ZNACZENIE SYSTEMÓW PRZEWOZOWYCH W A CUCHACH DOSTAW PRZEDSI BIORSTW PRODUKCYJNYCH

Transkrypt

1 P R A C E N A U K O W E P O L I T E C H N I K I W A R S Z A W S K I E J z. 100 Transport 2013 Ilona Jacyna-Goda Politechnika Warszawska, Wydzia Inynierii Produkcji Dariusz Pyza Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu ZNACZENIE SYSTEMÓW PRZEWOZOWYCH W ACUCHACH DOSTAW PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Rkopis dostarczono, padziernik 2013 Streszczenie: W artykule omówiono pewne podejcie do problematyki organizacji systemów przewozowych na potrzeby obsugi transportowej przedsibiorstw produkcyjnych. Przedstawiono istot sieci dostaw uwzgldniajc przepywy materiaów midzy dostawcami i przedsibiorstwami produkcyjnymi oraz wyrobów gotowych midzy producentami a odbiorcami finalnymi. Wskazano, e dla waciwej obsugi przedsibiorstwa produkcyjnego niezbdne jest odpowiednie zintegrowanie fizycznego przepywu strumieni materiaów jak i zwizanych z tym przepywem strumieni informacji w ramach odpowiedniego systemu przewozowego. W artykule zawarto sformuowanie modelu organizacji systemu przewozowego na potrzeby obsugi transportowej przedsibiorstw produkcyjnych z uwzgldnieniem specyfiki przedsibiorstw zarówno w sferze zaopatrzenia jak i dystrybucji. Sowa kluczowe: acuch dostaw, system przewozowy, obsuga transportowa przedsibiorstw produkcyjnych 1. WPROWADZENIE Z obsug przedsibiorstw produkcyjnych zarówno w sferze zaopatrzenia jak i w sferze dystrybucji wie si z pojcie systemu logistycznego. W odrónieniu od systemu transportowego zadaniem systemu logistycznego jest zapewnienie bezzakóceniowego przepywu strumieni adunków midzy punktami pozyskania dóbr z przyrody a ostatecznymi konsumentami. Istot systemów logistycznych jest realizacja przeksztace dokonywanych na strumieniach adunków i zwizanych z nimi strumieniach informacji. Oczywicie do realizacji obsugi adunków w systemie logistycznym wykorzystuje si rónego typu rodki techniczne i organizacyjne, w tym równie informacyjne i ludzkie odpowiednio powizane midzy sob.

2 74 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza W literaturze przedmiotu 17, 23, 24, 30, 32 system logistyczny definiowany jest, jako przestrzenno-czasowa transformacja towarów lub jako celowo zorganizowane i zintegrowane w obrbie danego ukadu gospodarczego przepywy materiaów i produktów oraz odpowiadajcych im informacji, umoliwiajcych ich optymalizacj. System logistyczny 7, 14, 16, postrzegany jest równie, jako zbiór rodków technicznych i organizacyjnych oraz ludzi zdolnych planowa i realizowa przepywy, buforowanie i rozdzia materiaów midzy producentami i hurtownikami, a punktami sprzeday detalicznej czy bezporednio konsumentami w sposób zapewniajcy efektywn realizacj podstawowych funkcji przedsibiorstwa. Charakterystyczne dla systemów logistycznych jest wzajemne przenikanie si procesów przemieszczania i magazynowania, w których nastpuje realizacja przeksztace strumieni adunków. Na przykad w systemach jednopoziomowych nastpuje bezporednie przemieszczanie adunków midzy punktami nadania i punktami odbioru, natomiast w systemach wieloszczeblowych wystpuj ogniwa porednie midzy punktami nadania i punktami odbioru adunków. Najczciej s to rónego typu obiekty magazynowe czy punkty koncentracji/dekoncentracji adunków lub terminale przeadunkowe, gdzie nastpuje rozdzia lub konsolidacja adunków. Z makroekonomicznego punktu widzenia cech charakterystyczn systemów logistycznych jest ich usugowy charakter w stosunku do pozostaych dziaów gospodarki. W tym aspekcie czsto wymienia si system dystrybucji, którego zadaniem jest udostpnianie wyrobów uytkownikom zlokalizowanym w miejscach innych ni miejsca ich wytwarzania. Tym bardziej, e specyfika rynku powoduje, e w wielu przypadkach mamy do czynienia z sytuacj, w której w pewnym miejscu ilo wytworzonych wyrobów przekracza lokalne zapotrzebowanie a w innych wystpuje brak tych wyrobów 17, 28, 30, 33. Istotne znaczenie w obsudze przedsibiorstw produkcyjnych ma system przewozowy, który w aspekcie prowadzonych bada definiowany jest, jako system realizujcy obsug transportow tych przedsibiorstw z wykorzystaniem odpowiedniego potencjau przewozowego. Potencja pozwala na zaspokojenie potrzeb w zakresie przewozów na wymaganym poziomie obsugi i przy minimalnych kosztach, przy czym obsuga transportowa determinowana jest wielkoci zada przewozowych zgoszonych do realizacji. Zadaniem systemów przewozowych organizowanych dla przedsibiorstw produkcyjnych jest zintegrowanie fizycznego przepywu surowców i opakowa potrzebnych do produkcji oraz zapewnienie dystrybucji wyrobów gotowych od przedsibiorstwa do odbiorcy. Std w sferze zaopatrzenia funkcj systemów przewozowych jest zabezpieczenie realizacji procesu produkcyjnego, natomiast w sferze dystrybucji zapewnienie dostawy wyrobów gotowych od przedsibiorstwa do odbiorcy zgodnie z oczekiwaniem odbiorców. Dziaania te dotycz równie tzw. logistyki zwrotów.

3 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych ROLA ACUCHA DOSTAW W OBSUDZE PRZEDSIBIORSTW System logistyczny przedsibiorstwa determinowany jest konfiguracj sieci logistycznej wraz z punktowymi wzami sieci, tj. obiektami magazynowymi 14. Konfiguracja sieci logistycznej najczciej rozumiana jest, jako ukad powiza midzy obiektami magazynowymi analizowanego systemu logistycznego wraz z okreleniem wielkoci i rozmieszczenia tych obiektów 9. Sie logistyczna, moe by definiowana równie, jako struktura kanaów logistycznych, którymi nastpuje przepyw materiaów od producenta do obiektów dystrybucji (logistycznych) i ostatecznych odbiorców 35. W literaturze przedmiotu 1, 2, 25 sie logistyczna czsto jest utosamiana z sieci dystrybucji, dostaw lub zamiennie z acuchem dostaw 5, 34, 36. W szerszym zakresie sie dostaw skada si z dwóch lub wicej prawnie rozdzielonych podmiotów gospodarczych poczonych poprzez przepyw materiaów, informacji i rodków finansowych. Podmioty te s, na ogó, producentami czci, komponentów lub wyrobów finalnych, dostawcami usug logistycznych, a take samymi klientami (ostatecznymi konsumentami) 2.W wszym zakresie w odniesieniu do sieci dostaw uywa si terminu acuch dostaw lub acuch logistyczny, który jest stosowany w odniesieniu do duego przedsibiorstwa lub brany7. Rónorodno znaczenia pojcia acuch dostaw sprawia, e w literaturze przedmiotu spotyka si wiele jego okrele i definicji 11, 13, 18, 32, 33, w których opisywany jest w aspekcie takich cech jak: struktura podmiotowa, przedmiot przepywu oraz cele, zakres czynnociowy i obszary wspódziaania uczestniczcych podmiotów. W ujciu procesu 1 acuch dostaw jest sekwencj zdarze w przemieszczaniu dóbr, zwikszajc ich warto 6, natomiast w aspekcie struktury (organizacji) pozwala na wyodrbnienie grupy przedsibiorstw realizujcych wspólne dziaania niezbdne do zaspokojenia popytu na okrelone produkty w caym acuchu przepywu dóbr od pozyskania surowców do dostaw do ostatecznego odbiorcy. Dziaaniami tymi mog by: rozwój, produkcja, sprzeda, serwis, zaopatrzenie, dystrybucja, zarzdzanie zasobami oraz dziaania wspierajce W definiowaniu acucha dostaw duo uwagi powica si równie jego ogniwom, którymi mog by rónego rodzaju firmy wydobywcze, produkcyjne i dystrybucyjne. Ich miejsce zajmowane w acuchu dostaw wynika z podziau pracy na kolejnych etapach produkcji i sprzeday wyrobów. Ze wzgldu na wystpowanie ww. firm w roli nadawców i odbiorców adunków oraz towarzyszcych im strumieni informacyjno-finansowych ich podstawowa rola w funkcjonowaniu acuchów dostaw jest niekwestionowana. Wanymi ogniwami acuchów dostaw s równie firmy penice funkcje usugowe, wród których moemy wyróni: firmy logistyczne i transportowo-spedycyjne; firmy brokerskie zajmujce si jedynie porednictwem informacyjnym; zakady utylizacji i skadowania odpadów. 1 Procesem nazywamy zjawisko, którego opis ma posta zwizków midzy stanami systemu w czasie.

4 76 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza Najbardziej aktywnymi podmiotami acucha dostaw s firmy logistyczne i oferujce wszy zakres usug logistycznych 2 firmy transportowo-spedycyjne. Konfiguracja zewntrznych jak i wewntrznych acuchów logistycznych moe by bardzo zrónicowana. Wynika to z celu i strategii funkcjonowania acucha logistycznego, stopnia jego zoonoci i zasigu dziaania oraz wewntrznej organizacji tworzcych je przedsibiorstw jak równie ich wielkoci i zakresu dziaania. Najczciej termin acuch dostaw sugeruje, e mamy do czynienia z prostym cigiem czynnoci, od pozyskania surowca a do punktu sprzeday produktu finalnego. Tymczasem w rzeczywistoci problem jest bardziej zoony, gdy obejmuje konfiguracj przepywu dóbr, gdzie uczestnikami tego przepywu jest wiele firm np. zaopatrzeniowych, produkcyjnych, dystrybucyjnych, itp. Biorc pod uwag wczeniejsze rozwaania, w acuchu dostaw procesy operacyjne przedsibiorstw musz by skoordynowane z procesami pozostaych partnerów. Tym bardziej, ze acuch dostaw ma budow hierarchiczn. Oznacza to, e po stronie zaopatrzenia i po stronie dystrybucji moemy wyróni blisze i dalsze grupy partnerów na rónych szczeblach przepywu dóbr materialnych. 3. OBSUGA TRANSPORTOWA ZADA W SFERZE ZAOPATRZENIA PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH 3.1. ZAOENIA W ZAKRESIE ZAPOTRZEBOWANIA MATERIAOWEGO PRZEDSIBIORSTWA PRODUKCYJNEGO Specyfika przedsibiorstw produkcyjnych determinowana jest charakterem produkcji, bran, wielkoci zamówie i wysyek oraz schematem funkcjonowania w acuchu dostaw. Na potrzeby bada wyróniono zakady produkcyjne, których cechy s reprezentatywne i uyteczne przy ksztatowaniu duych systemów logistycznych. Zakady produkcyjne ze wzgldu na skal produkcji maj znaczny wpyw na ksztat lokalnych sieci dostaw 12, 18. Wpyw ten uwidacznia si najczciej w lokalizacji obiektów magazynowych w regionie, strukturze wysyek materiaów od dostawców i organizacji acuchów transportowo-magazynowych obsugujcych te zakady. Projektujc systemy przewozowe dla przedsibiorstw produkcyjnych naley wzi pod uwag takie aspekty jak 15: 2 Usuga logistyczna w szerokim ujciu obok czynnoci transportowo-spedycyjnych obejmuje usugi terminalowe, poczwszy od cross-dockingu, przez magazynowanie po kompletacj oraz czynnoci uszlachetniajce takie jak: metkowanie, foliowanie, drobne naprawy, tworzenie zestawów promocyjnych i in. Ponadto firmy logistyczne zarzdzaj czsto stanem zapasów swoich klientów, podejmuj si kompleksowej obsugi dystrybucji czy doradztwa logistycznego sigajcego dalej ni tylko wybór trasy przewozu lub bazy dostaw.

5 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 77 zakad produkcyjny jest obiektem punktowym systemu logistycznego, do którego dostarczane s materiay wybranych typów i odbierane s materiay innych rodzajów, zapotrzebowanie zakadu produkcyjnego na materiay uznaje si za potrzeb nadrzdn determinujc organizacj acuchów dostaw, wolumen produkcyjny zakadu wymusza regularne dostawy materiaów w okrelonych partiach, przy czym s to wielkoci caopojazdowe lub przyblione do nich, zakres produkcji zakadu wymusza zamawianie wielu rónych typów materiaów do produkcji, przy czym wielkoci zamówie rónych materiaów wyraa si w tych samych jednostkach (np. tony), specyfika procesu produkcji zakada konieczno utrzymywania pewnych zapasów surowców i wyrobów gotowych, wszystkie materiay produkcyjne skadowane s w jednym magazynie, tj. wielkoci zapasów wszystkich materiaów mog by sumowane, planowanie dugookresowe produkcji odbywa si w horyzoncie okoo 2 miesicy, co pozwala na konstruowanie planu dostaw materiaów (wynikajcych z zamówie klientów), planowanie krótkookresowe produkcji odbywa si w horyzoncie okoo 4-5 dni, co pozwala na weryfikacj planów dostaw materiaów (na podstawie awizacji dostaw materiaów), zapotrzebowanie produkcji na materiay oraz efektywno magazynu materiaów determinuj struktur zamówie na materiay, materiay mog by dostarczane bezporednio od dostawców lub porednio z obiektów magazynowych, analogicznie sytuacja wyglda dla wyrobów gotowych. w przypadku dostaw bezporednich materiay dostarczane s od wielu rónych dostawców niezalenie, w przypadku dostaw porednich z wykorzystaniem obiektów magazynowych dostawy materiaów od wielu dostawców mog by konsolidowane, parametry dostaw s znane i ustalone dla kadego typu materiaów. Ponadto naley pamita, e charakterystyka wejcia materiaów do zakadu produkcyjnego wynika z nastpujcych czynników: struktury zamówie klientów, specyfiki procesu wytwarzania, cech fizyko-chemicznych materiaów do produkcji, pojemnoci i wydajnoci magazynów surowców i opakowa. Biorc pod uwag powysze sformuowanie zadania logistycznego na wejciu do zakadu produkcyjnego wymaga znajomoci14: rodzajów materiaów produkcyjnych. Produkcja w zakadzie oparta jest o okrelone rodzaje materiaów (surowce oraz opakowania); dostawców materiaów produkcyjnych; zakad produkcyjny obsugiwany jest przez wielu dostawców materiaów;

6 78 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza potencjalnych obiektów magazynowych. Zakad produkcyjny moe by obsugiwany przez dostawców materiaów porednio z wykorzystaniem obiektów magazynowych; kosztów jednostkowych zakupu materiaów. Kady dostawca materiaów moe dostarcza jeden wybrany lub kilka rónych rodzajów materiaów produkcyjnych. Dany rodzaj materiau moe by dostarczany przez kilku rónych dostawców; wielkoci jednorazowej dostawy materiaów. Zamówienia na materiay do produkcji skadane u dostawcy maj charakter dugookresowy i w wikszoci przypadków dzielone s na dostawy o okrelonej wielkoci realizowane w rytm cyklu produkcyjnego zakadu i cyklu produkcyjnego u danego dostawcy. Przyjto cykl tygodniowy. Wielko jednorazowej dostawy jest zalena od maksymalnego zapasu danego materiau w magazynie przyprodukcyjnym, zapasu bezpieczestwa danego materiau, zapotrzebowania na ten materia i czstotliwoci dostaw; czstotliwoci dostawy materiaów. Materiay zamawiane s zgodnie z zapotrzebowaniem wynikajcym z dugoterminowego planu produkcji, konstruowanego na bazie zamówie klientów i przewidywanego popytu na materiay produkcyjne. Moliwe jest wyznaczenie przecitnej czstotliwoci dostaw danego typu materiau na bazie danych historycznych. Czstotliwo zamówie nie jest nigdy staa i wpywaj na ni rónorodne czynniki zwizane z problemami technicznymi produkcji i dostawców, wypadkami losowymi w transporcie, anulowaniem lub niespodziewanym przyjciem zamówie itp.; maksymalnego poziomu zapasu. Dla kadego typu materiau okrela si wielko maksymaln zapasu utrzymywanego w magazynie przyprodukcyjnym, która nie powinna zosta przekroczona ze wzgldów wydajnociowych pracy magazynu (pojemno), kosztów zamroenia kapitau, ewentualnych terminów przydatnoci do uycia i moliwoci zwrotu niewykorzystanych materiaów; zapasu bezpieczestwa materiaów. Dla kadego typu materiau okrela si wielko zapasu bezpieczestwa, tj. granic, przekroczenie, której powinno wyzwoli natychmiastowe zamówienie materiau; zuycia materiaów. Dla kadego typu materiau okrela si wielko dobowego zuycia materiau do celów produkcyjnych. Wielko ta wynika z planu krótkookresowego produkcji, oraz porednio z planu dugookresowego. Poziomy maksymalnego zapasu oraz zapasu bezpieczestwa materiaów produkcyjnych, a take wielko zuycia materiaów w trakcie produkcji wpywaj na wielkoci popytu na adunek danego rodzaju zgoszonego przez przedsibiorstwo produkcyjne w ustalonym dniu RODZAJE OBSUGI TRANSPORTOWEJ PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Gospodarka rynkowa wymusza wiele rónych form organizacji zaopatrzenia materiaowego oraz sieci dystrybucji wyrobów gotowych zwizanych z obsug zarówno dzielnic przemysowych dla maych i rednich miast, jak i wielkich aglomeracji gospodarczo-przemysowych o zoonych potrzebach w zakresie usug logistycznych.

7 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 79 Determinuje to potrzeb waciwego doboru obiektów logistycznych, w tym obiektów magazynowych, ze wzgldu na zoono zada i funkcji jakie powinny realizowa. Waciwy dobór struktur podyktowany jest zarówno wzgldami przestrzennymi, technicznymi, technologicznymi, organizacyjnymi jak i ekonomicznymi 12, 13, 14. Zarówno dostawa materiaów do zakadu produkcyjnego jak i odbiór wyrobów gotowych z zakadu produkcyjnego moe by dokonywana na róne sposoby (rys. 1): bezporednio, porednio przez lokalne magazyny dystrybucyjne do odbiorców indywidualnych lub przez lokalne punkty konsolidacji do aglomeracji miejskich, porednio przez Branowe Centra Dystrybucji, porednio przez Centra Logistyczne. Dostawca 1 Dostawca a Dostawca A Dostawa bezporednia Branowe centrum zaopatrzenia Dostawy porednie Centrum logistyczne LOGISTYKA ZAOPATRZENIA Zakad produkcyjny Magazyn póproduktów Magazyn surowców i opakowa Ukad produkcyjny Magazyn wyrobów gotowych LOGISTYKA PRODUKCJI Dostawa bezporednia Branowe centrum dystrybucji Dostawy porednie Centrum logistyczne LOGISTYKA DYSTRYBUCJI Lokalny magazyn dystrybucyjny Klienci indywidualni Lokalny punkt konsolidacji Obszary miejskie Rys. 1. Otoczenie logistyczne zakadu produkcyjnego 14

8 80 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza W sferze dostaw bezporednich zakada si bezporednie wysyki adunków od dostawców do odbiorców. W ramach obsugi bezporedniej kady z dostawców moe wysya towary bezporednio do kadego producenta, za kady producent moe wysya wyroby gotowe do kadego z odbiorców. W przypadku obsugi bezporedniej brak jest podmiotów czcych strumienie przepywu adunków, co generuje wzrost cakowitych kosztów obsugi logistycznej. Istnieje bardzo dua liczba tras wyznaczajca due zapotrzebowanie na transport, którego ilo przyczynia si do wzrostu kosztów. Przy obsudze bezporedniej pojawia si konieczno zamawiania wikszych iloci towaru od kadego z dostawców, co powoduje wzrost zapasu. W tym przypadku wysokie s koszty przygotowania adunku do wysyki oraz koszty zwizane z przyjciem adunku. Ponadto w zwizku z du liczb pojazdów powstaje negatywne zjawisko przecienia infrastruktury drogowej oraz zwizane z tym faktem zanieczyszczenie rodowiska. W przypadku obsugi poredniej kady z dostawców wysya towary do centrum zaopatrzenia, nastpnie centrum zaopatrzenia wysya towary do producentów. Producenci kieruj materiay do centrum dystrybucji, za centrum dystrybucji wysya towary do odbiorców. Dodatkowymi podmiotami w tym przypadku s branowe centra zaopatrzenia oraz branowe centra dystrybucji. Z ich wykorzystaniem odbywa si transfer adunków pomidzy kolejnymi poziomami. Konsolidacja adunków lub ich komisjonowanie w centrach zaopatrzenia i centrach dystrybucji przyczynia si do zmniejszenia zapasów oraz do ograniczenia iloci i kosztów transportu. Finalny odbiorca adunku ma zapewnion tak liczb dostaw, która dostosowana jest do jego potrzeb asortymentowych. Udzia centrum zaopatrzenia i centrum dystrybucji zmniejsza liczb dostaw do przedsibiorstwa produkcyjnego, ale moe skutkowa to wyszymi kosztami logistycznymi 4, 8. Równie skoncentrowanie duej masy adunków w jednym miejscu stymuluje wykorzystanie rónych rodzajów transportu, co moe sprzyja zwikszonemu udziaowi transportu kolejowego, a tym samym zmniejszeniem skaenia rodowiska. Obiekty magazynowe w acuchu dostaw przedsibiorstw stanowi podsystemy buforowe umieszczane na wejciu i wyjciu systemu logistycznego danego przedsibiorstwa. Sprzyja to stabilizacji procesów produkcyjnych, tj. zachowaniu cigoci tych procesów. Ze struktur, w której wyodrbniony jest tylko jeden centralny obiekt magazynowy, wie si: moliwo wyspecjalizowania obiektu ze wzgldu na charakterystyk brany, mniejsze koszty zwizane z utrzymaniem zapasu (zatrudnienie, ochrona, warunki klimatyczne, budynki, wyposaenie), pena kontrola nad stanem zapasu, zredukowanie kosztów transportu w obrbie systemu, utrzymywanie relatywnie mniejszych zapasów (nie ma koniecznoci reprezentowania kadej grupy asortymentowej w poszczególnych regionalnych obiektach magazynowych). Natomiast, w przypadku rozdrobnionej struktury, tzw. hierarchicznej struktury mamy do czynienia z: krótszym czasem reakcji na zapotrzebowanie przedsibiorstw,

9 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 81 moliwoci konfigurowania usug ze wzgldu na zapotrzebowanie innych przedsibiorstw, niszymi kosztami transportu, oraz mniejszym zagroeniem utraty zapasu wynikajcym z katastrof naturalnych. Kombinowana struktura sieci logistycznej jest niejako poczeniem struktury jednopoziomowej ze struktur wielopoziomow. W przypadku tej struktury moliwy jest zarówno bezporedni jak i poredni przepyw towarów. Z tak struktur mamy do czynienia najczciej w rzeczywistych sieciach logistycznych. Waciwe uksztatowanie acucha dostaw determinuje liczb obiektów magazynowych w acuchu, ich lokalizacj, wielko, funkcje i zakres przepywu informacji. Decyzja o lokalizacji wie si nie tylko z dodatkowymi kosztami, ale równie z zapewnieniem odpowiedniej jakoci usug wiadczonych na rzecz procesu produkcyjnego SYSTEMY PRZEWOZOWE W SIECIACH DOSTAW Na potrzeby prowadzonych rozwaa w zakresie modelowania systemów przewozowych w zastosowaniu do obsugi transportowej przedsibiorstw produkcyjnych niezbdna jest ich klasyfikacja. Poniewa jednym z istotnych czynników wpywajcych na ocen systemu, w tym i systemu przewozowego jest czas dostawy, moemy zatem wyróni system przewozowy dostaw terminowych, dla których potrzeby przewozowe s realizowane w cile okrelonych chwilach lub bardzo krótkich przedziaach czasu oraz system przewozowy dostaw bezterminowych, dla których chwile te nie s okrelone (na ogó potrzeby przewozowe realizowane s w duszych przedziaach czasu). Inny rodzaj systemów przewozowych, który rozpatrywany jest w literaturze przedmiotu to system przewozów regularnych i nieregularnych 26. System przewozowy przewozów regularnych to system, dla którego istnieje okres powtarzania si zapotrzebowa przewozowych, np. dobowy, tygodniowy, miesiczny, roczny. System przewozowy, dla którego takiego okresu nie moemy wyróni, a zapotrzebowania przewozowe realizowane s w zalenoci od potrzeb bdziemy nazywali systemem przewozowym przewozów nieregularnych. Systemy przewozowe klasyfikowane s take ze wzgldu na rodzaj uywanych rodków transportu. Wyrónia si wówczas systemy przewozowe: kolejowe, samochodowe, lotnicze i morskie. Ze wzgldu na kryterium technologii przewozowych wyróniamy systemy przewozowe: multimodalne, intermodalne oraz kombinowane. Podzia systemów przewozowych ze wzgldu na róne kryteria przedstawiono na rys. 2. Uwzgldniajc zoono problematyki wystpujcej w modelowaniu systemów przewozowych oraz specyfik technologii przewozu adunków, na potrzeby pracy wyróniono systemy przewozowe 30: przewozów caopojazdowych wystpujce w przypadku, gdy mamy do czynienia z przewozem duych partii dostaw i polegaj na dostarczeniu adunku odbiorcy bezporednio od nadawcy. W praktyce tego typu rozwizania s nazywane przewozami bezporednimi;

10 82 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza scentralizowane wystpujce, gdy wszyscy odbiorcy s obsugiwani z punktu obsugi adunków, którym moe by np.: centrum logistyczne, terminal przeadunkowy, magazyn itp. Obiekty tego typu mog peni funkcje konsolidacji lub dekonsolidacji przesyek, ponadto mog peni funkcje magazynowe. Przewozy tego typu nazywanego s przewozami drobnicowymi 3 ; wieloszczeblowe o strukturze zdecentralizowanej wystpuj najczciej w przypadku wyrobów standardowych, polegaj na ich dystrybuowaniu do odbiorców w strukturach hierarchicznych z uwzgldnieniem wielu punktów obsugi adunków (punkty te nazywane s równie punktami tranzytowymi lub przelotowymi); wielogaziowe wyrónione typy systemów przewozowych mog dotyczy przewozów realizowanych rodkami rónych gazi transportu oraz wykorzystywanych technologii przewozowych. SYSTEMY PRZEWOZOWE KRYTERIUM PODZIAU Czas dostawy Rodzaj rodka transportu Powtarzalno zapotrzebowa Liczba rodzajów transportu Technologia przewozowa RODZAJ SYSTEMU Terminowe Bezterminowe Samochodowe Kolejowe Lotnicze Morskie Regularne Nieregularne Jednorodne Niejednorodne Multimodalne Intermodalne Kombinowane Rys. 2. Podzia systemów przewozowych wg rónych kryteriów ródo: opracowanie wasne W wieloszczeblowych systemach przewozowych mona wyróni zarówno systemy dostaw bezporednich jak i scentralizowane systemy przewozowe. Wyrónienie tego typu systemów zaley od celu bada i zakresu modelowania systemów przewozowych. 3 Drobnicowe przesyki paletowe o wadze przeliczeniowej do kg, dugoci do 4 m (w transporcie krajowym) i 5 m (w transporcie midzynarodowym)

11 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych ORGANIZACJA SYSTEMÓW PRZEWOZOWYCH NA POTRZEBY OBSUGI TRANSPORTOWEJ PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH 5.1. SIE TRANSPORTOWA PARAMETRY MODELU Odwzorowanie organizacji systemów przewozowych ujmuje zwizki midzy elementami systemu, a wielkoci realizowanych zada przewozowych. Uogólniajc, moemy powiedzie, e organizacja systemu przewozowego to sposób realizacji zada przewozowych przy danym potencjale tego systemu, tj. sposób speniajcy warunek realizacji zada przewozowych przy danych zasobach technicznych, ekonomicznoorganizacyjnych i ludzkich. Zakadajc zatem, e organizacja okrelona jest dla ustalonego wyposaenia systemu przewozowego oraz ustalonego zadania przewozowego, to model organizacji systemu przewozowego na potrzeby obsugi transportowej przedsibiorstw produkcyjnych w sieci transportowej jest rozoeniem zada w systemie przewozowym na elementy tego systemu. Uogólniajc, model organizacji sytemu przewozowego okrela sposób wykorzystania potencjau systemu do realizowanych zada przewozowych od dostawców do przedsibiorstw. Ustalenie organizacji przewozów oznacza okrelenie typów rodków transportu do przemieszczania adunku danego rodzaju w danej relacji przewozu, oczywicie przy spenieniu zaoonych warunków i ogranicze. Zatem celem organizacji systemu przewozowego na potrzeby przedsibiorstw produkcyjnych jest ustalenie sposobu dostosowania potencjau przewozowego danego systemu do realizacji zgaszanego przez przedsibiorstwa zapotrzebowania na usugi przewozowe. Co wane, organizacja systemu przewozowego determinowana jest charakterem realizowanych zada przewozowych. W zalenoci od specyfiki przedsibiorstwa, zadania te mog dotyczy zarówno przewozu duych partii adunków (przewozy masowe) jak i adunków charakteryzujcych si niewielk iloci. Std mona wyróni przewozy caopojazdowe czy czciowe. Specyfika przewozów caopojazdowych w praktyce sprowadza si do przewozów bezporednich. Przykady organizacji systemów przewozowych na potrzeby obsugi przedsibiorstw produkcyjnych zostay przedstawione na rys. 3, 4, 5, 6. Punktynadania... Zadaniaprzewozowe... Punktyodbioru Punktynadania... Zadaniaprzewozowe Punktyobsugiadunków Punktyodbioru Rys. 3. Organizacja przewozów caopojazdowych bezporednich ródo: opracowanie wasne Rys. 4. Organizacja przewozów caopojazdowych wieloetapowych ródo: opracowanie wasne

12 84 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza Punktynadania Punktyodbioru Punktobsugiadunków Punktobsugiadunków Zadaniaprzewozowe Zadaniaprzewozowe Rys. 5. Organizacja przewozów czciowych w systemie konsolidacji adunków ródo: opracowanie wasne Rys. 6. Organizacja przewozów czciowych drobnicowych w systemie dekonsolidacji adunków ródo: opracowanie wasne Zatem organizacja systemów przewozowych zaley ze specyfiki przewoonych adunków oraz zasad obsugi transportowej przedsibiorstw 5.2. MODEL ORGANIZACJI SYSTEMU PRZEWOZOWEGO DLA PRZEDSIBIORSTW PRODUKCYJNYCH Wielko adunku, jaki jest przemieszczany midzy wyrónionym dostawc towaru (nadawc) a przedsibiorstwem, jako odbiorc wynika z wielkoci zada przewozowych. Zakada si, e zdefiniowane jest zapotrzebowanie na przewóz w relacjach przewozu, nie jest znana natomiast wielko adunku, jaka jest przemieszczana poszczególnymi drogami midzy nadawc i odbiorc. W kadej relacji przewozu (midzy dostawc a przedsibiorstwem, jako odbiorc) moe wystpowa wiele sposobów, technologii, dostaw adunków, std organizacja systemu przewozowego bdzie polega na przyporzdkowaniu poszczególnym poczeniom odpowiedniej wielkoci adunków tak, aby realizacja przewozów bya efektywna przy nieprzekroczeniu ogranicze nakadanych na potencja systemu przewozowego oraz sie transportow. Modelowanie zoonych problemów decyzyjnych wymaga starannego doboru metod ich rozwizywania. Zoono sytuacji decyzyjnych powoduje, e podejmowanie decyzji winno by wsparte odpowiednim aparatem optymalizacyjnym. Do oceny organizacji systemów przewozowych uwzgldnia si róne kryteria np.: koszty transportu realizacji zadania przewozowego, czas realizacji zadania przewozowego lub koszty jednostkowe tonokilometra i wozokilometra oraz wskaniki oceny umozliwiajce ksztatowanie systemów przewozowych zarówno w ujciu jedno- jak i wielokryterialnym. Problemy decyzyjne dotycz równie ustalenia odpowiednich tras realizowanych przez rodki transportu i kolejnoci obsugi odbiorców przy uwzgldnieniu ogranicze nakadanych na system przewozowy oraz zapewnieniu minimalizacji cakowitych kosztów realizowanych zada przewozowych. Ograniczeniami w modelach organizacji systemów przewozowych mog by m.in. ograniczenia dotyczce obsugi przedsibiorstw

13 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 85 w wyznaczonych przedziaach czasu tzw. okna czasowe, w których obsugiwane przedsibiorstwa mog przyj adunek. Zakadajc, e znane s wielkoci q 1 rl s, r oraz q 2 rl s, r o interpretacji wielkoci adunku rl tego rodzaju wyraonego odpowiednio w jednostkach masy i w jednostkach objtoci przemieszczanego w systemie przewozowym, miedzy wyrónion par wierzchoków, tj. punktem nadania o numerze s oraz przedsibiorstwem o numerze r., s, r SR i kadego systemu Zakada si równie, e dla kadej relacji s r, przewozowego sp, spsp, zadany jest zbiór dróg czcych wyrónione wierzchoki. sr Zbiór ten oznaczymy przez H. Oczywicie organizacja systemu przewozowego bdzie inna dla kadego interwau czasowego, co wynika ze zmiennych charakterystyk na wzach i poczeniach sieci transportowej. rodki transportu wykorzystane do realizacji przewozów oznaczymy indeksem st, sts T. Niech H sp, bdzie zbiorem wszystkich dróg moliwych do wykorzystania w danym systemie przewozowym, tj. zbiorem postaci: H sp s, r sr H sp H sr sp elementami, którego s zbiory dróg w poszczególnych relacjach s, r, tj. sr H. Przyjmujc, e dla kadej relacji s, r, mamy zdefiniowan organizacj systemu przewozowego, jeli mamy okrelon drog przewozu (technologi), wielko adunku przewoonego, typ rodków transportowych oraz interwa czasu w jakim bdzie realizowany przewóz, tj. organizacja bdzie zapisana w postaci wielkoci rl rl osp1 h s, r, q1, st, t oraz wielkoci osp2 h s, r, q2, st, t ma interpretacj s, r organizacji systemu przewozowego na potrzeby obsugi transportowej przedsibiorstw s, r. zgaszajcych zadania przewozowe w relacji rl Zadane wielkoci osp1 hs, r, q1, st, t i s, r s, r osp2 h s, r, q2, st, t okrelay bd zatem organizacj przemieszczania adunku w badanym systemie przewozowym, tj. w systemie o ustalonej strukturze odwzorowanej grafem GP oraz ograniczeniach wynikajcych ze zbioru funkcji okrelonych odpowiednio na punktowych i liniowych elementach grafu struktury. Oczywicie: rl,, s r s r s, r SR,, s r s r s, r SR OSP1 osp 1 h s, r, q1, st, t : osp 1 h s, r, q1, st, t, h s, r H, q1 Q1, s, r SR, stst, tt OSP2 osp 2 h s, r, q2, st, t : osp 2 h s, r, q2, st, t, h s, r H, q2 Q2, s, r SR, stst, tt Systemy przewozowe dla przedsibiorstw produkcyjnych mog mie rón organizacj wynikajc ze specyfiki przewoonych adunków. Ponadto znajc konkretne charakterystyki (kosztowe, czasowe, itp.) poszczególnych technologii przewozowych, mona dla potrzeb operacyjnych i strategicznych podejmowa decyzje o organizacji systemu. Z powyszych rozwaa wynika, e model organizowania systemu przewozowego to szczególne zadanie optymalizacyjne. Rozwizanie zadania optymalizacyjnego winno rl s, r

14 86 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza spenia warunki dopuszczalnoci przy spenieniu zadanych ogranicze oraz damy, aby kryterium jakoci rozwizania, w przypadku gdy poszukujemy rozwizania optymalnego, osigao warto ekstremaln. Aby dokona optymalnej organizacji systemu przewozowego uwzgldniajcej wymagania przedsibiorstw naley sformuowa odpowiednie zadanie optymalizacyjne przy okrelonym (odpowiednim) kryterium jakoci. Ogólne sformuowanie zadania optymalizacyjnego mona przedstawi nastpujco: Dla zadanych : struktury systemu przewozowego, oczekiwa i warunków brzegowych wynikajcych ze specyfiki obsugi przedsibiorstw oraz ogranicze sieci transportowej, wielkoci potrzeb zgoszonych do realizacji przez przedsibiorstwa, naley wyznaczy wartoci liczbowe zmiennych decyzyjnych o interpretacji rodzaju rodków transportu wykorzystywanego w przewozie adunków, przy spenieniu: warunków realizacji obsugi transportowej przedsibiorstw; warunków wynikajce z charakterystyk struktury systemu przewozowego; warunków wynikajce z charakterystyk potencjau systemu przewozowego; warunków wynikajce z charakterystyk zmiennych decyzyjnych; tak, aby kryterium jakoci oceny rozwizania, np. koszty realizacji zada przewozowych przyjo warto ekstremaln. Do obliczania kosztów transportu niezbdna jest równie znajomo jednostkowych kosztów transportu zalenych od przebiegu i czasu pracy rodków transportu. Wana jest równie znajomo takich charakterystyk lub ogranicze jak: przedzia czasu, w jakim adunki mog by pobierane z magazynu i adowane na rodek transportu danego typu, przedzia czasu, tzw. okno czasowe, w którym przedsibiorstwa mog przyj adunek, dostarczany przez dany rodek transportu, dobowy czas pracy poszczególnych rodków transportu, czas zaadunku rodka transportu w magazynie dystrybucji, czas rozadunku rodka transportu w magazynie przedsibiorstwa, chwile rozpoczcia obsugi rodka transportu w przedsibiorstwie, chwile zakoczenia obsugi rodka transportu w przedsibiorstwie, dobowy czas pracy rodka transportu, rodek transportu moe dostarczy adunki do przedsibiorstwa pod warunkiem, e nie zostanie przekroczona jego adowno lub pojemno, zaspokojenie popytu na adunki danego rodzaju w przedsibiorstwie produkcyjnym, dostpno adunków danego rodzaju u dostawców zaopatrujcych przedsibiorstwa. Wskazane zostay tylko niektóre ograniczenia niezbdne do wyznaczenia optymalnej organizacji systemu przewozowego na potrzeby obsugi transportowej przedsibiorstw produkcyjnych. Wanym aspektem jest czas realizacji dostaw materiaów. Od zoenia zamówienia na materiay produkcyjne u danego dostawcy do czasu wprowadzenia ich na magazyn przyprodukcyjny musi upyn okrelony czas wynikajcy z koniecznoci pozyskania materiau przez dostawc (wyprodukowanie/wydanie z magazynu/pakowanie itd.) oraz czasu transportu. Czas ten moe by róny w zalenoci od dostawcy i typu

15 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 87 materiau, a take struktury sieci dostaw (dostawa bezporednia lub z wykorzystaniem porednich obiektów magazynowych 6. WNIOSKI Jak wskazano w artykule, organizacja systemu przewozowego to sposób realizacji zada przewozowych przy danym potencjale tego systemu, tj. sposób speniajcy warunek realizacji zada przewozowych przy danych zasobach technicznych, ekonomicznoorganizacyjnych i ludzkich. Modelowanie zoonych problemów decyzyjnych wymaga starannego doboru metod ich rozwizywania. Do oceny organizacji systemów przewozowych powinno si wzi pod uwag zarówno kryteria np.: koszty transportu realizacji zadania przewozowego, czas realizacji zadania przewozowego lub koszty jednostkowe tonokilometra i wozokilometra, jak i róne wskaniki oceny umoliwiajce ksztatowanie systemów przewozowych zarówno w ujciu jedno- jak i wielokryterialnym. Oznacza to, e w przypadku organizacji systemów przewozowych na potrzeby przedsibiorstw produkcyjnych naley poszukiwa odpowiedniego aparatu optymalizacyjnego wspomagajcego podejmowanie decyzji w ujciu wielokryterialnym, poniewa jest to problem wieloaspektowy. Bibliografia 1. Abt S.: Logistyka w teorii i praktyce. Pozna: AE, Ballou R. H.: DISPLAN, A Multiproduct Plant/Werehouse Location Model with Nonlinear Inventory Cost. Journal of Operations Management 5, vol. 1, Bowersox D.J., Cross D.J., Cooper M.B.: Supply Chain Management, Mc Graw-Hill, New York Budner W.: Lokalizacja przedsibiorstw. Aspekty ekonomiczno-przestrzenne i rodowiskowe. Wyd. AE, Pozna, Chen F., Drezner Z., Ryan J. K., Simchi-Levi D.: Quantifying the Bullwhip Effect in a Simple Supply Chain: The Impact of Rorecasting, Lead Times, and Information. Management Science, Vol. 46, No 3, Fechner I.: Zarzdzanie acuchem dostaw. Wydawnictwo Wyszej Szkoy Logistyki, Pozna Fijakowski J.: Transport wewntrzny w systemach logistycznych. Wybrane zagadnienia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Goldratt E. M., Cox J.: The Goal: A process of Ongoing Improvement. North River Pr, USA Goembska E., Szymczak M.: Logistyka midzynarodowa. AE, Pozna, Jachimowski R., ak J., Pyza D.: Routes planning problem with heterogeneous suppliers demand, IEEE, Las Vegas Jacyna I., Ambroziak T.: Projektowanie regularnych hierarchicznych sieci logistycznych. Logistyka 04/ Jacyna I., Ambroziak T.: Wybrane aspekty realizacji zadania logistycznego przez przedsibiorstwo produkcyjne. Logistyka 4/ Jacyna I., Santarek K.: Projektowanie sieci logistycznej dla obsugi przedsibiorstw produkcyjnych. Logistyka 04/ Jacyna I.: Metoda projektowania sieci logistycznej dla przedsibiorstw produkcyjnych. Rozprawa doktorska, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2011.

16 88 Ilona Jacyna-Goda, Dariusz Pyza 15. Jacyna I.: Rola transportu w realizacji procesów logistycznych przedsibiorstwa. Prace nauk. Politechniki Warszawskiej, z. 69, Transport, Warszawa Jacyna M.(red.): system logistyczny Polski. Uwarunkowania techniczno-technologiczne komodalnoci transportu, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Jacyna M.: Modelowanie obsugi logistycznej w hierarchicznym systemie dystrybucji, [w:] Teoria i Praktyka Systemów Logistycznych. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej, Koszalin Jacyna-Golda I.: Optymalizacja sieci logistycznej skoncentrowanej wokó przedsibiorstwa produkcyjnego. Logistyka 04/ Jacyna-Goda I., Santarek K.: Metoda lokalizacji centrów logistycznych w regularnej hierarchicznej sieci logistycznej. Logistyka 02/ Jacyna-Goda I.: Ksztatowanie sieci logistycznych dla obsugi przedsibiorstw z uwzgldnieniem zmiennoci zamówie. Prace nauk. Transport. Z. 97, Problemy wspóczesnych Systemów Logistycznych i Transportowych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Jacyna-Goda I.: Rola obiektów magazynowych w obsudze logistycznej przedsibiorstw. [w:] Semanov I. N., Wiktorowska-Jasik A. (red.): Transport w regionie Pomorza Zachodniego. Wyd. Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, Szczecin Magnanti T. L., Wong R. T.: Network design and transportation planning: Models and algorithms, Transportation Sci., 18, pp. 1-55, Michlowicz E.: Zarys logistyki przedsibiorstwa. Wydawnictwo Akademii Gurniczo-Hutniczej, Kraków Nowakowski T. (red.): Systemy logistyczne, Wydawnictwo Difin, Warszawa Oxley J.: Avoiding interior design. Storage Handling and Distribution 38 (2), p.28-30, Piasecki S.: Optymalizacja systemów przewozowych. WKi, Warszawa Pyza D., Goda P.: Cost of environmental pollution in air transport of cargo shipments. International Journal of Energy Science, vol.2 iss.3, Publisher The World Academic Publishing CO., LIMITED, Hong Kong Pyza D., Goda P.: Transport cargo handling shipments in air transport in the aspect of supply chains, IEEE, Las Vegas Pyza D.: Computer-assisted supply chain distribution processes chapter 7, in.: Fertsch M., Grzybowska K. (ed.): Logistics in the enterprises selected aspects. Monograph, Publishing House of Poznan University of Technology, Poznan Pyza D.: Modelowanie systemów przewozowych w zastosowaniu do projektowania obsugi transportowej podmiotów gospodarczych, Prace Naukowe Transport, z. 85, ISSN , Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Pyza D.: Optimization of transport in distribution systems with restrictions on delivery times, Archives of Transport, Polish Academy of Sciences Committee of Transport, vol. 21, iss. 3-4, Warsaw Pyza D.: Selected aspects of modeling of conveyance systems at random supply, Archives of Transport, Polish Academy of Sciences Committee of Transport, vol. 20 iss. 3, Warsaw Pyza D.: Transport systems modeling in hierarchical distribution, International Conference on Industrial Logistics ICIL 2012 Conference Proceedings, ISBN , Publisher Faculty of Mechanical Engineering and Naval Architecture, Zadar Croatia Skorin-Kapov, D. and Skorin-Kapov, J.: On Tabu Search for the Location of Interacting Hub Facilities. European Journal of Operational Research, 73, Winicki B.: Wyznaczanie lokalizacji logistycznego centrum dystrybucji w wle transportowym (cz. II), Logistyka, Nr 03, Witkowski J.: Logistyka w organizacjach sieciowych, Gospodarka materiaowa i logistyka, nr 7-8, THE IMPORTANCE OF FREIGHT SYSTEMS IN SUPPLY CHAINS OF PRODUCTION COMPANIES Summary: The paper discusses an approach to the problem of the organization of the transport systems for the transport service for manufacturing companies. The paper presents the essence of supply networks taking

17 Znaczenie systemów przewozowych w acuchach dostaw przedsibiorstw produkcyjnych 89 into account material flows between suppliers and production companies and finished goods between producers and finalized consumers. It was pointed out that for the proper handling of manufacturing company the proper integration is required on the physical flow of streams of goods and associated to that flow streams of information within the relevant transport system. The article contains formulation of the model of organization the transport system for the transport service for production companies with respecting the specificities of companies in both the supply and distribution. Keywords: supply chain, transport system, transportation services for production companies

18