Dokument wg Słownika j. polskiego: - pismo urzędowe; - dowód stwierdzający czyjąś tożsamość, np. dowód osobisty, legitymacja; - materiał, przedmiot

Transkrypt

1 Pojęcie dokumentu

2 Dokument wg Słownika j. polskiego: - pismo urzędowe; - dowód stwierdzający czyjąś tożsamość, np. dowód osobisty, legitymacja; - materiał, przedmiot mający wartość dowodową lub informacyjną; - potocznie: film dokumentalny; - w informatyce: logicznie spójna porcja informacji przetwarzana w systemie komputerowym. (

3 1. Dokument w prawie karnym materialnym definicja stworzona w aspekcie ochrony publicznego zaufania do wszystkich dokumentów, do ich autentyczności, wiarygodności; pewności obrotu prawnego. Przepisy penalizujące przestępstwa przeciwko dokumentom (rozdział XXXIV k.k.) Art k.k. (art.47 8 k.w.; art k.k.s.) - Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym związane jest określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa (np. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku), stosunku prawnego (np. umowa kupna- sprzedaży) lub okoliczności mającej znaczenie prawne (np. zaświadczenie o zarobkach).

4 Nośnik informacji: przedmiot (kartka papieru, klisza, fotografia, twardy dysk, karta pamięci, płyta CD, DVD, taśma magnetofonowa, płyta gramofonowa, dyskietka komputerowa.) lub nie mający charakteru przedmiotu (fale radiowe, impuls elektromagnetyczny, promień światła podczerwonego). Zapis może być alfabetyczny, mechaniczny, cyfrowy, magnetyczny. - Dokument elektroniczny- logicznie spójna porcja informacji przetwarzana w systemie komputerowym ( plik tekstowy, graficzny, muzyczny). Musi stanowić dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.

5 Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym związane jest określone prawo.. Definicja obejmuje także rzeczy, które nie wyrażają żadnej myśli człowieka, ale są objęte ochroną prawnokarną. W procesie karnym traktowane będą jako przedmioty poddawane oględzinom, okazaniu, eksperymentowi procesowemu. (W. Daszkiewicz, Prawo karne procesowe, zagadnienia ogólne, t. II, Oficyna Wydawnicza Branta, 2001)

6 Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji.., który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku), stosunku prawnego (umowa kupna- sprzedaży) lub okoliczności mającej znaczenie prawne (np. zaświadczenie o zarobkach).

7 3. Dokument w kryminalistyce: - Każdy przedmiot zawierający treść słowną mogącą mieć znaczenie prawne. Istotą dokumentu są słowa wyrażające określoną treść i utrwalone dowolną techniką umożliwiającą późniejsze jednoznaczne odtworzenie. Może to być technika: pisemna (np. literowa), wykorzystująca pamięć półprzewodnikową, zapis fonograficznocyfrowy, fonooptyczny lub fonomechaniczny względnie na taśmie perforowanej. (definicja M. Kulickiego)

8 - Dokument jako każda rzecz, na której utrwalona została treść pisemna, każdy rzeczowy środek dowodowy, wyróżniający się od innych posiadaniem treści pisemnej. (definicja Z. Kegla). Pismo traktowane szeroko: pismo alfabetyczne, obrazkowe, kody, szyfry, nuty, zapisy na nośnikach magnetycznych ( taśmy magnetofonowe, dyskietki), półprzewodnikowych ( kości pamięci, karty pamięci), na taśmach perforowanych, zapisy foniczne, optyczne (CD- ROM), fonograficzno-cyfrowe, fonooptyczne, fonomechaniczne).

9 Przestępcze wykorzystanie dokumentów 1. Obiekt przestępstwa (przedmiot zamachu przestępczego); zamach skierowany przeciwko dokumentowi. 2. Narzędzie przestępstwa; dokument może być wykorzystany jako środek lub sposób popełnienia wielu przestępstw, zwłaszcza gospodarczych. 3. Dowód popełnienia przestępstwa; dokumenty znalezione przy osobie mogą dowodzić, iż uprawia ona działalność przestępczą, mogą być w późniejszym czasie wykorzystane jako dowody.

10 4. Środek maskowania (kamuflowania, zatajania) przestępstwa; np. faktura wystawiona jako dowód (fikcyjnej) sprzedaży w celu zamaskowania przemytniczego pochodzenia danego towaru

11 Przykładowe cele przestępczego wykorzystania fałszywego/sfałszowanego dowodu osobistego 1. Założenie fikcyjnej firmy i dokonywanie wyłudzeń towarów 2. Wyłudzanie kredytów bankowych 3. Założenie konta osobistego 4. Wyrobienie na podstawie DO innych dokumentów np. paszportu, prawa jazdy. 5.Wyłudzenia ogłoszeniowe (oszust pośrednikiem). H.Kołecki, Techniczno-kryminalistyczne badania autentyczności dokumentów publicznych, Poznań 2002

12 Podział dokumentów ze względu na technikę sporządzenia. 1.Dokumenty pisemne (wąskie rozumienie pisma): a) ręczne ( długopisowe, atramentowe, ołówkowe, i inne), b) maszynowe (wykonane na maszynie do pisania lub wydrukowane na drukarce komputerowej), c) pieczęcie, pieczątki, stemple, d) drukarskie ( druk wypukły, płaski, wklęsły), e) mieszane ( pismo ręczne, wydruk, pieczęć), f) reprodukcje dokumentów pisemnych.

13 2.Foniczne (audiodokumenty) - magnetofonowe, fonooptyczne, fonograficzno- cyfrowe, fonomechaniczne. 3.Komputerowe (nośniki magnetyczne, półoprzewodnikowe, perforowane taśmy itp.)

14 Dokumenty pisemne (warstwy dokumentu) zapis graficzny treść język podłoże i środek kryjący

15 I. Badania dokumentów rękopisemnych 1. Identyfikacja wykonawcy dokumentu (grupowa, indywidualna, badania tekstu ciągłego, badania podpisów).ustalenie, czy tekst napisała jedna, czy więcej osób. 2. Identyfikacja autora treści dokumentu (badanie śladu treściowego i językowego). 3. Identyfikacja grupowa środków kryjących (pisarskich) i podłoża dokumentu. 4. Identyfikacja podłoża jako części określonej całości. 5. Badanie reliefów wklęsłych na podkładce (następna kartka w notesie itp.)- ESDA.

16 7. Badania krzyżujących się linii graficznych ze sobą; badanie linii graficznych względem załamań podłoża- określenie kolejności powstawania zapisu ( np. czy pierwotnie naniesiono na podłoże podpis czy nadruk ). 8. Badania śladów mechanicznego lub chemicznego usuwania tekstu. 9. Badania ewentualnych symptomów dodania znaków graficznych.

17 10. Badania w celu ujawnienia niewidocznych elementów zapisu ( np. wykonanych tzw. atramentem sympatetycznym lub zakrytych innym środkiem kryjącym albo na podłożach zwęglonych). 11. Badania wieku dokumentu (podłoża i środka kryjącego). 12. Badania ustalania symptomów zaburzenia stanu psychofizycznego wykonawcy.

18 II. Dokumenty maszynowe 1. Identyfikacja wykonawcy, autora (grupowa, indywidualna- z wykorzystaniem materiału porównawczego, badania nawyków pisarskich, śladu językowego). 2. Identyfikacja grupowa maszyny do pisania na podstawie napisanego tekstu (cechy grupowe nadane przez producenta). 3. Identyfikacja indywidualna maszyny do pisania (z wykorzystaniem pobranego materiału porównawczego). 4. Identyfikacja grupowa podłoża 5. Identyfikacja indywidualna podłoża jako części całości.

19 6. Badanie kalki, taśmy w celu wskazania kolejności i ewentualnej liczby kopii. 7. Analiza topografii i nacisku czcionek przy podejrzeniu uzupełnienia tekstu po powtórnym umieszczeniu dokumentu w maszynie do pisania. 8. Badania śladów mechanicznego i chemicznego usuwania tekstu. 9. Badania w celu ujawnienia elementów zapisu, które zostały zakryte innym środkiem kryjącym lub innymi znakami graficznymi lub na podłożach zwęglonych.

20 III. Identyfikacja grupowa i indywidualna urządzeń drukujących, ( drukarki komputerowe, kopiarki). IV. Pieczęcie, pieczątki, stemple 1. Identyfikacja grupowa i indywidualna pieczęci, stempli, pieczątek. 2. Analiza, czy odcisk pieczęci jest autentyczny, czy stanowi imitację lub kopię śladu pieczęci. 3. Identyfikacja środka kryjącego.

21 V. Dokumenty drukarskie 1. Identyfikacja grupowa techniki drukarskiej, matrycy drukarskiej, czcionek, podłoża, środka kryjącego. 2. Identyfikacja indywidualna czcionek, składu, klisz, matryc, form drukarskich, noża introligatorskiego, kleju. 3. Identyfikacja kopiarek typu mała poligrafia. VI. Reprodukcje dokumentów 1. Identyfikacja wykonawcy pierwowzoru dokumentu rękopisemnego. 2. Identyfikacja autora treści.

22 3. Identyfikacja indywidualna maszyny użytej do napisania pierwowzoru. 4. Identyfikacja urządzenia reprograficznego i podłoża. 5. Ujawnienie fotomontażu na podstawie znamion technicznych oraz właściwości logiczno-treściowych. VII. Badania elementów zabezpieczających (banknoty, dowody osobiste, paszporty, prawa jazdy, świadectwa itp. ).

23 Badania pisma ręcznego

24 Podstawowe założenia badań pisma ręcznego Pismo każdego człowieka ma charakter indywidualny i zależy od jego predyspozycji psychicznych i fizycznych. Pisanie należy do złożonych czynności psychicznych, realizowanych w centralnym układzie nerwowym, z którego wysyłane są impulsy do aparatu wykonawczego.

25 1.Płaszczyzna psychologiczna pisma obejmuje analizę i syntezę dźwiękową, wzrokową i ruchową. Piszący musi mieć słuchowe wyobrażenie odpowiednika litery- głoski, aby ujmować literę i wyraz jako całość i wyobrażać sobie sposób kreślenia znaku graficznego (pamięć dźwiękowa, wzrokowa, ruchowa). 2.Płaszczyzna fizjologiczna pisma- to skomplikowane pobudzenia nerwowe, wysyłanie impulsów nerwowych z mózgu do aparatu wykonawczego. 3.Płaszczyzna motoryczna tworzona jest przez skoordynowane ruchy ręki: ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców. Wpływają na nią także warunki pisania, rodzaj środka pisarskiego, sposób jego trzymania, pozycja podczas pisania.(t. Wróbel, Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, W-wa 1985)

26 Personalizacja pisma- proces kształtowania i indywidualizowania pisma. Etapy nauki: - wstępny, - literowy, - wyrazowy, - automatyzacji pisania.

27 Indywidualizm pisma oznacza -odstępstwo od wzorca kaligraficznego -występowanie nawyków pisarskich (przyzwyczajeń) występowanie rozpiętości form graficznych

28 Czynniki wpływające na powstanie cech stałych: - czynniki psychiczne: zdolność i umiejętność spostrzegania i odtwarzania wzorów znaków graficznych, związane z intelektem, wolą, pamięcią, temperamentem piszącego, - częstotliwość pisania i ilość sporządzanych zapisów.

29 Czynniki wpływające na zmiany pismafluktuacje pisma 1. Czynniki wewnętrzne: - stan emocjonalny, - zmęczenie, - zaburzenia somatyczne, - zaburzenia psychiczne, - wpływ alkoholu i narkotyków.

30

31 2. Czynniki zewnętrzne: - pozycja przy pisaniu, - warunki pisania ( oświetlenie, temperatura..), - rodzaj, jakość podłoża i środka kryjącego, podkładki.

32 Ekspertyza pismoznawcza

33 Przeprowadzenie ekspertyzy pismoznawczej wymaga zgromadzenia odpowiedniego materiału badawczego. Materiał zakwestionowany Materiał porównawczy Materiał porównawczy Materiał porównawczy np. testament, umowa kupna - sprzedazy, inne zapisy - notatki, formularze, ankiety i inne zapisy sporządzone w życiu codziennym, - zapisy sporządzone dla celów ekspertyzy

34 (rzeczywiście pochodzący od danej osoby) (najlepiej w postaci oryginału a nie kopii)

35 Materiał bezwpływowy I. Obowiązek zgromadzenia materiału przez organ procesowy. II. Oględziny materiału zakwestionowanego w celu ustalenia rodzaju zapisu (tekst długi, podpis, jego postać), rodzaju pisma (zwykłe, na kształt druku, rodzaj alfabetu), rodzaj podłoża i środka kryjącego. II. Materiał bezwpływowy powinien być zebrany z uwzględnieniem kilku zasad.

36 1. Materiał porównawczy powinien być obszerny, im krótszy materiał kwestionowany, tym dłuższy powinien być materiał porównawczy. W przypadku badań tekstu długiego, powinien być co najmniej dwa razy dłuższy, w przypadku tekstu krótkiego kilkanaście razy dłuższy. Ilość podpisów to przeciętnie Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem formy do materiału zakwestionowanego ( tekst długi, podpisy).

37 3. Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem przeznaczenia. 4.Materiał porównawczy powinien pochodzić z okresu sporządzenia materiału kwestionowanego ( w przypadku osób zdrowych o wykształconym piśmie dwa, trzy lata, w pozostałych przypadkach czas powinien pokrywać się z czasem nakreślenia dokumentu zakwestionowanego).

38 5. Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem warunków pisania ( podłoże, środek kryjący, pozycja, stan emocjonalny). 6. Musi istnieć pewność, że materiał porównawczy pochodzi od osoby, której pismo biegły ma porównać z pismem w materiale zakwestionowanym.

39 Materiał wpływowy, na żądanie I. Podmiot pobierający materiał porównawczy: organ procesowy, biegły. II. Rodzaje materiału wpływowego: 1. Tekst dokumentu zakwestionowanego podyktowany. 2. Tekst dyktowany ułożony przez pobierającego próbę i zawierający zwroty, wyrazy, cyfry pochodzące z materiału zakwestionowanego. 3. Tekst spontaniczny 4. Komplet liter alfabetu i cyfr.

40 III. Materiał wpływowy powinien być pobierany z uwzględnieniem odpowiednich zasad. 1. Materiał wpływowy powinien być pobrany pismem tego samego rodzaju i w tym samym alfabecie ( pismo zwykłe, drukowane ) 2. Tekst musi być podyktowany lub ułożony spontanicznie przez piszącego, nie wolno udzielać podpowiedzi, nie można dawać do przepisania tekst zakwestionowany.

41 3. Materiał wpływowy powinien być obszerny, ma to na celu wyeliminowanie zniekształcenia pisma w wyniku zdenerwowania lub maskowania. Wskazane jest, aby dodatkowo podyktować fragment tekstu zakwestionowanego. 4. Można zastosować różne tempo pisania. Zabieg ten zapobiec ma maskowaniu pisma.

42 5. Należy pobrać próbki pisma w różnych pozycjach ( na siedząco, stojąco). 6. Tekst powinien być napisany na podobnym podłożu ( można różnicować rodzaj podkładki- twarda, miękka) i podobnym środkiem kryjącym.

43 7. Jeżeli istnieje podejrzenie, że tekst napisano lewą ręką, to należy pobrać próby prawo i leworęczne. 8. W przypadku podpisów należy pobrać próby na osobnych kartkach. Można poprosić o wypełnienie formularza i podpisanie go.

44 9. Z pobrania prób pisma wskazane jest sporządzenie protokołu, który powinien uwzględnić przebieg pobierania materiału porównawczego, czas trwania, spostrzeżenia co do zachowania się osoby piszącej. 10. Wzory pisma powinny być napisane bez przymusu, w przeciwnym razie nie będą miały wartości badawczej.

45 Techniki pobierania materiału wpływowego 1. Zapewnienie warunków spontaniczności pisma poprzez zabiegi uniemożliwiające maskowanie pisma (rozmowa, dyktowanie fragmentu tekstu kilka razy..) 2. Test Klütera- pomocniczo (technika sukcesywnego kopiowania), który może być zastosowany w przypadku, gdy osoba twierdzi, że nie umie pisać w określonym alfabecie. Przedstawia się jej tekst napisany pismem określonego rodzaju, z którego ma zrobić odpis, z tego odpisu następny itp.

46 3. Zmodyfikowany test Klütera polegający na odebraniu od piszącego kompletu liter alfabetu i wykonywanie na ich podstawie odpisu, a z niego następnego itd. Po opanowaniu alfabetu następuje kolejna faza - dyktowania tekstu. 4. Test Pfannego, polegający na wprowadzaniu błędów we wzory ( związanych z konstrukcją znaków), z których miał być dokonywany odpis. W kolejnych odpisach błędy te znikały i pojawiały się cechy pisma piszącego.

47 5. Bezwzrokowa metoda pobierania materiału porównawczego np. pisanie czerwonym atramentem w czerwonym świetle. 6. Pobieranie próbek pisma w przypadku podejrzenia o udzielenie pomocy przy pisaniuodtworzenie warunków polegające na prowadzeniu ręki przypadkowej osoby przez podejrzanego ( bierne i aktywne zachowanie się piszącego). W piśmie pojawiają się cechy grafizmu prowadzącego rękę.

48 7. Klasyczny test psychologiczny (odwrócenie uwagi od formy pisma, a przeniesienie jej na treść) - sporządzenie adnotacji lub złożenie podpisu przez podejrzanego na dokumencie rzekomo nie związanym ze sprawą, - polecenie opisania sytuacji, która wywołuje u podejrzanego emocje, - kwestionariusz nie dokończonych zdań Rottera- kończenie rozpoczętych sentencji wymyśloną wersją.

49 I. Podział metod badań pisma ręcznego spotykany w literaturze: - metody grafologiczne wnioskowanie o psychice osoby na podstawie pisma, - metody porównawcze- porównywanie cech identyfikacyjnych w materiale zakwestionowanym i porównawczym, a następnie wskazanie lub wykluczenie wykonawcy zapisu.

50 Podział metod badań pisma ręcznego zaproponowany przez A. Koziczak: - metody porównawcze, - metody identyfikujące- celem jest ustalenie klasy osób, do której należy wykonawca, również ustalenie okoliczności sporządzenia zapisu. Badania dotyczą materiału zakwestionowanego. (metody grafologiczne, metoda identyfikująca płeć, prawo lub leworęczność, zawód piszącego (T. Widła), stan pod wpływem alkoholu lub narkotyków i inne).

51 Grafologia Wieloznaczność terminu grafologia. 1. Grafologia jako sztuka określania charakteru, zdolności i upodobań piszącego na podstawie grafizmu. 2. Grafologia jako badania pismoznawcze, których celem jest wnioskowanie o różnych cechach człowieka na podstawie próby pisma- badania identyfikujące ( metody grafologiczne, metoda ustalania płci, lewo lub praworęczności, zawodu, stanu pod wpływem alkoholu, narkotyków, zaburzeń psychicznych i inne)- nie dają możliwości pewnego wnioskowania. 3. Grafologia jako nauka o piśmie obejmująca kwestie związane z historią, technikami, fizjologią, psychologią i identyfikacją pisma.

52 Grafologia w ujęciu klasycznym (jako określanie cech psychicznych człowieka na podstawie pisma) 1. Podstawowe założenie: pismo jest odzwierciedleniem psychofizjologicznych właściwości piszącego. Założenie to nie uwzględnia wpływu czynników zewnętrznych na pismo. 2. Różne szkoły grafologiczne proponujące swoją interpretację pisma i różną terminologię. 3. Rola intuicji w grafologii. 4. Brak wskazań na badania empiryczne, które uzasadniałyby proponowaną interpretację cech. 5. Pewność wniosków grafologicznych. 6. Wnioskowanie na temat właściwości charakteru człowieka tylko w oparciu o pismo. 7. Porównanie grafologii do psychologicznych testów projekcyjnych. 8. Potrzeba przeprowadzenia badań na jednakowej grupie osób charakteryzujących się danymi cechami psychicznymi. 9. Eksperyment wskazujący na wartość badań grafologicznych.

53 W nauce psychologii pismo jest jednym ze środków poznania, nie jedynym, jest symptomem świadczącym o predyspozycjach, np. motorycznych, emocjonalnych, czasami o zaburzeniach organicznych lub funkcjonalnych osoby badanej. Wykorzystywane jest np. do diagnozowania tzw. specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, a także do określania predyspozycji zawodowych ( wtedy jest to jeden z etapów diagnozy).

54 Pismo może być dla biegłego ostrożnym źródłem diagnozy o jego wykonawcy. Może być podstawą do: - zasięgnięcia dodatkowych informacji o osobie, której grafizm jest przedmiotem badań pismoznawczych, - do zebrania adekwatnego materiału porównawczego. Dotychczasowe badania eksperymentalne nie dały podstaw do wskazania cech charakterystycznych tylko i wyłącznie dla danego zaburzenia, stanu piszącego, warunków zewnętrznych.

55 Metody porównawcze Metoda kaligraficzna 1. Założenie metody: nauka pisania i indywidualizacja pisma powoduje, że piszący buduje litery w sposób indywidualny, niepowtarzalny u innych osób. 2. Pismo traktowano w sposób statyczny. 3. Metoda ta nie sprawdza się w przypadku pism podobnych, w przypadku naśladownictwa i maskowania pisma. 4. Metoda kaligraficzna nie jest stosowana obecnie. 5. Zaletą metody było wskazanie elementów budowy znaków graficznych jako podstawy wnioskowania.

56 Metoda sygnalityczna (fotograficzno- opisowa) 1. Jest rozwinięciem metody kaligraficznej. 2. Pismo traktuje jako twór dynamiczny, analizuje odmiany liter jednobrzmiących, zespoły literowe, wiązanie liter, kąt nachylenia pisma, szerokość i wysokość pisma, naciskowość, impuls pisma, odstępy między wyrazami, znakami, wierszami. 3. A. Bertillon zaproponował wykorzystanie fotografii do zobrazowania wyników porównań. 4. Krytyce poddana została jednostronność metody, uwzględnienie tylko cech opisowych i jej wysoki formalizm. 5. Zaproponowano terminologię stosowaną obecnie np. elementy podlinijne, nadlinijne, śródlinijne, pojęcie grammy.

57 Metoda grafometryczna E. Locarda 1. Założenie metody: w piśmie stałe są stosunki wielkościowe między wymiernymi elementami znaków graficznych. 2. Piszący nie jest w stanie pozbyć się swoich proporcji, nie jest w stanie odtworzyć proporcji pisma innej osoby. 3. Pomiarom poddawano cztery grupy cech: - wielkości (średnia wysokość gramm śródlinijnych, stosunek elementów nadlinijnych i podlinijnych do śródlinijnych, stosunek wielkich liter do małych i inne), - kąty, np. między osiami gramm a linią podstawową wyrazu, - przerwy między literami i grammami, - kształty znaków diakrytycznych. 4. Badania przeprowadzano na tekstach ciągłych, na materiale zakwestionowanym i porównawczym. 5. Wyniki przedstawiano na wykresach. 6. Wymóg jednakowo przeprowadzonych pomiarów. 7. Krytyka metody przez Locarda- metoda grafometryczna nie może być jedyną podstawą wnioskowania.

58

59

60

61 Metody badań podpisów 1. Metoda analizy zmienności. Istotą jej jest liczbowe wyrażanie wybranych cech ogólnych i szczególnych podpisów i umieszczenie ich w tabeli dla podpisu zakwestionowanego i porównawczego. Stwierdzenie, że większość badanych cech materiału zakwestionowanego nie mieści się w zakresie materiału porównawczego, upoważnia do sformułowania wniosku, że podpisy sporządziły różne osoby (duża zmienność). Stosowana do podpisów zautomatyzowanych, wyrobionych, nie do pisma patologicznego. 2. Metoda systemu linii prostych Duystera stosowana do badania podpisów nieczytelnych. Nie nadaje się do badania podpisów kopiowanych i w przypadku autofałszerstwa. Na podpisie wykreśla się styczne, linie proste, które są naturalnym przedłużeniem poszczególnych gramm podpisów. W ten sposób uzyskuje się układ linii, który jest taki sam tylko w podpisach autentycznych.

62 3. Metoda projekcji geometrycznej Brossona. Na badanym materiale wyznacza się cztery najbardziej wysunięte na zewnątrz punkty, które się łączy. W ten sposób powstaje czworobok, który można podzielić na trójkąty. W podpisach jednej osoby są one podobne. 4. Metoda badań geometryczno- strukturalnych, podobna do poprzedniej. Różnica dotyczy wyboru punktów, będących wierzchołkami figury geometrycznej wykreślonej na podpisie. W materiale zakwestionowanym i porównawczym powinny być wyznaczone analogicznie. W ten sposób powstają różnorodne figury: wieloboki, koła, elipsy itp. Wnioskowanie opiera się na podobieństwie wykreślonych figur lub na ich braku. Metody skrytykowane, ilość informacji, których dostarcza ich zastosowanie jest zbyt mała, a wahania kątów u jednej osoby może sięgać ponad 60 (A. Koziczak, Metody pomiarowe w piśmie ręcznym).

63 Z. Czeczot, Badania identyfikacyjne pisma ręcznego, W-wa 1974

64 Z. Czeczot, Badania identyfikacyjne pisma ręcznego, Warszawa 1974,

65 Pozostałe metody 1. Metoda statystycznej weryfikacji materiału badawczego (tekst długi sporządzony w typowy sposób, metoda nie może być stosowana w zapisach zmienionych świadomie lub nieświadomie). Oparta jest na możliwości wykorzystania danych dotyczących częstotliwości występowania określonych cech pisma w danej populacji. Ekspert wiedząc, jak często dana cecha powtarza się w reprezentatywnej dla całego społeczeństwa danego państwa próbie pisma, przy uwzględnieniu kryterium wieku, płci, wykształcenia, regionalizmów, używanych środków pisarskich, warunków pisania, może obliczyć prawdopodobieństwo powtórzenia się określonego zespołu cech u dwóch osób. Brak danych na temat częstotliwości występowania cech pisma w Polsce uniemożliwia jej stosowanie. Metoda wyklucza subiektywną ocenę materiału badawczego przez biegłego.

66 2. Metoda obliczania współczynnika integracji pisma A. Felusia. Poziom integracji pisma to stosunek liczbowy gramm wzajemnie powiązanych do gramm niepowiązanych. I= w/nw, I- poziom integracji pisma, w- suma gramm powiązanych, nw- suma gramm niepowiązanych. Metody tej nie można stosować do zapisów maskowanych. Wadą jej jest uwzględnienie tylko jednej cechy. Zdaniem krytyków może być stosowana w celach eliminacyjnych.

67 3. Metoda wyznaczania wskaźnika podobieństwa kinetyczno- geometrycznego A. Łuszczuka. Polega na ustaleniu w wyniku jakich podstawowych ruchów ręki powstał dany zapis. Autor wyróżnił 10 elementarnych ruchów ręki i przyporządkował im wartość liczbową. Po zbadaniu w ten sposób materiału zakwestionowanego i porównawczego oblicza się według wzoru wskaźnik podobieństwa kinetycznogeometrycznego. W pkg A/B= Sew/Swe x 100%, Wpkg- wskaźnik podobieństwa kinetyczno-geometrycznego konstrukcji A i B, Sew- liczba elementów wspólnych, Swe- liczba wszystkich elementów. Metoda ta pozwala na określenie wartości identyfikacyjnej podpisów. Pozwala już we wstępnej fazie wyeliminować materiał, który nie nadaje się do badań. Wi= 1/ (10-L)xSwe, Wi- współczynnik identyfikacyjny, 10- wartość stała, L-liczba podstawowych kierunków kreślenia w danym podpisie, Swe- suma wszystkich elementów składających się na badany podpis. Niska wartość współczynnika pozwala na etapie początkowym zaniechać dalszych badań.

68 Komputeryzacja badań pisma ręcznego (grafometria komputerowa) 1. GRAPHOLOG- program umożliwiający dokonywanie precyzyjnych pomiarów i analizę cech mierzalnych pisma, przechowuje i dokonuje analizy statystyk z dużej liczby pomiarów. 2. CEDAR-FOX- umożliwia porównanie próbek pisma i określenie cech w porównywanych dokumentach mogących świadczyć o podobieństwie próbek. Możliwa jest analiza podobieństwa wyrazów i analizy podobieństwa do całości tekstu.

69 3. FISH- kryminalistyczny system identyfikacji pisma ręcznego- pozwala na zeskanowanie zapisu, pomiar (wyznaczanie 7 cech charakterystycznych ) i przechowywania w celu szybkiego porównania z bazą i wytypowania wzoru pisma o najbardziej zbliżonym algorytmie Szczególnie przydatny w identyfikacji anonimów, listów z pogróżkami itp. System funkcjonuje w Niemczech i USA (baza składa się z zeskanowanych obrazów listów z pogróżkami, dane gromadzone są od 1991 r.).

70 4. WANDA- udoskonalona wersja FISH. Pozwala na przeprowadzenie podstawowych badań próbek pisma ręcznego i identyfikację jego wykonawcy, umożliwia pomiar wybranych cech i wstępne przetwarzanie uzyskanych wyników, a także dopasowanie wybranych odmian liter do umieszczonych w bazie. Jest kompatybilny z systemem FISH korzysta z jego baz danych.

71 5. GLOBALGRAF - GRAFOTYP- narzędzie pomiarowe (pomiary z dokładnością do 0,01mm)- mierzy właściwości pisma: kształt pola próbki, kształt linii bazowej dolnego i górnego pasma (obwiednia po minimach i maksimach), kierunek linii podstawowej i przykrywowej, kształt pola zawartego między linią podstawową a przykrywową oraz innymi liniami gabarytowymi. Analizuje kształt marginesów i pola marginesów, wielkość i kształt odstępów międzywierszowych, kierunek biegu linii podstawowej i przykrywowej, topografia podpisów w rubrykach, parametry strukturalne odbitek pieczątek.

72 Program oblicza zindywidualizowane parametry graficzne: Wk- współczynnik kształtu- iloraz pola powierzchni wieloboku będącego obrysem próbki przez kwadrat obwodu tego wieloboku. Pw- proporcje wielkościowe - iloraz długości dwóch wybranych odcinków (poziomych, pionowych lub ukośnych) wyznaczonych wg tych samych kryteriów w porównywanych próbkach G- grafotyp- iloczyn Wk i Pw- stanowi strukturalną właściwość pisma indywidualizująca wykonawcę.

73 - RAYGRAF- pozwala na weryfikację strukturalno- geometrycznych parametrów pisma: długość wybranych elementów graficznych, kąt nachylenia wybranych elementów graficznych, szerokość wybranych elementów graficznych, szerokość odstępów pomiędzy elementami. Wpl- współczynnik podobieństwa liniowego, Wpk- współczynnik podobieństwa kątowego, Wgm- współczynnik gęstości morfemowej, Wgl- współczynnik gęstości literowej, Wimp- współczynnik impulsu

74 - KINEGRAF- weryfikuje konstrukcyjno-kinetyczne cechy pisma na podstawie wielkości współczynnika podobieństwa kinetyczno-geometrycznego WPKG. Linia graficzna składa się z elementów prostych i łukowych, nadano im wartości liczbowe -0,1-1,0- im mniejsza wartość, tym częstsze występowanie kierunku kreślenia. Program porównuje i określa liczbę elementów wspólnych New (kierunek i długość) oraz liczbę wszystkich elementów badanych Nwe. Program oblicza współczynniki identyfikacyjne próbek Wi i krytyczne współczynniki identyfikacyjne Wikr (str. 42)

75 SKANGRAF- wizualizuje motoryczne cechy pisma. Cieniowanie jest wynikiem różnej siły nacisku na podłoże, w miejscach mocnej kreski występuje większe nasycenie środkiem kryjącym. Program odnajduje najciemniejsze i najjaśniejsze odcienie koloru środka kryjącego. Poszczególne fragmenty poczynając od najjaśniejszych są poddawane transformacjom. Najjaśniejsze miejsca zanikają. Umożliwia to ocenę zgodności rozmieszczenia cieniowania linii pisma.

76 Metody komputerowe: - usprawniają proces badawczy, - pozwalają na zmierzenie wielu parametrów, - stwarzają przesłankę do standaryzacji badań i obiektywizacji badań. Metody komputerowe stanowią narzędzie biegłego, ostateczna interpretacja wyników oraz wybór techniki badawczej należy do biegłego i zależy od jego wiedzy i doświadczenia.

77 Metoda graficzno - porównawcza 1. Założeniem metody graficzno- porównawczej jest twierdzenie, że pismo to przejaw, uzewnętrznienie możliwości psychofizycznych piszącego, które mogą się uwidaczniać we wszystkich możliwych warstwach badawczych zapisu: graficznej, treściowej, językowej i technicznej lub tylko na niektórych z nich. 2. Metoda skupia w sobie i rozwija dorobek historycznie wcześniejszych metod, między innymi kaligraficznej, opisowo-porównawczej, czy grafometrycznej. Jej zaletą jest kompleksowe badanie różnych cech pisma, nie tylko tych, które były preferowane przez wcześniejsze metody.

78 3. W ramach badań warstwy graficznej ustala się i porównuje najbardziej dystynktywne cechy pisma w materiale zakwestionowanym i porównawczym. Układają się one w indywidualny, jakościowo- ilościowy zespół cech identyfikacyjnych. Metoda rozumowania stosowana przez biegłego to analogia (poprzez porównanie).

79 4. Analizowane cechy podlegają wartościowaniu przez biegłego w konkretnym przypadku, zarówno podobieństwa i różnice ( w piśmie tej samej osoby występują zarówno podobieństwa- cechy stałe jak i różnice- cechy zmienne). Biegły ocenia materiał badawczy na podstawie własnego doświadczenia, dorobku badawczego biegłych, a także przeprowadzonych badań eksperymentalnych.

80 5. Opinia biegłego sformułowana w wyniku badań może mieć różny stopień pewności: - kategoryczna pozytywna kwestionowany zapis sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma, - kategoryczna negatywna- kwestionowany zapis nie został sporządzony przez osobę, od której pochodzą próbki pisma, - prawdopodobna pozytywna- kwestionowany zapis prawdopodobnie sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma, - prawdopodobna negatywna- kwestionowany zapis prawdopodobnie nie sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma. Opinia prawdopodobna może być sformułowana na jej różnych poziomach - mało prawdopodobne, prawdopodobnie, wysoce prawdopodobne.

81 Cechy identyfikacyjne pisma

82 5. Budowa znaków 6.Wiązanie znaków

83 Katalog cech wg M.Kulickiego

84

85

86

87

88

89

90 Katalog Jesiennej Szkoły Badań Pisma Ręcznego Cechy syntetyczne 1. Rodzaj pisma : miniskułowe, majuskułowe, alfabet 2. Typ pisma: np. zwykłe, blokowe, na wzór druku, szablonowe. 3. Stopień naturalności pisma: naturalne, nienaturalne(zamierzone i niezamierzone). 4. Etap rozwoju pisma: szkolne, dojrzałe, starcze. 5. Klasa pisma: wyrobione, średnio wyrobione, niewyrobione. 6. Ogólny obraz pisma : owalne, okrągłe, kątowe. 7. Stopień staranności pisma: staranne, średnio staranne, niestaranne. 8. Czytelność pisma: czytelne, częściowo czytelne, nieczytelne. 9. Uzupełnienia: poprawki, retusze, przekreślenia, wstawki, podkreślenia. 10. Sposób wykonania: ręką nawykłą do pisania, ręką nienawykłą do pisania. 11.Inne cechy syntetyczne(ozdoby, grifonaże, manieryzmy, inicjały, pozostałe).

91 Cechy topograficzne (rozmieszczenie elementów zapisu na podłożu i tzw. linearność) 1. Margines lewy kształt: prosty, wypukły, wklęsły,nieregularny tendencja::prosty (pionowy), lewoskośny, prawoskośny wielkość w mm proporcje: zmniejszony, proporcjonalny, powiększony. 2. Margines prawy- j.w.. 3. Margines górny Kształt: prosty, wypukły, wklęsły, nieregularny Tendencja: prosty, lewoskośny, prawoskośny Wielkość w mm: zmniejszony, proporcjonalny, powiększony. 4. Margines dolny- j.w. 5.Wcięcia akapitowe: głębokość, (liczba znaków), częstość.

92 6.Układ wierszy względem siebie: równoległe (opadające wznoszące), zbieżne, rozbieżne, nieregularne. 7. Układ znaków względem siebie- j.w. 8. Układ znaków, wyrazów i wierszy względem liniatury: nad linią, na linii, pod linią, niezależnie od liniatury. 9. Linia wyrazów i wierszy: kształt: prosta,, zagięta, łukowata, łamana, falista kierunek: poziomy, wznoszący się, opadający. 10. Odstępy między wierszami: wzorcowe (3 pasma śródlinijne), zmniejszone, powiększone: 11. Odstępy między wyrazami: stałe: przeciętne,, zmniejszone, powiększone zmienne

93 12. Odstępy między znakami- j.w. 13. Rozmieszczenie znaków interpunkcyjnych W układzie pionowym: zgodnie ze wzorcem, podwyższone, obniżone W układzie poziomym: zgodnie ze wzorcem, w odległości zwiększonej, w odległości zmniejszonej. 14. Dzielenie wyrazów: występuje, nie występuje. 15. Rozmieszczenie adresów: Pionowe: po stronie lewej, po stronie prawej, w środku Poziome: u góry, na dole, po środku. 16. Rozmieszczenie dat: j.w. 17.Rozmieszczenie podpisów: podpisy są ciągłością tekstu, po lewej stronie pod tekstem, po prawej stronie pod tekstem, po środku pod tekstem.

94 Cechy motoryczne 1. Tempo pisania: tempo określone bezwzględnie: małe, średnie, duże tempo określane w ramach próbki pisma: stałe, zmienne tempo określane względem normy osobniczej: zwolnione, naturalne, przyspieszone. 2. Impuls pisma: grammowy, literowy, sylabowy, wyrazowy, wielowyrazowy, mieszany 3. Nacisk (cieniowanie): kierunek nacisku: wstępujący, zstępujący, w lewo, w prawo siła nacisku: mała, średnia, duża równomierność nacisku: stały, zmienny (rytmiczny, nierytmiczny) miejsce wzmożenia nacisku: na górze, na dole, z lewej strony znaku, z prawej strony znaku. 4. Następstwo elementów graficznych: w znakach i zespołach graficznych.

95 Cechy mierzalne 1. Pole pisma: pole tekstu, pole wiersza, pole wyrazu, pole znaku. 2. Wielkość pisma: pismo drobne (pasmo śródlinijne do 1,5 mm), pismo małe (1,5-2,5 mm), pismo średnie (2,5-4,0 mm), pismo duże ( 4,0-6,0 mm), pismo bardzo duże ( powyżej 6,0 mm). 3. Szerokość znaków: proporcjonalne, smukłe, szerokie. 4. Proporcje wysokości elementów nadlinijnych do śródlinijnych : przesadnie zmniejszone, zmniejszone, średnie, powiększone, przesadnie powiększone. 5. Proporcje wysokości elementów podlinijnych do śródlinijnych: j.w. 6. Nachylenie pisma: pismo prawoskośne, pismo proste (80º, 90 º), pismo lewoskośne, pismo o zmiennym nachyleniu, pismo wachlarzowate.

96 Cechy konstrukcyjne 1. Budowa znaków: miejsce rozpoczęcia, zakończenia kreślenia znaku, kierunek ruchu ręki, kształt itp. 2. Odmiany znaków jednobrzmiących występują odmiany : w jakich znakach, liczba odmian, usytuowanie odmian, brak odmian. 3. Budowa wiązań: występowanie wiązań: girlandowe, arkadowe, kątowe, stykowe, pętlicowe, brak wiązań. 4. Formy powtarzalne: wystepowanie form powtarzalnych: w elementach nadlinijnych, podlinijnych, śródlinijnych, adiustacjach, wiązaniach, elementach uzupełniających, i diakrytycznych, itp.. brak form powtarzalnych

97 Przykład I Wójcik W., Badania porównawcze pisma ręcznego, Problemy Kryminalistyki 14/ 1958,

98 Wspólne cechy topograficzne ( źródło: Problemy Kryminalistyki)

99

100

101

102

103

104

105

106 Fałszerstwo i badanie podpisów

107 Badanie podpisów Podpis - twór graficzny, mający w zamierzeniu wykonawcy indywidualnie go identyfikować. Najczęściej zawiera elementy graficzne nazwiska lub imienia. (A. Feluś)

108 Rodzaje podpisów 1. Podpis pełnobrzmiący 2. Podpis uproszczony, ale dający możliwość odczytania przynajmniej nazwiska (inicjał imienia + pełne nazwisko; nazwisko pozbawione niektórych elementów). 3. Podpis uproszczony składający się z liter, a także znaków, które nie posiadają brzmienia. 4.Parafa stanowiąca zespół elementów graficznych nie odzwierciedlających brzmienia nazwiska.

109 Sposoby fałszowania podpisów (A.Koziczak, Metody pomiarowe w piśmie ręcznym, E. Gruza, M.Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka, czyli rzecz o metodach śledczych, W-wa 2008) Podpisy kopiowane: -kopiowanie bezpośrednie, -kopiowanie pośrednie. W przypadku podpisów kopiowanych występować mogą cechy świadczące o powolnym kreśleniu, pozbawionym cieniowania, a charakteryzującymi się większą naciskowością. Może występować nieregularny tremor, brak płynności, punkty wskazujące na zatrzymanie środka pisarskiego, dodatkowe elementy, uproszczenia (adiustacja początkowa i końcowa). W podpisach kopiowanych w zasadzie brakuje cech nawykowych fałszerza. Jedynie w elementach rozpoczynających i kończących podpis, także w elementach uzupełniających mogą się one pojawić.

110 Kopiowanie przez przeniesienie autentycznego podpisu za pomocą urządzeń ( np. skaner)- analiza środka pokrywającego ( atrament, toner).

111 Podpisy naśladowane: - naśladownictwo ścisłe, - naśladownictwo swobodne z pamięci, - naśladownictwo wyuczone, - naśladownictwo intelektualne, - autofałszerstwo.

112 Podpisy fałszowane metodą naśladownictwa ścisłego charakteryzują się zgodnością konstrukcyjną ze wzorem, wolnym tempem kreślenia, drżeniem linii, zatrzymywaniem środka pisarskiego na podłożu, mniejszym impulsem, odmiennymi proporcjami pomiędzy poszczególnymi elementami zapisu, odmiennym sposobem rozpoczęcia i zakończenia zapisu, innym sposobem rozmieszczenia znaków graficznych, odmiennymi detalami. Podpisy sfałszowane metodą naśladownictwa swobodnego mogą charakteryzować się jedynie ogólną zgodnością ze wzorem, odmienną topografią zapisu, obniżonym tempem kreślenia, niekiedy zatrzymywaniem środka pisarskiego na podłożu, odmiennym cieniowaniem, różnymi kątami nachylenia linii, innym sposobem rozpoczęcia i zakończenia podpisu, odmienną konstrukcją znaków diakrytycznych.

113 Podpisy sfałszowane metodą naśladownictwa wyuczonego cechować może większa zbieżność ze wzorem (wewnętrzna spójność konstrukcji). Zróżnicowaniu ulegają cieniowanie linii graficznych, konstrukcja złożonych znaków, adiustacja początkowa i końcowa, początki i zakończenia kreślenia poszczególnych gramm, czy liter, umiejscowienie znaków diakrytycznych, szczegóły budowy detali graficznych. Podpisy sfałszowane metodą naśladownictwa intelektualnego stanowią własny twór, wyobrażenie o podpisie (często jednorazowy, którego fałszerz nie odtworzyłby drugi raz). Zawiera zazwyczaj cechy nawykowe charakterystyczne dla pisma fałszerza. Odmiennie kształtuje się konstrukcja podpisu w porównaniu do wzoru, odmienność kształtów figur geometrycznych naniesionych na podpisy, zróżnicowane tempo kreślenia. Występuje znaczna płynność linii graficznych.

114 Podpisy sfałszowane metodą autofałszerstwa odznaczają się wprowadzeniem cech sztucznych, zniekształceń w postaci uproszczeń, obniżonego tempa kreślenia, zmian kątów nachylenia pisma, zmiany impulsu pisma, konstrukcji znaków. Zgodność natomiast dotyczyć może topografii podpisów, cieniowania linii graficznych, adiustacji początkowej i końcowej, przebiegu linii podstawowej, wiązania niektórych zespołów znaków graficznych.

115 Przykład II

116

117

118

119

120 Badania testamentów

121 1. Pismo osób starszych zmienia się w związku z obniżeniem sprawności psychoruchowej. Często powodem zmian w piśmie są choroby charakterystyczne dla zaawansowanego wieku ( np. reumatyzm, osłabienie wzroku). Odróżnienie wpływu choroby od wpływu wieku jest niezwykle trudne ( w przypadku choroby pogorszenie pisma następuje szybko, sam wiek wpływa na pojawienie się zmian stopniowych). Jeżeli próbek porównawczych osoby starszej jest więcej, to można określić w przybliżeniu kolejność ich powstania, a w konsekwencji wskazać w przybliżeniu czas powstania dokumentu kwestionowanego. Należy wziąć pod uwagę, że niektóre zmiany mogą być przejściowe.

122 Zmiany pisma: - powiększenie pisma, - tremor, - gubienie, zamiana liter, - falstarty, - obniżenie czytelności, - obniżenie estetyki pisma, - zaburzenia topografii zapisu.

123 Pismo osób starszych Cechy pisma sporządzonego przez osobę starszą- ataksja: drżenie ( tremor)- brak koordynacji ruchowej- brak płynności, zaburzona topografia pisma, obniżenie czytelności pisma, trudności w rozpoczynaniu liter- falstarty, powiększenie lub, zmniejszona łączliwość pisma.

124 Pismo charakteryzuje niski poziom wyrobienia, widoczna. Grafizm jest niezborny: linia zapisu jest pozbawiona płynności, litery są kanciaste, występują falstarty, trudności w kreśleniu pierwszej litery nazwiska.

125 2. Okoliczności sporządzenia zapisów: - pozycja, - leki (poprawiające lub pogarszające kondycję psychoruchową ), - pomoc przy sporządzaniu testamentu (podtrzymywanie ręki, prowadzenie ręki). Konieczność ustalenia i przekazania informacji biegłemu.

126 Badanie śladu treściowego i językowego

127 Analiza treściowa Analizę wypowiedzi można prowadzić wykorzystując treść dokumentu. Im jest obszerniejsza, tym więcej można sformułować wniosków o jej autorze. Badania treściowe mogą umożliwić zawężenie kręgu osób mogących być autorami tekstu (np. anonimu), mogą też ukierunkować prowadzone postępowanie.

128 Analiza śladu językowego Podstawą wnioskowania o autorze może być ślad językowy ( poziom wypowiedzi językowej). Język, jakim posługuje się autor można badać na tzw. poziomach językowych 1. Poziom fonologiczny- badający system dźwiękowy języka, cechy dźwiękowe. 2. Poziom morfologiczny-badający formy wyrazów, ich odmiany, budowę. 3. Poziom składniowy- badający budowę zdańskładnię. 4.Poziom leksykalny- badający rodzaj i zasób słownictwa.

129 Język, jakim posługuje się autor, może odznaczać się występowaniem cech charakterystycznych na każdym poziomie językowym lub też na jednym, dwóch z nich. Mogą mieć one charakter grupowy lub indywidualny. Dlatego w języku można wyróżnić aspekt grupowy i indywidualny. Aspekt grupowy języka języki środowiskowe(subjęzyki): - subjęzyki terytorialne, - socjalne: j. potoczny i j. literacki - subjęzyki zawodowe, - subjęzyki związane z wiekiem, - subjęzyki ludzi chorych psychicznie, - subjęzyki określone płcią.

130 Aspekt indywidualny- język każdego człowieka nacechowany jest indywidualizmem (idiolekt). Indywidualizm polega na odchyleniu od normy ogólnej lub/i na jej zakłóceniach. Może dotyczyć wszystkich poziomów językowych lub niektórych z nich.

131 Wykorzystując aspekt grupowy i indywidualny można dokonać, na podstawie wypowiedzi językowej, identyfikacji grupowej i indywidualnej. 1. Badania grupowe: - analiza treści, - analiza poziomu językowego wypowiedzi. Możliwe jest określenie kręgu (środowiska lub środowisk), spośród którego pochodzi autor. Wskazać można przynależność terytorialną, socjalną, zawodową, wiek, płeć, stan zdrowia psychicznego, związki z ewentualnym odbiorcą tekstu ( przy anonimach).

132 Badania jednostkowe, które polegają na zidentyfikowaniu autora tekstu. Dokonywane są z wykorzystaniem materiału porównawczego, który zestawia się z dowodowym. Porównuje się aspekt grupowy (czy i jakie języki grupowe się nawarstwiają) i idiolekt oraz ocenia się, czy są tożsame. Badania językowe mogą podbudować wnioski wypływające z badań pismoznawczych i fonoskopijnych. Nie mogą być wystarczającą podstawą do identyfikacji.

133 Badanie anonimów

134 Słowo anonim pochodzi od greckiego "anonymos" i znaczy "bezimienny." Anonim - nieznany, bezimienny; nieznany autor; bezimienny utwór; list bez podpisu (Słownik wyrazów obcych Władysława Kopalińskiego, www. słownik.pl). Przedmiotem badań kryminalistycznych mogą być anonimy przestępcze (treść wyczerpuje znamiona przestępstwa- anonimy zawierające groźby, obelgi, szantażujące ) i donoszące ( treść zawiadamia adresata o przestępstwie, wykroczeniu dyscyplinarnym, czynie nieetycznym itp.) [T. Hanausek, Kryminalistyka - zarys systemu, Wyd. KW Zakamycze, 1998 s.79]. Anonim donoszący nie może być podstawą do wszczęcia postępowania. Może być przedmiotem czynności sprawdzających metodami operacyjnymi (np. rozpytanie).

135 -Anonimy mogą być sporządzone pismem ręcznym, na maszynie do pisania, mogą być wydrukowane za pomocą urządzeń komputerowych, z wykorzystaniem wyciętych liter, fragmentów z gazet, przesłane elektronicznie, smsem, mmsem. -Pierwsze wnioski odnośnie osoby, która sporządziła anonim wysnuć można na podstawie jego treści (o co chodzi autorowi, jaki cel chce osiągnąć, jakimi motywami się kieruje). Im obszerniejsza treść, tym więcej danych może dostarczyć o autorze.

136 - Jeśli anonimów jest więcej, należy ułożyć je chronologicznie i przeanalizować ich treść, środek kryjący, jakim posługuje się wykonawca, podłoże na jakim teksty napisano. - Dalszych informacji może dostarczyć adresat: kiedy i w jaki sposób list (y) trafił do jego rąk, czy i ewentualnie kogo podejrzewa o sporządzenie anonimu, z kim ma (miał) zatargi, co może powiedzieć o osobach, które mogą wchodzić w grę jako nadawcy, czy i komu opowiadał o otrzymaniu anonimu i o jego treści.

137 -Należy pouczyć adresata, aby nie mówił nikomu o swoich podejrzeniach. -W przypadku otrzymania kolejnych listów, adresat nie powinien ich otwierać ( możliwość zabezpieczenia linii papilarnych, śliny). -Wskazane przez adresata osoby można obserwować, aby uzyskać odpowiednie informacje, oznaczyć przedmioty, którymi się posługują.

138 Badania anonimów w ramach ekspertyz( w zależności od formy): - badania pismoznawcze, z wykorzystaniem materiału porównawczego, zapisy ręczne mogą nosić ślady maskowania pisma (pismo drukowane, zmiana wielkości, kąta pochylenia pisma), - badania podłoża, środka kryjącego (ich identyfikacja grupowa, a także porównanie z zabezpieczonymi u osoby z kręgu osób podejrzanych), wykorzystanie zeszytów, kartek, które mogły być podkładkami, - badania daktyloskopijne, materiału biologicznego (linie papilarne na papierze, kopercie, ślina w miejscach klejonych), - badania maszynopisu, wydruku komputerowego ( identyfikacja grupowa, indywidualna maszyny do pisania, drukarki komputerowej, identyfikacja wykorzystaniu materiału porównawczego), indywidualna przy

139 - badania tekstu wydrukowanego ( identyfikacja techniki druku, identyfikacja grupowa urządzenia, identyfikacja indywidualna przy wykorzystaniu materiału porównawczego), -badania komputerowe co do anonimu przesłanego drogą elektroniczną, - badania śladu treściowego i językowego (identyfikacja autora treści, najczęściej jest to wykonawca zapisu).

140 Badania techniczne dokumentów przerobionych i podrobionych (badanie podłoża i środka kryjącego)

141 Fałszerstwo dokumentów kodeks karny Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów. 1. Fałszerstwo materialne Art Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

142 2. Fałszerstwo intelektualne Art Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

143 Dokument podrobiony- stworzony przez fałszerza, nazywany jest dokumentem fałszywym. Dokument przerobiony- dokument sfałszowany, gdy do dokumentu autentycznego wprowadzono nieuprawnione zmiany (dodanie treści, usunięcie i dodanie treści). Stwierdzenie autentyczności dokumentu jest możliwe dzięki badaniom podłoża i środka kryjącego.

144 Badanie podłoża i środka kryjącego- metody 1. Metody nieinwazyjne (nieniszczące) fizyko-optycznebadania przeprowadza się za pomocą lupy lub mikroskopu stereoskopowego w oświetleniu ukośnym lub przechodzącym, a w bardziej zaawansowanych badaniach wykorzystuje się podczerwień, promieniowanie ultrafioletowe, laser, miękkie promieniowanie rentgenowskie, a także badania elektrycznego oporu papieru. 2. Metody inwazyjne (niszczące) fizykochemiczne- niektóre wymagają pobrania próbki z dokumentu (np. środka kryjącego). Wykorzystuje się metodę chromatografii cienkowarstwowej, wysokosprawnej chromatografii cieczowej, elektroforezy kapilarnej.

145 Badania podłoża Papier- ciało porowate, produkowane z rozdrobnionych włókien pochodzenia roślinnego, rzadziej zwierzęcego, z dodatkiem wody, wypełniaczy, substancji klejących, barwników oraz innych substancji nadających specjalne właściwości (ogniotrwałość, odporność na zginanie, uszkodzenia mechaniczne). Są też papiery syntetyczne, termiczne.

146 Badania mające na celu ustalenie właściwości papieru przeprowadzane są za pomocą metod nieniszczących (fizyko-optycznych), dają możliwość ustalenia klasy, rozmiaru, grubości, stopnia wygładzenia, barwy, grammatury, przejrzystości, sztywności, kierunku przebiegu włókien i szczegółów mikroskopowej struktury powierzchni. Wykonywane są najczęściej względem dokumentów wprowadzanych do obiegu prawnego w przepisanej postaci.

147 Aktywność w ultrafiolecie lub jego brak wykazują włókna, wypełniacze, kleje, inne substancje. Luminescencję papieru można zaobserwować można również w podczerwieni. Do badań optycznych wykorzystywane są specjalne urządzenia np. VSC.

148 video spectro comparator

149 - Jako uzupełnienie można stosować metody analityczne (chromatografia cienkowarstwowa, testy chemiczne)- metody inwazyjne- wymagają pobrania próbki. - W przypadku badania fragmentów papieru można dodatkowo wykorzystać ślady rozdzielnia. Sama zgodność właściwości papieru nie musi oznaczać, że fragmenty papieru stanowiły całość.

150 Badania ujawniające uszkodzenie podłoża Badania fizykooptyczne (nieniszczące) : Obserwacja w świetle skośnym, prostopadłym, przechodzącym, wiązką rozproszoną lub skoncentrowaną - daje możliwość ujawnienia drobin środka kryjącego, pozostałości po skrobaniu, ścieraniu, resztek barwnika przy wymywaniu zapisu, pozostałości po środkach chemicznych.

151 - Obserwacja w świetle przechodzącym uwidacznia cieńsze miejsca uszkodzone ; w powiększeniu mikroskopowym widać cienie odstających, uniesionych włókien. -Obserwacja w ultrafiolecie, w przypadku powierzchni wymytych, wytrawionych przybiera odmienny od reszty odcień. -Fotografia wykonana w powiększeniu, przy różnym kącie oświetlenia, może pokazać uszkodzone miejsca. -Do metod fizycznych zaliczyć można badania elektrycznego oporu papieru (różnice mogą wskazywać na jego uszkodzenie).

152 Badania chemiczne (metody inwazyjne): - metoda kropelkowa - sucha metoda z wykorzystaniem oparów jodu- uszkodzone miejsca zabarwiają się. - mokra metoda z wykorzystaniem roztworu jodu w jodku potasu- miejsca naruszone zabarwiają się.

153 Podłoże plastikowe- płytka poliwęglanowa, wykorzystywana w takich dokumentach, jak dowód osobisty, karty płatnicze, legitymacje itp. Badania takiego podłoża wykonywane są za pomocą metod fizyko-chemicznych.

154 Badanie środka kryjącego- materiały kryjące Materiały kryjące ( np. pasta długopisowa, atrament, żel, ) składają się z substancji nośnych ( żywic), rozpuszczalników, barwników. Ołówki zawierają grafit - mieszaninę sproszkowanego grafitu, bentonitu, spoiwa i tłuszczu lub wosku. Środkiem kryjącym są również tonery w drukarkach, kopiarkach ( proszek składający się z większych kulek szklanych i mniejszych zabarwionych kulek żywicy).

155 Badania środka kryjącego: - określenie techniki sporządzenia zapisu, nadruku (identyfikacja materiału kryjącego), - badanie w celu stwierdzenia, czy zapis mógł być wykonany określonym narzędziem pisarskim (badania porównawcze), - stwierdzenie dodania do pierwotnych zapisów nowego: ujawnienie różnic między środkami kryjącymi, różnic w rozłożeniu materiału kryjącego (rozpływy, przerwania), ujawnienie różnic w środkach pisarskich na podstawie śladów, jakie zostawia końcówka środka pisarskiego.

156 - odczytanie zapisu pierwotnego (wcześniej usuniętego), - ustalenie wieku dokumentu (wieku nałożenia środka kryjącego), - ustalenie kolejności powstawania linii poprzez analizę ich krzyżowania się,

157 Do badań rozróżniających materiały pisarskie wykorzystuje się metody nieniszczące wykorzystujące zjawisko absorbcji i luminescencji- promieniowania przez składniki tych materiałów. Badania mikroskopowe i w świetle UV pozwalają na ustalenie m.in. intensywności i odcieni danej barwy, stopnia wniknięcia środka kryjącego w głąb papieru, a także fluorescencji.

158

159 Do badań rozróżniających środek kryjący stosowane są również metody analizy chemicznej, fizykochemicznej, które dają możliwość wykazania różnic w składzie chemicznym różnych substancji. Zazwyczaj wymagają pobrania próbki (metody niszczące). 1. Chromatografia cienkowarstwowa- stosowana do różnicowania materiałów kryjących, głównie atramentów i past długopisowych. Dokonuje się podziału substancji między fazę nieruchomą (warstwa adsorbentu naniesiona na płytkę) i fazę ruchomą, którą stanowi warstwa ciekła.

160 Niewielki fragment materiału pisarskiego poddawany jest ekstrahowaniu i nanoszony jest na płytkę (na punkt startowy), którą zanurza się w naczyniu z małą ilością rozpuszczalnika. Rozpuszczalnik wznosząc się w kapilarach warstwy adsorbentu (faza nieruchoma), pociąga za sobą z różnymi szybkościami składniki środka kryjącego, które obserwuje się na płytce w postaci plamek umieszczonych w różnych odległościach od punktu startowego. Zgodność lub odmienność analizowanych próbek określa się na podstawie porównania położenia i barwy plamek, które obserwuje się w świetle białym i w ultrafiolecie.

161 2. Wysokosprawna chromatografia cieczowa- czuła i szybka technika rozdzielania, identyfikacji i oznaczania ciekłych składników mieszanin. Stosuje się do badań atramentów, past długopisowych, tonerów, drukarek, kopiarek itp. Wymaga pobrania próbki. 3. Spektrometria Rammana- metoda nieniszcząca. Służy do identyfikowania i oznaczania zawartości różnych substancji na podstawie analizy niesprężystego rozpraszania fotonu. Naświetlanie próbki wiązką światła wywołuje trzy podstawowe zjawiska absorpcję, emisję i rozproszenie fotonów. Wykorzystywana jest do identyfikacji materiałów kryjących.

162 4. Spektrometria Fouriera w podczerwieni służy do identyfikowania i oznaczania zawartości tonerów drukarek, kserokopiarek, a także past długopisowych i atramentów (wymaga jednak pobrania dużej próbki ). Metoda wykorzystuje absorpcję lub emisję promieniowania, związaną ze wzbudzeniami drgań cząsteczek wchodzących w skład próbki. Prezentowany w postaci widma zbiór cząsteczek jest typowy dla określonych substancji i umożliwia ich identyfikację.

163 5. Elektroforeza kapilarna, polega na migracji cząsteczek roztworu pod wpływem działania zewnętrznego pola elektrycznego, jest metodą rozdzielania związków biologicznie czynnych lub związków jonowych. Wykorzystywana jest do identyfikacji i rozróżniania materiałów kryjących (wymaga niewielkiej próbki).

164 6. Mikroskopia skaningowa - wykorzystuje się skaningowy mikroskop elektronowy, w którym nad próbką przesuwa się skanująca wiązka elektronów o wysokiej energii. Gdy wiązka elektronów pada na badany obiekt, z jego cząsteczek emitowane są elektrony wtórne, które po wybiciu z próbki są zbierane na fotopowielacz i wzmacniacz optyczny, a następnie przetwarzany na obraz. Wykorzystuje się do analizy kolejności nakładania przecinających się linii i do obserwacji mikroskopowej struktury powierzchni cząsteczek tonerów.

165 . Badania porównawcze materiałów kryjących prowadzą do identyfikacji grupowej, a nie indywidualnej. Wnioski: - porównywane materiały są różne (różne środki kryjące), - porównywane materiały nie wykazują żadnych różnic (mogą pochodzić z jednego środka pisarskiego, mogą też pochodzić od różnych środków pisarskich o takim samym składzie).

166 Odczytywanie tekstu zakreślonego, wywabionego, częściowo usuniętego. Zapisy zamazane można odczytać stosując metody optyczne (gdy zapis wykazuje słabszą absorbcję lub silniejszą luminescencję niż linie zakrywające). Czasami trzeba zastosować kombinację oświetlenia różnego rodzaju, barwne filtry, dobrze skontrastowaną fotografię, oględziny dokumentu od strony rewersu. Metody chemiczne stosowane są do odczytywania zapisów wywabionych chemicznie lub mechanicznie usuniętych.

167 Badanie krzyżujących się linii w celu stwierdzenia kolejności powstania elementów zapisu (np. w przypadku wykorzystania podpisu in blanco lub dopisków). Techniki badań: - obserwacja pod mikroskopem analizuje się zmiany głębokości reliefów, strukturę i barwę linii, ich krawędzie, przebieg ciągłości połysku, występującego w przypadku nieprzerwanych linii długopisowych lub atramentowych,

168 - badanie obu stron dokumentu przy wykorzystaniu aparatu ESDA i analiza wzajemnej relacji przetłoczeń, które pozostawiło narzędzie pisarskie, - badanie w skaningowym mikroskopie elektronowym, umożliwiającym analizę przestrzennego obrazu miejsca skrzyżowania się linii, obserwowanego na monitorze.

169 Analiza pisma wgłębionego na podstawie reliefów, wgłębień pozostawianych podczas pisania na podkładce. - Obserwacja w oświetleniu skośnym, białym. - Badanie elektrostatyczne (np. ESDA)- wykorzystuje się zjawisko rozproszenia ładunków elektrostatycznych na cienkiej, plastycznej błonie, przylegającej do badanego dokumentu. Cząsteczki tonera, którym posypuje się błonę plastyczną, skupiają się w miejscach, w których na dokumencie występują wgłębienia. Obraz utrwala się na błonę sztywnej, przeźroczystej folii.

170

171 Badanie wieku dokumentu - badanie wieku naniesienia środka kryjącego W badaniach uwzględnia się zmiany, które zachodzą w liniach graficznych, wykonanych różnymi materiałami kryjącymi. Jednak trzeba uwzględnić, że zależą one głównie nie od czasu, ale od parametrów fizycznych, które działają na dokument w czasie jego przechowywania (temperatura, wilgoć, rodzaj i intensywność padającego światła). Wiek bezwzględny można czasami ustalić korzystając z informacji o czasie wprowadzenia do produkcji konkretnych materiałów pisarskich, czy składników podłoża. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

172 Do określenia wieku naniesienia środka kryjącego wykorzystywana jest metoda W. N. Agińskiego. Badanie wieku zapisów opiera się na pomiarach zaniku trudno lotnego rozpuszczalnika (2- fenoksyetanolu) występującego powszechnie jako składnik tuszów długopisowych. Ilość substancji w paście wraz z upływem czasu ulega zmniejszeniu. Istotą badań jest porównanie starzenia się dwóch próbek pochodzących z tego samego źródła (materiału dowodowego). Różnica pomiędzy wydajnością ekstrakcji rozpuszczalników atramentowych przed i po wprowadzeniu sztucznego starzenia fragmentu dowodowego zapisu, zostaje poddana konfrontacji z wartością progową uzyskaną doświadczalnie. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

173 Punktem granicznym dla możliwości określenia wieku dokumentu jest miesięcy, wnioski formułowane są w ten sposób, że określa się, iż zapis jest starszy lub młodszy niż 18 miesięcy od momentu badania zapisu (a nie od momentu datowania dokumentu). Wnioski mają charakter prawdopodobny. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

174 Badania obwarowane są szeregiem czynników: - mają charakter badań niszczących (nieodwracalnie); - wymagają zgody od dysponenta dokumentu na przeprowadzenie badań niszczących; - nie dają możliwości wnioskowania kategorycznego, a jedynie graniczne wskazanie (punktem granicznym jest okres m-cy); - badania nie pozwalają kategorycznie potwierdzić datowania dokumentu zgodnie z widniejącą na nim datą; - do ich przeprowadzenia niezbędny jest wysokospecjalistyczny sprzęt (np. chromatograf gazowy), którym dysponują jedynie instytucje, instytuty badawcze, itp.; - wymagają dużego doświadczenia i wiedzy od eksperta przeprowadzającego badania. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

175 Badania zmierzające do ustalenia śladów zapisów pierwotnych w miejscach uszkodzonych. Takimi śladami są cząsteczki środka kryjącego, które wniknęły w głąb podłoża. - Badania optyczne (nieinwazyjne), polegające na wykorzystaniu powiększenia mikroskopowego, obserwacji w podczerwieni, dają możliwość stwierdzenia resztek środka kryjącego w głębszych warstwach papieru. - Chemiczne (niszczące), poprzez nawilżanie powierzchni wodą, spirytusem, zabarwiają się resztki środka kryjącego.

176 Badanie zabezpieczeń dokumentów 1. Papier- odpowiedni gatunek, właściwości 2. Treść przypisana do rodzaju dokumentu 3. Szata graficzna

177 4. Topografia elementów graficznych 5. Elementy i znaki zabezpieczająco- kontrolne, - kompletność w prześwicie jednostronnych obrazów cząstkowych, - fluorescencja niektórych znaków, - hologramy, - kinegramy, - druk irysowy (płynnie przechodzące barwy), - efekt kątowy.

178 6. Zabezpieczenie poprzez zastosowanie technik druku - druk wklęsły - druk płaski - druk wypukły 7. Zabezpieczenie przez zastosowanie odpowiednich farb drukarskich - farby zwykłe - farby specjalne (niewidzialne- fluoryzujące, przewodzące prąd, farby reagujące barwnie na odczynniki chemiczne).

179 Dowód osobisty- plastikowa poliwęglanowa karta o wymiarach 86x 54 mm. Zawiera podstawowe dane o jej posiadaczu(pesel, imię, nazwisko,kolor oczu, wzrost w cm), datę wydania, organ wydający, termin ważności. Informacje są zapisane jawnie, ale są też zakodowane.

180 Dowód osobisty Mikrodruk cienkie giloszowe linie koloru niebieskiego i czerwonego na obu stronach dokumentu Tło z nazwami miast polskich oraz widocznymi w środkowej części godłem. Wypukłe i wyczuwalne dotykiem cyfry daty urodzenia

181 Nazwa państwa kilkakrotnie powtórzona w różnych Litery DO napisane językiem Braille a językach

182 Kinegram- animacja dająca efekt ruchu(zmiana barwy, motywu), wokół wewnętrznego konturu Polski mikrodruk REPBUBLICOFPOLANDRZECZPOSPOLITAPOLSKA

183 Nitka zabezpieczająca widoczna w oświetleniu kątowym Kontur mapy Polski z głównymi rzekami, widoczny w oświetleniu kątowym Efekt OVI- godło państwa wydrukowane przy wykorzystaniu farby zmiennej optycznie

184

185 Efekt CLI Zmienny obraz grawerowany laserowo (PESEL, rok ważności, POL na czerwono, pola są wyczuwalne w dotyku)

186 Z lewej strony podrobiony dowód osobisty, z prawej oryginalny. Rozmy

187 Z lewej strony przerobiony dowód osobisty, z prawej oryginalny. Brak mikrodruku.

188 Edycja listopad 2013 r.

189

190

191

192

193

194

195 Polskie banknoty Narodowy Bank Polski emituje 5 nominałów: 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100zł, 200 zł. Na każdym banknocie umieszczone są następujące elementy: - Portret Rzeczypospolitej Polskiej, - Godło - Wartość nominalna wyrażona słownie - Wartość nominalna wyrażona cyfrowo - Podpisy: Prezesa NBP i Głównego Skarbnika NBP.

196 Zabezpieczenia polskich banknotów: - papier banknotów jest w pełni bawełniany, opatrzony znakiem wodnym i nitką zabezpieczającą, - tła antykseryczne (cienkie linie, wielokolorowe irysy), recto-verso, mikrodruk, specjalne farbyutajone, świecące w UV naniesione techniką offsetową, - druk wypukły (numeracja), - efekty kątowe, - hologram - mikroteksty, - rozety zmiennie optycznie.

197 Oznaczenia dla osób niewidomych: 200 zł, 100zł, 50zł,20zł,10zł

198 Mieszko I Denar-srebrna moneta Bolesław Chrobry Srebrna moneta Kazimierz Wielki Orzeł z pieczęci majestatycznej insygnia królewskie-jabłko i berł Władysław Jagiełło Tarcza z orłem z nagrobka Zygmunt Stary Wizerunek orła z Kaplicy Zygmuntowskiej

199 Portret władcy Cyfrowe oznaczenia Nazwa emitenta Znak wodny Znaki kompletne w prześwicie Ozdobne elementy graficzne przy pochyleniu zmieniają kolor Na banknotach 50,100,200 zł farba metalizowana Na banknotach 10 i 20 zł metalizowana farba Foliowy hologram na banknocie 200 zł

200 Na banknotach 50, 100, 200 zł farba metalizowana Mikrodruki Nominał widoczny przy pochyleniu Elementy widoczne w UV Pasek zabezpieczający

201 Numeracja banknotu pozwala na jego identyfikację. Numeracja składa się z dwóch liter i siedmiu cyfr. Każdy banknot posiada dwie takie same numeracje wydrukowane w kolorze czarnym i czerwonym. Na banknotach 50 zł, 100 zł, 200 zł prawa numeracja umieszczona jest pionowo. Numeracja banknotów 200 zł dodatkowo posiada rosnącą wielkość cyfr.

202 Nowe banknoty

203 Nowe banknoty

204 Badanie wydruków komputerowych (barwne kopiarki i drukarki laserowe/drukarki atramentowe): - cechy indywidualne nanoszone na kopie i wydruki przez uszkodzone lub nieprawidłowo pracujące części składowe mają charakter nietrwały, zarówno w urządzeniach laserowych jak i wykorzystujących atramentowe techniki druku. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

205 - Cechy indywidualne uszkodzonej głowicy ulegają usunięciu wraz z jej wymianą, która we współczesnych drukarkach atramentowych jest sprzężona z cardridgem. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabierają cechy grupowe umożliwiające określenie producenta sprzętu, w pewnych przypadkach grupy urządzeń lub wręcz konkretnego modelu. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

206 - Wydruki wykonane przy użyciu laserowych, barwnych urządzeń kopiujących (drukarki i kserokopiarki) są oznaczane utajnionym kodem. W przypadku, gdy na kopii ujawniono kod indywidualny urządzenia, można określić producenta kopiarki na podstawie układu kropek kodujących. Dysponując zabezpieczonym urządzeniem można przeprowadzić badania w celu stwierdzenia Czy kwestionowany wydruk został wykonany przy pomocy urządzenia, które przekazano do badań jako materiał porównawczy? Do badań można wykorzystać chemiczne badania środka kryjącego. ( Katarzyna Wójtowicz, Kryminalistyczne badania dokumentów wybrane zagadnienia badawcze,

207 Sfragistyka Fałszowanie pieczęci i pieczątek Badanie pieczęci i pieczątek

208 Sfragistyka- gr sfragos (pieczęć) nauka o pieczęciach. Dziedzina nauki historycznej, która bada pieczęcie jako środki legitymizacji dokumentów oraz jako samodzielne źródło historyczne zawierające informacje z zakresu genealogii, heraldyki czy historii sztuki (XIX/XX wiek).

209 Pieczęci używano już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Grecy i Rzymianie używali pieczęci jako znaku własnościowego, kontrolnego i stwierdzającego nienaruszalność. Opieczętowywali budynki, magazyny, groby, świątynie, testamenty. Pieczętowali też dokumenty jako potwierdzenie, że jest on autentyczny i wiarygodny.

210 Pieczęć- wyciśnięty twardym tłokiem w materiale napieczętnym znak rozpoznawczy osoby fizycznej lub prawnej w celu potwierdzenia wiarygodności i prawomocności pieczętowanego aktu lub zapewnienia kontroli i zabezpieczenia zamkniętego nią przedmiotu.

211 Budowa pieczęci 1. Materiał napieczętny- materiał, z którego jest wykonany odcisk pieczęci (wosk, lak, ciasto pieczętne, tusz, papier- do pieczęci suchych). 2. Tłok- stempel, typariusz- forma do wyciskania pieczęci (wykonana z kamienia, metalu, żelaza, stali, drewna, kauczuku, mosiądzu, fotopolimeru).

212 Tłoki pieczętne z XVII-XIXw.: A) zarządu miasta Telsz, B) ratuszowy Telsz, C) miasta Jurborga

213 Kształt i rozmiar pieczęci

214 3.Napis napieczętny- zawiera informacje o właścicielu, stanowisku urzędowym, społecznym, objaśnienie symboliki pola pieczętnego. - Napisy na wyobrażeniu lub całym polu pieczętnym. - Napisy znajdujące się wzdłuż krawędzi pieczęci, zwane legendami.

215 4. Wyobrażenia napieczętne wiążą się z funkcją pieczęci jako instrumentu wiarygodności i legitymacji wykonywanej władzy. Wyobrażenie napieczętne otoczone legendą miejsce pieczęci z przedstawionym na niej znakiem właściciela.

216 Pieczęcie królewskie i państwowe. Pieczęć majestatyczna Kazimierza Wielkiego, awers i rewers. Wyobrażenie napieczętne Napis napieczętny

217 Pieczęć państwowa Rzeczpospolitej Polskiej z 1927 roku.