERYSTYKA SOO Dolina Środkowej Pilicy PLH Obszar Natura Dolina Środkowej Pilicy PLH ma powierzchnię 3 787,4 ha. Obszar obejmuje 40 km odcinek środkowej Pilicy (około 1/8 całkowitej długości rzeki). Obszar położony w większości w regionie Doliny Sulejowskiej, pomiędzy Wzgórzami Radomszczańskimi, Równiną Piotrkowską (na zachodzie) i Wzgórzami Opoczyńskimi (na wschodzie). Wody Pilicy są stosunkowo czyste. Rzeka jest nieuregulowana; ma naturalny charakter (liczne meandry i starorzecza). Pewne fragmenty obszaru są regularnie zalewane. Jest to ważna ostoja ryb (4 gatunki z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG), wydry, bobra i płazów. W sumie na obszarze stwierdzono występowanie: 11 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, pokrywających w sumie ok. 50% powierzchni obszaru, 2 gatunki ssaków: bóbr i wydra 2 gatunki płazów: traszka grzebieniasta, kumak nizinny 3 gatunki ryb: minóg strumieniowy, koza, głowacz białopłetwy 2 gatunki bezkręgowców: Skójka gruboskorupowa, trzepla zielona Do istotniejszych zagrożeń dla obszaru należą: sukcesja roślinności na nieużytkowanych łąkach; przekształcanie łąk w grunty orne; nasadzenia sosny na siedliskach lasów łęgowych; intensywne wędkowanie i kłusownictwo; wprowadzanie obcych gatunków ryb przez związek wędkarski. ARCADIS Sp. z o.o. 143

144 9.3.2 SOO Dolina Czarnej PLH Powierzchnia całkowita obszaru Dolina Czarnej wynosi 5 780,6 ha. Omawiany obszar leży w 3 regionach administracyjnych: piotrkowskim (20%), radomskim (7%) i kieleckim (73%). Obszar obejmuje dolinę Czarnej Koneckiej (Malenieckiej) od źródeł do ujścia, z kilkoma dopływami i z przylegającymi do niej kompleksami łąk i stawów oraz lasami. Czarna Konecka jest największym prawobrzeżnym dopływem Pilicy (ok. 85 km). Obszar źródliskowy w całości pokryty lasami, z przewagą borów mieszanych i grądów. Tereny w wielu miejscach podmokłe (zarastające śródleśne łąki, torfowiska). Tereny źródliskowe Czarnej zajmują największe na opisywanym obszarze śródleśne torfowiska. W środkowym odcinku dominują bory sosnowe. Łąki i mokradła zajmują niewielkie powierzchnie (niedaleko od koryta) w górnym i znacznie większe w środkowym i dolnym biegu rzeki. Rzeka na przeważającej długości zachowała naturalny charakter koryta i doliny (rzeka wyżynna). W sumie na obszarze stwierdzono występowanie: 14 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, pokrywających w sumie ok. 50% powierzchni obszaru, 4 gatunki ssaków: bóbr i wydra, nietoperze 2 gatunki płazów: traszka grzebieniasta, kumak nizinny 5 gatunków ryb 6 gatunków bezkręgowców: Najważniejsze zagrożenia dla obszaru to: budowa nowych zbiorników zaporowych w dolinie Czarnej, regulacja koryta rzeki, sukcesja roślinności na nieużytkowanych łąkach; zaśmiecanie i zasypywanie starorzeczy, postępująca eutrofizacja, zmiana warunków wodnych na torfowiskach SOO Ostoja Pomorzany PLH Obszar Ostoja Pomorzany zajmuje powierzchnię 906,0 ha i jest położony w regionie kieleckim. Obszar znajduje się w mezoregionie Wzgórz Opoczyńskich, stanowiących północno zachodnie Otoczenie Gór Świętokrzyskich. W podłożu występują gliny zwałowe, głębiej - wapienie jurajskie, w obrębie których rozwijają się zjawiska krasowe, powodujące powstawanie widocznych na powierzchni zapadlisk (tzw. kras zakryty). Występują tu również obfite źródła krasowe. Jest to obszar z dużą liczbą torfowisk wysokich i przejściowych najczęściej okolonych wydmami z późną fazą sukcesyjną boru chrobotkowego. Miejscami wykształciły się dystroficzne oczka wodne - bardzo rzadko spotykany typ siedliska w regionie. Ponadto występują bory bagienne i łąki zmiennowilgotne i (głównie) łąki świeże. Obszar Ostoja Pomorzany znajduje się na terenie Konecko-Łopuszniańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 144 ARCADIS Sp. z o.o.

145 W sumie na obszarze stwierdzono występowanie: 13 typów siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, 2 gatunki bezkręgowców: zalotka większa, czerwończyk nieparek Najważniejsze zagrożenia dla obszaru to: zarastanie torfowisk, obniżanie poziomu wód gruntowych i przesuszanie siedlisk, zarastanie siedlisk psammofilnych, eutrofizacja wydm, zmiana borów chrobotkowych w bory świeże Drzewiczka z Opocznianką Obszar Drzewiczka z Opocznianką ma powierzchnię ok. 662,5 ha. Jest to obszar, który był proponowany do objęcia ochroną przez organizacje ekologiczne, znajduje się na tzw. Shadow List Obecnie zrezygnowano z wprowadzenia obszaru do sieci Natura Rzeka Drzewiczka jest prawobrzeżnym dopływem Pilicy o dł. 81,3 km i powierzchni dorzecza 1089,9 km 2. Źródła swe bierze w okolicach wsi Ruski Bród, w lasach wzgórza Garbu Gielniowskiego. Płynie przez Petrykozy, Opoczno, Drzewicę, Odrzywół i uchodzi do Pilicy na wprost Nowego Miasta nad Pilicą. Drzewiczka ma wysokie walory przyrodniczo-krajoznawcze meandruje sosnowymi borami, niżej położonymi łąkami zalewowymi z trzcinowiskami, bagnami i szuwarami wzbogaconymi kępami wierzb. Obszar doliny rzeki jest bogaty faunistycznie, gniazduje tutaj 140 gatunków ptaków, można tutaj spotkać m.in. zimorodka i czaplę. Dla obszaru został opracowany wstępny Standardowy Formularz Danych, z którego wynika, że gatunkami będącymi przedmiotem zainteresowania są 3 gatunki ryb. Przy czym w formularzu określono populację w/w gatunków na D i ogólną oceną znaczenia dla obszaru także D. ARCADIS Sp. z o.o. 145

146 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Macierz rozpoznania oddziaływań Tabela Macierz rozpoznania - obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy Kryteria Opis Opis każdego możliwego bezpośredniego, pośredniego lub wtórnego oddziaływania przedsięwzięcia (pojedynczo lub w powiązaniu z innymi planami lub przedsięwzięciami) na obszar Natura 2000, dającego się 1. Prace związane z budową drogi oraz obiektu mostowego (estakady) 2. Dolina rzeki Pilicy będzie przekraczana estakadą o różnej długości w zależności od analizowanego wariantu przebiegu drogi S12. przewidzieć jako prosta konsekwencja następujących cech: Wariant W2 estakada o długości ok. 430 m (długość kolizji z obszarem 130 m). rozmiary i skala, Wysokość estakady ponad terenem od 4,9 m do ok. 10 m. zajęcie terenu, Wariant W5 estakada o długości ok. 345 m (brak kolizji z obszarem zbliżenie do odległość od obszaru Natura 2000 lub jego fragmentów o kluczowym znaczeniu dla ochrony, wymagania zasobowe (pobór wody itd.), emisje (odprowadzane do gleby, wody lub powietrza), wymogi związane z wydobyciem mas ziemnych, wymogi transportowe, czas trwania budowy, eksploatacji, likwidacji itd., Opis wszystkich prawdopodobnych zmian w charakterystykach obszaru wynikających z: zmniejszenia powierzchni siedlisk; zakłóceń w funkcjonowaniu populacji kluczowych gatunków; fragmentacji siedlisk lub populacji gatunków; redukcji zagęszczenia gatunków; zmian w kluczowych wskaźnikach wartości ochronnej (jakość wody itd.); zmian klimatu. Opis wszystkich przypuszczalnych oddziaływań na obszar Natura 2000 jako całość z racji: ingerencji w kluczowe zależności kształtujące strukturę obszaru; ingerencji w kluczowe zależności kształtujące funkcję obszaru. granic obszaru). Wysokość estakady ponad terenem od 4 m do ok. 15 m. Wariant W6 estakada o długości ok. 320 m (wejście granicą pasa drogowego w obszar na długości ok. 20m). Wysokość estakady ponad terenem od 6 m do ok. 13 m. Wariant W7 estakada o długości ok. 570 m (długość kolizji z obszarem ok. 570 m ). Wysokość estakady ponad terenem od 7 m do ok. 14 m. Wariant W8 estakada o długości ok. 560 m (długość kolizji z obszarem ok. 115 m ). Wysokość estakady ponad terenem od 6 m do ok. 15 m. 3. Planowana realizacja drogi S12 jest przewidywana w północnym skraju obszaru Natura W trakcie realizacji przedsięwzięcia zajdzie konieczność transportu materiałów budowlanych na teren budowy czas trwania budowy od 2 do 3 lat. 1. W trakcie budowy ulegnie zniszczeniu roślinność w pasie drogowym przewidzianym pod realizację przedsięwzięcia 2. Może zajść konieczność, chociaż nie musi, umocnienia brzegów rzeki tym samym może nastąpić ingerencja w koryto rzeki 3. Nastąpi płoszenie gatunków występujących w rejonie placu budowy, 4. Eksploatacja drogi spowoduje zwiększenie emisji substancji do powietrza przy czym nie przewiduje się przekroczeń standardów jakości powietrza 5. Nastąpi zwiększenie emisji hałasu zmiana klimatu akustycznego w rejonie drogi 6. Ze względu na rodzaj planowanego przejścia nad dolną rzeki Pilica nie przewiduje się fragmentacji siedlisk i populacji gatunków na etapie eksploatacji Główne ryzyko to zakłócenia w funkcjonowaniu populacji płazów ssaków na etapie budowy ruch pojazdów degradacja powierzchni terenu. Ryzyko zakłóceń powinno ustąpić na etapie eksploatacji po uporządkowaniu palcu budowy i nasadzeniach roślinności zgodnej z siedliskiem oraz przy zachowaniu standardów jakości wód opadowych z drogi odprowadzanych do wód powierzchniowych. Zastosowanie urządzeń oczyszczających. Przedstawienie wskaźników istotności oddziaływań zidentyfikowanych 1. Oszacowanie stopnia spadku liczebności populacji kluczowych gatunków. 146 ARCADIS Sp. z o.o.

147 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Kryteria powyżej, wyrażone w odniesieniu do: utraty, fragmentacji, przerwania ciągłości, zakłóceń, zmian w kluczowych elementach obszaru (np. jakość wody) Opis tych spośród powyższych elementów przedsięwzięcia lub planu, a także kombinacji elementów, dla których przewidywane oddziaływania będą prawdopodobnie znaczące, względnie skala lub natężenie oddziaływań nie są znane Opis 2. Stopień fragmentacji i zakłóceń spowodowanych pracami budowlanymi. 3. Oszacowanie stopnia ryzyka wystąpienia skażenia oddziałującego na obszar w przypadku uwolnienia zanieczyszczeń podczas budowy drogi oraz sytuacji awaryjnej na etapie eksploatacji Stwierdzono, że oddziaływania prawdopodobnie wystąpią i będą spowodowane zakłóceniami wynikającymi z etapu budowy planowanej drogi oraz w mniejszym stopniu z jej eksploatacji Tabela Macierz rozpoznania Drzewiczka z Opocznianką Kryteria Opis każdego możliwego bezpośredniego, pośredniego lub wtórnego oddziaływania przedsięwzięcia (pojedynczo lub w powiązaniu z innymi planami lub przedsięwzięciami) na obszar Natura 2000, dającego się przewidzieć jako prosta konsekwencja następujących cech: rozmiary i skala, zajęcie terenu, odległość od obszaru Natura 2000 lub jego fragmentów o kluczowym znaczeniu dla ochrony, wymagania zasobowe (pobór wody itd.), emisje (odprowadzane do gleby, wody lub powietrza), wymogi związane z wydobyciem mas ziemnych, wymogi transportowe, czas trwania budowy, eksploatacji, likwidacji itd., Opis wszystkich prawdopodobnych zmian w charakterystykach obszaru wynikających z: zmniejszenia powierzchni siedlisk; zakłóceń w funkcjonowaniu populacji kluczowych gatunków; fragmentacji siedlisk lub populacji gatunków; redukcji zagęszczenia gatunków; zmian w kluczowych wskaźnikach wartości ochronnej (jakość wody itd.); zmian klimatu. Opis 1. Prace związane z budową drogi oraz obiektu mostowego (estakady) w dolinie rzeki 2. Dolina rzeki Drzewiczki będzie przekraczana estakadą o długości ok. 820 m w wariantach W2, W6, W7 i W8 przebiegu drogi S12 przy długości kolizji wynoszącej ok. 160 m. Wysokość estakady ponad terenem od ok. 5,5 m do ok. 10,5 m. Jedynie w wariancie W5 przejście nad rz. Drzewiczką realizowane będzie mostem o długości 70 m przy kolizji z proponowanym obszarem na długości ok. 130 m. Wysokość mostu ponad terenem ok. 6 m. 3. W trakcie realizacji przedsięwzięcia zajdzie konieczność transportu materiałów budowlanych na teren budowy czas trwania budowy od 2 do 3 lat. 1. W trakcie budowy ulegnie zniszczeniu roślinność w pasie drogowym przewidzianym pod realizację przedsięwzięcia 2. Może zajść konieczność, chociaż nie musi, umocnienia brzegów rzeki tym samym może nastąpić ingerencja w koryto rzeki 3. Może nastąpić płoszenie gatunków ryb występujących w rzece w rejonie placu budowy, 4. Eksploatacja drogi spowoduje zwiększenie emisji substancji do powietrza przy czym nie przewiduje się przekroczeń standardów jakości powietrza 5. Nastąpi zwiększenie emisji hałasu zmiana klimatu akustycznego w rejonie drogi 6. Ze względu na rodzaj planowanego przejścia nad dolną rzeki Drzewiczka nie przewiduje się fragmentacji siedlisk i populacji gatunków ARCADIS Sp. z o.o. 147

148 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Kryteria Opis wszystkich przypuszczalnych oddziaływań na obszar Natura 2000 jako całość z racji: ingerencji w kluczowe zależności kształtujące strukturę obszaru; ingerencji w kluczowe zależności kształtujące funkcję obszaru. Przedstawienie wskaźników istotności oddziaływań zidentyfikowanych powyżej, wyrażone w odniesieniu do: utraty, fragmentacji, przerwania ciągłości, zakłóceń, zmian w kluczowych elementach obszaru (np. jakość wody) Opis tych spośród powyższych elementów przedsięwzięcia lub planu, a także kombinacji elementów, dla których przewidywane oddziaływania będą prawdopodobnie znaczące, względnie skala lub natężenie oddziaływań nie są znane Opis Główne ryzyko to przypadkowe zanieczyszczenie wód rzeki oraz terenu w pobliżu koryta rzeki. Ryzyko zakłóceń powinno ustąpić na etapie eksploatacji po uporządkowaniu palcu budowy i nasadzeniach roślinności zgodnej z siedliskiem oraz przy zachowaniu standardów jakości wód opadowych z drogi odprowadzanych do wód powierzchniowych. Zastosowanie urządzeń oczyszczających. 1. Oszacowanie stopnia spadku liczebności populacji kluczowych gatunków. 2. Oszacowanie stopnia ryzyka wystąpienia skażenia oddziałującego na obszar w przypadku uwolnienia zanieczyszczeń podczas budowy drogi oraz sytuacji awaryjnej na etapie eksploatacji Stwierdzono, że oddziaływania mogą prawdopodobnie wystąpić i będą spowodowane zakłóceniami wynikającymi z etapu budowy planowanej drogi oraz w mniejszym stopniu z jej eksploatacji 148 ARCADIS Sp. z o.o.

149 9.3.6 Podsumowanie I etapu 1. Omawiane przedsięwzięcie będzie przebiegać w pobliżu 3 obszarów Natura 2000 oraz z jednym obszarem, który był proponowany do objęcia siecią Natura Obecnie zrezygnowano z wprowadzania tego obszaru do sieci Natura 2000.Są to obszary siedliskowe: Dolina Środkowej Pilicy, Dolina Czarnej, Ostoja Pomorzany oraz obszar - Drzewiczka z Opocznianką. 2. Planowana droga S74 nie koliduje z żadnym z w/w obszarów. Warianty przebiegu drogi S74 znajdują się w znacznych odległościach od obszarów w sieci Natura 2000 od 380 m do 3150 m (odległość od wariantu przebiegającego najbliżej obszarów). 3. Planowana droga S12 koliduje z jednym z obszarów Natura 2000 oraz z obszarem, który był proponowany do objęcia siecią Natura Są to Dolina Środkowej Pilicy oraz obszar cenny przyrodniczo Drzewiczka z Opocznianką. Pozostałe 2 obszary Natura 2000 znajdują się w odległości od 2750 m (Dolina Czarnej) do ok. 15 km (Ostoja Pomorzany). Kolizja z obszarem Dolina Środkowej Pilicy nastąpi w wariantach W2, W6, W7 i W8. W wariancie W5 nastąpi zbliżenie do granic obszaru. Kolizja z obszarem Drzewiczka z Opocznianką nastąpi we wszystkich wariantach drogi S Dolina rzeki Pilicy będzie przekraczana estakadą o różnej długości w zależności od analizowanego wariantu przebiegu drogi S12 (od 320 m do 570 m). Obiekt ten będzie jednocześnie pełnił funkcję przejścia dla zwierząt. Także dolina rzeki Drzewiczka będzie przekraczana estakadą o długości 820 m za wyjątkiem wariantu W5 gdzie przewidziano realizację mostu o długości 70 m. Podobnie jak nad doliną Pilicy estakada i most nad doliną Drzewiczki będzie pełnił funkcję przejścia dla zwierząt. 5. W wyniku poprowadzenia trasy przez Obszar Doliny Środkowej Pilicy za pomocą estakady nastąpi mniejsze zajęcie i zniszczenie obszaru, tym samym mniejsze zajęcie obszaru Natura 2000, 6. Planowane przedsięwzięcie nie jest bezpośrednio związane ani nie jest niezbędne do zarządzania obszarami Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy i obszarem, który był proponowany do objęcia siecią Natura Drzewiczka z Opocznianką. 7. Przedsięwzięcie polegające na budowie drogi ekspresowej o projektowanym przebiegu może potencjalnie negatywnie oddziaływać na typy siedlisk wymienionych w Załączniku I oraz na gatunki z Załącznika II Dyrektyw Rady 92/43/EWG: płazy i ryby oraz ssaki. Nie będzie to jednak znaczące negatywnie oddziaływanie ze względu na to, że populacje gatunków i siedliska są stosunkowo liczne w na całym obszarze Doliny Środkowej Pilicy. 8. Przedsięwzięcie może także wpłynąć negatywnie na gatunki będące przedmiotem zainteresowania jako potencjalne przedmioty ochrony obszaru Drzewiczka z Opocznianką. 9. Ze względu na możliwy negatywny wpływ na przedmioty ochrony obszaru Dolina Środkowej Pilicy i gatunki będące przedmiotem zainteresowania jako potencjalne przedmioty ochrony obszaru Drzewiczka z Opocznianką należy przejść dla tych obszarów do II etapu oceny oceny właściwej. ARCADIS Sp. z o.o. 149

150 Na ocenę właściwą składają się następujące elementy: 9.4. ETAP II OCENA WŁAŚCIWA zebranie wymaganych informacji o przedsięwzięciu i obszarach Natura 2000; prognoza oddziaływań; ocena oddziaływania na cele ochrony obszaru; wskazanie i ocena środków łagodzących. W niniejszym rozdziale przedstawiono formy oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko przyrodnicze obszaru Natura 2000 oraz wpływ planowanego przedsięwzięcia w fazie realizacji i w fazie eksploatacji na siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz gatunki zwierząt i roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Wpływ przedsięwzięcia na przedmioty ochrony Obszaru Natura 2000 Oddziaływanie na siedliska Dolina Środkowej Pilicy PLH Na obszarze Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy według danych zawartych w SDF - celem ochrony jest 11 typów siedlisk przyrodniczych. Na obszarze Natura 2000, w rejonie przedsięwzięcia (droga S12) stwierdzono siedlisko Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami, siedlisko Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe oraz siedlisko 91E0 - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Poniżej mapa z lokalizacją stwierdzonych siedlisk w dolinie rzeki Pilica. Dwa płaty siedliska 3150, spośród stwierdzonych 5, występują poza obszarem Natura płaty siedliska 3150 na terenie obszaru Natura Zidentyfikowane płaty siedliska 6120 i 91E0 występują w obszarze Natura 2000 Poniżej zestawiono powierzchnie zniszczonych siedlisk w rejonie doliny Pilicy Tabela Siedliska zniszczone w rejonie doliny Pilicy poza obszarem Natura 2000 W5 W6 kod powierzchnia nazwa zniszczone zniszczone Natura całkowita w siedliska pow 2000 ha kilometraż pow [ha] kilometraż [ha] starorzecze ,24 0,24 0, Tabela Siedliska zniszczone w rejonie doliny Pilicy w obszarze Natura 2000 W7 W7 kod powierzchnia nazwa zniszczone zagrożone Natura całkowita w siedliska 2000 ha kilometraż pow [ha] starorzecze łęg wierzbowy pow [ha] kilometraż/strona i odległość od pasa [m] ,19 0, ,08 0, /P30 91E0 2,99 0, , /LP0 150 ARCADIS Sp. z o.o.

151 Tabela Siedliska zniszczone w rejonie doliny Pilicy w obszarze Natura 2000 W8 W8 kod powierzchnia nazwa zniszczone zagrożone Natura całkowita w siedliska pow pow kilometraż/strona i 2000 ha kilometraż [ha] [ha] odległość od pasa [m] ,19 0, /P30 starorzecze ,08 łęg E0 2,99 0,53 0, /LP0 wierzbowy Poniżej scharakteryzowano oddziaływanie projektowanej drogi na siedliska będące przedmiotem ochrony Obszaru Natura 2000, 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne Ten typ siedliska w obszarze inwentaryzacji w rejonie doliny Pilicy został stwierdzony w 5 płatach: 3 płaty na terenie obszaru Natura 2000 i 2 płaty poza obszarem. Prognozowanie oddziaływania Łącznie na terenie obszaru Natura 2000 w wyniku realizacji drogi przewiduje się zniszczenie bądź zagrożenie zniszczeniem następujące powierzchnie siedliska 3150 w poszczególnych wariantach. Z uwagi na zakres przedsięwzięcia w wariantach W7 (powierzchnia zniszczenia 0,19 ha) i W8 (pow. zniszczenia 0,19 ha) przewiduje się zniszczenie 1 płata siedliska 3150 oraz w wyniku budowy drogi wg wariantu W7 zagrożenie zniszczeniem 2 płata siedliska Możliwość zagrożenia zniszczenia siedliska będzie minimalizowana poprzez zastosowanie zalecenia aby zaplecza budowy lokalizować poza dolinami rzek. Na etapie eksploatacji nie przewiduje się znaczącego wpływu na ten typ siedliska ponieważ przejście przez dolinę Pilicy planowane jest za pomocą estakady, która nie będzie wpływała na przepływ wód, nie będzie powodować zmian stosunków wodnych panujących obecnie, nie zmieni także występujących dotychczas zasięgów okresowego zalewania doliny. W przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilicy zalecono zastosowanie przed odprowadzeniem tych wód urządzeń oczyszczających zestaw osadnik + separator substancji ropopochodnych Zalewane muliste brzegi rzek W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi 2,10 %. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować w/w zagrożeń dla środowiska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska. Przedsięwzięcie nie będzie powodować oddziaływania pośredniego gdyż przedmiotowego siedliska nie zidentyfikowano w pasie możliwego oddziaływania. Nie przewiduje się również wpływu na integralność płatów i procesów je kształtujących. Inwestycja nie zmniejszy liczebności lub zasięgu występowania siedliska. ARCADIS Sp. z o.o. 151

152 4030 Suche wrzosowiska W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi zaledwie 0,10 %. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe Ten typ siedliska w obszarze inwentaryzacji w rejonie doliny Pilicy został stwierdzony w 1 płacie o powierzchni 0,15 ha. Znajduje się on poza pasem drogowym analizowanych wariantów drogi S12. Odległość od poszczególnych wariantów trasy wynosi: W2 ok. 630 m W5 i W6 ok. 900 m W7 ok. 90 m W8 ok. 170 m Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska. Przedsięwzięcie nie będzie powodować oddziaływania pośredniego związanego z zacienieniem lub wyciekami z maszyn budowlanych, gdyż przedmiotowego siedliska nie zidentyfikowano w pasie możliwego oddziaływania. Nie przewiduje się również wpływu na integralność płatów i procesów je kształtujących. Inwestycja nie zmniejszy liczebności lub zasięgu występowania siedliska Murawy kserotermiczne W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi zaledwie 0,09%. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi zaledwie 0,08%. 152 ARCADIS Sp. z o.o.

153 Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi 5,8%. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi 14%. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska Torfowiska przejściowe i trzęsawiska W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi ok. 1%. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska. 91D0 Bory i lasy bagienne W ramach inwentaryzacji w rejonie planowanych wariantów drogi S12 nie stwierdzono tego siedliska na Obszarze Natura Procentowe występowanie siedliska według SDF wynosi ok. 2,2%. Prognozowanie oddziaływania Planowane przedsięwzięcie we wszystkich analizowanych wariantach nie będzie powodować zagrożeń dla tego typu siedliska. W trakcie inwentaryzacji nie zostało ono stwierdzone w rejonie planowanego przebiegu drogi S12. W fazie budowy nie wystąpią oddziaływania bezpośrednie związane z niszczeniem płata siedliska, zmianą jakości lub fragmentacją siedliska. ARCADIS Sp. z o.o. 153

154 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Ten typ siedliska w obszarze inwentaryzacji w rejonie doliny Pilicy został stwierdzony w 2 płatach na terenie obszaru Natura 2000: 1. płat o powierzchni 2,96 ha w km (wariant W7) i w km (wariant W8). W wyniku realizacji wariantu W7 płat ten zostanie zniszczony na powierzchni 0,76 ha (w granicach planowanego pasa drogowego) oraz zagrożone będzie zniszczeniem powierzchnia ok. 0,71 ha. W przypadku realizacji drogi wg wariantu W8 będzie on zniszczony na powierzchni 0,53 ha (w pasie drogowym) a zagrożona dalszym zniszczeniem będzie powierzchnia ok. 0,35 h. Płat ten znajduje się on w odległości ok. 320 m od wariantu W2 i ok. 630 m od wariantów W5 i W6. 2. płat o powierzchni 2,18 ha w rejonie km (wariant W7 najbliższy). Płat ten w wyniku realizacji drogi nie będzie bezpośrednio niszczony ani nie będzie podlegał narażeniu na zniszczenie - znajduje się on w odległości ok. 330 m od wariantu W7, ok. 420 m od wariantu W8, ok. 830 m od wariantu W2 i ok od wariantów W5 i W6. Warunkiem zachowania tego typu siedliska jest podtrzymanie procesów madotwórczych, a także zachowanie odpowiedniego poziomu uwilgotnienia gleb. Prognozowanie oddziaływania Łącznie na terenie obszaru Natura 2000 w wyniku realizacji drogi przewiduje się zniszczenie bądź zagrożenie zniszczeniem następujące powierzchnie siedliska 91E0 w poszczególnych wariantach. Z uwagi na zakres przedsięwzięcia w wariantach W7 (powierzchnia zniszczenia 0,76 ha) i W8 (pow. zniszczenia 0,71 ha) przewiduje się zniszczenie części jednego płata siedliska 91E0 oraz zagrożenie zniszczeniem części tego samego płata poza pasem drogowym. Warianty W2, W5 oraz W6 drogi S12 nie kolidują z siedliskiem 91E0. W ramach budowy drogi bezpośrednio zostanie zniszczone ok.25,6 % płata siedliska w wariancie W7 i ok. 18 % w warrancie W8 (tj. płat siedliska znajdujący się bezpośrednio pod estakadą). Wysokość prześwitu pod estakadą w miejscu występowania łęgu będzie wynosić prawie od 8 do 14 m od powierzchni gruntu. Do siedliska pod mostem zostanie po wybudowaniu mostu ograniczony dostęp światła, co doprowadzi do jego częściowej degradacji w wyniku znacznego zacienienia. Przy szerokości mostu rzędu 40 m. trzeba przyjąć, że teren położony pod osią mostu będzie bardzo silnie niedoświetlony. Zmiana warunków świetlnych będzie miała miejsce również na terenach przyległych do mostu (zacienienie). Można założyć, że oddziaływanie takie zaznaczyłoby się w strefie 15 m od krawędzi mostu (po obu stronach mostu, szerokość strefy równa wysokości mostu odpowiada to praktycznie terenowi w granicach pasa drogowego). Tym samym można przyjąć, że oddziaływanie przeprawy będzie się zaznaczać w pasie ok. 70 m. Projektowana przeprawa mostowa w wariancie W7 podzieli siedlisko na dwa płaty. Mała powierzchnia siedliska może stanowić czynnik prowadzący do degeneracji i zaniku siedliska je zajmującego. Odnosząc się do łęgów należy jednakże zauważyć, że warunkach polskich są to siedliska stosunkowo często spotykane i dość żywotne. Ich 154 ARCADIS Sp. z o.o.

155 Kod siedliska Powierzchnia siedliska [ha] (SFD 2008) Raport o oddziaływaniu na środowisko fragmentacja pod warunkiem nie ingerowania w stosunki wodne nie powinna stanowić czynnika prowadzącego do zaniku. Siedlisko 91E0 występujące w bezpośrednim sąsiedztwie prac budowlanych lecz już poza zasięgiem linii rozgraniczających dla budowy drogi, narażone jest na potencjalne, lokalne zmiany w wyniku np. zmiany nasłonecznienia runa i podszytu w związku z odsłonięciem tej części siedliska, która przylegać będzie do obszaru przewidzianego do wykarczowania. Możliwość zagrożenia zniszczenia siedliska będzie minimalizowana poprzez zastosowanie zalecenia aby zaplecza budowy lokalizować poza dolinami rzek. Na etapie eksploatacji nie przewiduje się znaczącego wpływu na ten typ siedliska ponieważ przejście przez dolinę Pilicy planowane jest za pomocą estakady, która nie będzie wpływała na przepływ wód, nie będzie powodować zmian stosunków wodnych panujących obecnie, nie zmieni także występujących dotychczas zasięgów okresowego zalewania doliny. W przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilicy zalecono zastosowanie przed odprowadzeniem tych wód urządzeń oczyszczających. Poniżej przedstawiono podsumowujące zestawienie ilości niszczonych siedlisk na terenie obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy Tabela Siedliska będące celem ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy wraz z informacją o ich potencjalnym zniszczeniu w wyniku realizacji inwestycji Nazwa siedliska Powierzchnia niszczonych i zagrożonych zniszczeniem siedlisk w wyniku realizacji inwestycji (proc. siedliska w obszarze) W2 W5 W6 W7 W Starorzecza i naturalne eutroficzne ,19 0,19 zbiorniki wodne ze zbiorowiskami (0,13%) (0,13%) 3270 Zalewane muliste brzegi rzek Suche wrzosowiska Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe Murawy kserotermiczne - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Torfowiska przejściowe i trzęsawiska D0 Bory i lasy bagienne E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe ,46 (0,21%) 0,88 (0,13%) ARCADIS Sp. z o.o. 155

156 Działania minimalizujące ze względu na potrzebę ochrony siedlisk i doliny Pilicy 1. Estakada w dolinie Pilicy musi być tak długa aby objęta całą dolinę rzeczną. Skrócenie estakady może spowodować znaczące ograniczenie integralności obszaru Natura 2000 i możliwości jej funkcjonowaniu w sieci Natura Po wybudowaniu estakady cały teren musi został bardzo dokładnie uprzątnięty łącznie z drogami technologicznymi, które należy do zakończeniu prac rozebrać w wywieść. 3. Największe zagrożenie dla siedlisk i gatunków rozwijających się w dolinie Pilicy niesie ze sobą etap budowy estakady. Konieczne jest więc zastosowanie takiej technologii budowy, która ograniczy do minimum możliwość trwałych zmian w środowisku. W związku z tym nie należy budowy estakady metodą pali wielkośrednicowych. Zastosowanie tej metody wiąże się z konieczność odpompowywania z odwiertów znacznej ilość zanieczyszczonej wody, która rozlewając się do dolinie zmieni stan rozwijających się tam siedlisk przyrodniczych. Proponuje się zastosowanie pali typu nowe franki. 4. Pod zbudowaną estakadą nie należy projektować żadnych nasadzeń. Teren po uprzątnięciu należy pozostawić do naturalnej sukcesji. Odziaływanie na ssaki 1337 Bóbr europejski (Castor fiber) Prognozowane oddziaływania Faza budowy związana jest z krótkotrwałą emisją hałasu, który może lokalnie negatywnie wpłynąć na bytujące w rejonie inwestycji zwierzęta, gdyż będą one płoszone. Oddziaływanie to jest przemijające i krótkotrwałe (nie jest to w omawianym przypadku oddziaływanie znaczące). Niemniej jednak możliwe jest do zmniejszenia poprzez maksymalne skrócenie czasu robót budowlanych. Dolina rzeki Pilica w miejscu przecięcia z planowanymi wariantami drogi S12 może być istotna dla migracji bobra. Planowany obiekt mostowy (estakada) będzie pełnił także funkcję przejścia dla zwierząt o parametrach dostatecznych dla migracji tego gatunku. Tym samy ciągłość przestrzeni dostępnej dla migracji wzdłuż rzeki Pilica zostanie zachowana. W fazie eksploatacji drogi oddziaływanie na ssaki chronione będzie spowodowane emisją hałasu do środowiska. Koncepcja przewiduje zastosowanie osłon antyolśnieniowych na przejściach dla zwierząt dużych i średnich. Osłony te ograniczą negatywny wpływ świateł drogowych oślepiających i płoszących zwierzęta. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzeni oczyszczające te wody zestaw osadnik +separator substancji ropopochodnych. Taki rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi. Działania minimalizujące Nie proponuje się dodatkowych działań minimalizujących oddziaływania ze względu na bobra. 156 ARCADIS Sp. z o.o.

157 1355 Wydra europejska (Lutra lutra) Prognozowane oddziaływania Faza budowy związana jest z krótkotrwałą emisją hałasu, który może lokalnie negatywnie wpłynąć na bytujące w rejonie inwestycji zwierzęta, gdyż będą one płoszone. Oddziaływanie to jest przemijające i krótkotrwałe (nie jest to w omawianym przypadku oddziaływanie znaczące). Niemniej jednak możliwe jest do zmniejszenia poprzez maksymalne skrócenie czasu robót budowlanych. Dolina rzeki Pilica w miejscu przecięcia z planowanymi wariantami drogi S12 może być istotna dla migracji wydry i jej warunków bytowania. Planowany obiekt mostowy (estakada) będzie pełnił także funkcję przejścia dla zwierząt o parametrach dostatecznych dla migracji tego gatunku. Tym samym ciągłość przestrzeni dostępnej dla migracji wzdłuż rzeki Pilica zostanie zachowana. W fazie eksploatacji drogi oddziaływanie na ssaki chronione będzie spowodowane emisją hałasu do środowiska. Koncepcja przewiduje zastosowanie osłon antyolśnieniowych na przejściach dla zwierząt dużych i średnich. Osłony te ograniczą negatywny wpływ świateł drogowych oślepiających i płoszących zwierzęta. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzenia oczyszczające te wody zestaw osadnik +separator substancji ropopochodnych. Taki rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi. Działania minimalizujące Nie proponuje się dodatkowych działań minimalizujących oddziaływani ze względu na wydrę. Oddziaływanie na płazy i gady Przedmiotami ochrony obszaru Dolina Środkowej Pilicy są 1166 Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) ocena ogólna B 1188 Kumak nizinny (Bombina bombina) ocena ogólna B W trakcie inwentaryzacji (w trakcie prowadzonych nasłuchów w okresie godowym) nie stwierdzono głosów kumaka nizinnego oraz traszki grzebieniastej. Dolina rzeki Pilicy w rejonie przebiegu analizowanych wariantów drogi S12 jest zasiedlona przez żaby zielone i brunatne, a na gody przybywają tu z sąsiednich terenów także ropucha szara i zielona oraz grzebiuszka. W zależności od poziomu wody płazy przystępują do rozrodu w różnych miejscach, głównie w odizolowanych od głównego nurtu rozlewiskach ale ropuchy mogą wykorzystywać także samo koryto rzeki. Cały obszar doliny Pilicy jest miejscem rozrodu i bytowania płazów. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji na terenie Obszaru Natura 2000 stwierdzono trzy stanowiska bytowania płazów gdzie występują takie gatunki jak: żaba moczarowa, ropucha zielona, żaba wodna, ropucha szara, grzebiuszka. kolizja z miejscami bytowania zachodzi głównie w wariancie ARCADIS Sp. z o.o. 157

158 W7 (kolizja z 3 stanowiskami), wariant W8 przylega do 1 stanowiska. Warianty W2, W5 oraz W6 nie kolidują z miejscami bytowania płazów i są położone w odległości od 520 do pond 1 km. Gatunki płazów wymienione powyżej nie są przedmiotem ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy. Ze względu na to oddziaływanie inwestycji na te gatunki płazów zostało przedstawione w rozdziale W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji w rejonie trasy bezpośrednio traszki grzebieniastej oraz kumaka nizinnego. nie stwierdzono miejsc Mimo, że w trakcie inwentaryzacji nie stwierdzono kumaka nizinnego oraz traszki grzebieniastej, nie należy wykluczyć możliwości jego występowania na badanym obszarze. Planowane przedsięwzięcie w wariancie W7 i W8 będzie niszczyć siedliska dogodne do bytowania tych gatunków, gdzie mogłyby te gatunki bytować są to siedliska 3150 (traszka grzebieniasta i kumak nizinny) oraz 91E0 (traszka grzebieniasta). Powierzchnia zniszczenia tych siedlisk w odniesieniu do całego obszaru Natura 2000 jest niewielka bo wynosi ok. 0,13 % dla siedliska 3150 i od 0,08 do 0,11 % dla siedliska 91E0. Przy tak małych ubytkach potencjalnych siedlisk traszki i kumaka nizinnego nie przewiduje się znaczącego oddziaływani przedsięwzięcia na omawiane gatunki. Przy czym niewątpliwie warianty W2, W6 i W5 są wariantami w mniejszym stopniu oddziałującymi na obszar Natura Na etapie eksploatacji dla płazów droga stanowi bardzo istotną barierę. Barierowe oddziaływanie drogi powoduje fragmentację i izolację populacji oraz uniemożliwia lub utrudnia migracje zwierząt. Istnienie bariery ekologicznej w przypadku tej grupy zwierząt może także spowodować odcięcie od siebie terenów bytowania, zimowania i miejsc reprodukcyjnych, co może spowodować nawet wyginięcie populacji. W tym przypadku trasa poprowadzona jest nad doliną Pilicy za pomocą estakady o długości od 320 do 570 m w zależności od wariantu drogi. Obiekt ten będą umożliwiały płazom swobodną migrację wzdłuż cieków. Eksploatacja drogi wiąże się zawsze z ryzykiem wystąpienia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w wyniku awarii lub wypadku. Zanieczyszczenia (substancje ropopochodne, chemikalia, itp.) w sytuacji awaryjnej mogą być znaczne i mogą zostać przeniesione ciekami na większe odległości. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzenia oczyszczające te wody zestaw osadnik +separator substancji ropopochodnych. Taki rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi. Działania minimalizujące W fazie prowadzenia prac budowlanych związanych ze zdjęciem wierzchniej warstwy ziemi (humusu) w okresie wzmożonej migracji płazów (okres godowy), przypadającej na czas marzec czerwiec, należy przed przystąpieniem do prac przeprowadzić wizję terenową przez specjalistę w zakresie możliwości wystąpienia płazów. W celu uniknięcia wpływu realizacji inwestycji na płazy ważne jest to, aby miejsca postojowe maszyn używanych do budowy oraz place magazynowe były lokalizowane poza obszarem Natura ARCADIS Sp. z o.o.

159 Na etapie budowy należy zastosować tymczasowe wygrodzenia na okres budowy, wygrodzenia te ogranicza możliwość wejścia płazów na teren budowy. Oddziaływanie na ryby Przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy są gatunki ryb: 1096 minóg strumieniowy, 1149 koza, 1163 głowacz białopłetwy. wymienione poniżej Wpływ fazy budowy na gatunki ryb Wody rzeki Pilica są potencjalnym miejscem występowania ryb będących przedmiotem ochrony obszaru Natura W rejonie rzeki Pilica bezpośrednim zagrożeniem dla ryb związanym głównie z etapem budowy estakady może być utrata siedlisk spowodowana zamuleniem piaszczystych partii dna rzeki. Niekorzystne przekształcenia wywołane inwestycją mogą być zniwelowane poprzez odtworzenie charakterystycznych siedlisk lub oczyszczenie dna z naniesionego osadu. Wszelkie prace w obrębie koryta rzeki na tym odcinku powinny być przeprowadzone pod nadzorem ichtiologa po zakończeniu rozrodu przez stwierdzone gatunki ryb. Nie przewiduje się budowy podpór w korycie rzeki Pilica. Eksploatacja drogi wiąże się zawsze z ryzykiem wystąpienia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w wyniku awarii lub wypadku. Zanieczyszczenia (substancje ropopochodne, chemikalia, itp.) w sytuacji awaryjnej mogą być znaczne i mogą zostać przeniesione ciekami na większe odległości. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzenia oczyszczające.takie rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi. Na etapie budowy i eksploatacji nie przewiduje się znaczących oddziaływań na gatunki ryb będące przedmiotami ochrony obszaru pod warunkiem zastosowania poniżej wymienionych działań minimalizujących. Działania minimalizujące W przypadku konieczności ingerencji w koryto rzeki Pilica należy wykonywać te prace poza okresem rozrodu ryb tj. poza okresem od marca do końca lipca. Nie należy odprowadzać zanieczyszczonych wód z wykopów z okresu budowy do rzeki Pilica. Oddziaływanie na bezkręgowce Przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy są gatunki bezkręgowców: 1032 skójka gruboskorupowa, 1037 trzepla zielona ( wymienione poniżej Prognozowane oddziaływania W wyniku budowy drogi S12 zostanie zajęte na potrzeby jej budowy potencjalne siedlisko trzepli zielonej. Należy podkreślić, że gatunek ten związany jest ściśle z ciekami a nie przewiduje się znaczącej ingerencji w wody rzeki Pilica. Budowa drogi bez ingerencji w koryto rzeki nie powinna mieć ARCADIS Sp. z o.o. 159

160 znaczącego wpływu na ten gatunek. Ponadto na inwentaryzowanym terenie w rejonie projektowanej drogi S12 występuje znaczny obszar i liczba miejsc potencjalnie dogodnych dla rozwoju trzepli zielonej. Gatunek charakteryzuje się znacznymi możliwościami dyspersji. Z uwagi na to, nie należy spodziewać się istotnego negatywnego oddziaływania inwestycji na populację trzepli zielonej na tym terenie. Kolizje osobników z samochodami możliwe są głównie w miejscach przekraczania przez drogę ekspresową rzek i innych cieków (mosty i ich otoczenie). W skali lokalnej populacji najprawdopodobniej brak wpływu lub wpływ nieznaczący. Pilica jest miejscem bytowania skójki gruboskorupowe. W trakcie inwentaryzacji nie zostały zidentyfikowane miejsca szczegółowego występowania. Należy jednak zauważyć, że bytuje ona w dnie koryta rzecznego i w przypadku braku bezpośredniej ingerencji w koryto oraz zanieczyszczenia wód rzeki nie przewiduje się znaczącego wpływu na ten gatunek. Eksploatacja drogi wiąże się zawsze z ryzykiem wystąpienia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w wyniku awarii lub wypadku. Zanieczyszczenia (substancje ropopochodne, chemikalia, itp.) w sytuacji awaryjnej mogą być znaczne i mogą zostać przeniesione ciekami na większe odległości. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzenia oczyszczające te wody zestaw osadnik +separator substancji ropopochodnych. Taki rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi i tym samym ograniczy potencjalny wpływ drogi na skójkę. Działania minimalizujące Nie proponuje się działań minimalizujących w fazie budowy i eksploatacji na trzeplę zieloną. W związku z brakiem wpływu planowanej inwestycji na skójkę gruboskorupową nie proponuje się działań minimalizujących. W przypadku potrzeby regulacji rzeki, należy dążyć do jak najmniejszego zajęcia terenu. Do regulacji zaleca się użycia materiałów naturalnych tak aby w przyszłości była możliwa naturalna sukcesja roślin Drzewiczka z Opocznianką, obszar który był proponowany do objęcia siecią Natura 2000 Obszar Drzewiczka z Opocznianką ma powierzchnię ok. 662,5 ha. Był to obszar zaproponowany do objęcia ochroną przez organizacje ekologiczne, znajduje się na tzw. Shadow List Obecnie zrezygnowano z wprowadzenia obszaru do sieci Natura Dla obszaru został opracowany wstępny Standardowy Formularz Danych, z którego wynika, że gatunkami będącymi przedmiotem zainteresowania są 3 gatunki ryb minóg ukraiński, różanka, piskorz. Przy czym w formularzu określono populację w/w gatunków na D i ogólną oceną znaczenia dla obszaru także D. Prognozowane oddziaływania na gatunki ryb Bezpośrednim zagrożeniem dla ryb związanym głównie z etapem budowy estakady (warianty W2, W6, W7 i W8) oraz mostu w wariancie W5 może być utrata siedlisk spowodowana zamuleniem dna 160 ARCADIS Sp. z o.o.

161 rzeki Drzewiczki. Z przygotowywanej dokumentacji STEŚ wynika, że na obecnym etapie rozpoznania nie zakłada się znaczących ingerencji w koryto rzeki. Nie można jednak na obecny etapie rozpoznania wykluczyć potrzeby umacniania brzegów rzeki potrzeba ta będzie wynikała bezpośrednio z uzgodnień koryto rzeki. z zarządcą cieku. Koncepcja nie przewiduje ingerencji samą konstrukcją obiektów w W wyniku ewentualnych prac umocnieniowych możliwe będzie chwilowe zamulenie rzeki. Prace te powinny zostać wykonane w możliwie najkrótszym czasie. Okresowe krótkotrwałe zamulenie rzeki nie wpłynie na pogorszenie się warunków bytowania ryb będących przedmiotami ochrony obszaru. Sedymentacja zawiesin z dna rzeki oraz ew. piasku nastąpi dość szybko. Eksploatacja drogi wiąże się zawsze z ryzykiem wystąpienia zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych w wyniku awarii lub wypadku. Zanieczyszczenia w sytuacji awaryjnej mogą być znaczne i mogą zostać przeniesione ciekami na większe odległości. W wyniku oceny oddziaływania na wody powierzchniowe zalecono aby w przypadku odprowadzania wód opadowych do rzeki Pilica zastosować urządzenia oczyszczające. Takie rozwiązanie ograniczy możliwość zanieczyszczenia wód rzeki osadami i substancjami ropopochodnymi. Działania minimalizujące Zanieczyszczona osadami woda z odwadniania wykopów przy budowie mostu nie powinna być odprowadzana bezpośrednio do rzeki Drzewiczki Ostoje Ptaków IBA (Important Bird Areas) Ostoje Ptaków IBA (Important Bird Areas) to miejsca wyróżniające się z otoczenia tym, że występują tam ptaki szczególnie cenne, lub tym, że jest to obszar wyjątkowo licznie zasiedlany przez ptaki. Analizowane warianty trasy S 74 kolidują z obszarem IBA 142 Dolina Czernej. Obszar położony jest administracyjnie na terenie: województwo świętokrzyskie, powiaty konecki i kielecki, województwo łódzkie, powiaty opoczyński i piotrkowski, województwo mazowieckie, powiaty szydłowiecki i przysuski. Charakterystyka ostoi Średniej wielkości ostoja obejmująca niewielką, dobrze zachowaną dolinę rzeczną wraz z sąsiadującymi z nią kompleksami leśnymi. W górnej części przeważają bory mieszane i sosnowe, w dolnej łąki, pastwiska i niewielkie lasy. Ważna w skali kraju ostoja derkacza i cietrzewia, będąca jednocześnie ostatnią, tak liczną populacją tego gatunku w Polsce środkowej. Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi lasy i zadrzewienia 65%, łąki i pastwiska 15%, inne tereny rolne 10%, mokradła 6%, zbiorniki wodne i cieki 3%, inne 1%. Ptaki Na terenie ostoi stwierdzono występowanie ok. 205 gatunków ptaków, a 152 gnieżdżą się w jej granicach. Z 33 stwierdzonych tu gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 22 gnieżdżą się na tym ARCADIS Sp. z o.o. 161

162 terenie. W ostoi stwierdzono również występowanie 14 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt w tym 4 lęgowych. Dolina Czarnej jest ważną w skali kraju ostoją lęgową cietrzewia i derkacza. Populacja lęgowa cietrzewia jest ostatnią tak liczną w centralnej Polsce. Liczebność 1% krajowej populacji osiągają tu także: włochatka, lelek i zimorodek. W skali regionu jest to ważna ostoja dla bociana czarnego, gągoła, nurogęsi, trzmielojada, jarząbka, żurawia, słonki, samotnika, brodźca piskliwego, dudka, dzięcioła zielonosiwego i świergotka polnego. Łąki w granicach ostoi są żerowiskiem dla ok. 50 par bociana białego gnieżdżących się w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Inne walory przyrodnicze ostoi Na terenie ostoi wykazano 16 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Największe powierzchnie zajmują charakterystyczne dla tego terenu: torfowiska przejściowe i trzęsawiska, bory i lasy bagienne, sosnowy bór chrobotkowy, wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, wyżynny mieszany bór jodłowy, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, górskie i niżowe murawy bliźniczkowe, nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników. Rośnie tu 12 gatunków wymienionych w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Występują tu również 22 gatunki zwierząt (nie licząc ptaków) z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, Zagrożenia Kluczowe zagrożenie w ostoi projekty dalszej zabudowy hydrotechnicznej doliny (stawy hodowlane, zbiorniki retencyjne, małe elektrownie wodne) i regulacji koryta rzeki. oddziaływanie na obszar Mimo iż w rejonie trasy nie stwierdzono ważnych gatunków ptaków dla ostoi sama faza budowy drogi (bez względu na wariant) może być źródłem następujących oddziaływań na awifaunę: 1) Zajęcie terenu (występowania i/lub żerowania), zlokalizowanych w pasie projektowanej drogi oraz na pozostałych terenach zajętych w związku z realizacją przedsięwzięcia (systemy odwodnienia, drogi dojazdowe, drogi technologiczne itp.) oraz degradacja siedlisk gatunków położonych w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc prowadzenia prac budowlanych (zanieczyszczenie, wydeptywanie, rozjeżdżanie, zmiany charakteru szaty roślinnej itp.). 2) Płoszenie gatunków występujących (rozmnażających się, żerujących) na terenach sąsiadujących z miejscami prowadzenia prac budowlanych (hałas i ruch pojazdów budowlanych, wzmożona obecność ludzi w okresie budowy). 3) Okresowe zanieczyszczenie, zamulenie powierzchniowych wód płynących występujące w związku z prowadzeniem prac budowlanych w korytach lub w pobliżu koryt cieków oraz rowów melioracyjnych. Faza budowy będzie źródłem oddziaływań stosunkowo krótko trwających (ok. 2-3 lata). Pośrednim oddziaływaniem w fazie budowy jakie zapewne wystąpi na ptaki, dotyczyć będzie płoszenia lub zubożenie bazy żerowiskowej w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować się wycofanie gatunków lub czasowe wycofanie. Ze wstępnych obliczeń wynika iż zasięg oddziaływania akustycznego wynosi około 250 m. 162 ARCADIS Sp. z o.o.

163 Realizacja projektowanej inwestycji wiązać się będzie ze wzmożonym ruchem ciężkiego sprzętu, a co za tym idzie, znacznym wzrostem hałasu w okolicy. W trakcie budowy zwierzęta mogą być niepokojone przez pracujące maszyny i ludzi. Ptaki będą unikały sąsiedztwa budowy ze względu na hałas i obecność ludzi. Jeżeli prace budowlane będą prowadzone w okresie rozrodczym, część ptaków może porzucać swoje lęgi. Wystąpi zmniejszenie areału żerowego o plac zajęty na cele budowy. Faza eksploatacji: W odniesieniu do gatunków żyjących w lasach wynika, że przy poziomie hałasu do ok db stan populacji ptaków jest stabilny w zakresie zagęszczenia. Wzrost tego poziomu powyżej 43 db do ok. 50 db powoduje spadek zagęszczenia do ok. 50 % wcześniejszego stanu populacji. Większy wzrost poziomu dźwięku do ok. 60 db powoduje spadek zagęszczenia do ok. 30 % stanu poprzedniego. W odniesieniu do ptaków drapieżnych możliwe jest wystąpienie kolizji drogowych z udziałem polujących (nisko przelatujących) ptaków drapieżnych - wpływ prawdopodobnie mało znaczący. Ptaki będą płoszone przez hałas i światło w pasie wzdłuż drogi. Migracja nie zostanie zakłócona. W odniesieniu do ptaków leśnych głównym oddziaływaniem będzie płoszenie ptaków w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować się czasowe wycofanie się gatunków do czasu oswojenia się z nowy elementem w środowisku. W odniesieniu do ptaków terenów otwartych i półotwartych będzie płoszenie ptaków w wyniku oddziaływania akustycznego, które może spowodować się czasowe wycofanie się gatunków do czasu oswojenia się z nowy elementem w środowisku. Nie wydaje się aby wpływ ten był znaczący ze względu na znaczną ilość terenów, które są dogodną zarówno bazą żerowiskową jak i siedliskową dla omawianych gatunków. Działania minimalizujące dla ostoi IBA Inwestycja drogowa nie będzie znacząco negatywnie oddziaływać na spójność sieci ostoi ptaków. Nie przewiduje się efektu bariery migracyjnej ptaków. Planowana droga nie będzie stanowiła przeszkody uniemożliwiającej migrację ptaków. W związku brakiem negatywnego oddziaływania projektowanej drogi nie proponuje się działań minimalizujących ze względu na ostoje ptaków w fazie budowy i eksploatacji drogi Oddziaływanie na spójność i integralność obszarów Natura 2000 Przy analizie wpływu budowy drogi ekspresowej S12 na obszar Natura 2000 uwzględnia się nie tylko powierzchnie niszczonych i zagrożonych siedlisk ale również wpływ inwestycji na zmniejszenie integralności obszaru i ograniczenie jego powiązań z innymi obszarami sieci Natura Z analizy tej wynika, że przy zastosowaniu odpowiednich środków łagodzących inwestycja nie spowoduje znaczącego negatywnego oddziaływania na cele ochrony Doliny Środkowej Pilicy i funkcjonowanie całej sieci Natura ARCADIS Sp. z o.o. 163

164 Tabela Ocena oddziaływania wariantów na obszary NATURA 2000 Rodzaj oddziaływania Pogorszenie stanu siedlisk Zmniejszenie integralności obszaru Oddziaływania wariantów W2 W5 W6 W7 W8 Dolina Środkowej Pilicy (PLH100008) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe KOD 91E0 x x x Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne KOD 3150 x x x x x x Ograniczenie powiązań z innymi obszarami Drzewiczka z Opoczynianką Pogorszenie stanu siedlisk x x x x x Zmniejszenie integralności obszaru Ograniczenie powiązań z innymi obszarami x - brak oddziaływania; - oddziaływanie nieistotne; - oddziaływanie istotne, Analizowane warianty drogi S12 przecinają obszar Drzewiczka z Opoczynianką. Projektowany przebieg drogi ekspresowej przecina dolinę w takim miejscu, w który dolina ta pozbawiona się większych walorów przyrodniczych. Na przecięciu projektowanej drogi z potencjalnym obszarem Natura 2000 nie stwierdzono stanowisk siedlisk chronionych Natura Jedyne możliwe oddziaływania związane są ze zmniejszenie integralności obszaru i możliwości jego powiązania z innymi obszarami sieci. Aby jednak ograniczyć do minimum to oddziaływania wystarczającym działaniem jest zaprojektowanie estakady, która swoją długością obejmowałaby całą dolinę Drzewiczki WNIOSKI Z 2 ETAPU 1. Oddziaływanie planowanej trasy S12 na obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy i obszar, który był proponowany do objęcia siecią Natura 2000 Drzewiczka z Opocznianką będzie trwałe i stałe w czasie. 2. Proces budowy obiektów mostowych może wiązać się ze znaczącą ingerencją w doliny rzek Pilica i Drzewiczka i jej układy ekosystemów. 3. W wyniku prowadzonych obserwacji terenowych na potrzeby Raportu i przeglądu udostępnionych inwentaryzacji wykonanych na potrzeby Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na opisywanym odcinku doliny rzeki Pilica stwierdzono występowanie siedlisk i gatunków, które są celem ochrony obszaru Natura 2000: *91E0 - łęg jesionowo - olszowy, 3150 starorzecza oraz wydra i bóbr. 4. W obszarze Natura 2000 i w obszarze, który był proponowany do objęcia siecią Natura 200 droga ekspresowa S12 będzie poprowadzona na dużych obiektach mostowych, w związku z czym zajęcie obszaru siedlisk tam występujących będzie znikome. 5. Najmniejsze negatywne oddziaływanie inwestycji na siedliska chronione obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy wiążą się z realizacją inwestycji w wariancie W2, W5 lub W6. Wariant W7 i W8 powodują negatywne oddziaływania na siedliska, dla ochrony których opisywany obszar Natura 2000 został powołany. Oddziaływania te są nie mają jednak charakteru oddziaływań 164 ARCADIS Sp. z o.o.

165 istotnych, ponieważ niszczone w wyniku realizacji inwestycji powierzchni płatów stanowią zaledwie 0,08 % do 0,11 % dla siedliska 91E0 i ok. 0,13 % siedliska 3150 danego typu w granicach obszaru. Ze względu na występowanie w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji cennych siedlisk przyrodniczych oraz chronionych gatunków roślin konieczne jest zastosowanie środków łagodzących podczas budowy estakady przed dolinę Pilicy. 6. Droga ekspresowa S12 na analizowanym odcinku wg przeprowadzonego rozpoznania nie wpłynie istotnie negatywnie na spójność sieci Obszarów Natura 2000 i integralność Obszarów, zostanie zachowana ciągłość korytarzy migracyjnych wzdłuż rzek Pilica i Drzewiczka. 7. Obiekty mostowe nad rzekami Pilica i Drzewiczka zostały dostosowane do pełnienia funkcji przejść dla zwierząt. Ze względu na rozpiętość miedzy przęsłami oraz wysokość od terenu do podstawy obiektu zapewnią swobodną migrację dla zwierząt np.: wydra, bóbr. 8. Nie zaleca się prowadzenia działań kompensacyjnych ze względu na brak znaczącego oddziaływania przedmiotowej inwestycji na przedmioty ochrony obszaru ŚRODKI MINIMALIZUJĄCE Środki minimalizujące wynikające z ochrony obszarów Natura Estakada w dolinie Pilicy musi być tak długa aby objęta całą dolinę rzeczną. Skrócenie estakady może spowodować znaczące ograniczenie integralności obszaru Natura 2000 i możliwości jej funkcjonowaniu w sieci Natura Po wybudowaniu estakady cały teren musi został bardzo dokładnie uprzątnięty łącznie z drogami technologicznymi, które należy do zakończeniu prac rozebrać w wywieść. 3. Największe zagrożenie dla siedlisk i gatunków rozwijających się w dolinie Pilicy niesie ze sobą etap budowy estakady. Konieczne jest więc zastosowanie takiej technologii budowy, która ograniczy do minimum możliwość trwałych zmian w środowisku. W związku z tym nie należy budowy estakady metodą pali wielkośrednicowych. Zastosowanie tej metody wiąże się z konieczność odpompowywania z odwiertów znacznej ilość zanieczyszczonej wody, która rozlewając się do dolinie zmieni stan rozwijających się tam siedlisk przyrodniczych. Proponuje się zastosowanie pali typu nowe franki. 4. Pod zbudowaną estakadą nie należy projektować żadnych nasadzeń. Teren po uprzątnięciu należy pozostawić do naturalnej sukcesji. 5. Należy w miarę możliwości objąć dolinę rzeki Drzewiczki estakadą. 6. Zaleca się w miarę możliwości o lokalizację zaplecza budowy poza obszarami Natura 2000, 7. Tereny sąsiadujące z inwestycją, których powierzchnia została zmieniona należy przywrócić do stanu sprzed realizacji, 8. Przy prowadzeniu robót w obrębie rzeki i mniejszych cieków zaleca się: prace w obrębie koryta rzeki i mniejszych cieków prowadzić przy niskich stanach wody, terminy prowadzenia robót należy dostosować do cyklu rozwojowego zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym, ARCADIS Sp. z o.o. 165

166 odwodnienia budowlane należy ograniczyć do okresu niezbędnego ze względu na technologię robót, zaś zasięg pionowy i poziomy odwodnienia do zakresu uzasadnionego wykonawstwem prac, skala i czasookres przesuszania gruntów w rejonie inwestycji lub ich nadmiernego nawilgotnienia winny uwzględniać zakres tolerancji środowiska na okresowa zmianę stosunków wodnych i możliwości adaptacyjne organizmów, po zakończeniu robót należy doprowadzić zmienione stosunki wodne do stanu zbliżonego do pierwotnego, w miejscach kolizji z siedliskami przyrodniczymi należy zminimalizować czasowe zmiany stosunków wodnych związanych z budową przeprawy. W przypadku siedlisk, których część pozostanie w swojej dotychczasowej funkcji, po czasowym zajęciu lub trwałym włączeniu w pas drogowy, należy tak ukształtować stosunki wodne, aby odpowiadały one pierwotnemu reżimowi wodnemu i pozwalały na zachowanie ich ekosystemów PODSUMOWANIE 1) Omawiana inwestycja będzie przebiegać w pobliżu 3 obszarów Natura 2000 oraz z jednym obszarem, który był proponowany do objęcia siecią Natura Z jednym z obszarów Natura 2000 oraz z obszarem, który był proponowany do objęcia siecią Natura 2000 nastąpi kolizja planowanej drogi S12, pozostałe obszary znajdują się w zasięgu 5 km od planowanych wariantów dróg S12 i S74. 2) Obszary Natura 2000 w pobliżu planowanych inwestycji. L.p. Nazwa obszaru Kod S12 1. SOO Dolina Środkowej Pilicy PLH Drzewiczka z Opocznianką (obszar z Shadow List 2010 obszar cenny przyrodniczo) Odległość od skrajnych wariantów [m] Kolizja W2, W7, W6, W8 Zbliżenie W5 - kolizja 3. SOO Dolina Czarnej PLH SOO Dolina Czarnej PLH S74 2 SOO Ostoja Pomorzany PLH Drzewiczka z Opocznianką (obszar z Shadow List 2010 obszar cenny przyrodniczo) ) Dolina rzeki Pilicy będzie przekraczana estakadą o różnej długości w zależności od analizowanego wariantu przebiegu drogi S12 (od 320 m do 570 m). Obiekt ten będzie jednocześnie pełnił funkcję przejścia dla zwierząt. Także dolina rzeki Drzewiczka będzie przekraczana estakadą o długości 820 m za wyjątkiem wariantu W5 gdzie przewidziano realizację mostu o długości 70 m. Podobnie jak nad doliną Pilicy estakada i most nad doliną Drzewiczki będzie pełnił funkcję przejścia dla zwierząt. 4) W wyniku poprowadzenia trasy przez Obszar Doliny Środkowej Pilicy za pomocą estakady nastąpi mniejsze zajęcie i zniszczenie obszaru, tym samym mniejsze zajęcie obszaru Natura 2000, 166 ARCADIS Sp. z o.o.

167 5) Planowane przedsięwzięcie nie jest bezpośrednio związane ani nie jest niezbędne do zarządzania obszarami Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy. 6) Przedsięwzięcie polegające na budowie drogi ekspresowej o projektowanym przebiegu może potencjalnie negatywnie oddziaływać na typy siedlisk wymienionych w Załączniku I oraz na gatunki z Załącznika II Dyrektyw Rady 92/43/EWG: płazy i ryby oraz ssaki. Nie będzie to jednak znaczące negatywnie oddziaływanie ze względu na to, że populacje gatunków i siedliska są stosunkowo liczne w na całym obszarze Doliny Środkowej Pilicy. 7) Przedsięwzięcie może także wpłynąć negatywnie na gatunki będące potencjalnymi przedmiotami zainteresowania jako przedmioty ochrony obszaru Drzewiczka z Opocznianką. 8) Ze względu na możliwy negatywny wpływ na przedmioty ochrony obszaru Dolina Środkowej Pilicy i gatunki będące potencjalnymi przedmiotami ochrony potencjalnego obszaru Drzewiczka z Opocznianką należy przejść dla tych obszarów do II etapu oceny oceny właściwej. 9) Oddziaływanie planowanej trasy S12 na obszar Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy i obszar, który był planowany do objęcia siecią Natura Drzewiczka z Opocznianką będzie trwałe i stałe w czasie. 10) Proces budowy obiektów mostowych może wiązać się ze znaczącą ingerencją w doliny rzek Pilica i Drzewiczka i jej układy ekosystemów. 11) W wyniku prowadzonych obserwacji terenowych na potrzeby Raportu i przeglądu udostępnionych inwentaryzacji wykonanych na potrzeby Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska na opisywanym odcinku doliny rzeki Pilica stwierdzono występowanie siedlisk i gatunków, które są celem ochrony obszaru Natura 2000: *91E0 - łęg jesionowo-olszowy, 3150 starorzecza oraz wydra i bóbr. 12) W obszarze Natura 2000 i w obszarze, który był proponowany do objęcia siecią Natura 200 droga ekspresowa S12 będzie poprowadzona na dużych obiektach mostowych, w związku z czym zajęcie obszaru siedlisk tam występujących będzie znikome. 13) Najmniejsze negatywne oddziaływanie inwestycji na siedliska chronione obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy wiążą się z realizacją inwestycji w wariancie W2, W5 lub W6. Wariant W7 i W8 powodują negatywne oddziaływania na siedliska, dla ochrony których opisywany obszar Natura 2000 został powołany. Oddziaływania te są nie mają jednak charakteru oddziaływań istotnych, ponieważ niszczone w wyniku realizacji inwestycji powierzchni płatów stanowią zaledwie 0,08 % do 0,11 % dla siedliska 91E0 i ok. 0,13 % siedliska 3150 danego typu w granicach obszaru. Ze względu na występowanie w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji cennych siedlisk przyrodniczych oraz chronionych gatunków roślin konieczne jest zastosowanie środków łagodzących podczas budowy estakady przed dolinę Pilicy. 14) Droga ekspresowa S12 na analizowanym odcinku wg przeprowadzonego rozpoznania nie wpłynie istotnie negatywnie na spójność sieci Obszarów Natura 2000 i integralność Obszarów, zostanie zachowana ciągłość korytarzy migracyjnych wzdłuż rzek Pilica i Drzewiczka. 15) Obiekty mostowe nad rzekami Pilica i Drzewiczka zostały dostosowane do pełnienia funkcji przejść dla zwierząt. Ze względu na rozpiętość miedzy przęsłami oraz wysokość od terenu do podstawy obiektu zapewnią swobodną migrację dla zwierząt np.: wydra, bóbr. ARCADIS Sp. z o.o. 167

168 16) Nie zaleca się prowadzenia działań kompensacyjnych ze względu na brak znaczącego oddziaływania przedmiotowej inwestycji na przedmioty ochrony obszaru. 10. ODDZIAŁYWANIA SKUMULOWANE Ocenę oddziaływań skumulowanych przeprowadza się na podstawie opracowania Guidelines for the Assesssment of Indirect and Cumulative Impacts as well as Impact Interactions 1999 r.) rekomendowanego przez Komisję Europejską. Do oceny potencjalnych oddziaływań pośrednich, skumulowanych i interakcji oddziaływań planowanego przebiegu drogi S12 i S74 na omawianym odcinku wykorzystano: charakterystykę oddziaływań projektowanych dróg, zakres przestrzenny oddziaływań planowanej inwestycji w tym oddziaływań pośrednich, skumulowanych i interakcji oddziaływań, identyfikację oddziaływań pochodzących od innych obiektów, w tym oddziaływań obecnych i przewidywanych w przyszłości, diagnozę obecnego stanu środowiska, matryce do identyfikacji, oceny wielkości oddziaływań pośrednich, skumulowanych i interakcji oddziaływań dla planowanej trasy Przy ocenie oddziaływania skumulowanego uwzględniono zarówno fazę budowy jak i fazę eksploatacji oraz kumulowanie się emisji podobnych oraz korzyści wynikające z realizacji przedsięwzięcia WYODRĘBNIONE RODZAJE KUMULACJI ODDZIAŁYWAŃ W ŚRODOWISKU Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej wwyróżnia się trzy rodzaje oddziaływań powodujących kumulację negatywnych skutków w środowisku: 1. oddziaływanie pośrednie nie będące bezpośrednim rezultatem realizacji lub eksploatacji inwestycji, często występujące w znacznej odległości od źródła. Bezpośrednie oddziaływanie na jeden z elementów środowiska może mieć pośredni wpływ na jego inny element. 2. oddziaływanie skumulowane nasilenie zmian w środowisku spowodowane poprzez nałożenie tego samego rodzaju oddziaływań planowanej inwestycji z oddziaływaniami innych przedsięwzięć, również tych działających w przeszłości jak i planowanych. 3. interakcje oddziaływań reakcje pomiędzy różnymi rodzajami oddziaływań pochodzącymi z tej samej lub różnych inwestycji, prowadzące do powstania nowego rodzaju negatywnego oddziaływania na środowisko. W związku z realizacją i eksploatacją planowanej drogi, mogą wystąpić następujące rodzaje oddziaływań powodujących kumulację negatywnych skutków w środowisku. 168 ARCADIS Sp. z o.o.

169 Tabela Rodzaje kumulacji oddziaływań w środowisku w związku z realizacją i eksploatacją tras S12 i S74 Rodzaj oddziaływania Oddziaływania skumulowane Oddziaływanie skumulowane hałasu w punktach kolizji z istniejącymi drogami i liniami kolejowymi Oddziaływanie skumulowane zanieczyszczeń powietrza w miejscach przecięcia projektowanej drogi z istniejącymi Skumulowany wpływ na krajobraz drogi i napowietrznej linii energetycznej Uwagi Zwiększenie oddziaływania hałasu, ponieważ do istniejących źródeł emisji dodana zostanie emisja z nowoprojektowanych dróg. Kumulacja hałasu może się przyczynić do usunięcia się z siedlisk niektórych gatunków zwierząt występujących w pobliżu planowanej trasy, np. ptaków wolnych przestrzeni, płazów, niektórych ssaków. Efekt ten może być jedynie czasowy, gdyż jak wynika z obserwacji i danych literaturowych, zwierzęta posiadają zdolności adaptacji do nowych warunków (w tym akustycznych). Jednocześnie zmniejszy się skumulowane oddziaływanie miejsc przecięcia istniejącej drogi DK12i DK74 z istniejącymi liniami kolejowymi wobec znacznego zmniejszenia ruchu na drodze. Zwiększenie stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu w rejonie projektowanych tras, ponieważ do istniejących źródeł emisji dodana zostanie emisja z nowoprojektowanych dróg. Nasilenie negatywnych skutków na krajobraz wynikające z dodania do krajobrazu nowego elementu antropogenicznego jakim będą projektowane drogi Skumulowany wpływ istniejącej drogi DK 12 i DK 74, projektowanej drogi S12 i S74, linii kolejowych, autostrady A1 - środowisko życia i warunki migracji zwierząt Oddziaływania pośrednie Pośredni wpływ projektowanej trasy na poprawę klimatu akustycznego na terenach zabudowy występującej wzdłuż istniejącej drogi krajowej nr 12 i 74 Pośredni wpływ realizacji trasy S12 i S74 na poprawę jakości powietrza na terenach zabudowy występującej wzdłuż DK12 i Dk74 Pośredni wpływ barier dźwiękowych na krajobraz i drobną faunę Pośredni wpływ zieleni wprowadzonej w celu ograniczenie rozprzestrzeniania zanieczyszczeń powietrza na krajobraz Pośredni wpływ realizacji inwestycji na wzrost zanieczyszczenia przecinanych cieków wodnych Skumulowany wpływ istniejących obiektów liniowych i planowanych dróg wyrażać się będzie we fragmentacji kompleksu leśnego w rejonie m. Sulejów jest tam projektowany korytarz migracyjny GKPdC-4B. Najmniejsza ingerencja w kompleks leśny będzie występowała w przypadku realizacji drogi S12 wg wariantów W2, W5, W6 i W8. W wyniku budowy węzła Rokszyce na przecięciu drogi S12, w każdym z analizowanych wariantów, z autostradą A1 przejścia dla zwierząt wymagane decyzją Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi nr 2/2009 z dnia 30 stycznia 2009 roku o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie autostrady A1 na odcinku węzeł Stryków-I km (bez węzła) granica województw łódzkiego/śląskiego km ,51 w km (PZSzd 5) oraz w km (PZM 47) nie będą mogły spełniać swojej funkcji. W wyniku realizacji trasy S12 i S74 nastąpi przejęcie znacznej części potoku pojazdów z istniejącej DK-12 i Dk74, co wpłynie na poprawę stanu klimatu akustycznego w jej sąsiedztwie, m.in. w miejscowościach: Włodzimierzów, Sulejów, Mniszków, Kozenin, Prymusowa Wola, Opoczno, Mroczków Gościnny, Jaksonek, Wójcik, Kłopotów, Paradyż, Mazurkowy, Odrowąż, Żarnów, Dobra Wieś. W wyniku realizacji trasy S12 i S74 nastąpi przejęcie części potoku pojazdów z istniejącej DK-12 i Dk74, co spowoduje poprawę stanu powietrza w jej sąsiedztwie, m.in. w miejscowościach: Włodzimierzów, Sulejów, Mniszków, Kozenin, Prymusowa Wola, Opoczno, Mroczków Gościnny, Jaksonek, Wójcik, Kłopotów, Paradyż, Mazurkowy, Odrowąż, Żarnów, Dobra Wieś.. Oddziaływanie negatywne na krajobraz Oddziaływanie pozytywne zieleni ochronnej na krajobraz W miejscach, gdzie trasa S12 i S74 przebiegać będzie przez doliny rzeczne, zniszczeniu ulegnie flora nadrzeczna poprzez wycięcie drzew, krzewów oraz pozostałej roślinności występującej na brzegach rzek. Roślinność ta stabilizuje brzegi rzek pełniąc również rolę filtra biologicznego, dlatego jej zniszczenie może mieć wpływ na wzrost zanieczyszczenia. ARCADIS Sp. z o.o. 169

170 Rodzaj oddziaływania Pośredni wpływ realizacji i eksploatacji trasy S12 i S74 na rozwój na przecinanych terenach leśnych takich zjawisk jak: wiatrołomy, rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków roślin, wzmożenie ekspansji zwierząt gatunków zsynantropizowanych (np. ptaki krukowate, lis, kuna domowa), osłabienie populacji mchów i porostów Oddziaływania bezpośrednie Hałas Powietrze Wody powierzchniowe Wody podziemne Gleba Uwagi Na odcinkach kolizji z kompleksami leśnymi w wyniku odsłonięcia drzewostanu nastąpi wprowadzenie zanieczyszczeń powierza bezpośrednio w wysoki drzewostan, co prowadzić może do osłabienia gatunków mniej odpornych. Drzewa znajdujące się bezpośrednio w sąsiedztwie drogi są bardziej narażone na działanie wiatrów i niskich temperatur. Zwiększone przewietrzanie i wzrost natężenia oświetlania zmieniają mikroklimat i warunki siedliskowe, na co w pierwszej kolejności reagują mchy i porosty. Otwarte przestrzenie lasu staną się narażone na przemieszczanie się i zadomowienie gatunków roślin o właściwościach inwazyjnych, synantropijnych. Wg prognozy ruchu dla roku oddania trasy do eksploatacji zasięg ponadnormatywnego hałasu wyniesie średnio około m (bez uwzględnienia ekranów akustycznych). Natomiast dla prognozy ruchu na 2035 r. wynosił będzie średnio ok m (bez uwzględnienia ekranów akustycznych). Poza pasem drogowym (to jest terenem, na którym jest planowane przedsięwzięcie) nie przewiduje się występowania przekroczeń jakości powietrza zarówno w fazie budowy jak i w fazie eksploatacji. Budowa nowej drogi i uszczelnienie znacznej powierzchni terenu spowoduje wzrost spływu wód opadowych w porównaniu ze stanem obecnym, które zwłaszcza w pierwszej fazie deszczu mogą być zanieczyszczone. W kolizji z przebiegiem planowanych wariantów dróg S12 i S74 znajduje się pięć czynnych ujęć wód podziemnych. W przypadku drogi S12 są to: ujęcie Zakładów Materiałów Ogniotrwałych w Opocznie kolizja z wariantem W5 ujęcie osiedla mieszkaniowego Kopalni Mroczków kolizja z wariantem W5 ujęcie S-2 Kopalni Mroczków kolizja z wariantami W2, W6, W7 i W8 W przypadku drogi S74 są to dwa ujęcia prywatne (studnia S-1, studnia S-2) w Grębienicach w gminie Żarnów znajdujące się w kolizji z wariantem W4. W zestawieniu stopnia konfliktu ze środowiskiem wód podziemnych wyróżnia się wariant W2 drogi S12 ze względu na jego najdłuższy, wśród wszystkich pięcie wariantów, odcinek stanowiący konflikt silny (ponad 18 km tj. około 30% długości wariantu) i jednocześnie najkrótszy odcinek w konflikcie słabym. Najbardziej korzystny z punktu widzenia zagrożenia dla wód podziemnych jest wariant W7, w którym zdecydowanie najkrótszy odcinek (niespełna 4 km, tj. około 6% długości wariantu) tworzy konflikt silny, najdłuższy jest natomiast fragment w konflikcie niewielkim (ponad 26 km, tj. ponad 42% długości). Pozostałe warianty W5, W6 i W8 drogi S12 mają podobny do siebie udział w konfliktach poszczególnych stopni. Konflikty silne występują na odcinkach przebiegu planowanych wariantów w strefach wysokiego stopnia zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Jak wspomniano w rozdziale opisującym poziomy wodonośne, strefą taka jest przede wszystkim dolina Pilicy wypełniona holoceńskimi osadami rzecznymi, które mają pełny kontakt hydrauliczny z węglanowymi osadami górnej jury budującymi główny użytkowy poziom wodonośny. Każdy z wariantów przecina tę strefę na długości około 3-5 km. Ponadto każdy wariant przebiega tam przez strefę ochrony pośredniej ujęcia wód powierzchniowych ze zbiornika Sulejów obejmującą fragment doliny Pilicy powyżej zalewu. W przypadku drogi S74 wszystkie trzy warianty przebiegają przez obszary średniego, niskiego lub bardzo niskiego zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Brak jest obszarów o wysokim stopniu zagrożenia, Kumulacja w pasie gleb przyległych do projektowanej drogi zanieczyszczeń komunikacyjnych takich jak metale ciężkie, WWA, zasolenie (nie powinny wykraczać poza pas drogowy). 170 ARCADIS Sp. z o.o.

171 Rodzaj oddziaływania Uwagi Odpady Siedliska przyrodnicze Flora Fauna Krajobraz Rzeźba terenu Człowiek Interakcje oddziaływań Interakcja oddziaływań kadmu i jonów chlorkowych prowadząca do zwiększenia mobilność Cd w środowisku w postaci CdCl+. Kadm pochodzi ze ścieru opon, klocków hamulcowych i tarcz, a źródłem jonów chlorkowych jest sól służąca do zimowego utrzymania dróg. Powstające podczas budowy i eksploatacji rozpatrywanej drogi odpady, nie będą wywierały negatywnego wpływu na otoczenie, o ile będą usuwane i zagospodarowywane zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska. Planowana inwestycja spowoduje utratę siedlisk, ich fragmentaryzację oraz częściowe przekształcenie dotychczasowych warunków bytowych roślin i zwierząt. Analizowane warianty kolidują w zależności od wariantu kilkoma typami siedlisk. Usuniecie szaty roślinnej z planowanego pasa drogowego, okresowa zmiana warunków wodnych. Przecięcie szlaków migracji zwierząt. Zmniejszenie efektu bariery poprzez zaprojektowane przejścia dla zwierząt małych, średnich i dużych. Ponadto cała droga będzie ogrodzona siatką, tak aby zwierzęta nie miały możliwości wtargnięcia na jezdnię. Planowane drogi ekspresowe będą tworzyć nowy stały element krajobrazu, zwłaszcza w miejscach, gdzie trasa przebiegać będzie na nasypach. Istniejące drogi na przecięciu z projektowaną trasą wpłyną na zmianę krajobrazu z uwagi na budowę wiaduktów. Na zmiany w krajobrazie może wpłynie również budowa zbiorników retencyjnych, retencyjno infiltracyjnych i infiltracyjnych.. Brak wpływu na rzeźbę terenu. Mieszkańcy terenu sąsiedniego, odczuwać będą skutki ruchu pojazdów samochodowych. Podstawowe emisje do środowiska to: emisja hałasu, odprowadzane wody opadowe z jezdni i emisja zanieczyszczeń do powietrza. Uciążliwością dla mieszkańców będzie wydłużony dojazd do sąsiednich miejscowości położnych po drugiej stronie trasy. Środkiem minimalizujący jest właściwa gospodarka wodami opadowymi ANALIZA ODDZIAŁYWAŃ SKUMULOWANYCH Zakres przestrzenny oddziaływań pośrednich, skumulowanych i interakcji oddziaływań Zasięg oddziaływań skumulowanych pochodzących od dróg zależy od charakteru środowiska. Żadne z oddziaływań środowiskowych nie powinno być rozważane w odizolowaniu. Geograficznie zasięg oddziaływań skumulowanych można odnosić do wspólnych zasięgów poszczególnych oddziaływań. Przyjmuje się, że zasięg tych oddziaływań jest większy od oddziaływań bezpośrednich, a przy ich określaniu uwzględnia się naturalne granice terenu. Projektowana trasa S12 i S74 spowodują lokalnie kumulację oddziaływań na skutek przecięcia, jak i równoległego przebiegu z istniejącą infrastrukturą liniową do której należą: sieć dróg krajowych (autostrada A1, istniejące DK12 i DK74), wojewódzkich, linie elektroenergetyczne napowietrzne, sieć telekomunikacyjna, linie kolejowe LK01 relacji Warszawa Katowice, LK25 relacji Łódź Kaliska Dębica, CMK relacji Zawiercie Grodzisk. ARCADIS Sp. z o.o. 171

172 Obiekty, które mogą powodować kumulację oddziaływań na skutek przecięcia, równoległego przebiegu czy sąsiedztwa z planowaną trasą S12 i S74 przedstawia poniższa tabela. Tabela Obiekty, których działalność może potencjalnie przyczynić się do kumulacji oddziaływań Obiekty istniejące Rodzaj oddziaływania na środowisko Linia kolejowa KL 65, LK 66, LK 68 Istniejące drogi krzyżujące się i przebiegające w rejonie przedsięwzięcia Drogi planowane do przebudowy w związku z realizacją S12 i S74 Istniejąca zabudowa Obiekty zabytkowe Linie elektroenergetyczne napowietrzne Obiekty planowane Planowana droga S12 planowana droga S74 Hałas, bariera ekologiczna Hałas Zanieczyszczenie powietrza Bariera ekologiczna Hałas Zanieczyszczenie powietrza Konieczność ochrony przed hałasem - ekrany akustyczne Zmniejszenie zasięgu oddziaływania hałasu przy istniejącej drodze krajowej nr 12 i 74 Kolizja ze stanowiskami archeologicznymi Hałas związany z emisją pola elektromagnetycznego, Zakłócenia radioelektryczne Wzmocnienie efektu bariery dla zwierząt dziko żyjących Hałas Zanieczyszczenie powietrza Planowane drogi ekspresowe przyczynią się do zmiany krajobrazu (lokalnie), gdyż będzie tworzyć stały element tego krajobrazu (zwłaszcza w miejscach, gdzie trasa przebiegać będzie na nasypach i wiaduktach). Istniejące drogi oraz linie kolejowe w miejscach ich przecięcia z planowaną trasą wpłyną na zmianę krajobrazu z uwagi na budowę wiaduktów. Na zmiany w krajobrazie może wpłynąć również przesunięcie napowietrznych linii elektroenergetycznych. Pozytywny wpływ na krajobraz będzie miała natomiast planowana przebudowa napowietrznych linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych, polegająca na zastąpieniu linii słupowych napowietrznych liniami kablowymi ziemnymi oraz przebudowa linii napowietrznych poza miejsca kolizyjne. W fazie eksploatacji w/w inwestycji wzmocni się także efekt barierowy w wyniku przecięcia jak i równoległego przebiegu planowanej drogi z istniejącymi szlakami komunikacyjnymi. Droga ekspresowa S12 i S74 może ograniczyć łączność między populacjami, a także spowoduje zmiany jakościowe siedlisk gatunków. Efekt przecięcia stanowić będzie także niedogodności dla społeczności lokalnej. W celu zminimalizowania negatywnych skutków podwójnej bariery dla zwierząt zostaną zastosowane odpowiednie środki minimalizujące ODDZIAŁYWANIA SKUMULOWANE NA RÓŻNYCH ETAPACH PROJEKTU W przypadku przedmiotowej inwestycji nieistotna jest kumulacja z oddziaływań planowanej inwestycji z inwestycjami działającymi w przeszłości, ponieważ teren nie był użytkowany przemysłowo. Kumulacji oddziaływań w środowisku można spodziewać się natomiast po zrealizowaniu planowanych inwestycji, którymi są przede wszystkim osiedla mieszkaniowe oraz infrastruktura liniowa. Kumulacja oddziaływań w środowisku związana będzie przede wszystkim ze zmianami w krajobrazie i zakłóceniami niektórych funkcji ekologicznych środowiska. 172 ARCADIS Sp. z o.o.

173 Tabela Oddziaływania skumulowane na różnych etapach projektu Elementy środowiska narażone na potencjalne oddziaływanie inwestycji + pozytywne oddziaływanie? brak szczegółowych danych * nieznaczny niekorzystny efekt oddziaływania Oddziaływanie planowanej inwestycji Fazy budowy Fazy eksploata cji Środków minimalizujące negatywne oddziaływania Oddziaływania innych inwestycji Współczesne Przyszł e ** średni niekorzystny efekt oddziaływania *** bardzo niekorzystny efekt oddziaływania Kumulacja oddziaływań Krajobraz *** ** * * ** ** Funkcje ekologiczne środowiska ** ** + * ** *** Jakość wody * * + * * * Wykorzystanie terenu ** ** * * ** ** Dziedzictwo kulturowe * * * * * * ARCADIS Sp. z o.o. 173

174 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Tabela Wzajemne powiązania pomiędzy bezpośrednimi oddziaływaniami i skutkami wtórnymi oddziaływań Zasoby środowiska i oddziaływania bezpośrednie Powierzchnia ziemi, gleba - zniszczenie lub zanieczyszczenie gruntu, - zmiany: struktury gruntu, składu biologicznego i chemicznego, utrata gleb, - odkłady i ukopy gruntu Powietrze i klimat emisja spalin, zapylenie i emisja zanieczyszczeń, zmiany mikroklimatu Wody powierzchniowe i podziemne zanieczyszczenie wód, zmiana stosunków wodnych, przecięcie warstw wodonośnych Klimat akustyczny hałas, wibracje Las Wpływ na utrzymanie, gospodarkę i łowiectwo Krajobraz wpływ na obszary chronione wpływ na estetykę otoczenia wpływ na funkcje wypoczynkowe Flora i fauna zagrożenia dla bioróżnorodności i wielkości populacji wpływ na przestrzeń życiową gatunków i ekosystemów Wzajemne powiązania oddziaływań i oddziaływania pośrednie w odniesieniu do innych oddziaływań Na zanieczyszczenie gleby wpływają zanieczyszczenia powietrza (metale ciężkie) i powierzchni ziemi. Pokrycie powierzchni terenu i zmiany własności filtracyjnych gruntu wpływają na wody gruntowe oraz na mikroklimat. Wpływ na glebę i pokrycie powierzchni ziemi ma wilgotność i poziom wód gruntowych. Zmiany struktury gleby oraz jej składu chemicznego i biologicznego wpływają na florę i faunę, na zachowanie zasobów leśnych i gospodarkę leśną. Pokrycie powierzchni ziemi, przemieszczanie mas ziemnych, skarpy dużych wykopów i nasypów wpływają na krajobraz. Opady (mokre i suche depozyty) ze spalin samochodowych oraz pyły zanieczyszczają powierzchnię ziemi, gleby i wody powierzchniowe. Na mikroklimat wpływa zajęcie powierzchni ziemi i pokrycie. Zanieczyszczenia powietrza i zmiany topoklimatu wpływają na florę i faunę. Zmiany poziomu wód gruntowych (wykopy, nasypy) i gospodarka wilgotnościowa wpływa na glebę. Na wody gruntowe wpływają zmiany powierzchni ziemi, jej pokrycia i własności filtracyjnych gruntu. Zmiany poziomu wód gruntowych, zmiany zbiorników wodnych oraz nadbrzeży rzek, zmiany przebiegu cieków wodnych wpływają na florę i faunę (szczególnie zbiorników wodnych i nadbrzeży). Na wody powierzchniowe i podziemne ma wpływ wydobycie kopalin oraz gospodarka leśna. Poziom wód gruntowych i stosunki wodne wpływają na lasy i na zmiany w krajobrazie. Hałas wpływa na zdrowie i warunki życia ludzi oraz na świat zwierzęcy, ma wpływ na walory rekreacyjne otoczenia. Urządzenia ochrony przed hałasem wpływają na krajobraz i na walory estetyczne drogi. Hałas ma wpływ na zagospodarowanie przestrzenne (plany zagospodarowania przestrzennego) Na wegetację lasu i gospodarkę leśną wpływają wody, gleby i czystość powietrza. Na większe ryzyko powstawania pożarów w lesie wpływa rozcięcie i zwiększenie dostępności dla człowieka. Na łowiectwo, zbieranie jagód i grzybów w lasach ma wpływ stan flory i fauny. Stan lasu wpływa na topoklimat, na możliwości rekreacji, czyli na zdrowie. Stan i zmiany lasu wpływają na kształtowanie krajobrazu. Na krajobraz wpływają zmiany stosunków wodnych, zmiany lub likwidacja zbiorników wodnych, zmiany przebiegu cieków wód powierzchniowych. Zabudowa powierzchni ziemi, ograniczenie powierzchni upraw ma wpływ na powierzchnię ziemi w tym na gleby. Okresowe lub długotrwałe zniszczenia, uszkodzenia i rozcięcia przestrzeni życiowej wpływają na faunę i florę. Na krajobraz wpływają wykarczowania i zalesienia związane z drogą oraz ekrany akustyczne redukujące hałas. Na florę i faunę wpływają: stan czystości powietrza (mikroklimat), poziom wód gruntowych, zbiorniki wód powierzchniowych i podziemnych, zanieczyszczenia gleby i pokrycia powierzchni ziemi. Na florę i faunę mają wpływ rozcięcia wspólnot, zmiany powierzchni życiowej, zmiany krajobrazu. Stan flory i fauny ma wpływ na zdrowie człowieka poprzez rekreację, wypoczynek. Na świat zwierzęcy wpływają hałas i wibracje. 174 ARCADIS Sp. z o.o.

175 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) PODSUMOWANIE Miejsce, w którym można rozważać kumulację oddziaływań głównie ze względu na efekt przecięcia oraz barierowy to rejon pomiędzy m. Sulejów (węzeł Sulejów) do rejonu m. Mniszków. W rejonie tym są następujące obiekty liniowe: istniejące drogi krajowe DK 12 i DK 74 oraz planowana do realizacji droga S12 będą powodować kumulację efektu barierowego. Rejon ten objęty jest korytarzem migracyjnym GKPdC-4B. Kolejnym miejscem gdzie będzie występować efekt kumulacji są przecięcia z istniejącymi drogami krajowymi i wojewódzkimi gdzie zaplanowano realizację węzłów a także miejsce przecięcia z liniami kolejowymi. Planowane drogi ekspresowe przyczynią się do zmiany krajobrazu (lokalnie), gdyż będzie tworzyć stały element tego krajobrazu (zwłaszcza w miejscach, gdzie trasa przebiegać będzie na nasypach i wiaduktach). Istniejące drogi oraz linie kolejowe w miejscach ich przecięcia z planowaną trasą wpłyną na zmianę krajobrazu z uwagi na budowę wiaduktów. Na zmiany w krajobrazie może wpłynąć również przesunięcie napowietrznych linii elektroenergetycznych. Pozytywny wpływ na krajobraz będzie miała natomiast planowana przebudowa napowietrznych linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych, polegająca na zastąpieniu linii słupowych napowietrznych liniami kablowymi ziemnymi oraz przebudowa linii napowietrznych poza miejsca kolizyjne. 11. POWAŻNE AWARIE W wyniku kolizji drogowych czy wypadków może dojść do wycieku paliwa ze zbiornika samochodu do ziemi. W przypadku gdy w zdarzeniu uczestniczą pojazdy przewożące substancje niebezpieczne przewidywać można wydostanie się tych substancji do środowiska. O skali zagrożenia dla ludzi i środowiska, do którego może dojść w przypadku wystąpienia awarii w związku z ruchem drogowym będzie decydować: intensywność ruchu, struktura ruchu, udział pojazdów ciężkich, skala awarii i rodzaj i ilość uwolnionej substancji, miejsce zdarzenia (teren zabudowany, wolny od zabudowy), warunki środowiska (występowanie cieków, przepuszczalność gleby), czas podjęcia akcji ratowniczej przez specjalistyczne służby, wyposażenie służb w środki techniczne do prowadzenia akcji ratowniczej. Ocenę stopnia zapewnienia bezpieczeństwa można dokonać na podstawie analizy i oceny ryzyka. W analizie ryzyka dokonuje się ustalenia wskaźnika ryzyka natomiast w ocenie ryzyka porównuje się uzyskany wskaźnik z kryteriami akceptowalności ryzyka. ARCADIS Sp. z o.o. 175

176 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Dopiero takie porównanie daje podstawy do stwierdzenia o stopniu zapewnienia bezpieczeństwa lub o efektywności zastosowanego systemu bezpieczeństwa i ochrony. Podkreśla to znaczenie właściwego wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka. Zastosowana w raporcie metoda oceny ryzyka sprowadza się do wyznaczenia prawdopodobieństwa wystąpienia poważnej katastrofy transportowej. Prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku transportowego o poważnych skutkach jest: w przypadku ludności, sumą prawdopodobieństw scenariuszy o poważnych skutkach, związanych z pożarem, wybuchem i uwolnieniem substancji toksycznych; w przypadku wód powierzchniowych i podziemnych, sumą prawdopodobieństw obliczonych dla scenariuszy o poważnych skutkach, związanych z uwolnieniem związków węglowodorowych i innych ciekłych związków chemicznych mogących znacznie zmienić jakość tych wód. Oddzielnie oblicza się prawdopodobieństwo wystąpienia poważnych awarii ze skutkami dla ludności i dla środowiska wody powierzchniowe i wody podziemne. Wykonane w raporcie obliczenia wykazały, że zagrożenia dla planowanej trasy S12 i S74, kształtują się następująco: zagrożenie ludności kształtuje się zarówno w roku 2025, jak i w roku 2035 na całym odcinku w obszarze III, tj. akceptacji ryzyka (III). Na kwalifikację poszczególnych odcinków analizowanych dróg do obszaru III ma wpływ przede wszystkim długość odcinków obliczeniowych oraz mała gęstość zaludnienia na analizowanym obszarze. zagrożenie dla wód powierzchniowych analizowano dla rzek: Pilicy, Luciąży, Radońki, Słomianki, Drzewiczki, Zatoki, Popławki, Opocznianki, Dopływu z Zalesic, Dopływu z Longinówki, Dopływu z Łęczna, Dopływu z Kolonii Kunice, Dopływu z Januszewic, Dopływu spod Mikułowic, Dopływu z Psar, Dopływu z Grężowic, Dopływu z Mikułowic, Dopływu spod Paradyża, Dopływu z Budkowa, Dopływu spod Grębenic, Dopływu z Bronowa. Zagrożenie dla tych wód kwalifikuje się zarówno w roku 2025, jak i w roku 2035 do obszaru III, czyli akceptacji ryzyka. Dla ochrony wód powierzchniowych przed skutkami poważnych awarii zaproponowano zastosowanie osadników (piaskowników) oraz zbiorników retencyjnych. Ponadto na wylotach do odbiorników zaplanowano zamknięcia odpływu (zasuwy), które stanowić będą zabezpieczenie przed zrzutem substancji niebezpiecznych. zagrożenie wód podziemnych analizowano na obszarze, gdzie planowana trasa przechodzi przez obszary o silnym i słabym konflikcie ze środowiskiem wód podziemnych oraz przez teren ochrony pośredniej ujęć wód. Zagrożenie dla tych wód na prawie całym analizowanym odcinku kształtuje się w obszarze III (akceptacja ryzyka). Jedynie w wariancie W1 drogi S74 od km do km w roku 2025 i 2035 zagrożenie wód podziemnych kwalifikuje się do obszaru I, czyli do nieakceptowanego poziomu ryzyka. Na wynik kwalifikacji do obszaru I ma wpływ przede wszystkim długość odcinka obliczeniowego (0,13 km) oraz warunki hydrogeologiczne występujące na tym obszarze. Dla zabezpieczenia środowiska 176 ARCADIS Sp. z o.o.

177 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) gruntowo-wodnego, na terenach wymagających ochrony zasobów wód podziemnych, a do tego zalicza się w/w odcinek trasy, przewiduje wykonanie szczelnego systemu odprowadzania wód opadowych (kanalizacja deszczowa, uszczelnione rowy) SPOSÓB POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA POWAŻNEJ AWARII W całym cyklu organizacji budowy, należy zwrócić uwagę na właściwy transport materiałów i odpowiednie ich magazynowanie. W przypadkach wystąpienia poważnych awarii na terenie budowy, jak wybuch, pożar, należy postępować ściśle zgodnie z odpowiednimi zarządzeniami i instrukcjami. Zakres działania w wypadku wystąpienia awarii jest uzależniony od skali zagrożenia. Działania te w wypadku awarii z udziałem substancji niebezpiecznych powinny obejmować: powiadomienie Państwowej Straży Pożarnej, której przedstawiciel dokona oceny stopnia zagrożenia, powiadomienie innych odpowiednich służb: Policji, Obrony Cywilnej, służby medycznej (Pogotowie Ratunkowe, szpitale), grup ratownictwa chemicznego i awaryjnego, władz wojewódzkich lub powiatowych oraz służb kontroli sanitarnej i kontroli środowiska (WIOŚ, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologiczna). Uruchomienie telefonów alarmowych oraz środków łączności, w zależności od miejsca wystąpienia awarii. W przypadku wystąpienia awarii urządzeń oczyszczających ścieki sanitarne i wody opadowe, należy niezwłocznie ją usunąć. W wypadku awarii separatora należy zgromadzone zanieczyszczenia i wodę wywieść cysterną w miejsce wskazane przez służby sanitarne. Naprawy zlecić serwisowi producenta. W razie konieczności zakorkować dopływ i odpływ z separatora, a wody opadowe puścić obejściem. Po każdej awarii lub usterce urządzenia wodne lub urządzenia służące do oczyszczania ścieków lub wód opadowych należy doprowadzić do stanu działania założonego w projekcie technicznym. 12. ANALIZA MOŻLIWYCH KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH Celem konsultacji jest włączenie ogółu społeczeństwa w proces projektowo decyzyjny poprzez informowanie oraz zbieranie uwag i wniosków dotyczących wypracowywanych rozwiązań na poszczególnych etapach realizacji przedsięwzięcia. Do konsultowania projektu w charakterze stron zaproszone są: organy administracji publicznej (głównie na szczeblu lokalnym); mieszkańcy obszaru oraz jego użytkownicy w rejonie planowanego przedsięwzięcia; organizacje ekologiczne i pozarządowe. W trakcie sporządzania koncepcji przebiegu wariantów drogi S12 i S74 oraz sporządzania oceny oddziaływania na środowisko zostały przeprowadzone konsultacje społeczne z mieszkańcami gmin oraz z organami samorządowymi na terenie których planowana jest ARCADIS Sp. z o.o. 177

178 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) realizacja dróg. Ponieważ większość gmin położonych wzdłuż planowanych dróg nie posiada obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obejmujących teren lokalizacji omawianej drogi w związku z tym mieszkańcy nie byli zapoznani z zamierzeniami inwestycyjnymi organów administracji publicznej. Był to istotny problem, gdyż budowa głównych dróg przez samorządy zwłaszcza szczebla wojewódzkiego traktowana jest jako czynnik rozwoju ich regionów, natomiast przez ludzi zamieszkujących rejony przyległe do projektowanego przedsięwzięcia (szczególnie w rejonie nowego przebiegu drogi) jako czynnik utrudniający życie: hałas, przecięcie szlaków komunikacji lokalnej itp. W celu poinformowania mieszkańców o przebiegu planowanych przedsięwzięć, na etapie wykonywania Studium Korytarzowego i Analizy Środowiskowej (etap I Studium Techniczno Ekonomiczno Środowiskowego), w gminach organizowane były spotkania informacyjne, na których zaprezentowano analizowane warianty dróg S12 (11 wariantów) i S74 (5 wariantów). Już na nich, mieszkańcy budynków przewidzianych do wyburzeń i osoby zamieszkujące budynki w pasie m od osi drogi wyrazili swoje niezadowolenie. Podnoszono kwestie dotyczące hałasu, utrudnionego i wydłużonego dojazdu do pól, które znajdą się po drugiej stronie drogi, do instytucji (urzędów, szkół), cmentarzy. W celu poinformowania mieszkańców o przebiegu planowanych dróg S12 i S74 we wszystkich rozpatrywanych wariantach oraz umożliwienia mieszkańcom wniesienia własnych wniosków i uwag, przeprowadzono akcję informacyjną, która miała na celu. przedstawienie oraz poinformowanie wszystkich zainteresowanych o planowanym przedsięwzięciu i proponowanych wariantach korytarzy drogi i ich powiązań z siecią dróg publicznych, stworzenie mieszkańcom terenów sąsiadujących z inwestycją możliwości zgłoszenia ewentualnych wniosków, uwag i zastrzeżeń lub wskazania rozwiązań preferowanych, zebranie wniosków, uwag i zastrzeżeń dotyczących wariantów przebiegu trasy na terenie poszczególnych gmin. Spotkania informacyjne odbyły się w poszczególnych gminach, przez które przebiegać będą planowane drogi. W terminie do 14 dni od daty spotkania, mieszkańcy mogli wnosić pisemne uwagi, wnioski i zastrzeżenia dotyczące przebiegu wariantów trasy drogi. Uwagi można było wnieść droga pocztową, faksem lub mailem. Zostały one przeanalizowane i w przypadkach uzasadnionych tj. możliwych do zastosowania ze względów technicznych, prawnych i finansowych uwzględnione w opracowanej dokumentacji. Po konsultacjach społecznych każda gmina otrzymała raport z konsultacji zawierający między innymi sposób uwzględnienia zgłoszonych wniosków, uwag i zastrzeżeń. Raporty zostały podane do publicznej wiadomości. W tabelach poniżej przedstawiono preferencje mieszkańców poszczególnych gmin dla wariantowych korytarzy drogi S12 i S74 na etapie Studium Korytarzowego i I etapu STEŚ. 178 ARCADIS Sp. z o.o.

179 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Tabela 12.1 Preferencje mieszkańców poszczególnych gmin dla wariantowych korytarzy drogi S12 na całym odcinku. Tabela 12.2 Preferencje mieszkańców poszczególnych gmin dla wariantowych korytarzy drogi S74 na całym odcinku. poparcie mieszkańców dla danego wariantu sprzeciw mieszkańców dla danego wariantu nowy przebieg wariantu nie pokazywany podczas konsultacji, powstały po uwzględnieniu możliwych do spełnienia wniosków jakie wpłynęły podczas konsultacji wariant nie zlokalizowany na terenie gminy Po szczegółowej analizie przesłanych wniosków, protesty bądź poparcie dla poszczególnych wariantów drogi S12 i S74 uwzględniono w analizie wielokryterialnej w kryterium akceptacja społeczna sporządzanej na I etapie Studium Techniczno Ekonomiczno Środowiskowego (STEŚ). Przesłane z kolei propozycje korekt przebiegów korytarzy drogi ekspresowej spełniające przepisy warunków technicznych oraz nie ingerujące w zabudowę mieszkalną zostały do opracowania wprowadzone. Do dalszych szczegółowych opracowań w II etapie STEŚ autorzy Studium Korytarzowego (I etap STEŚ) wskazali jako preferowane: dla drogi ekspresowej S12 warianty - W8, W6 i W7, dla drogi S74 warianty W4 i W5. ARCADIS Sp. z o.o. 179

180 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Pismem z dnia r. znak: GDDKIA DPI-WO-mmb /11 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad zarekomendowała do dalszych analiz: dla drogi S12 warianty W2, W5, W6, W7 i W8 dla drogi S74 warianty W1, W4 i W5. W poniższej tabeli zestawiono rekomendacje wariantów drogi S12 i S 74 przez poszczególnych opiniujących. Tabela 12.3 Zestawienie rekomendacji poszczególnych jednostek opiniujących Jednostka S12 S74 Opiniująca W2 W5 W6 W7 W8 W1 W4 W5 Miasto Piotrków Trybunalski poza obszarem miasta Urząd gminy Paradyż poza obszarem gminy Urząd gminy Żarnów poza obszarem gminy Urząd Gminy Rozprza poza obszarem gminy Miasto Opoczno poza obszarem gminy Miasto Sulejów poza obszarem gminy Urząd Gminy Aleksandrów poza obszarem gminy Urząd Gminy Sławno Urząd Gminy Mniszków Urząd Gminy Wola Krzysztoporska Zarząd powiatu Opoczno Zarząd Województwa Łódzkiego Zarząd Dróg Wojewódzkich w Łodzi Zarząd Powiatu Piotrowskiego brak wniosków taki sam przebieg wszystkich wariantów na terenie gminy poza obszarem gminy poza obszarem gminy + +/ poza obszarem powiatu W związku z prowadzonym udziałem społeczeństwa w postępowaniu administracyjnym dotyczącym wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla analizowanego przedsięwzięcia, której elementem była możliwość składania uwag i wniosków oraz przeprowadzoną otwartą dla społeczeństwa rozprawą administracyjną w dniu 11 września 2014 roku podczas której również złożone zostały uwagi i wnioski. 13. WPŁYW NA ZDROWIE LUDZI FAZA BUDOWY Faza budowy jest związana z wystąpieniem emisji i oddziaływań charakterystycznych dla prowadzenia budowy, tj. transportu, robót ziemnych i robót budowlanych przy obiektach drogi. Oddziaływanie fazy budowy na zdrowie ludzi analizuje się z punktu widzenia mieszkańców 180 ARCADIS Sp. z o.o.

181 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) terenów sąsiadujących z placem budowy i nie dotyczy ta analiza pracowników zatrudnianych przy wykonywaniu robót budowlanych lub osób postronnych, które jako nieupoważnione mogą znaleźć się na placu budowy. Oddziaływanie fazy budowy wynikać będzie ze skutków zastosowania maszyn i urządzeń koniecznych do sprawnego i zgodnego z harmonogramem postępu robót budowlanych (głównie hałas, pylenie) oraz utrudnień związanych z koniecznymi zmianami organizacji ruchu w rejonie czynnego placu budowy (objazdy, ograniczenia ruchu etc). Zakłada się, że niekorzystne oddziaływanie prac budowlanych (hałas, emisja do powietrza) na zdrowie ludzi będzie stosunkowo krótkie w fazie budowy - front robót będzie prowadzony odcinkami FAZA EKSPLOATACJI Wpływ na zdrowie ludzi w fazie eksploatacji drogi można rozpatrywać w kliku aspektach: bezpośredniego oddziaływania na mieszkańców terenów sąsiadujących z drogą, pośredniego oddziaływania poprzez pola migracji: gleba woda, rośliny. Poniżej przedstawia się informacje na temat oddziaływań negatywnych drogi na zdrowie ludzi. HAŁAS Zagrożenie hałasem dotyczy przede wszystkim mieszkańców terenów przylegających bezpośrednio do drogi. Głównym źródłem hałasu dla nich będzie hałas generowany ruchem pojazdów. W celu minimalizacji niekorzystnego oddziaływania trasy zaprojektowano ekrany akustyczne, których łączna długość na omawianym odcinku drogi waha się, w zależności od wariantu od 750m do 1920m (w ciągu drogi S74 brak ekranów akustycznych). Zastosowane zabezpieczenia skutecznie zmniejszą poziom hałasu, chociaż nie wyeliminują go na niektórych terenach w stopniu wystarczającym. Potwierdzają to wykonane obliczenia zasięgu uciążliwości akustycznej. Przeprowadzone obliczenia wartości prognozowanego poziomu dźwięku kwalifikują analizowany obiekt jako dość uciążliwy. DRGANIA Rozprzestrzenianie się drgań zależne jest od własności materiałów, z jakich zbudowane są konstrukcje, własności gruntu, odległości obiektu od źródła drgań oraz tego, czy ośrodek, w którym się one rozprzestrzeniają, jest jednorodny. Istotny wpływ na poziom drgań mają zmiany warunków atmosferycznych, które powodują zmiany własności fizycznych i mechanicznych konstrukcji. Z uwagi na to, że projektowana droga posiadać będzie nową równą nawierzchnię oraz warstwy podbudowy charakteryzujące się różnymi własnościami fizykomechanicznymi (gęstość, struktura), możliwość przemieszczania się drgań w nasypach będzie niewielka. W przypadku estakad oraz mostów głębokie posadowienie obiektów powodować będzie przenoszenie niewielkich drgań w głąb gruntu. ARCADIS Sp. z o.o. 181

182 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Można zatem z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że analizowane drogi będą w niewielkim stopniu oddziaływać na budynki zlokalizowane w sąsiedztwie pasa drogowego oraz na ludzi w nich przebywających. POWIETRZE Przyjęto, ze negatywny wpływ na zdrowie ludzi ze względu na stan zanieczyszczenia powietrza może wystąpić w przypadku ponadnormatywnego stężenia zanieczyszczeń w powietrzu. Przeprowadzone obliczenia rozkładu stężeń zanieczyszczeń w wyniku emisji substancji do powietrza wykazały, że nie będzie występować ponadnormatywne oddziaływanie w zakresie emisji do powietrza poza pasem drogowym, w związku z tym budowa drogi nie spowoduje negatywnych skutków dla zdrowia ludzi w aspekcie emisji substancji do powietrza atmosferycznego. WODY POWIERZCHNIOWE Prognozowane w niniejszym opracowaniu wielkości stężeń zanieczyszczeń (w szczególności stężenie zawiesiny ogólnej oraz węglowodorów ropopochodnych), a także dotychczasowe badania stężeń tych substancji w spływach z dróg wskazują, że wszystkie dopuszczalne wartości koncentracji zanieczyszczeń będą dotrzymane po zastosowaniu urządzeń ochrony środowiska. Gospodarka ściekowa (odwodnienie drogi) nie będzie wywierać szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi. WODY PODZIEMNE Potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi może zaistnieć jedynie w przypadku przedostania się do środowiska gruntowo-wodnego znaczących ilości substancji szkodliwych, co byłoby możliwe w przypadku poważnej awarii. Jednak ja wynika to z analizy ryzyka wystąpienia takiej awarii zagrożenie ludności kształtuje się zarówno w roku 2025, jak i w roku 2035 w obszarze akceptacji ryzyka. ODPADY Gospodarka odpadami nie będzie wywierała wpływu na zdrowie ludzi. Faza eksploatacji nie wiąże się z powstawaniem znacznych ilości odpadów. Winny być one zagospodarowywane w sposób zgodny z wymaganiami prawa, w tym w szczególności odpady niebezpieczne (zużyte źródła światła zawierające rtęć). Nie zachodzi konieczność planowania i podejmowania środków technicznych minimalizujących oddziaływanie gospodarki odpadami na stan środowiska i zdrowia ludzi poza realizacją obowiązujących przepisów (przekazywanie uprawnionym podmiotom). 182 ARCADIS Sp. z o.o.

183 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) 14. MOŻLIWE ODDZIAŁYWANIE TRANSGRANICZNE Planowane drogi ekspresowe nie zbliżają się do granicy naszego państwa na tyle, żeby mówić o możliwościach potencjalnego oddziaływania wykraczającego poza zasięg terytorium Polski. Odległość analizowanej trasy od granicy z Ukrainą wynosi ok. 270 km (w linii prostej), odległość od pozostałych granic przekracza kilkaset kilometrów. W związku z tym, nie przewiduje się transgranicznego oddziaływania w zakresie emisji hałasu, emisji zanieczyszczeń do powietrza, odprowadzania wód opadowych i roztopowych do odbiorników oraz oddziaływania na wody podziemne. Realnie, projektowana droga S12 mogłaby mieć zasięg transgraniczny jedynie w przypadku odziaływania na korytarze migracyjne zwierząt, w związku z tym, że przecina główny korytarz południowo centralny (GKPdC). Przebieg korytarza zorientowany jest w kierunku północ południe, natomiast nowa droga będzie miała przebieg wschód-zachód. W związku z powyższym nie ma możliwości uniknięcia kolizji pomiędzy wyznaczonym korytarzem migracyjnym, a analizowanymi wariantami drogi S12. Istniejące drogi nr 12 i 74 nie posiadają żadnych zabezpieczeń (urządzeń ochrony środowiska), które umożliwiałyby swobodną migrację zwierząt. W związku z tym budowa nowej drogi z zaproponowanymi przejściami zapewni swobodną migrację zwierząt i nie spowoduje przerwania korytarza migracyjnego. 15. OBSZAR OGRANICZONEGO UŻYTKOWANIA Aktualnie nie ma wymogu określania w raporcie o oddziaływaniu na środowisko, czy konieczne jest ustanawianie obszaru ograniczonego użytkowania dla drogi krajowej. Obowiązujące przepisy dopuszczają jednak możliwość ustalenia takiego obszaru. W przypadku obiektów nowych w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wskazuje się potrzebę sporządzenia analizy porealizacyjnej, która wraz z raportem jest podstawą postępowania w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania. W decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej nakłada się obowiązek sporządzenia analizy porealizacyjnej po upływie 1 roku od dnia oddania obiektu do użytkowania i jej przedstawienia w terminie 18 miesięcy od dnia oddania obiektu do użytkowania. Istotnym oddziaływaniem planowanej drogi, które może być przyczyną złożenia wniosku w sprawie potrzeby ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania jest jej oddziaływanie na klimat akustyczny. Na obecnym etapie projektowania nie proponuje się powoływania obszaru ograniczonego użytkowania, a wnioskuje się o zawarcie zapisu w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach o obowiązku sporządzenia analizy porealizacyjnej. Po jej wykonaniu może zaistnieć konieczność utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla planowanej drogi. ARCADIS Sp. z o.o. 183

184 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) 16. PORÓWNANIE ANALIZOWANYCH WARIANTÓW Do porównania analizowanych wariantów drogi S12 i S74 wykorzystano metodę hierarchicznej analizy problemu AHP (ang. Analytic Hierarchy Process), opracowana została przez Saaty'ego. Metoda ta służy do wspomagania wyboru wariantów decyzyjnych oraz oceny diagnostycznej lub porównawczej rozważanych wariantów projektowych. W metodzie AHP podejście do problemu jest wielokryterialne, oparte na kompensacyjnej strategii modelowania preferencji i przy założeniu porównywalności wariantów. Analiza problemu decyzyjnego metodą AHP odbywa się w dwu fazach: opracowanie hierarchicznej reprezentacji problemu. Na najwyższym poziomie hierarchii znajduje się cel nadrzędny, a na poziomie najniższym rozważane warianty decyzyjne. Poziomy pośrednie zajmują rozważane czynniki składowe problemu, jak kryteria decyzyjne lub inne czynniki, wpływające na stopień realizacji celu nadrzędnego i wybór najlepszego wariantu (jako kryteria wyboru). Liczba poziomów pośrednich zależy od złożoności problemu i przyjętego przez oceniającego modelu problemu decyzyjnego. wygenerowanie ocen z wzajemnego porównania kryteriów wyboru (preferencji globalnych) oraz rozważanych wariantów (preferencji lokalnych). Wymaga to dokonania przez oceniającego serii porównań parami elementów znajdujących się na każdym z poziomów modelu hierarchicznego, związanych z elementem znajdującym się na poziomie wyższym. Istotność każdego kryterium i czynnika w modelu hierarchicznym wyznacza się przez przekształcenie ocen pozyskanych od decydenta z porównań parami. Metodę AHP realizuje się w czterech następujących krokach: 1. budowa modelu hierarchicznego. Dekompozycja problemu decyzyjnego i budowa hierarchii czynników (kryteriów) wpływających na rozwiązanie problemu. 2. ocena przez porównania parami. Zebranie ocen porównania parami kryteriów oraz wariantów decyzyjnych, przez zastosowanie względnej skali dominacji przyjętej w metodzie AHP. 3. wyznaczenie preferencji globalnych i lokalnych. Określenie wzajemnych priorytetów (istotności) w odniesieniu do kryteriów i wariantów decyzyjnych przez obliczenia za pomocą np. arkusza kalkulacyjnego (Excel). 4. klasyfikacja wariantów decyzyjnych. Wyznaczenie uporządkowania wariantów decyzyjnych z uwzględnieniem na ich udział w realizacji celu nadrzędnego. Faza oceny polega na porównaniu par elementów (kryteriów, wariantów) na tym samym poziomie, z punktu widzenia elementów określonych na poziomie wyższym. Elementy porównuje się bezpośrednio za pomocą ich wartości lub skali wprowadzonej przez Saaty ego, w której werbalnym sądom odpowiadają wartości liczbowe: równoważność wariantów / kryteriów 1; umiarkowane przewyższenie 3; silna przewaga 5 ; bardzo silna przewaga 7; 184 ARCADIS Sp. z o.o.

185 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) krytyczna przewaga 9; wartości pośrednie 2, 4, 6, 8. Analizę porównawczą wykonano dla wariantów lokalizacyjnych drogi S12 (W2, W5, W6, W7 i W8) oraz dla wariantów przebiegu drogi S74 (W1, W4 i W5). Oceny wariantów lokalizacyjnych drogi S12 dokonywano odcinkami tam, gdzie poszczególne warianty mają różny przebieg: odcinek I - na początkowym odcinku drogi S12 (od km do ok. km rejon wiaduktu nad przejazdem gospodarczym) mamy 5 wariantów lokalizacyjnych W2, W5, W6, W7 i W8 przy czym warianty W7 i W8 praktyczne na tym odcinku przebiegają w tym samym korytarzu za wyjątkiem końcowego odcinka nad rzeką Pilicą, gdzie wariant W8 odchyla się od przebiegu wariantu W7 w kierunku północnym dalej wchodząc w korytarz wariantów W2, W5 i W6. Odcinek II - na następnym odcinku od ok. km (wiadukt nad przejazdem gospodarczym) do ok. km (rejon wiaduktu nad linią kolejową) do porównania jest także 5 wariantów lokalizacyjnych przy czym przebieg wariantów W2, W5, W6 i W8 praktycznie odbywa się w tym samym korytarzu z niewielkim odstępstwem wariantu W6 w rejonie m. Sławno, gdzie wariant ten oddala się od złóż kruszywa. Wariant W7 przebiega w korytarzu odsuniętym na południe od przebiegu wariantów W2, W5, W6 i W8. Za wiaduktem nad linią kolejową wszystkie analizowane warianty wchodzą w jeden korytarz przebiegu. Odcinek III - rejon od wiaduktu nad linią kolejową do końca opracowania. Na tym odcinku warianty W2, W6, W7 i W8 mają wspólny korytarz przebiegu. Jedynie wariant W5 zbliża odchyla się w kierunku południowym. Poniżej przedstawiono schemat podziału drogi S12 na odcinki poddane porównaniu. ARCADIS Sp. z o.o. 185

186 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Rys Przebieg wariantów na odcinku I 186 ARCADIS Sp. z o.o.

187 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Rys Przebieg wariantów na odcinku II ARCADIS Sp. z o.o. 187

188 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Rys Przebieg wariantów na odcinku III 188 ARCADIS Sp. z o.o.

189 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Przy ocenie i porównaniu wariantów zastosowano kryteria oceny środowiskowe oraz społeczne. Kryteria środowiskowe reprezentowane były przez liczbę niszczonych stanowisk roślin chronionych, stanowisk ptaków, długość przecięcia obszarów leśnych, kolizyjność z korytarzem migracyjnym oraz obszarem Natura 2000 Dolina Środkowej Pilicy. Kryteria społeczne, reprezentowane były przez szacunkową liczbę budynków, które znajdą się w zasięgu ponadnormatywnego hałasu od drogi, liczbę budynków mieszkalnych kolidujących z planowanym pasem drogowym. Przy ocenie wariantów uwzględniono także opinię organów samorządowych i państwowych. Tabela 16.1 Preferowane przebiegi drogi S12 i S74 przez organy samorządowe i państwowe Jednostka Opiniująca Miasto Piotrków Trybunalski S12 S74 W2 W5 W6 W7 W8 W1 W4 W poza obszarem miasta Urząd gminy Paradyż poza obszarem gminy Urząd gminy Żarnów poza obszarem gminy Urząd Gminy Rozprza poza obszarem gminy Miasto Opoczno poza obszarem gminy Miasto Sulejów poza obszarem gminy Urząd Gminy Aleksandrów poza obszarem gminy Urząd Gminy Sławno Urząd Gminy Mniszków Urząd Gminy Wola Krzysztoporska Zarząd powiatu Opoczno Zarząd Województwa Łódzkiego Zarząd Dróg Wojewódzkich w Łodzi Zarząd Powiatu Piotrowskiego + - wariant preferowany - - opinia negatywna brak wniosków taki sam przebieg wszystkich wariantów na terenie gminy poza obszarem gminy poza obszarem gminy + +/ poza obszarem powiatu ARCADIS Sp. z o.o. 189

190 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) Poniżej przedstawiono kryteria przyjęte do porównania dla wariantów lokalizacyjnych drogi S12. 1) liczba budynków mieszkalnych do wyburzenia 2) liczba budynków mieszkalnych w zasięgu hałasu (56 db - pora nocna) dla prognozy ruchu w 2035 r. 3) opinia organów 4) opinia społeczeństwa 5) powierzchnia zajęcia siedlisk przyrodniczych chronionych w pasie drogowym. 6) liczba niszczonych stanowisk roślin objętych ochroną 7) liczba miejsc kolizji z miejscami występowania ptaków. 8) długość kolizji z terenami leśnymi. 9) liczba miejsc bytowania płazów w pasie 250 m od granicy jezdni. 10) długość kolizji z terenami o silnym konflikcie z wodami podziemnymi 11) długość kolizji z glebami chronionymi Dodatkowym kryterium w ocenie na odcinku I była długość kolizji z obszarem Natura Dolina Środkowej Pilicy i powierzchnia siedlisk chronionych zniszczonych w obszarze Natura 2000, a na odcinku II Długość kolizji z korytarzem migracyjnym na terenie leśnym. Poniżej przedstawiono kryteria przyjęte do porównania dla wariantów lokalizacyjnych drogi S74: 1) Liczba budynków mieszkalnych do wyburzenia 2) Liczba budynków mieszkalnych w zasięgu hałasu (56 db - pora nocna) dla prognozy ruchu w 2035 r. 3) Opinia organów i społeczeństwa 4) Powierzchnia zajęcia siedlisk przyrodniczych chronionych w pasie drogowym. 5) Liczba niszczonych stanowisk roślin objętych ochroną 6) Liczba miejsc kolizji z miejscami występowania ptaków. 7) Długość kolizji z terenami leśnymi. 8) Liczba miejsc bytowania płazów w pasie 250 m od granicy jezdni OCENA WARIANTÓW Wartości parametrów dla określonych kryteriów oraz preferencje dla danego kryterium w poszczególnych ocenianych odcinkach wariantów lokalizacyjnych drogi S12 i S74 przedstawiono w rozdziale 16 raportu Ocena wariantów lokalizacyjnych drogi S12 i S74 Z przeprowadzonej analizy wynika że: na odcinku I drogi S12 (od km do I przejazdu gospodarczego za rz. Pilicą), najwyższą ocenę uzyskał wariant W6. Wariant W8 otrzymał niższą ocenę o ok. 0,0047 pkt a wariant W5 niższą ocenę o ok. 0,0066 pkt. na odcinku II drogi S12, najwyższą ocenę uzyskał wariant W6. Wariant W7 uzyskał niższą ocenę niż wariant W6 głównie z powodu przecięcia korytarza migracyjnego w terenie leśnym. 190 ARCADIS Sp. z o.o.

191 Dla przebiegu drogi ekspresowej S12 na odcinku Piotrków Trybunalski (A1) Opoczno (gr. woj. łódzkiego i mazowieckiego) na odcinku III drogi S12, najwyższą ocenę uzyskały warianty W2, W6, W7, W8 (przebieg w tym samym korytarzu). Ich ocena była wyższa od oceny wariantu W5. Niewielkie różnice w ocenie tych wariantów wynikają z różnic w rozwiązaniach niektórych kolizji z drogami poprzecznymi, co wpływa bezpośrednio na zajętość terenu i tym samym na zajętość siedlisk przyrodniczych oraz budynków do wyburzenia i w zasięgu hałasu. Spośród wariantów przebiegających w tym samym korytarzu najwyższą ocenę uzyskał wariant W6 a wynika to z minimalnie mniejszej powierzchni zajęcia siedlisk przyrodniczych. Najwyższą ocenę na trasie drogi S74 uzyskał wariant W4. Kolejnym wariantem w ocenie jest wariant W5. Najniższą ocenę otrzymał wariant W1. Taka kolejność wynika z liczby budynków do wyburzenia, powierzchni zajmowanych siedlisk oraz opinii społeczeństwa. Na poniższych rysunkach przedstawiono graficzny obraz wyniku rozważań. ARCADIS Sp. z o.o. 191

192 oraz S74 na odcinku Sulejów (S12) gr. woj. łódzkiego i świętokrzyskiego Rys Wynik oceny dla wariantów: W2, W5, W6, W7, W8, drogi S ARCADIS Sp. z o.o.

193 Rys Wynik oceny dla wariantów: W2, W5, W6, W7, W8 drogi S12 ARCADIS Sp. z o.o. 193