Równowaga na rynku dóbr i usług

Transkrypt

1 Równowaga na rynku dóbr i usług Model keynesowski MAKROEKONOMIA 2: Wykład nr 4, poniedziałek, 6 maja 2013

2 John Maynard Keynes (Lord Keynes), wybitny ekonomista; polityk gospodarczy uczestnik konferencji pokojowej w Wersalu, szef delegacji brytyjskiej na konferencję w Bretton Woods; intelektualista.

3 Ogólna teoria Stanowi polityczną odpowiedź na wielki kryzys (R. Lucas); KsiąŜka ta jest przeznaczona przede wszystkim dla moich kolegów ekonomistów [ ] Jednak głównym jej zadaniem jest rozpatrzenie trudnych zagadnień teorii, a dopiero na dalszym planie zajęcie się zastosowaniem tej teorii w praktyce (J.M. Keynes).

4 Wpływ Keynesa na ekonomię Czy się to komu podoba, czy nie, była to z pewnością praca, która wywarła największy wpływ na makroekonomię XX wieku, a Keynes był największym ekonomistą tego wieku. Ogólna teoria była czymś więcej niŝ samym tylko obwieszczeniem początku ekonomii keynesowskiej. Keynes wynalazł w tej ksiąŝce równieŝ to, co dzisiaj nazywamy makroekonomią. Tak więc w pewnym, i to istotnym, sensie historia makroekonomii rozpoczyna się od Ogólnej teorii (R. Solow)

5 Wpływ Keynesa na ekonomię >>Rewolucja keynesowska<< to jeden z najbardziej godnych uwagi epizodów w całej historii myśli ekonomicznej: nigdy ani przedtem, ani potem nie było tak gwałtownego i tak masowego >>nawrócenia się<< ekonomistów na nową teorię; nigdy ani przedtem, ani potem ekonomiści nie stali się tak szybko i tak masowo zwolennikami nowej teorii (M. Blaug)

6 Interpretacja Ogólnej teorii Tyle interpretacji ilu ekonomistów, Ze względu na niematematyczny styl ksiąŝki nie ma ostatecznej interpretacji znajdującej powszechne uznanie, Wg R. Lucasa Ogólna teoria jest napisana niestarannie, a P. Samuelson dodaje, Ŝe jest marnie skonstruowana i źle napisana.

7 Najbardziej rewolucyjnym aspektem dzieła Keynesa, było jego jasne i niedwuznaczne przesłanie, Ŝe w odniesieniu do ogólnego poziomu zatrudnienia i produktu nie ma Ŝadnego działania niewidzialnej ręki, które by przekształcało interes osobisty w jakieś społeczne optimum.

8 Główne tezy Keynesa W Ogólnej teorii Keynes stawia sobie za zadanie stwierdzenie, co w kaŝdym momencie wyznacza dla danego systemu gospodarczego dochód narodowy oraz (co oznacza prawie to samo) rozmiary zatrudnienia ; Rozwijając swoją teorię Keynes starał się udowodnić, Ŝe równowaga makroekonomiczna jest zgodna z istnieniem niedobrowolnego bezrobocia.

9 Główne tezy Keynesa 1. Przy danym stanie techniki, zasobów wytwórczych i kosztów dochód zaleŝy od wielkości zatrudnienia dochód, czyli wartość wytworzonych dóbr. Y(N) 2. ZaleŜność między dochodem społeczeństwa a sumą, którą przypuszczalnie wyda ono na konsumpcję, wynika z pewnej właściwości psychicznej tego społeczeństwa; właściwość tę nazwiemy skłonnością do konsumpcji oprócz tej skłonności na wielkość konsumpcji wpływa więc wielkość dochodu, a więc poziom zatrudnienia. C=cY(N)

10 Główne tezy Keynesa 3. Ilość siły roboczej, którą przedsiębiorcy decydują się zatrudnić, zaleŝy od sumy dwóch wielkości przewidywanych, a mianowicie wydatków społeczeństwa na konsumpcję, oraz przewidywanych nakładów na nowe inwestycje przedsiębiorcy dostosowują więc produkcję do wielkości przewidywanego popytu. E=C+I 4. Z powyŝszego wynika: E=Y(N) C(N)+I=Y(N) Y(N)-C(N)=I

11 Główne tezy Keynesa 5. Zatrudnienie w stanie równowagi zaleŝy od: wielkości produkcji (Y), skłonności do konsumpcji (c), rozmiarów inwestycji (I). 6. Wraz ze wzrostem zatrudnienia rośnie konsumpcja (C), ale w mniejszym stopniu niŝ dochód (Y). Wynika z tego, Ŝe im wyŝszy jest poziom zatrudnienia, tym większa będzie rozpiętość między produkcją a przewidywaną konsumpcją. JeŜeli krańcowa skłonność do konsumpcji się nie zmienia to nie moŝe nastąpić wzrost zatrudnienia, o ile nie wzrosną inwestycje, o taką wartość, która pokryje rosnącą róŝnicę pomiędzy produkcją a konsumpcją.

12 I co z tego wynika? Wielkość produkcji w gospodarce (Y) zaleŝy od poziomu zatrudnienia (N) podobnie jak u klasyków. Jednak podaŝ nie tworzy popytu na samą siebie. Na popyt (E) w gospodarce składają się wydatki konsumpcyjne (C) i inwestycyjne (I). JeŜeli wielkość inwestycji się nie zmienia i stała jest krańcowa skłonność do konsumpcji (c) to jedynym czynnikiem wpływającym na popyt jest wielkość dochodu, a więc równieŝ popyt zaleŝy od poziomu zatrudnienia.

13 I co z tego wynika? Wraz ze wzrostem zatrudnienia rośnie popyt i produkcja, przy czym wzrost produkcji jest szybszy. Przedsiębiorcy wybiorą taką wielkość produkcji przy której efektywny popyt czyli suma wydatków społeczeństwa na konsumpcję oraz nakładów na nowe inwestycje równy jest wielkości produkcji. Działa więc zasada efektywnego popytu, która głosi, Ŝe w gospodarce zamkniętej z wolnymi mocami wytwórczymi poziom produktu (a stąd i zatrudnienia) jest wyznaczany przez planowane łączne wydatki, na które składają się wydatki konsumpcyjne sektora gospodarstw domowych i wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw.

14 E E=C+I przedsiębiorcy wybierają poziom zatrudnienia przy którym wielkość produkcji równa jest wielkości popytu; 45 o 0 Y tylko szczęśliwy zbieg okoliczności moŝe sprawić, Ŝe będzie to poziom produkcji odpowiadający pełnemu zatrudnieniu

15 W modelu Keynesa konsumpcja zaleŝy od dochodu i skłonności do konsumpcji. Oszczędności jest to natomiast nieskonsumowana część dochodu. Ani konsumpcja ani oszczędności nie są więc (jak to było w modelu klasycznym) funkcją stopy procentowej. Wydatki inwestycyjne są zaleŝne od oczekiwanej rentowności inwestycji (krańcowej efektywności kapitału) i od stopy procentowej, reprezentującej koszty pozyskania funduszów. Stopa procentowa wpływa więc na inwestycje ale oczekiwania dotyczące krańcowej efektywności kapitału są daleko waŝniejsze.

16 W modelu Keynesa zatrudnienie staje się uzaleŝnione w sposób nieunikniony od niestabilnego czynnika, jakim są wydatki inwestycyjne, podlegające szerokim i gwałtownym fluktuacjom. Poziom produkcji i zatrudnienia jako całość zaleŝy od wielkości inwestycji, a te właśnie czynniki, które wyznaczają inwestycje, są najmniej wiarygodne, poniewaŝ one właśnie podlegają wpływom naszych poglądów na przyszłość, o której tak mało wiemy. Przedsiębiorcy działają w warunkach skrajnej niepewności.

17 Gwałtowne fluktuacje krańcowej efektywności kapitału są wstrząsami, które przesuwają realny łączny popyt, co oznacza, Ŝe główne źródło fluktuacji gospodarczych wywodzi się z realnej strony gospodarki Występują efekty mnoŝnikowe produkt zmienia się o wielokrotność zmiany wydatków inwestycyjnych. Y= I*(1/(1-c)) MnoŜnik inwestycyjny k=1/(1-c)

18 E E=C+I 2 E=C+I 1 I 45 o 0 Y Y

19 JeŜeli gospodarka ma wolne moce i produkcja rośnie, wzrasta teŝ zatrudnienie co implikuje działanie mnoŝnika zatrudnienia Kahna (określa zaleŝność ilościową między przyrostem inwestycji a towarzyszącym mu przyrostem łącznego zatrudnienia). Dlaczego u Keynesa zmiany stopy procentowej nie prowadzą do zrównania się oszczędności i inwestycji (jak ma to miejsce w modelu klasycznym)?

20 Konsumpcja i oszczędności nie są funkcją stopy procentowej. Natomiast inwestycje zaleŝą przede wszystkim od oczekiwanej krańcowej efektywności kapitału. W Ogólnej teorii stopa procentowa jest zjawiskiem czysto pienięŝnym, wyznaczanym przez preferencję płynności (popyt na pieniądz) ludności w połączeniu z podaŝą pieniądza ustalaną przez władze monetarne.

21 Keynes odrzucił klasyczne pojęcie procentu jako wynagrodzenia za odłoŝenie na później bieŝącej konsumpcji. W ten sposób stopa procentowa jako nagroda za wyrzeczenie się płynności zawsze jest miarą niechęci osób posiadających pieniądze do wyrzeczenia się dysponowania nimi w formie płynnej. Stopa procentowa nie jest ceną, która ustala równowagę między popytem na środki umoŝliwiające inwestycje a gotowością powstrzymania się od teraźniejszej konsumpcji. Jest ona ceną równowaŝącą chęć przechowywania bogactwa w gotówce z podaŝą zasobów gotówkowych. J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza

22 Motywy popytu na pieniądz: transakcyjny, przezornościowy i spekulacyjny. Przez wprowadzenie motywu spekulacyjnego do funkcji popytu na pieniądz Keynes uzaleŝnił stopę procentową od stanu zaufania oraz od podaŝy pieniądza. JeŜeli preferencja płynności moŝe się zmieniać, to fakt ten podwaŝa klasyczny postulat dotyczący stałości funkcji popytu na pieniądz. To z kolei implikuje, Ŝe szybkość obiegu pieniądza podlega wahaniom.

23 Niepewna przyszłość wywołuje równieŝ pragnienie płynności, tak iŝ zarówno zmiany popytu na pieniądz jak i zmiany podaŝy pieniądza mogą wpływać na produkcję i zatrudnienie. Dlatego klasyczna teza, Ŝe ilość pieniądza jest czynnikiem neutralnym, zostaje odrzucona w modelu Keynesa.

24 Łączny produkt i zatrudnienie Łączne planowane wydatki - efektywny popyt Wydatki państwa Wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw Polityka podatkowa Stopa procentowa Oczekiwania przedsiębiorstw i krańcowa efektywność kapitału PodaŜ pieniądza Popyt na pieniądz Niepewność

25 Zdaniem Keynesa, na skutek tego, Ŝe skłonność do oszczędzania wykazuje chroniczną tendencję do nadwyŝki ponad poziom pobudzający do inwestowania, kluczem do ograniczenia niestabilności systemu miałoby być znalezienie sposobów ustabilizowania wydatków inwestycyjnych na poziomie wystarczającym do zaabsorbowania oszczędności odpowiadających pełnemu zatrudnieniu. Polityka pienięŝna moŝe czasem okazać się nieskuteczna, dlatego konieczna jest odpowiednia polityka fiskalna.

26 Podsumowanie Keynes a tezy klasyków 1. Teoria wyznaczania zatrudnienia i wielkości produkcji Keynes nie akceptował tezy, iŝ rynek siły roboczej funkcjonuje w sposób zapewniający zawsze oczyszczanie rynku. Przymusowe bezrobocie moŝe być cechą charakterystyczną rynku siły roboczej, jeŝeli płace nominalne są sztywne. Keynes wszakŝe poszedł jeszcze dalej, dowodząc, Ŝe jest mało prawdopodobne, aby giętkość płac nominalnych mogła generować siły na tyle skuteczne, by potrafiły przywracać gospodarkę do pełnego zatrudnienia.

27 Keynes a tezy klasyków Sztywne płace nominalne JeŜeli na skutek recesji spadają ceny to płace realne są na poziomie powyŝej punktu równowagi. Według Keynesa, robotnicy są bezrobotni nie z własnej woli, jeŝeli w wypadku niewielkiej zwyŝki cen artykułów konsumpcji robotniczej w porównaniu z płacą nominalną zarówno łączna podaŝ siły roboczej gotowej do podjęcia pracy za wynagrodzenie według bieŝących stawek płac nominalnych jak i łączny popyt na nią przy tych stawkach byłyby większe od istniejącego poziomu zatrudnienia.

28 Keynes a tezy klasyków Elastyczne płace nominalne W tym wypadku zadziała efekt Keynesa (spadek płac nominalnych i obniŝka poziomu cen prowadzą do wzrostu realnej wartości pieniądza, obniŝenia stopy procentowej i pobudzenia wydatków inwestycyjnych, a to powoduje wzrost produkcji i zatrudnienia), który powinien przywrócić pełne zatrudnienie. MoŜe się jednak zdarzyć, Ŝe ten efekt nie wystąpi. pułapka płynności czyli sytuacja gdy po spadku stopy procentowej do pewnego poziomu preferencja płynności moŝe stać się wręcz absolutna w tym sensie, Ŝe niemal wszyscy wolą mieć gotówkę niŝ wierzytelności przynoszące tak niski procent

29 Keynes a tezy klasyków Elastyczne płace nominalne Według Keynesa pułapka płynności jest dość rzadką sytuacją. NaleŜy się jednak spodziewać, Ŝe elastyczne płace doprowadzą do drugiej sytuacji, w przypadku której efekt Keynesa nie działa. krzywa inwestycji nieelastyczna względem stopy procentowej. Spadek płac nominalnych i obniŝka poziomu cen (deflacja) mogą doprowadzić do takiego załamania krańcowej efektywności kapitału, Ŝe stopy procentowe za nią nie nadąŝą. Ponadto deflacja negatywnie wpływa na skłonność do konsumpcji i powoduje wzrost cięŝaru długów.

30 Keynes a tezy klasyków 2. Prawo rynków Saya PodaŜ nie tworzy popytu. To oszczędności dostosowują się do poziomu inwestycji. Zmiany popytu wpływają na wielkość produkcji, a stopa procentowa ma charakter pienięŝny. Przez wykazanie niedomagań w giętkości płac i cen jako metodzie przywracania gospodarki do pełnego zatrudnienia po przebytym ujemnym wstrząsie popytowym, Keynes skutecznie obalił prawo Saya. W keynesowskimświecie równowagi przy niepełnym zatrudnieniu popyt tworzy podaŝ!

31 Keynes a tezy klasyków 3. Teoria ilościowa pieniądza JeŜeli krzywa łącznej podaŝy jest doskonale elastyczna, to zmiana efektywnego popytu wywołana przez wzrost ilości pieniądza spowoduje wzrost produkcji i zatrudnienia, nie wpływając na poziom cen aŝ do osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Jednak w normalnym biegu spraw wzrost efektywnego popytu rozładuje się częściowo w tym, Ŝe zwiększy zatrudnienie, częściowo zaś w tym, Ŝe podwyŝszy poziom. Keynes przyznał, Ŝe z chwilą, kiedy uda się doprowadzić całkowite rozmiary produkcji do poziomu odpowiadającemu pełnemu zatrudnieniu, teoria klasyczna nabierze znowu mocy, a ekspansja pienięŝna wywoływać będzie prawdziwą inflację. Preferencja płynności jest zmienna!

32 Literatura: B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, r , s , Współczesne teorie ekonomiczne, red. M. Ratajczak, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2005, s

33 Literatura dla prowadzących : M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, r , s , H. Landreth, D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s

34 Literatura dla prowadzących : I oczywiście J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, przekład M. Kalecki, S. Rączkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, wydanie trzecie, Warszawa Ale ta ksiąŝka jest niestety marnie skonstruowana więc trudno wybrać co czytać. Pozostaje przeczytać całość.