Choroba Alzheimera: obecny stan wiedzy, perspektywy terapeutyczne
|
|
- Magda Maja Matusiak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 REKOMENDOWANY KAZUISTYKA ARTYKUŁ TEMATYCZNY ISSN OFICJALNE PORTALE INTERNETOWE PTN Choroba Alzheimera: obecny stan wiedzy, perspektywy terapeutyczne Jerzy Leszek Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu STRESZCZENIE Choroba Alzheimera, najczęstsza przyczyna otępienia w starszym wieku, cechuje się wybiórczym uszkodzeniem funkcji i śmiercią neuronów cholinergicznych w przegrodzie i różnych regionach kory mózgu. Towarzyszą jej zmiany patologiczne zwyrodnienie włókienkowe wewnątrz- i zewnątrzneuronalne oraz nici neuropilowe. Molekularne podstawy neurodegeneracji obejmują apoptozę, szok oksydacyjny z uwalnianiem wolnych rodników, procesy zapalne, aktywację immunologiczną i inne. W artykule przedstawiono również wybrane metody diagnostyczne, współcześnie stosowane leki oraz istotne kwestie dotyczące badań podstawowych, które mogą stwarzać przesłanki do przełomu terapeutycznego w najbliższych latach. Polski Przegląd Neurologiczny 2012; 8 (3): Słowa kluczowe: choroba Alzheimera, diagnostyka, farmakoterapia Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Jerzy Leszek Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich ul. Wybrzeże Pasteura 10, Wrocław jerzy.leszek@am.wroc.pl Polski Przegląd Neurologiczny 2012, tom 8, 3, Wydawca: VM Media sp. z o.o. VM Group sp.k. Copyright 2012 Via Medica Wprowadzenie Wśród chorób i zaburzeń psychicznych, dotykających starzejących się coraz bardziej populacji społeczeństw krajów wysoko uprzemysłowionych (w tym Polski), prawdziwym wyzwaniem, nie tylko dla badaczy, są choroby otępienne, na czele z chorobą Alzheimera (AD, Alzheimer s disease), należące do najpoważniejszych schorzeń starszego wieku. Prognozy demograficzne wskazują na szybki proces starzenia się społeczeństw, szczególnie krajów wysoko uprzemysłowionych, w tym Polski. Rodzi to określone konsekwencje również natury zdrowotnej. Przyjmuje się, że w 2020 roku ponad milion Polaków osiągnie 90. rok życia, a co czwarty Polak w 2035 roku przekroczy 65. rok życia. Obecnie 127 milionów Europejczyków jest dotkniętych przynajmniej jedną chorobą mózgu, które stanowią 35% wszystkich obciążeń chorobowych w Europie. Szacuje się, że w ciągu 10 następnych lat w krajach Unii Europejskiej (UE) liczba młodych osób zmaleje o około 10 milionów, a w tym samym czasie spodziewany jest wzrost liczby starszych osób o około 6,5 miliona. Co 5 lat średnia wieku pracowników UE wzrasta średnio o rok. W Polsce liczba chorych z otępieniem wynosi około Najczęstszą przyczyną otępienia w podeszłym wieku jest AD, na którą w Polsce choruje około 250 tysięcy osób, a przewiduje się, że tylko w Polsce do 2020 roku zachoruje na nią około miliona osób. Choroba Alzheimera jest jedną z chorób podeszłego wieku, która powoduje wybiórcze zaburzenie funkcji i śmierć neuronów cholinergicznych w przegrodzie i różnych regionach kory mózgu. Neurodegeneracja i neuropatologia Neurodegeneracji, czyli stopniowemu zwyrodnieniu i obumieraniu neuronów, towarzyszy powstawanie niefizjologicznych form białek zdolnych do agregacji i opornych na działanie enzymów proteolitycznych oraz uszkodzenie szlaków przekazywania sygnałów. Choroba rozpoczyna się w obszarze allokory, a następnie obejmuje hipokamp, ciało migdałowate, wzgórze, przodomózgowie i liczne monoaminergiczne jądra pnia mózgu. Niektóre obszary mózgowia, na przykład móżdżek, niekiedy pozostają nienaruszone aż do końcowej fazy choroby. Choroba pozostaje w stadium przed- 101
2 Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 3 klinicznym przez wiele lat, nawet 20 30, i stopniowo postępując niszczy ośrodki układu limbicznego [1]. Postęp destrukcji uderzająco przypomina odwrotną sekwencję mielinizacji kory mózgowej. Neurony obładowane złogami lipofuscyny i pigmentem neuromelaminowym stają się szczególnie wrażliwe na uszkodzenie w zakresie cytoszkieletonu komórkowego [2]. Pozakomórkowe wytrącenia nierozpuszczalnych białek amyloidu b (Ab) stanowią centra tak zwanych blaszek starczych. Złogi amyloidowe pojawiają się na ogół później niż zaburzenia śródneuronalne. Blaszki starcze są nierównomiernie rozłożone w mózgu. Najmniej ich powstaje w hipokampie, najwięcej w korze potyliczno-czołowej. Akumulacja blaszek w mózgu rozpoczyna się w około 50. roku życia, stopniowo narastając w kolejnych latach [3]. Nagromadzenie się blaszek starczych w mózgu w AD, w porównaniu z normalnie starzejącym się mózgiem, charakteryzuje się wyższym stężeniem rozpuszczalnego i nierozpuszczalnego Ab42, większą liczbą modyfikacji końcowych aminokwasów Ab40 i Ab42 oraz wzrostem ich stężenia. Bardzo wolny proces akumulacji Ab sprzyja powstawaniu ich patologicznych modyfikacji, takich jak racemizacja, izomeryzacja, cyklizacja i oligomeryzacja, co prowadzi między innymi do nierozpuszczalności peptydu Ab42 [4]. Na podstawie różnych obliczeń szacuje się, że AD ma podłoże genetyczne w 10 40% wszystkich przypadków, chociaż niektórzy autorzy uważają, że występuje ono u prawie wszystkich chorych [5]. Badania genetyczne wydają się wskazywać, że w AD prosty model dominującego dziedziczenia autosomalnego istnieje jedynie w około 2,5% wszystkich przypadków wczesnej postaci choroby [6]. W AD występują nieprawidłowości w licznych układach neurotransmisji: cholinergicznym, serotoninoergicznym, noradrenergicznym i dopaminergicznym [7]. Zaburzone są elementy odpowiedzialne za przenoszenie sygnałów, takie jak cyklaza adenylanowa, fosfoinozytydy i kinaza białkowa C. W fibroblastach pacjentów z AD następują patologiczne zmiany w stężeniu wolnego wapnia i jego pobieraniu, w kaskadzie fosfatydyloinozytolu, aktywności kinazy białkowej C oraz stężeniu i biosyntezie cyklicznego adenozynomonofoforanu (camp, cyclic adenosine monophosphate). Takie zaburzenia w przekaźnikach sygnałów mogą powodować zmiany w metabolizmie tlenowym, obróbce białka amyloidowego i fosforylacji białka tau [8, 9]. Koncepcja stanu zapalnego jako ważnego czynnika w AD do niedawna opierała się na stwierdzaniu autodestrukcyjnych zmian mózgowych w badaniach autopsyjnych oraz danych epidemiologicznych sugerujących ochronne działanie środków przeciwzapalnych. Obecnie wiadomo, że lokalna odpowiedź ostrej fazy zachodzi w mózgu, a na ryzyko AD wpływają liczne związki biologicznie aktywne [10]. Dochodzi do nadmiernej indukcji astrocytów oraz komórek mikrogleju. Aktywowane komórki mikrogleju, makrofagi/monocyty, stanowią ważne elementy odpowiedzi zapalnej OUN, głównie w regionach złogów amyloidowych, z aminokwasowymi Ab [11]. Blaszki starcze charakteryzuje samopodtrzymujący się stan zapalny, w którym bez klasycznej odpowiedzi ostrej fazy jest aktywowana droga składnika dopełniacza Clq z cytokinami i białkami ostrej fazy (białko C-reaktywne, oksygenaza hemowa 1) [12]. Do czynników ryzyka wystąpienia AD zalicza się: zaawansowany wiek, mutacje genów presenilin, polimorfizm apolipoproteiny E (ApoE), zmiany aktywności niektórych enzymów [13]. W trakcie rozwoju choroby stopniowej degradacji ulega układ odpornościowy, zmniejsza się masa ciała, zwiększa się ryzyko infekcji. Większą zachorowalność odnotowuje się u kobiet niż u mężczyzn, co prawdopodobnie jest związane z zaangażowaniem estrogenów w proces patologiczny [13]. Przyjmuje się, że oprócz wieku i obciążeń rodzinnych do czynników ryzyka zalicza się również, na przykład, nadciśnienie tętnicze, przebyte urazy głowy, hiperhomocysteinemię [14]. Możliwości diagnostyczne Do niedawna podstawą rozpoznania AD były wyłącznie autopsyjne badania patomorfologiczne, dlatego obecnie badania kliniczne oraz prace nad wyjaśnieniem neurodegeneracji stanowią dominujące kierunki neurobiologii. Jednak, mimo postępów nauk medycznych, rozpoznanie następuje przeważnie zbyt późno w drugiej czy nawet trzeciej fazie choroby, która pozostaje w stadium przedklinicznym przez wiele lat i, postępując, stopniowo niszczy układ limbiczny mózgu [15]. Wczesne rozpoznanie AD mogłoby nie tylko polepszyć jakość życia pacjentów, ale także zmniejszyć ciężar opieki dla rodziny chorego oraz koszty społeczne. Rozpoznanie AD jest określone w międzynarodowym protokole i składa się z wielu elementów oceny: epidemiologicznej, neuropsychologicznej, elektroencefalograficznej oraz neuroobrazowania. Ponadto określa się wybrane wskaźniki biochemiczne i genetyczne [16]. 102
3 Jerzy Leszek, Choroba Alzheimera: obecny stan wiedzy, pespektywy terapeutyczne Do bezinwazyjnego obrazowania wnętrza mózgu stosuje się rezonans magnetyczny (MR, magnetic resonance), tomografię emisyjną pojedynczego fotonu (SPECT, single-photon emission-computed tomography) i pozytonową tomografię emisyjną (PET, positron emission tomography). Metody neurofizjologiczne są użyteczne w identyfikacji dysfunkcji mózgu i w diagnostyce różnicowej, umożliwiającej określenie stopnia i topografii zwyrodnień neuronalnych, a tym samym na wykluczenie obecności guza, przewlekłego krwiaka i otępienia naczyniowego. Pomiary strukturalnego zaniku i swoistych zmian mózgowych, dotyczących na przykład hipokampa, za pomocą MR, dają podstawę do wczesnego wykrycia procesu zwyrodnieniowego przebiegającego z otępieniem jeszcze przed ujawnieniem się klinicznych objawów AD [17]. Dzięki SPECT można rozpoznać proces zwyrodnieniowy przed wystąpieniem zmian strukturalnych (zaniku) w obrębie układu limbicznego. Jest to także jedyne badanie pozwalające podejrzewać rozpoznanie otępień niealzheimerowskich, szczególnie w początkowej fazie choroby. Badanie SPECT wykazuje niedostateczny przepływ krwi w obszarze skroniowo-ciemieniowym. Wyniki perfuzji kory mózgowej za pomocą SPECT są korelowane z natężeniem procesu zwyrodnieniowego [18]. Bardzo czułym i nieinwazyjnym badaniem jest PET, w którym na podstawie zaburzeń metabolizmu glukozy i nadmiernej glikacji białek rozpoznaje się AD przed wystąpieniem zmian zanikowych. Obecnie poszukuje się nowych wskaźników pomocnych do rozpoznania AD jeszcze w okresie przedklinicznym, co może być istotne dla podjęcia działań terapeutycznych opóźniających wystąpienie choroby i ograniczenia jej skutków [19]. Dotychczas nie ma jednego swoistego biochemicznego wskaźnika AD, za pomocą którego można byłoby odpowiednio wcześnie wykryć chorobę i szybko zastosować odpowiednie leczenie. Stężenie peptydów Ab42/43 w płynie mózgowo- -rdzeniowym (CSF, cerebrospinal fluid) uważa się za wskaźnik nici neuropilowych (NT, neuropil threads). Zmiany w stężeniu Ab40 i Ab42 zależą od wieku (mniejsze u dzieci niż u dorosłych). Obniżone stężenie peptydów Ab42/43 i stosunku Ab42/40 w CSF uważa się za wskaźnik diagnostyczny AD. Fizjologiczny wzrost ich stężenia u osób powyżej 59. roku życia jest selektywnie hamowany w AD. Nie stwierdzono korelacji między Ab40 i Ab42 w CSF i w osoczu ani związku z wiekiem czy płcią. Wykazano istotną korelację między a 1 -chymotrypsyną w CSF i w osoczu (przejście przez barierę naczyniowo-mózgową). Peptydy Ab we krwi mogą więc pochodzić z innego źródła niż CSF, jednak u 10 20% pacjentów z AD stwierdza się zwiększone stężenie Ab42 we krwi. Stężenie białka tau w CSF uważa się za wskaźnik zwyrodnień włókienkowych (NFT, neurofibrillary tangles). Ocena białka tau jako biologicznego markera w diagnostyce AD była przedmiotem wielu badań [19]. Okazało się, że istotnie podwyższone stężenie białka tau fosforyzowanego na serynie 199 (fosfo-tau-seryna-199) skorelowane z całkowitym tau w CSF może być nowym biowskaźnikiem w diagnostyce AD. Mimo niewątpliwych osiągnięć współczesnej diagnostyki AD (neuroobrazowanie, metody immunoenzymatyczne i in.), w rutynowej diagnostyce stosuje się nieliczne metody, między innymi ze względu na wysokie koszty, trudności wykonawcze oraz niedostateczną swoistość. Możliwości farmakoterapii Współczesna farmakoterapia ma jedynie charakter objawowy, mając na celu ograniczenie zaburzeń w zakresie funkcji poznawczych (pamięci, uwagi, mowy itp.), jak również zaburzeń psychicznych i zachowań związanych z otępieniem, tj.: depresji, pobudzenia, objawów psychotycznych. Jej celem jest poprawa stanu chorego oraz spowolnienie progresji narastania objawów, nie prowadzi jednak do wyleczenia. Zatem celem takich interwencji terapeutycznych nie jest wyleczenie z choroby, a jedynie jej stabilizacja. Jednym z lepiej udowodnionych hipotetycznych patomechanizmów AD są zaburzenia neurotransmisji cholinergicznej. W związku z tym zaleca się podawanie inhibitorów cholinoesterazy (ChE, cholinesterase), których działanie polega na blokowaniu enzymu odpowiedzialnego za hydrolizę acetylocholiny w synapsie, a tym samym na zwiększeniu jej dostępności dla receptorów cholinergicznych (muskarynowych i nikotynowych). Prowadzi się także badania nad innymi, prawdopodobnymi mechanizmami działania tych związków (angiogeneza, neuroprotekcja) i ich klinicznym znaczeniem. Badania dotyczą również zwiększenia uwalniania innych neurotransmiterów oraz białka prekursorowego rozpuszczalnego amyloidu, hamowania toksyczności b-amyloidu, jak też modulowania efektu działania estrogenów. W tej grupie wyróżnia się odwracalne (takryna, donepezil i galantamina), pseudoodwracalne (fizostygmina, eptostygmina, riwastygmina) oraz nieodwracalne (metrifonat) inhibitory ChE. W Polsce obecnie są 103
4 Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 3 zarejestrowane następujące inhibitory ChE: donepezil, riwastygmina, galantamina. W badaniach dowiedziono, że leki te są porównywalnie skuteczne w redukcji deficytów poznawczych, behawioralnych i funkcjonowania, szczególnie we wczesnym stadium choroby [20]. Ochronę przed nadmierną aktywacją układu glutamatergicznego ma zapewniać memantyna antagonista receptora N-metylo-D-asparaginianu (NMDA, glutamate-n-methyl-d-aspartate). Memantyna wykazuje działanie modulujące na procesy neurotransmisji glutaminergicznej, co prowadzi do zmniejszenia nasilenia narastania objawów otępienia. Lek ten jest szczególnie polecany w zaawansowanym stadium choroby. Brakuje dostatecznie pewnych dowodów efektywności stosowanych obecnie terapii modyfikujących naturalny przebieg choroby, do których zalicza się między innymi immunoterapię i modulację sekretaz, a w odniesieniu do białka tau inaktywację kinazy 3-syntazy glikogenu (GSK-3, glycogen synthase kinase) i kinazy 5-cyklinozależne (CDK-5, cyklin-dependent kinase 5). Duże zainteresowanie budzą również preparaty zapobiegające nieprawidłowemu fałdowaniu się i odkładaniu białek w procesach neurodegeneracji. Ostatnio do listy nowych strategii terapeutycznych włączono także farmakogenomikę, której istotną zaletą jest teoretyczna możliwość dopasowania leków do profilu genetycznego pacjenta. Inhibitory ChE i antagoniści receptorów NMDA są obecnie jedynymi lekami oficjalnie zatwierdzonymi do leczenia AD. Wszystkie pozostałe grupy leków (np. przeciwutleniacze, statyny, niesteroidowe leki przeciwzapalne, induktory ApoE) nie wykazują naukowo udowodnionej skuteczności terapeutycznej w AD i mogą być polecane jako leki w terapiach skojarzonych. Perspektywy Choroba Alzheimera jest schorzeniem heterogennym pod względami klinicznym, neuropatologicznym, biochemicznym i molekularnym. Do tej pory nie udało się określić w pełni wiarygodnego markera lub testu pozwalającego na presymptomatyczne zdiagnozowanie AD i jej różnicowanie z objawami fizjologicznego starzenia się. Takiego testu jak dotychczas nie ma. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że proces patologiczny, klinicznie charakteryzujący się objawami niemożliwymi do jednoznacznego zdefiniowania, może się toczyć przez wiele lat przed pojawianiem się klinicznych objawów choroby (tzw. okres prodromalny). Przetestowano kilka markerów biologicznych (np. neurotransmitery, cytokiny, dysmutaza nadtlenkowa), ale wyników nie potwierdzono w dalszych badaniach. Nadal niektóre markery biologiczne (np. białko tau) są przydatne tylko w ocenie późnego stadium choroby. Jednym z najważniejszych celów współczesnej neurobiologii jest opracowanie metod wczesnego rozpoznawania AD i ustalenie kryteriów precyzyjnej diagnostyki różnicowej chorób otępiennych, jak również rozwiązanie trudnych problemów terapeutycznych. Nadal, mimo stosowania różnorodnych modeli badawczych, nie poznano dokładnie procesu neurodegeneracji, a w szczególności tego, w jaki sposób i jakimi czynnikami można go spowolnić, zatrzymać lub też mu zapobiec. W miarę poznawania dróg metabolicznych leżących u podstaw etiopatogenezy AD podejmuje się próby opracowania związków występujących w mózgu u chorych z AD, które można by wykorzystać jako leki. Potencjalnym lekiem prewencyjnym była, na przykład, szczepionka skierowana przeciwko biosyntezie Ab, na razie jednak w tym celu próbuje się wykorzystać przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko N-końcowemu peptydowi Ab, który przechodzi przez barierę krew mózg i rozpuszcza płytki starcze (doświadczenie na transgenicznych myszach). U pacjentów zaobserwowano jednak objawy zapalenia mózgu, co wskazuje na duże ryzyko odpowiedzi autoimmunologicznej. Natomiast ostatnio doniesiono, że uprzednie poddanie się szczepieniom przeciwko krztuścowi, grypie czy tężcowi prawdopodobnie chroni przed rozwojem choroby. Oprócz terapii genowej czynione są również próby wykorzystania komórek macierzystych z krwi pępowinowej do uzyskania neuronów, astrocytów i oligodendrocytów. Największe zainteresowanie budzą jednak projekty leków, które mogłyby zapobiegać wewnątrzneuronalnej produkcji peptydów Ab i ich agregacji. Potencjalne leki działające przyczynowo mogą hamować powstawanie depozytów b-amyloidowych. W jednej z proponowanych terapii eksperymentalnych wykorzystuje się w tym celu interakcję peptydów z proteoglikanami w mózgu. Na tej podstawie otrzymano lek tramiprosate (Alzhemed TM ), który jest mimetykiem glikozaminoglikanu (GAG, glycosaminoglycan). Reaguje on z obszarem rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych form białek amyloidowych wiążących GAG i zapobiega tworzeniu się agregatów, złogów amyloidowych. Do czynników zwiększają- 104
5 Jerzy Leszek, Choroba Alzheimera: obecny stan wiedzy, pespektywy terapeutyczne cych przeżywalność neuronów należą związki blokujące apoptozę, na przykład czynnik wzrostu nerwu (NGF, nerve growth factor) i inne neurotrofiny. Dużą uwagę zwróciły próby modulowania aktywności sekretaz do celów terapii anty-ad. Zahamowanie aktywności modulowania gamma-sekretazy może pozwolić na zmniejszenie biosyntezy peptydów Ab, zwłaszcza Ab42 najbardziej amyloidogennej i toksycznej izoformy peptydów. Atrakcyjnym celem terapii AD jest strategia łamacza złogów Ab, stabilizująca strukturę a-helikalną i destabilizująca strukturę b, prowadzącą do powstania depozytów b-amyloidowych. Ponieważ AD ma wieloskładnikową etiologię, większe niż dotąd wysiłki należy skierować na poszukiwanie nowych leków działających na liczne punkty docelowe. Można w tym zakresie wykorzystać dwie strategie. Jedną z nich, zwaną wieloskładnikową strategią terapeutyczną (dwie lub parę aktywności w jednym leku), stosowano w tradycyjnej medycynie od tysięcy lat (Chiny), a obecnie jest wykorzystywana w leczeniu infekcji ludzkim wirusem nabytego niedoboru odporności (HIV, human immunodeficiency virus). Druga opiera się na zasadzie jeden składnik liczne cele. Podjęto więc próby umieszczenia dwóch lub większej liczby farmakoforów w jednej cząsteczce, aby zaprojektować wieloaktywne czynniki, które działałyby w AD na więcej niż jeden punkt docelowy. Początkowo połączono inhibitory aktywności ChE i monoaminooksydazy (MAO, monoamineoxidase). Zastosowano na przykład takrynę, związaną z antyoksydacyjnym kwasem lipoidowym, co pozwoliło na opracowanie związku hybrydowego, cechującego się trzema funkcjami: hamowaniem aktywności ChE, indukowanym przez ChE zmniejszeniem agregacji Ab oraz ochroną przed działaniem rodników i reaktywnych form tlenu (ROS, reactive oxygen species). Mimo zachęcających efektów badań in vitro należy pamiętać o potencjalnym ryzyku ich stosowania u ludzi oraz uwzględnić trudną do przewidzenia farmakokinetykę i bezpieczeństwo stosowania. Jednak, zdaniem niektórych badaczy, opracowanie tego typu leków będzie przełomem w walce z AD. Ostatnio prowadzone badania mogą doprowadzić do powstania pierwszych leków działających przyczynowo, a nie objawowo. Będą to prawdopodobnie związki hamujące powstawanie blaszek amyloidowych, takie jak inhibitory b- i g-sekretaz lub substancje eliminujące już istniejące złogi amyloidu. Dzięki blokowaniu aktywności b- i g-sekretaz można zapobiec powstawaniu fragmentów b-amyloidu z białka prekursora amyloidu (APP, amyloid precursor protein). Doniesienia te wymagają szczegółowej i ostrożnej weryfikacji, zwłaszcza że nie są znane konsekwencje inaktywacji enzymów zaangażowanych w przemiany APP, które mogą doprowadzić do niekorzystnej akumulacji produktów w komórkach czy poza nimi. Pewną przeszkodą jest konieczność opracowania związku, który nie tylko pokona barierę naczyniowo- -mózgową oraz błony komórkowe neuronów, ale także błony wewnątrzkomórkowe. Mimo wielu osiągnięć wciąż brakuje kluczowych eksperymentów, wykazujących związki funkcjonalne między zaburzeniami molekularnymi i objawami klinicznymi (fenotypami). Choroba Alzheimera nie jest wynikiem jednego specyficznego uszkodzenia, lecz skomplikowanej kaskady zaburzonych procesów biologicznych w układach pozaneuronalnych (np. naczyniowych, immunologicznych, endokrynologicznych, metabolicznych) w powiązaniu z heterogennością fenotypów. Nasuwa się wiele pytań, na które nadal nie ma odpowiedzi. Jak ta kaskada prowadzi do dysfunkcji lub śmierci komórki? Dlaczego i jak ekspresja tych zaburzonych procesów uwidacznia się dopiero w późnych latach życia? Dlaczego działa tylko na pewne typy komórek w pewnych częściach mózgu, a nie w innych? Jak czynniki ryzyka, takie jak: wiek, wykształcenie, uraz głowy i toksyny, współdziałają z predyspozycją genetyczną? Osiągnięcia medycznej genetyki molekularnej z ostatnich lat mogą przyspieszyć poznanie patogenezy otępienia, poprawić trafność diagnostyczną poprzez wprowadzenie nowych biomarkerów i zindywidualizować leczenie dzięki zastosowaniu procedur farmakogenomiki metabolomiki w badaniach nad nowymi lekami. Większość chorób neurozwyrodnieniowych wykazuje pewne wspólne cechy w odniesieniu do podłoża genetycznego, z zaangażowaniem wielu genów predysponujących do ich rozwoju, interakcji genom środowisko i kompleksowych oddziaływań patogenetycznych, skutkujących złą reakcją na terapię. Głównym celem leczenia uwzględniającego podłoże genetyczne jest zahamowanie progresji choroby przez modyfikację kaskady zmian obejmujących genomikę, proteomikę i matabolomikę. Brytyjscy i szwedzcy badacze proponują zastosowanie technik metabolomiki w badaniach AD i w planowaniu indywidualnej strategii terapeutycznej. Metabolomika jest kompleksową analizą, swego rodzaju odzwierciedleniem całej przemiany materii u człowieka. Zastosowanie tej techniki w planowaniu leczenia choroby neurodegeneracyjnej stwarza nadzieję, że 105
6 Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 3 na podstawie badania próbki biologicznej (np. analizy moczu pacjentów z AD, przeprowadzonej przed rozpoczęciem leczenia), będzie można indywidualizować terapię i przewidywać toksyczność stosowanych leków. Uwzględniając niezwykle dynamiczny rozwój badań nad patogenezą, rozpoznawaniem i leczeniem AD wydaje się wielce prawdopodobne, że w najbliższych latach ludzkość wzbogaci się o arsenał środków terapeutycznych, które będą stanowić rzeczywisty przełom w walce z chorobami neurozwyrodnieniowymi, na czele z AD. Prawdopodobnie dużą rolę w tej dziedzinie odegrają metody z obszaru medycyny personalnej. Wprawdzie obecna wiedza o patomechanizmie choroby nadal pozostaje fragmentaryczna, ale poznane fragmenty zaczynają się ze sobą łączyć, budząc coraz większą nadzieję na odkrycie całości. PIŚMIENNICTWO 1. Holmes C., Wilkinson D. Molecular biology of Alzheimer s disease. Adv. Psych. Treatment 2000; 6: Sisodia S.S. Alzheimer s disease: perspectives for the new millennium. J. Clin. Invest. 1999; 104: Braak E., Griffing K., Arai K i wsp. Neuropathology of Alzheimer s disease: what is new since A. Alzheimer? Eur. Arch. Psych. Clin. Neurosci. 1999; 249: Andreasen N., Gottfries J., Vanmechelen E. i wsp. Evaluation of CSF biomarkers for axonal and neuronal degeneration, gliosis, and beta-amyloid, metabolism in Alzheimer s disease. J. Neurol. Neurosurg. Psych. 2001; 71: Chung H.Y., Brazil M.I., Soe T.T. i wsp. Uptake, degradation and release of fibrillar and soluble form sof Alzheimers amyloid beta-peptide by microglial cells. J. Biol. Chem. 1999; 274: Tanzi R.E. Alzheimer s disease from genes to drugs. IBC 9 th Annual Conference on Alzheimers Gene Discovery to Therapeutic Applications. Atlanta, 8 9 lutego, Frohlich L., Blum-Degen D., Bernstein H.G. i wsp. Brain insulin and insulin receptor in aging and sporadic Alzheimer s disease. J. Neurol. Transm. 1998; 105: Dobryszycka W., Leszek J. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne neurozwyrodnienia w chorobie Alzheimera, otępieniu, starzeniu. Continuo, Wrocław Leszek J. Choroby otępienne. Teoria i praktyka. Continuo. Wyd. II, Wrocław Zotova E., Nicoll J.A.R., Kalaria R.I. wsp. Inflammation in Alzheimer s disease: relevance to pathogenesis and therapy. Alzheimer s research and therapy 2010; 2: Agostinho P., Cunha R.A., Oliveira C. Neuroinflammation, oxidative stress and the pathogenesis of Alzheimers disease. Curr. Pharm. Des 2010; 16: Kubis A.M., Janusz M. Choroba Alzheimera nowe możliwości terapeutyczne oraz stosowane modele eksperymentalne. Postępy Hig. Med. Dośw. 2008; 62: Dobryszycka W., Leszek J. Molekularne i kliniczne aspekty choroby Alzheimera. Wyd. Volumed, Wrocław Hanon O., Latour F., Seux M.L. i wsp. Evolution of blood pressure in patients with Alzheimer s disease: a one Lear survey of a Frencz Cohort (REAL.RF). J. Nutr. Health Aging 2005; 61: Cummings J.L., Cole G. Alzheimer s disease. JAMA 2002; 287: Bilikiewicz A. Stanowisko grupy ekspertów w sprawie zasad diagnozowania i leczenia otępienia w Polsce (IGERO). Rocznik Psychogeriatr. 1999; 3: Zimny A., Sąsiadek M., Leszek J. i wsp. Does perfusion CT enable differentiating Alzheimers disease from vasular dementi and mixed dementi? A preliminary study. J. Neurol. Sci 2007; 257: BRAK. 19. Ray S., Britschi M., Herbert C. i wsp. Classification and prediction of clinical Alzheimer s diagnosis based on plasma signaling proteins. Nat. Med. 2007; 13: Cummings J.L. Drug therapy: Alzheimer s disease. N. Engl. J. Med. 2004; 351:
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OTĘPIEŃ
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OTĘPIEŃ Według raportu WHO z 2010 roku ilość osób z otępieniem na świecie wynosi 35,5 miliona, W Polsce oceniono w 2014 roku, że dotyczy ponad 500 000 osób z różnymi rodzajami otępienia,
Kluczowe znaczenie ma rozumienie procesu klinicznego jako kontinuum zdarzeń
Lek Anna Teresa Filipek-Gliszczyńska Ocena znaczenia biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym w prognozowaniu konwersji subiektywnych i łagodnych zaburzeń poznawczych do pełnoobjawowej choroby Alzheimera
Otępienie- systemowe możliwości diagnostyczne w i terapeutyczne w Polsce. Maria Barcikowska, kierownik Kliniki Neurologii CSK MSWiA, Warszawa
Otępienie- systemowe możliwości diagnostyczne w i terapeutyczne w Polsce Maria Barcikowska, kierownik Kliniki Neurologii CSK MSWiA, Warszawa Epidemiologia 2010 Przewidywana liczba osób na świecie które
Standardy postępowania w chorobach otępiennych. Maria Barcikowska
Standardy postępowania w chorobach otępiennych Maria Barcikowska Rozwój wiedzy od 1984 1. Przestało obowiązywać rozpoznanie AD przez wykluczenie - fenotyp został ostatecznie zdefiniowany 2. Rozwój metod
Ośrodkowy układ nerwowy. Zmiany morfologiczne i funkcjonalne.
Ośrodkowy układ nerwowy. Zmiany morfologiczne i funkcjonalne. Prof. dr hab. med. Monika Puzianowska-Kuznicka Zakład Geriatrii i Gerontologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Zespół Kliniczno-Badawczy
Choroba Alzheimera rozpoznana zbyt pochopnie
Choroba Alzheimera rozpoznana zbyt pochopnie Maria Barcikowska IMDiK PAN Epidemiologia w Polsce W Polsce rozpoznawanych jest: 15% chorych, na świecie ok. 50% Według danych Alzheimer Europe (2014) jest
BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU
442 Część II. Neurologia kliniczna BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU Badania neuroobrazowe Badanie tomografii komputerowej głowy Zasadniczym rozróżnieniem wydaje
Psychiatria z uwzględnieniem problemów ludzi starszych Pielęgniarstwo
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Instytut Pielęgniarstwa Nazwa modułu (przedmiotu) Kierunek studiów Profil kształcenia Poziom studiów Forma studiów Semestr studiów Tryb zaliczenia przedmiotu Formy
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych. Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: NEUROLOGOPEDIA Z ELEMENTAMI AUDIOLOGII I FONIATRII Typ studiów: kwalifikacyjne/doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Emilia Socha Fundacja WHC socha@korektorzdrowia.pl
Emilia Socha Fundacja WHC socha@korektorzdrowia.pl W styczniu 1907 roku, ukazała się praca niemieckiego neurologa, Aloisa Alzheimera, O szczególnej chorobie kory mózgowej Opisywała ona przypadek pacjentki,
w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to
WSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku.
WSTĘP Technika PET, obok MRI, jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod obrazowych w medycynie. Przełomowymi wydarzeniami w rozwoju PET było wprowadzenie wielorzędowych gamma kamer,
USG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
WIEDZA K_W01 Posiada ogólną wiedzę na temat neurologopedii jako specjalności logopedycznej. K_W02 Zna neurolingwistyczne i psycholingwistyczne
WIEDZA K_W01 Posiada ogólną wiedzę na temat neurologopedii jako specjalności logopedycznej. K_W02 Zna neurolingwistyczne i psycholingwistyczne uwarunkowania wypowiedzi językowych. K_W03 Posiada usystematyzowaną
Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Różnicowanie pomiędzy chorobą Alzheimera a innymi otępieniami. Anna Barczak IMDiK, PAN Oddział Alzheimerowski, CSK MSWiA Warszawa
Różnicowanie pomiędzy chorobą Alzheimera a innymi otępieniami Anna Barczak IMDiK, PAN Oddział Alzheimerowski, CSK MSWiA Warszawa Diagnoza różnicowa otępienia Niezbędna dla właściwego rozpoznania i podjęcia
WIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:
PLAN STUDIÓW. Seminaria. Wykłady. Psychologia ogólna Egzamin. Technologie informatyczne w pracy naukowej Zaliczenie z oceną
Nazwa kierunku: Psychologia zdrowia Poziom: jednolite studia magisterskie Cykl kształcenia: 2019/2020 do 2023/2024 PLAN STUDIÓW ROK: I (19/20) Nazwa modułu/ przedmiotu Psychologia ogólna 5 70 40 30 Egzamin
Urząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
prof. dr hab. Andrzej Potemkowski Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Lekarz, neurolog Marzena Zboch Dyrektor ds. medycznych Ośrodek Badawczo- Naukowo- Dydaktyczny Chorób Otępiennych Uniwersytetu Medycznego, im. Księdza Henryka Kardynała Gulbinowicza SP ZOZ w Ścinawie Rozprawa
Lek od pomysłu do wdrożenia
Lek od pomysłu do wdrożenia Lek od pomysłu do wdrożenia KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU KRÓTKA HISTORIA LEKU
Zespoły neurodegeneracyjne. Dr n. med. Marcin Wełnicki III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii II WL Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Zespoły neurodegeneracyjne Dr n. med. Marcin Wełnicki III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii II WL Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Neurodegeneracja Choroby przewlekłe, postępujące, prowadzące
CIERPIENIE OSÓB Z OTĘPIENIEM TYPU ALZHEIMERA
1 Bożena Grochmal-Bach CIERPIENIE OSÓB Z OTĘPIENIEM TYPU ALZHEIMERA PODEJŚCIE TERAPEUTYCZNE 2 3 CIERPIENIE OSÓB Z OTĘPIENIEM TYPU ALZHEIMERA PODEJŚCIE TERAPEUTYCZNE Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna
Rola neuroobrazowania w diagnostyce różnicowej otępień. Maciej Jakuciński Mazowiecki Szpital Bródnowski w Warszawie
Rola neuroobrazowania w diagnostyce różnicowej otępień Maciej Jakuciński Mazowiecki Szpital Bródnowski w Warszawie Plan prezentacji Choroby neurodegeneracyjne. Podstawowe techniki neuroobrazowe. Podsumowanie.
CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI
CHOROBY REUMATYCZNE A OBNIŻENIE GĘSTOŚCI MINERALNEJ KOŚCI Katarzyna Pawlak-Buś Katedra i Klinika Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ECHA ASBMR 2018 WIELOCZYNNIKOWY CHARAKTER
Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka
Kompleksowa Ambulatoryjna Opieka Specjalistyczna nad pacjentem z Otępieniem - propozycja ekspercka D. Ryglewicz, M. Barcikowska, A. Friedman, A. Szczudlik, G.Opala Zasadnicze elementy systemu kompleksowej
I. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń narządu ruchu
Biologia komórki i biotechnologia w terapii schorzeń Ilość godzin: 40h seminaria Ilość grup: 2 Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną Kierunek: Fizjoterapia ścieżka neurologiczna Rok: II - Lic Tryb: stacjonarne
starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg
STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia
Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym
Badanie POInT (Primary Oral Insulin Trial) Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Drodzy Rodzice/Opiekunowie Chcemy objąć Państwa dziecko troskliwą, specjalistyczną
Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Część praktyczna: Metody pozyskiwania komórek do badań laboratoryjnych cz. I
Ćwiczenie 1 Część teoretyczna: Budowa i funkcje układu odpornościowego 1. Układ odpornościowy - główne funkcje, typy odpowiedzi immunologicznej, etapy odpowiedzi odpornościowej. 2. Komórki układu immunologicznego.
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Centrum Geriatrii, Medycyny Medycyny Regeneracyjnej i Profilaktycznej
Nie można być mistrzem we wszystkich dyscyplinach. Czas na biogospodarkę Jerzy Samochowiec Centrum Geriatrii, Medycyny Medycyny Regeneracyjnej i Profilaktycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
Dr Jarosław Woroń. BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009
Dr Jarosław Woroń BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009 Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii CM UJ Kraków Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych
Farmakoterapia choroby Alzheimera
Farmakoterapia choroby Alzheimera Prof. UM dr hab. Przemysław Mikołajczak Katedra i Zakład Farmakologii Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Choroba Alzheimera (AD) - Analiza Postmortem
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Molekuły Miłości. Borys Palka Katarzyna Pyzik. www.agh.edu.pl
Molekuły Miłości Borys Palka Katarzyna Pyzik www.agh.edu.pl Zakochanie Przyczyną Hormonalnych Zmian Grupa zakochanych, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet ) Grupa kontrolna, 24 osoby (12 mężczyzn, 12 kobiet)
PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie
PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej w zakresie leczenia choroby wieńcowej
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej w zakresie leczenia choroby wieńcowej Badanie Nr: BETAX_L_01459 Autorzy: Dr hab. n. med. Marek Kuch, Klinika Kardiologii, Uniwersytet Medyczny w Warszawie Michał
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości
Czynniki genetyczne sprzyjające rozwojowi otyłości OTYŁOŚĆ Choroba charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała ponad przyjętą normę Wzrost efektywności terapii Czynniki psychologiczne Czynniki środowiskowe
Objawy zwiastujące początek otępień. Tomasz Sobów, dr hab. Profesor Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Zakład Psychologii Lekarskiej, UMed Łódź
Objawy zwiastujące początek otępień Tomasz Sobów, dr hab. Profesor Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Zakład Psychologii Lekarskiej, UMed Łódź Przedkliniczne stadia otępienia: AD Przedkliniczne stadia chorób
Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
VII ZACHODNIOPOMORSKIE DNI PSYCHIATRYCZNE
VII ZACHODNIOPOMORSKIE DNI PSYCHIATRYCZNE POSZUKIWANIA NOWYCH LEKÓW I METOD TERAPII W PSYCHIATRII 27-28.05.2011 Hotel Amber Baltic ul. Promenada Gwiazd 1 72-500 Międzyzdroje POLSKIE TOWARZYSTWO PSYCHIATRYCZNE
Informacje ogólne o kierunku studiów
Informacje ogólne o kierunku studiów Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Liczba semestrów i liczba punktów ECTS konieczna do ukończenia studiów na danym poziomie Profil kształcenia Formy studiów
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
OPIS PRZEDMIOTU. Neuropsychologia 1100-PS36N-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia
OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Neuropsychologia 1100-PS36N-SJ Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalizacja/specjalność Poziom organizacyjny studiów System studiów Wydział Pedagogiki
Wirus zapalenia wątroby typu B
Wirus zapalenia wątroby typu B Kliniczne następstwa zakażenia odsetek procentowy wyzdrowienie przewlekłe zakażenie Noworodki: 10% 90% Dzieci 1 5 lat: 70% 30% Dzieci starsze oraz 90% 5% - 10% Dorośli Choroby
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E
załącznik nr 19 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E 75 Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania
Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie
1 Mózg a zachowanie ewolucja poglądów, wybrane przykłady 2 Analiza syndromologiczna założenia, przykład zastosowania 3 Neuropsychologia medyczna: przedmiot/podmiot badań, cele, założenia 4 Determinanty
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II ZABURZENIA PSYCHICZNE DEPRESJA DEPRESJA CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA Epizod depresyjny rozpoznaje się gdy pacjent jest w stanie obniżonego nastroju, anhedonii oraz występują
Eugeniusz Józef Kucharz CHOROBY RZADKIE CHOROBA WYWOŁANA PRZEZ KRYSZTAŁY DWUWODNEGO PIROFOSFORANU WAPNIOWEGO
Eugeniusz Józef Kucharz CHOROBY RZADKIE CHOROBA WYWOŁANA PRZEZ KRYSZTAŁY DWUWODNEGO PIROFOSFORANU WAPNIOWEGO Wrocław 2014 Choroba wywołana przez kryształy dwuwodnego pirofosforanu wapniowego Nazewnictwo:
Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska
Rola współpracy między lekarzem a pacjentem jaskrowym Anna Kamińska Katedra i Klinika Okulistyki, II WL, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: Profesor Jacek P. Szaflik Epidemiologia jaskry
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE
LEKI CHEMICZNE A LEKI BIOLOGICZNE PRODUKT LECZNICZY - DEFINICJA Art. 2 pkt.32 Ustawy - Prawo farmaceutyczne Substancja lub mieszanina substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości: zapobiegania
Śmierć mózgu. Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM
Śmierć mózgu Janusz Trzebicki I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii WUM Proces śmierci Przerwanie czynności neurologicznych OUN Zatrzymanie czynności serca Zatrzymanie czynności oddechowej Śmierć
CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek
CHOROBY NOWOTWOROWE Twór składający się z patologicznych komórek Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany zwanej onkogenezą lub karcinogenezą Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki prawidłowej,
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych
Załącznik nr 2 do zarządzenia nr 100 Rektora UJ z 2 października 2017 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Tabela odniesienia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych
SLAJD 1: Wykorzystywanie fal gamma w leczeniu Alzheimera
SLAJD 1: Wykorzystywanie fal gamma w leczeniu Alzheimera SLAJD 2: Choroba Alzheimera https://opiekanadchorym.pl/osoby-chore-przewlekle/choroba-alzheimera/charakterys tyka-objawy-i-leczenie-choroby-alzheimera/
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne
Załącznik Nr 3 do Uchwały Senatu PUM 14/2012 S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma c j e ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Nazwa modułu INŻYNIERIA
// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń.
// // Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydanie drugie. Autor: Aleksander Sieroń. Prof. Aleksander Sieroń jest specjalistą z zakresu chorób wewnętrznych, kardiologii i medycyny fizykalnej. Kieruje
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Doustne środki antykoncepcyjne a ryzyko wystąpienia zakrzepicy Dr hab. Jacek Golański Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi Uniwersytet Medyczny w Łodzi Żylna choroba zakrzepowozatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny
Przydatność spektroskopii MR u noworodków
Przydatność spektroskopii MR u noworodków DR HAB. MED. PRZEMKO KWINTA, PROF. UJ KLINIKA CHORÓB DZIECI KATEDRY PEDIATRII, INSTYTUT PEDIATRII WL UJ W KRAKOWIE Nowe techniki MR Obrazowanie dyfuzyjne DWI diffusion-
Niebezpieczni współpracownicy?
Niebezpieczni współpracownicy? Toksyczny wpływ leków znieczulenia ogólnego na ośrodkowy układ nerwowy. European Journal of Anaesthesiology 2007 M. Perouansky Opracował: lek. Rafał Sobański Toksyczne działanie
Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane. Genetyczne podłoże nowotworzenia
Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Genetyczne podłoże nowotworzenia Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Rozmnażanie i wzrost komórek sąściśle kontrolowane Połączenia komórek
Uwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Choroba Parkinsona. najczęstsze pytania i najtrudniejsze zagadnienia. Anna Potulska-Chromik, Izabela Stefaniak. egzemplarz bezpłatny
Choroba Parkinsona najczęstsze pytania i najtrudniejsze zagadnienia egzemplarz bezpłatny Anna Potulska-Chromik, Izabela Stefaniak Wydawnictwo w całości powstało dzięki wsparciu firmy Lundbeck Poland Sp.
Cerebrolysin w leczeniu urazów mózgu (TBI)
Cerebrolysin w leczeniu urazów mózgu (TBI) Czynniki neurotroficzne Nagroda Nobla za prace nad czynnikami neurotroficznymi - 1986 Nerve growth factor (NGF) Stanley Cohen i Rita Levi-Montalcini 2 Cerebrolysin
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta
Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi
ZAJĘCIA 1. uczenie się i pamięć mechanizmy komórkowe. dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii
ZAJĘCIA 1 uczenie się i pamięć mechanizmy komórkowe dr Marek Binder Zakład Psychofizjologii problem engramu dwa aspekty poziom systemowy które części mózgu odpowiadają za pamięć gdzie tworzy się engram?
Neurologia Organizacja i wycena świadczeń. Danuta Ryglewicz Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa
Neurologia Organizacja i wycena świadczeń Danuta Ryglewicz Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa Choroby neurologiczne wg. WHO Bardzo wysokie wskażniki rozpowszechnienia aktualnie na świecie u miliarda
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej)
PODSTAWY IMMUNOLOGII Komórki i cząsteczki biorące udział w odporności nabytej (cz.i): wprowadzenie (komórki, receptory, rozwój odporności nabytej) Nadzieja Drela ndrela@biol.uw.edu.pl Konspekt do wykładu
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na
Tyreologia opis przypadku 2
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 2 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 28-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.
Wentylacja u chorych z ciężkimi obrażeniami mózgu
Wentylacja u chorych z ciężkimi obrażeniami mózgu Karolina Mroczkowska Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centralny Szpital Kliniczny Źródło Critical Care 2018: Respiratory management in patients
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2013/2014 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2013/2014 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Kliniczno-biochemiczne korelacje w przebiegu patologii układu nerwowego
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją?
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją? Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka Centrum Medycyny Ratunkowej stale podnosi jakość prowadzonego
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Do moich badań wybrałam przede wszystkim linię kostniakomięsaka 143B ze względu na jej wysoki potencjał przerzutowania. Do wykonania pracy
Streszczenie Choroby nowotworowe stanowią bardzo ważny problem zdrowotny na świecie. Dlatego, medycyna dąży do znalezienia nowych skutecznych leków, ale również rozwiązań do walki z nowotworami. Głównym
Zespół S u d e cka /
ANDRZEJ ZYLUK Zespół S u d e cka / algodystrofia / CRPS DIAGNOSTYKA I LECZENIE prof. dr hab. n. med. A N D R Z E J Z Y L U K Zespół Sudecka / a lg o d y s tro fia / CRPS DIAGNOSTYKA I LECZENIE & PZWL Spis
Ostre infekcje u osób z cukrzycą
Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni
Co to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY
NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY Diagnoza. I co dalej? POMOC CHORYM LECZENIE PROFILAKTYKA CO TO JEST NIEDOBÓR A1AT OBJAWY NIEDOBORU A1AT DZIEDZICZENIE CHOROBY NIEDOBÓR A1AT Niedobór alfa-1 antytrypsyny (A1AT)
Nukleotydy w układach biologicznych
Nukleotydy w układach biologicznych Schemat 1. Dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy Schemat 2. Dinukleotyd NADP + Dinukleotydy NAD +, NADP + i FAD uczestniczą w procesach biochemicznych, w trakcie których
spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16
spis treści Część i: Podstawy neuroanatomii i neurofizjologii... 15 Cele rozdziałów... 16 Słowa kluczowe... 16 1. Rozwój i podział układu nerwowego Janusz Moryś... 17 1.1. Rozwój rdzenia kręgowego... 17
Skaczące geny: białko choroby Huntingtona atakuje przeszczepy mózgu Łatanie luk w mózgu
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Skaczące geny: białko choroby Huntingtona atakuje przeszczepy mózgu Zaskakujący wynik
Uchwała Nr XIX/169/2008 Rady Miasta Marki z dnia 18 czerwca 2008 roku
Uchwała Nr XIX/169/2008 Rady Miasta Marki z dnia 18 czerwca 2008 roku w sprawie wyrażenia zgody na realizację programu zdrowotnego w zakresie szczepień ochronnych przeciwko grypie, dla mieszkańców Miasta
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000. Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi. Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000 Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk Korzystny wpływ skryningu na zmniejszenie umieralności z powodu raka
CHOROBY ZWYRODNIENIOWE. Wprowadzenie
Nowe kliniczne kryteria rozpoznawania łagodnych zaburzeń poznawczych i otępienia spowodowanego chorobą Alzheimera: zalecenia National Institute on Aging i Alzheimer s Association Tomasz Gabryelewicz Instytut
Toczeń rumieniowaty układowy
Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Toczeń rumieniowaty układowy Magdalena Szmyrka-Kaczmarek Znaczenie autoprzeciwciał w patogenezie tocznia
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD.
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Słownik agregaty grudki białka tworzące się wewnątrz komórek, występują w chorobie
Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)
Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka sutka zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Cel wykonywania badań przesiewowych Jak powinna postępować każda kobieta? U jakich
Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010
Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010 1. Leczeniem powinni być objęci chorzy z ostrym, przewlekłym zapaleniem wątroby oraz wyrównaną
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO. Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB
FARMAKOTERAPIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO Prof. dr hab. Jan J. Braszko Zakład Farmakologii Klinicznej UMB Oparte na dowodach zalecenia w leczeniu nadciśnienia tętniczego wg. Joint National Committee (JNC
Spis treści. śelazo... 46 Wapń i witamina D... 47 Cynk... 47
Spis treści Przedmowa... 9 1. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego w róŝnych stanach chorobowych (Danuta Gajewska)... 11 Wiadomości ogólne... 11 Całkowita przemiana materii... 12 Wprowadzenie... 12