Leszek Mrozewicz (Gniezno)
|
|
- Krystyna Kosińska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 STUDIA EUROPAEA GNESNENSLA 14/2016 ISSN DOI /seg Leszek Mrozewicz (Gniezno) CIVES ROMANI ET TAUNENSES Die Romer im Rhein-Main-Gebiet, red. Frank M. Ausbuttel, Ulrich Krebs, Gregor Maier, Buchgesellschaft, Darmstadt 2012, ss. 224, ilustracje czarno-białe, indeks Region Ren-Men to stosunkowo niewielki obszar, liczący ok km2. Jego głównymi ośrodkami miejskimi są Frankfurt nad Menem, Moguncja i Wiesbaden (jest to tzw. region policentryczny). Na południu sięga po Wormację oraz, poprzez powiat Darmstadt-Dieburg, po góry Odenwald, na północy po pasmo gór Taunus, a na zachodzie obejmuje m.in. Alzey i Bingen (generalnie południową Hesję, wschodnią Nadrenię-Palatynat i północno-zachodnią Bawarię). Klamrą spinającą region są Ren i wpadający do niego Men: w tym miejscu kończy się dolny bieg Renu, zaczyna środkowy. W czasach antycznych obszar ten znajdował się przez ponad cztery stulecia, w mniejszym bądź większym zakresie, pod kontrolą rzymską i podobnie jak dzisiaj był intensywnie zasiedlony (oczywiście w odpowiedniej proporcji). Góry Taunus i rzeka Men stanowiły granicę zewnętrzną {limes) Cesarstwa Rzymskiego, wzdłuż niej były usytuowane liczne punkty umocnione (m.in. kasztele), obsadzone przez żołnierzy wojsk pomocniczych. Najbliższy legion (w I w. dwa, a przejściowo nawet trzy-cztery) stacjonował w Moguncji (Mogontiacum), która była zarazem stolicą prowincji Germanii Górnej (Germania superior). Właśnie temu obszarowi została poświęcona prezentowana książka. Jej twórcy jasno sprecyzowali cel swoich zamierzeń (zob. wstęp, s. 9): przedstawienie najnowszego (z ostatnich 25 lat) stanu badań nad rzymską przeszłością Regionu Ren-Men. Uznali, że stało się to konieczne ze względu na znaczenie odkryć archeologicznych w Lahnau-Waldgirmes oraz przypadkowe znalezienie, w 2010 r., fragmentów konnego posągu cesarskiego we Frankfurcie-Niedereschbach1. 'Zob. S. Toepfer, Des Kaisers verråterische Frisur [online]. Frankfurter Allgemeine Zeitung [dostęp: ]. Dostępny w Internecie: < reiterstatue-des-kaisers-verraeterische-frisur html>; Des Kaisers Bronzepferd [online]. Archa- 255
2 STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 RECENZJE Zwłaszcza Waldgirmes2: oto po raz pierwszy poza linią limesu, a więc na terenie Germanii, trafiono na pozostałości zabudowy cywilnej, jeśli nie miejskiej, w pełnym znaczeniu słowa, to co najmniej miastopodobnej. Miasto to, o nieznanej nazwie, powstało w okresie augustowskim i istniało prawdopodobnie do 16 r. n.e., to jest do ostatecznej decyzji o wycofaniu się Rzymian z obszarów germańskich. Jego odkrycie rzuca zupełnie nowe światło na politykę Augusta wobec ziem między Renem a Łabą. Istotą tej polityki było, jak się okazuje, tworzenie sieci miast, z udziałem ludności miejscowej (jej obecność w Waldgirmes nie budzi żadnej wątpliwości, dowodzi tego ręcznie lepiona ceramika), która stanowiłaby mocne zaplecze rzymskiej administracji. Każe to rzeczywiście zweryfikować nasze zapatrywania na rzymską obecność w świecie germańskim, bardziej w duchu przekazu Tacyta (Roczniki I 59.6) i Kasjusza Diona (LVI 18.1), mówiących 0 zakładaniu przez Rzymian tego typu centrów życia miejskiego na ziemi barbarzyńskiej. Na tom składa się dwanaście tekstów autorstwa znanych badaczy (archeologów i historyków), zajmujących się antyczną przeszłością Nadrenii. Fakt, że otwiera go artykuł Gabriele Rasbach poświęcony właśnie Waldgirmes (s : Die Germanienpolitik des Augustus), ma wręcz programowy charakter. Wydawcom tomu chodziło bowiem, jak wspomniałem, o pokazanie przełomu w badaniach nad rzymską obecnością nad Renem i na wschód od rzeki, do którego w znacznej mierze doprowadziły wykopaliska w Waldgirmes. Po krótkim historycznym wprowadzeniu o dziejach podboju i stosunkach ludnościowych przed 1 w chwili przybycia tu Rzymian (zob. s ), autorka skoncentrowała się na samym obiekcie. Dzięki temu stanowisku: po raz pierwszy w badaniach archeologicznych udało się z taką dokładnością uchwycić ślad działań zmierzających do zbudowania (od podstaw) struktur prowincjonalnych: w nowotworzonych centrach o charakterze miejskim władze rzymskie świadomie osiedlały wyselekcjonowane grupy osób. Byli to weterani bądź cywile, jak również miejscowi, konformistycznie nastawieni przedstawiciele wiodących warstw plemiennych lub wysłużeni żołnierze wojsk pomocniczych, których postrzegano jako zalążek państwowotwórczej elity nowej prowincji. Mieli więc ją tworzyć zarówno obcy przybysze, jak i osadnicy o korzeniach miejscowych (...). Ze względu na brak źródeł pisanych, rozstrzyganie o statusie prawnym rzymskiej osaologie [dostęp: ]. Dostępny w Internecie: < nachrichten/des-kaisers-bronzepferd-13877/>; por. także w tym tomie s. 32 (L. Schumacher). 2 O Waldgirmes zob. S. von Schnurbein, August w Germanii w świetle najnowszych badań archeologicznych, Xenia Posnaniensia series altera 20, Poznań 2004; A. Becker, G. Rasbach, Waldgirmes. Die Ausgrabungen in der spåtaugusteischen Siedlung von Lahnau-Waldgirmes ( ). 1. Befunde und Fundę, Darmstadt
3 LESZEK MROZEWICZ, CIVES ROMANI ET TAUNENSES dy w Waldgirmes, jak i zasięgu jej terytorium (wiejskiego), jest niemożliwe. Mając jednak na uwadze wielkość powierzchni wewnątrz murów obronnych możemy stwierdzić, że w Waldgirmes zamieszkiwało od 250 do 300 osób. Czy byli to weterani, rzymscy kupcy czy też także pokojowo nastawiona ludność miejscowa, musi pozostać kwestią otwartą (s ). Nie ma wątpliwości, że tworząc punkty takie, jak Waldgirmes, które z założenia miały stać się instrumentem państwowej administracji prowincjonalnej, Rzymianie zmierzali do większej koncentracji ludności. Można założyć, pisze Gabriele Rasbach, że na rozległych terytoriach na wschód od Renu stworzono realne przesłanki do wcielania w życie tak rozumianego procesu urbanizacji. Miał on stanowić bazę rzymskiego systemu prowincjonalnego, co zostało jednak przerwane w 16 r. n.e. jednoznaczną decyzją o rezygnacji z dalszej ekspansji i wycofaniu się z terenów między Renem a Łabą. Artykuł pióra Leonharda Schumachera dotyczy znaczenia Moguncji dla regionu Ren-Men w okresie rzymskim (s : Die Bedeutung von Mainz fur die Rhein-Main-Region in rómischer Zeit). Sprawa jest ewidentna: Moguncja to stolica prowincji, a zarazem ważny punkt militarny. Znajdował się tu obóz legionowy, wokół którego rozwinęło się sporych rozmiarów, jak na te czasy, miasto. To stąd niejednokrotnie podejmowano kampanie przeciwko Germanom. Stosunkowo często w Moguncji pojawiali się rzymscy cesarze3. Schumacher postrzega znaczenie Moguncji na dość szerokim tle, dlatego omawia stosunki ludnościowe (plemienne), rolę civitates, układ sieci komunikacyjnej w regionie i zadania legionu. Podkreśla też ważną rolę Mogontiacum w romanizacji. Proces ten dokonywał się w pewnej mierze poprzez import różnych towarów, zwłaszcza luksusowych, co stanowiło jej stronę materialną. Istotnym czynnikiem romanizacji były także język, kultura i religia. We wszystkich tych trzech aspektach dominował element rzymski (...). Łacina była lingua franca w wojsku, administracji, w sferze interesów i handlu. Nie wyklucza to bynajmniej zachowania substratu celtyckiego (...). Romanizację i rozwój gospodarczy podtrzymywał także jednolity system pieniądza (...). Jeśli natomiast chodzi o zjawiska w sferze (szeroko rozumianej) kultury, wymienić należy rozpowszechnienie publicznych łaźni oraz pojawienie się instytucji teatru. W praktyce każdy kasztel na limesie posiadał własną łaźnię, większe jednostki dysponowały nawet termami (...). W przypadku teatru możemy mówić, jeśli chodzi o Region Ren- Main, jedynie o drewnianym obiekcie na południu rzymskiego osiedla na terenie dzisiejszego Frankfurtu-Heddernheim, który mógł pomieścić od jednego tysiąca 3 L. Schumacher, Rómische Kaiser in Mainz im Zeitalter des Principats (27 v. Chr.-284 n. Chr.), Bochum
4 STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 RECENZJE do 1,5 tys. widzów, oraz o wybudowanej w kamieniu scenie teatralnej w Moguncji, w obrębie dworca kolejowego, nazywanego niegdyś Dworcem Południowym, a dzisiaj Teatr Rzymski. Jak dotąd nie zlokalizowano na interesującym nas obszarze żadnego amfiteatru (s ). Sporo miejsca autor poświęcił także kwestiom religijnym (s ). Niezaprzeczalnie ważną rolę, jeśli chodzi o Moguncję i jej zareńskie przedpole, spełniała pod każdym względem armia. Prawie przez dwa stulecia rzymskie legiony w Moguncji i ich wojska pomocnicze gwarantowały (...) regionowi bezpieczeństwo i rozwój gospodarczy. Na ówczesnej infrastrukturze, ładzie politycznym i administracyjnym wyraźne piętno wycisnęło wojsko i ściśle z nim powiązana ludność cywilna (...). Gdy w połowie III wieku oddziały wojskowe nie były w stanie zapewnić utrzymania dotychczasowych granic państwa, praworeńskie terytoria zostały opuszczone (s ). Artykuł czyta się znakomicie, jest przejrzysty, daje wyraźny ogląd badanego regionu, z jednoznacznym określeniem w nim miejsca i roli Mogontiacum. Bezpośrednim nawiązaniem do kwestii romanizacyjnych jest tekst Markusa Scholza i Lisy Klaffki (s : Aspekte der Romanisierung im Bereich der civitates Mattiacorum, Taunensium et Auderiensium). Chodzi o trzy jednostki terytorialno-administracyjne, zorganizowane na bazie relacji plemiennych, które funkcjonowały na wschód od Renu, na przedpolach Mogontiacum. Głównym ośrodkiem civitas Mattiacorum było Wiesbaden (Aquae Mattiacorum), Taunensium - Frankfurt-Heddernheim (Nida), a Auderiensium - Dieburg (vicus Med...). Autorzy objęli badaniami tylko ludność cywilną, pomijając żołnierzy w służbie czynnej. Aby uzyskać właściwy obraz charakteru kulturowego regionu, konieczne jest porównanie tych trzech civitates z terenami sąsiednimi po lewej stronie Renu oraz południową Germanią Górną w jej obszarze limesowym (s. 112). Zwracają uwagę, że romanizacji, w ścisłym tego słowa znaczeniu, podlegały przede wszystkim wszelkie aspekty natury prawnej. W jakimkolwiek postępowaniu prawnym zawsze wymagana była obecność obywateli rzymskich (np. w roli świadków, urzędników wykonujących prawo, etc.). Stąd też brała się, niezależnie od innych przesłanek, wysoka pozycja obywateli rzymskich w prowincjach. Ich identyfikacja - w przypadku badanego obszaru - jest możliwa tylko na podstawie inskrypcji, które same w sobie są przejawem romanizacji. Szczególną uwagę autorzy skoncentrowali na serii inskrypcji wotywnych, zawierających formułę in suo. Wskazuje ona, że odnośne pomniki wzniesione zostały na prywatnym gruncie. Rozrzut terytorialny tych dedykacji (zob. s. 114, ryc. 21) pokrywa się 258
5 LESZEK MROZEWICZ, CIVES ROMANI ET TAUNENSES z rozprzestrzenieniem inskrypcji dotyczących weteranów (Veteraneninschriften; zob. zestawienie na s ). Wszystkie napisy in suo datowane są na pierwszą połowę III w. (najmłodszy pochodzi z roku z roku 246, zob. tabela na s. 118). Autorzy zakładają, że stosowanie tej formuły jest dostateczną przesłanką wskazującą istnienie prywatnych majątków ziemskich na badanym obszarze. Zauważają jednak, że dedykacje in suo wiążą się zawsze z kolumnami Jowisza (Jupiter-Giganten-Såulen) i ołtarzami ku jego czci, po części wystawionymi w kontekście z kolumnami, a nigdy z pomnikami o charakterze świeckim. Nie pojawiają się też na innych terenach. Świadczy to, zdaniem autorów, o wykształceniu się lokalnego zwyczaju fundowania tego typu pomników przez przedstawicieli miejscowej elity (ordo decurionum), którzy w ramach swych zobowiązań (munera) o charakterze dobroczynnym, oddawali prywatne parcele na cele kultu publicznego (s. 116). Wtórowali im weterani. Spośród dwudziestu odnotowanych dedykacji (zob. s. 118) pięć ufundowanych zostało przez miejscowych dekurionów, jedna przez sevir Augustalis, po dwie przez weteranów i żołnierzy, w dziesięciu przypadkach nie ma danych (s. 116). Swego czasu zwróciłem uwagę4, że (niezależnie od aspektów prawnych tych dedykacji) mogły one zawierać w sobie silny ładunek emocjonalny, podkreślający trwanie i wolę przetrwania na (swoich!) terenach, mocno zagrożonych najazdami plemion spoza limesu. Byłyby więc dowodem wykształcenia się pewnego rodzaju poczucia lokalnej tożsamości, a zarazem - szerzej - przynależności do świata rzymskiego, o czym autorzy piszą parę stron dalej. Przemawiać może za taką interpretacją wywierająca duże wrażenie inskrypcja (CIL XIII 7335, Frankfurt-Heddernheim = Nida)5, datowana na 230 r., której wystawcy określają siebie jako cives Romani et Taunenses ex origine patris (zob. s. 122). Jest to przy okazji znakomity przykład romanizacji, tj. identyfikowania się z kulturą i państwowością rzymską. Duma z podwójnej tożsamości jako cives Romani et Taunenses, jako ci, którzy od dawna [ex origine patris\ - LM] są obywatelami zarówno państwa rzymskiego, jak i ich małej ojczyzny [civitas Taunensium - LM], dowodzi, że owa jurystyczna romanizacja nie była pojmowana jako spłaszczająca wszystko globalizacja, lecz przeciwnie, dowartościowywała związki regionalno-kulturowe i pobudzała ich rozwój (s. 123). 4 L. Mrozewicz, In suo. Agri Decumates w przededniu załamania się rzymskiej obrony limesowej, Antiquitas 21,1995, s Odesłanie do AE 1998,996 jest bezsensowne: czytelnik nie znajdzie tam tekstu inskrypcji, lecz tylko informację o publikacji B. Gesemanna, Kultmetamorphosen. Drei ungewóhnliche Monumente der Compitalkults, Saalburg Jahrbuch 49,1998, s
6 STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 RECENZJE Przejawem romanizacji, stwierdzają autorzy, jest też odpowiednie stosowanie rzymskiego systemu antroponimicznego, to jest tria nomina, i przyjmowanie imion przekształcanych (np. z substratu celtyckiego) w rzymskopodobne lub rzymskobrzmiące. Istotną rolę odgrywają tutaj imiona cesarskie (nomina gentilicia), nadawane tym nowym obywatelom, którzy swój status zawdzięczali konkretnemu cesarzowi (zob. s ). Wnioski autorów, zwłaszcza jeśli chodzi 0 możliwość identyfikacji mieszkańców trzech przedmiotowych civitates przez pryzmat ich imion, są dosyć interesujące. Otóż obecność autochtonicznej ludności w germańskich civitates Mattiacorum i - dla porównania - leżącej na południu, już poza Regionem Ren-Men, Sueborum Nicrensium (szczególnie Ladenburg = Lopodunum) możliwa jest do wykazania tylko na bazie występującej w nich ręcznie lepionej ceramiki. Ich mieszkańcy noszą imiona czysto rzymskie, co uniemożliwia dokonanie jakiegokolwiek rozróżnienia etnicznego. Zupełnie inaczej rzecz wygląda w civitas Taunensium (szczególnie samej Nidzie) i we wschodniej części civitas Auderiensium, których obraz ukształtowany został przez ludność napływową, zwłaszcza Trewerów, dających się kulturowo wyraźnie określić (s. 134). Noszone przez znaczną część mieszkańców tych civitates imiona mają wyraźne podłoże celtyckie, często też pojawia się aliteracja imion, z których jedno jest pochodzenia celtyckiego, a drugie rzymskiego (s. 133). Autorzy nie definiują terminu romanizacja, dzięki temu unikają dyskusji metodologicznej i znaczeniowej. Pokazują natomiast, jakie zjawiska i dlaczego można uznać za element 1 przejaw romanizacji. Być może jest to właściwa droga, bo pamiętajmy, że termin romanizacja jest tworem nowożytnym i postrzega się go (rozumie) często z perspektywy kolonialnych doświadczeń Europejczyków. Dodajmy do tego usiłowania etnologów i antropologów kulturowych przenoszenia różnych obserwacji i wyników badań, dokonanych na przykładzie znanych współcześnie społeczeństw prymitywnych, na czasy antyczne. Marcus Scholz i Lisa Klaffki nie dali się w tę pułapkę wplątać. Dzięki zastosowanej metodzie wychwycili dynamikę rozwoju społecznego i przemian kulturowych w północnych obszarach agri decumates, pokazując zarazem, że ich nieodłącznym elementem i siłą sprawczą była romanizacja. Całkowicie nowatorski charakter przynoszą rozważania Franka M. Ausbuttela (s : Die Verwaltung des Rhein-Main-Gebietes in rómischer Zeit), korespondujące zresztą w pewnej mierze z tekstem L. Schumachera. Autor słusznie uważa, że tworzenie systemu administracji dokonuje się poniekąd od góry do dołu, a więc najpierw powstaje prowincja, a potem dopiero civitates, a nie odwrotnie (s. 55). W zgodzie z tą przesłanką przyjmuje, że dominujące w literatu 260
7 LESZEK MROZEWICZ, CIVES ROMANI ET TAUNENSES rze naukowej stanowisko (vide L. Schumacher), jeśli chodzi o czas powstania prowincji germańskich (Germania superior i Germania inferior), jest błędne. Głosi ono, że obie prowincje germańskie zostały utworzone przez cesarza Domicjana, między 83 a 90 r. Po raz pierwszy rozróżnienie między obiema prowincjami germańskimi pojawiło się w dyplomie wojskowym z 90 r. (następnie w 98 r.). Zdaniem F. Ausbiittela, zarówno w przekazie Augusta (Res Gestae Divi Augusti), jak i Kasjusza Diona (Historia Romana) znajdujemy dostateczne dowody na to, że prowincja Germania powstała już w czasach Augusta. Dokonać się to miało najprawdopodobniej w 16 r. p.n.e., gdy cesarz udał się na trzy lata do Lugdunum w Galii (s. 57). Natomiast między 10 r. a 14 r. Tyberiusz i Germanik przeprowadzili podział nadreńskiej prowincji na Germanię Górną i Dolną (s. 58; por. także s , gdzie F.M. Ausbiittel powtarza tę tezę). Wraz z powołaniem do życia prowincji Germanii, po lewej stronie Renu, poczynając od 16 r. p.n.e. zaczęły powstawać liczne civitates. Na obszarze objętym recenzowaną pracą były to civitates tworzone przez Wangionów oraz Aresaków, z centrami administracyjnym odpowiednio w Worms i Mogontiacum. Tereny na wschód od Renu, ze względu na prowadzone tam działania militarne, przez dłuższy czas pozostawały poza strukturą civitates. Dopiero po ostatecznym spacyfikowaniu tych ziem i stworzeniu systemu zabezpieczenia granicznego (limes), co sfinalizowało się w czasach Trajana, rozpoczęto intensywne zasiedlanie i administracyjne organizowanie tej części Germanii Górnej. Wtedy na północ od Menu powstały civitates Mattiaków i Taunensów, a po jej południowej stronie civitas Auderiensium. Trzeba przyznać, że Frank Aubiittel zmusza czytelnika do przemyślenia wielu rzeczy wiążących się z dziejami Germanii Górnej. Czy zaproponowany przez niego obraz jest słuszny, wykażą dalsze badania. Na marginesie warto dodać, że autor nawiązał także do Waldgirmes. Jest to dla niego mocny argument na rzecz utworzenia (już) przez Augusta prowincji Germanii. Do roku 16 po Chr. wzdłuż trasy od Wiesbaden przez Frankfurt Hóchst do Nauheim-Ródgen powstało sześć obozów wojskowych. W Lahnau-Waldgirmes Rzymianie utworzyli nawet miasto, a ściślej mówiąc osadę cywilną. Właśnie to pokazuje, jak bardzo byli zainteresowani rozszerzeniem prowincji Germanii na wschód, po drugiej stronie Renu (s. 57). Rozstrzyga też jednoznacznie, że mieszkańcami Waldgirmes byli Mattiakowie (Mattiaci), odłam plemienia Chattów. Sama osada natomiast to miejscowość Mattiakum, wymieniona u Ptolemeusza, zob. s. 62: W opisie Germanii, sporządzonym przez geografa Klaudiusza Ptolemeusza ok. roku 150, wymienione są dwa miasta : Artaunum i Mattiacum. Najnowsze naukowe przeliczenie podanych [przez Ptolemeusza - LM] współrzędnych wykazało, że (na 261
8 STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 RECENZJE zwy te) odpowiadają [w kolejności - LM] miejscowościom Bad Nauheim i Lanau- Waldgirmes (...). Mieszkańcy Lahnau-Waldgirmes, (czyli) Mattiakum Ptolemeusza, należeli do plemienia Chattów. Jego odłamem byli Mattiakowie. Jak na razie w literaturze przedmiotu propozycja ta nie spotkała się z żadnym odzewem. Za kontrowersyjne uznać należy również stwierdzenie F.M. Ausbiittela, że nowopowstałe «miasta» otrzymały status municipium, co oznacza, że znalazły się w gronie rzymskich gmin obywatelskich, zorganizowanych według ich wzoru (s. 63). Warto zwrócić uwagę, niezależnie od wątpliwej słuszności postulatu tworzenia municypiów z zalążków życia cywilnego, że według naszej wiedzy na obszarze całej Germanii Górnej mamy do czynienia, i to z dużym znakiem zapytania, tylko z jednym municipium. były to Arae Flaviae. Ostatni z tekstów, na który chciałbym zwrócić uwagę, to artykuł Hansa- Markusa von Kaenela o gospodarczych aspektach dziejów omawianego terytorium (s ). Autor podzielił go na kilka części, z czego dwie pierwsze (s ) poświęcone są armii jako ważnemu czynnikowi życia gospodarczego (por. także uwagi L. Schumachera, s ). W I w. na terenie Moguncji mogło stacjonować, biorąc łącznie legionistów (dwa legiony w zdublowanym obozie) i oddziały wojsk pomocniczych, około tys. żołnierzy. U podnóża wielkiego obozu legionowego (ok. 36 ha) wyrosło szybko osiedle cywilne, w którym zamieszkali słudzy i niewolnicy żołnierzy, z czasem członkowie ich rodzin i (dalsi) krewni, ale niezależnie także liczni przybysze z różnych stron. Duże zapotrzebowanie na wytwory rzemiosła i szeroko rozumianą działalność usługową (w handlu, transporcie, gastronomii, domach publicznych i różnorako pojętej rozrywce, w tym widowiska) dawało gwarancję zatrudnienia i (stabilnej) egzystencji (...). Jeśli weźmie się pod uwagę ustalenia dotyczące gęstości zaludnienia w okresie Cesarstwa Rzymskiego w proporcji do liczby stacjonujących w danym miejscu żołnierzy, można przyjąć, że wokół obozu zamieszkiwało tys. cywilów. Oznaczałoby to, że (w pierwszym wieku) Mogontiacum liczyło [żołnierze + cywile - LM] około tys. mieszkańców (s. 151). Po redukcji obsady wojskowej do jednego legionu (od schyłku I w.), liczba ta spadła do około 15 tys. Biorąc pod uwagę miejsce i epokę, trzeba stwierdzić, pisze autor, że Mogontiacum pozostało nadal wielkim miastem. Przez dłuższy czas zamieszkiwało tu więcej osób niż w całym Regionie Ren-Men (s. 152). Przekładało się to oczywiście na potrzeby i działania natury gospodarczej. Mogontiacum było miastem konsumpcyjnym. Ta wielka liczba ludności musiała być wyżywiona, co miało istotny wpływ na tereny po lewej i prawej stronie Renu. Jeśli się przyjmie, że kilogram zboża stanowił dla żołnierza jego dzienną rację, to oznacza, że jeden legion (6 tys. osób) spożytkowywał go dziennie od pięciu do sześciu ton. Do tego doliczyć należy przydział mięsa, jarzyn, owoców, sałaty, sera, 262
9 LESZEK MROZEWICZ, CIVES ROMANI ET TAUNENSES przypraw i napojów. Dla utrzymania koni dziennie zużywano pięć ton jęczmienia, potrzebne było także siano i słoma. Ziemie wokół Mogontiacum nie były w Steinie dostarczyć takiej ilości produktów. Dlatego (...) zboże i inne towary sprowadzane były z odległych stron. Dodajmy, że żołnierze przynieśli ze sobą własne przyzwyczajenia, związane z dietą śródziemnomorską. Przez stulecia więc sprowadzano do Mogontiacum oliwę z oliwek, wino, sosy i oliwki (s ). Autor wskazuje także na zapotrzebowanie na szereg innych produktów, jak chociażby materiały budowlane (w tym drewno), metale, sukno i wielkie ilości skóry. Dla odmiany trzeba też pamiętać, że żołnierze dysponowali sporymi, jak na ówczesne warunki, środkami finansowymi, co znacząco pobudzało życie gospodarcze. Jego monetyzacja była faktem. Nie ma wątpliwości, że dzięki temu nie tylko Mogontiacum, ale także okolica stały się, poczynając od okresu panowania Augusta, regionem boomu gospodarczego. W I w. obszar ten znacznie się poszerzył, sięgając ostatecznie po granicę (limes) w Wetterau i górach Taunus, na wschodzie po linię Menu. Ulokowano tam kolejne 8 tys. żołnierzy. Autor zwraca też uwagę, że stabilizacja granicy rzymsko-germańskiej w ostatecznym rozrachunku przyczyniła się także do pobudzenia wymiany handlowej i z sąsiadami po drugiej stronie limesa. Z pozostałych zagadnień gospodarczych uwagę autora przyciągnęła kwestia pozyskiwania surowców naturalnych (s ), produkcja lokalna (s ; chodzi o obróbkę metali, wytwórczość ceramiczną i rolnictwo), obrót pieniądza, w tym także moneta jako środek przekazu treści pozafinansowych (s ), osobny podrozdział dotyczy słynnego medalionu ołowianego z Lyonu (ok. 300), przedstawiającego Mogontiacum. Ten z konieczności wybór pięciu artykułów nie oznacza, że pozostałe nie zasługują na uwagę. Recenzent kierował się całkowicie subiektywnym odczuciem, wynikającym z konkretnych zainteresowań. Natomiast zaprezentowany w książce dobór tematów jest tak pomyślany, że siłą rzeczy czytelnik uzyskuje pełen obraz postępu badań nad przeszłością rzymską Regionu Ren-Men na przestrzeni ostatnich lat6. Uzmysławia to, znakomicie napisane, syntetyczne spojrzenie na całość tomu, którego dostarczył Frank M. Ausbiittel (s : Rómische 6 Pozostałe artykuły: P. Fasold, Von Augustus bis Aurelian. Neue Forschungen zum rómischen Frankfurt; Th. Maurer, Das Hessische Ried: Archåologie und Geschichte einer Landschaft an der Grenze des Rómerreichs; C. Wenzel, Gallier, Germanen, Romer: Neue Erkenntnisse zu Bevolkerung und Alltag in der Siedlung von Grofi-Gerau, Flur Auf Esch, vom 1. bis 4. Jahrhundert n. Chr.; V. Rupp, Rómische Landwirtschaft und Handwerk im Rhein-Main-Gebiet; C. Moneta, Der Vicus des Kastells Saalburg; Th. Becker, Von einer Grenze umgeben? - Zur EinheitUchkeit der Grenzsicherung am hessischen Abschnitt des Limes. 263
10 STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 RECENZJE Herrschaft im Rhein-Main-Gebiet. Ein kurzes Resiimee des Forschungsstandes). Tak na dobrą sprawę od tego tekstu należałoby zacząć lekturę książki. Niewątpliwie warto ją polecić wszystkim zainteresowanym prowincjonalnymi dziejami Cesarstwa Rzymskiego, w tym zwłaszcza Germanii Górnej. Na pewno wzbudzi zainteresowanie tych specjalistów, którzy zajmują się armią rzymską od strony socjologicznej i gospodarczej. Powinni po nią sięgnąć również ci badacze, których uwagę szczególnie przyciągają kwestie romanizacji i budowania tożsamości lokalnej w bardzo zróżnicowanej, wbrew czasami potocznemu poglądowi, rzeczywistości Imperium Romanum. Być może przykład przywołanych w książce i w tej recenzji owych cives Romani et Taunenses stanowić będzie ważny przyczynek do zrozumienia niezwykłego fenomenu świata rzymskiego. 264
Rzymskie prowincje wokół granic dzisiejszej Polski
28.11.2013 Rzymskie prowincje wokół granic dzisiejszej Polski Autor: Wieczorna Image not found http://wieczorna.pl/uploads/photos/middle_ W pobliżu ziem obecnej Polski istniało kilka prowincji cesarstwa
Leszek Mrozewicz (Gniezno) NA STYKU DWÓCH ŚWIATÓW
STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 14/2016 ISSN 2082-5951 DOI 10.14746/seg.2016.14.15 GERMANIA SUPERIOR Leszek Mrozewicz (Gniezno) NA STYKU DWÓCH ŚWIATÓW Margot Klee, Germania Superior. Eine rómische Provinz in
Castra Regina, Rega-nespurc, Regensburg 'najbardziej wysunięte na północ miasto Włoch'
Magda Moszczyńska Castra Regina, Rega-nespurc, Regensburg 'najbardziej wysunięte na północ miasto Włoch' Najbardziej na północ wysunięte miasto Włoch czy może niemiecki cud średniowiecza? Regensburg to
charakter interdyscyplinarny Proponowane tematy:
Ogólnopolska studencko-doktorancko-ekspercka Konferencja Naukowa W poszukiwaniu tożsamości. Synkretyzm Nowego Świata 24 25 maja 2014 Kraków, Collegium Broscianum UJ, Ul. Grodzka 52, p.ii Z przyjemnością
USTAWA. z dnia 2017 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
PROJEKT USTAWA z dnia 2017 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego Art. 1. W ustawie z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2017
Historia. (na podstawie Wikipedii) Strona 1
Historia (na podstawie Wikipedii) Strona 1 Spis treści 1 Wstęp...3 2 Periodyzacja...3 3 Nauki pomocnicze historii...3 3.A Archeologia...3 3.B Archiwistyka i archiwoznawstwo...4 3.C Chronologia...4 3.D
Recenzja opracowania M. Bryxa. pt: Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie.
C:\DOKUMENTY\RECENZJE\Recenzja M. Bryxa rynek.doc Recenzja opracowania M. Bryxa pt : Rynek nieruchomości. System i funkcjonowanie. Rynek nieruchomości jest w Polsce stosunkowo nowym, lecz wzbudzającym
II Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Mechanicznych im. Stefana Czarnieckiego w Łapach
II Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Mechanicznych im. Stefana Czarnieckiego w Łapach Opracowała: Dorota KONDRATIUK 1. Wprowadzenie historyczne. Zespół Szkół Mechanicznych im. Stefana Czarnieckiego
Spis treści. Przedmowa... 11. Strona internetowa książki... 14. Uwagi na temat statystyk migracyjnych... 15. Rozdział 1. Wprowadzenie...
Spis treści Przedmowa.............................................................. 11 Strona internetowa książki................................................. 14 Uwagi na temat statystyk migracyjnych......................................
studiów HISTORIA TURYSTYKI I REKREACJI TR/1/PP/HTR 14 4
kod nr w planie ECTS Przedmiot studiów HISTORIA TURYSTYKI I REKREACJI TR/1/PP/HTR 14 4 Kierunek Turystyka i Rekreacja Poziom kształcenia I stopnia Rok/Semestr I/1 Typ przedmiotu Przedmiot obowiązkowy y
ogółem 2173 gmin uprawnionych
Ryszard Wilczyński Geografia funduszu sołeckiego W kraju są 2173 gminy wiejskie i miejsko-wiejskie uprawnione do tworzenia funduszu sołeckiego. Wszelkie dane o funkcjonowaniu funduszu sołeckiego trzeba
określenie stanu sprawy/postępowania, jaki ma być przedmiotem przepisu
Dobre praktyki legislacyjne 13 Przepisy przejściowe a zasada działania nowego prawa wprost Tezy: 1. W polskim porządku prawnym obowiązuje zasada działania nowego prawa wprost. Milczenie ustawodawcy co
Najdawniejsze opisy demografii antycznej Calisii
27.02.2014 Najdawniejsze opisy demografii antycznej Calisii Autor: Wieczorna Image not found http://wieczorna.pl/uploads/photos/middle_ Czy Kalisz jest znany także z innych wzmianek niż praca antycznego
studiów HISTORIA TURYSTYKI I REKREACJI TR/1/PP/HTR 14 4
kod nr w planie ECTS Przedmiot studiów HISTORIA TURYSTYKI I REKREACJI TR/1/PP/HTR 14 4 Kierunek Turystyka i Rekreacja Poziom kształcenia I stopnia Rok/Semestr I/1 Typ przedmiotu Przedmiot obowiązkowy y/
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia r.
Projekt DRUK Nr... UCHWAŁA NR... RADY MIEJSKIEJ W OŻAROWIE MAZOWIECKIM z dnia... 2013 r. w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Ministra Administracji i Cyfryzacji o zmianę granic miasta Ożarów Mazowiecki
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ
POCZUCIE TOŻSAMOŚCI W KONTEKŚCIE SPOŁECZNOŚCI NARODOWO - PAŃSTWOWEJ Wstęp Żyjemy w świecie wielkich procesów integracji i globalizacji. Z samej swojej istoty są to procesy pozytywne pozwalające wspólnie
Kto jest podatnikiem VAT w zakresie gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa?
Z zakresu gospodarki nieruchomościami, których właścicielem jest Skarb Państwa, wynika, że podatnikiem VAT nie jest Skarb Państwa lecz gmina lub powiat. Z zakresu gospodarki nieruchomościami, których właścicielem
Sobieszyn - osada i cmentarzysko kultury przeworskiej, gm. Ułęż, woj. lubelskie (aut. P. Łuczkiewicz)
Sobieszyn - osada i cmentarzysko kultury przeworskiej, gm. Ułęż, woj. lubelskie (aut. P. Łuczkiewicz) Sobieszyn leży w północnej części Lubelszczyzny, w gm. Ułęż, nad dolnym Wieprzem, w pobliżu jego ujścia
Wykaz ważniejszych skrótów... 7 Wstęp... 9
Spis treści Wykaz ważniejszych skrótów.... 7 Wstęp.... 9 Rozdział I Usytuowanie Policji w systemie organów administracji publicznej. 13 1. Geneza Policji... 13 2. Źródła prawa dotyczące Policji... 16 3.
Od autora... 9. Mezopotamia kolebka cywilizacji... 19 Fenicjanie àcznicy mi dzy Bliskim Wschodem a Êwiatem Êródziemnomorskim... 21 Egipt...
Spis treêci Od autora... 9 Wprowadzenie Poj cie cywilizacji klasycznej... 11 èród a poznania cywilizacji klasycznej... 11 Ramy czasowe cywilizacji klasycznej... 14 Âwiat Êródziemnomorski... 15 I. Kr gi
W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Rok 14 (2016) Zeszyt 1 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej (Yearbook of the Institute of East-Central Europe) Szczegóły publikacji oraz instrukcje
HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)
2019-09-01 HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego) Treści z podstawy programowej przedmiotu POZIOM PODSTAWOWY (PP) SZKOŁY BENEDYKTA Podstawa programowa HISTORIA klasa 1 LO (4-letnie po
Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski. Projekt okładki Jan Straszewski. Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9
Recenzent: prof. UW dr hab. Stanisław Sulowski Projekt okładki Jan Straszewski Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska ISBN 978-83-62250-21-9 Copyright by Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa im. Heleny
Generalny akt administracyjny
Generalny akt administracyjny Akt administracyjny, a więc akt stanowienia prawa pochodzi od administracji publicznej, czyli akt administracyjny kojarzył się dotychczas jednoznacznie z indywidualnym aktem
Jednym z podstawowych aktów prawnych, regulujących udział mieszkańców w życiu publicznym, jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego (EKSL).
Jedną z bardzo ważnych kwestii, jakie pojawiają się w praktycznym aspekcie inicjowania i prowadzenia działań konsultacyjnych, jest ich formalne oraz nieformalne uregulowanie. Okoliczność ta jest o tyle
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ O TOŻSAMOŚCI POLAKÓW BS/62/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, KWIECIEŃ 2002
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego
WYŻSZA SZKOŁA STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ŁODZI WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I DYPLOMACJI Michał Adamski Współpraca międzynarodowa miast województwa łódzkiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem
KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1
KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2 Nazwa Nazwa w j. ang. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Medieval society and economy. Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator
Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.
KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania
na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.
Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna
KOMUNIKATzBADAŃ. Poczucie wpływu na sprawy publiczne NR 95/2017 ISSN
KOMUNKATzBADAŃ NR 95/2017 SSN 2353-5822 Poczucie wpływu na sprawy publiczne Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych
3. Wyniki delimitacji wyznaczenie obszarów
3. Wyniki delimitacji wyznaczenie obszarów Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, niskiego poziomu edukacji
Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia
Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia ECTS Liczba godzin egz./zal. I rok II rok razem w. ćw. razem w. ćw. s. 1 s. 2 s. 3 s. 4 I. Przedmioty kształcenia ogólnego 1. Wprowadzenie
GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp
GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp Podręcznik oddawany do rąk Czytelników jest rezultatem wyników badań Zespołu Katedry Samorządu Terytorialnego i Gospodarki
342 Re c e n z j e [16]
[15] 341 w terminologii można także dostrzec wpływ prawa anglosaskiego i japońskiego. Lektura pracy może być interesująca w szczególności jako wstęp do zapoznania się ze strukturą i organizacją chińskiej
Koperta 2 Grupa A. Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię
Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię Koperta 2 Grupa A Podczas dzisiejszego szukania śladów przeszłości w starym mieście Kostrzyn, dla waszej grupy ciekawe będą
Skutki nieprzedłużenia terminu związania ofertą
Skutki nieprzedłużenia terminu związania ofertą Marcin Radecki Adwokat z Kancelarii Prawnej Jerzy T. Pieróg Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności w których
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną)
PLAN WYNIKOWY DLA KLASY I TECHNIKUM (z praktyką miesięczną) NR PROGRAMU: DKOS 4015 90/02. I. Dzieje najdawniejsze - źródła archeologiczne i materialne do dziejów najdawniejszych, - systemy periodyzacji
Spis treści. Wstęp Rozdział III
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...
Budowa argumentacji bezpieczeństwa z użyciem NOR-STA Instrukcja krok po kroku
Budowa argumentacji bezpieczeństwa z użyciem NOR-STA Instrukcja krok po kroku NOR-STA jest narzędziem wspierającym budowę, ocenę oraz zarządzanie strukturą argumentacji wiarygodności (assurance case),
ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA. pod redakcją Piotra Korzeniowskiego
POLSKA AKADEMIA NAUK ODDZIAŁ W ŁODZI KOMISJA OCHRONY ŚRODOWISKA ZAGADNIENIA SYSTEMOWE PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA Zagadnienie systemowe prawa ochrony środowiska, którym została poświęcona książka, ma wielkie
MAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk
OBIEKTYWIZM W NAUCE MAX WEBER 1864 1920 zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk społecznych uosobienie socjologii
Życie w starożytnych Chinach
STAROŻYTNE CHINY Życie w starożytnych Chinach Ośrodek budowy państwowości chińskiej znajdował się w dolinie rzeki Huang-ho ( chiń. Żółta Rzeka). Pierwsze państwa powstały tam około połowy II tysiąclecia
Katarzyna Kłosowska-Lasek. dr Katarzyna Kłosowska-Lasek Uniwersytet Rzeszowski
dr Uniwersytet Rzeszowski Warszawa 2016, ss. 277 Jak dotąd w literaturze z zakresu nauki prawa administracyjnego takie pojęcia, jak nadzór czy kontrola zostały już stosunkowo dobrze poznane, podczas gdy
Leszek Mrozewicz (Gniezno) O MIGRACJACH, PODRÓŻOWANIU I MAŁYCH OJCZYZNACH W ŚWIECIE NIE TYLKO RZYMSKIM
STUDIA EUROPAEA GNESNENSIA 11/2015 ISSN 2082-5951 DOI 10.14746/SEG.2015.11.18 Leszek Mrozewicz (Gniezno) O MIGRACJACH, PODRÓŻOWANIU I MAŁYCH OJCZYZNACH W ŚWIECIE NIE TYLKO RZYMSKIM Überall zu Hause und
Warszawa dnia r. Rada m.st. Warszawy Pl. Defilad 1 Warszawa
Warszawa dnia 8.03.2010r Rada m.st. Warszawy Pl. Defilad 1 Warszawa Wniosek nr 1 Na podstawie art.101 ustawy o samorządzie gminnym wnosimy o usunięcie rażącego naruszenia prawa w uchwale Rady Powiatu Warszawskiego
Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy
Generacja Y o mediach społecznościowych w miejscu pracy Raport z badania Szymon Góralski Wrocław, 2013 ul. Więzienna 21c/8, 50-118 Wrocław, tel. 71 343 70 15, fax: 71 343 70 13, e-mail: biuro@rrcc.pl,
Debaty Lelewelowskie 2013/1
Debaty Lelewelowskie 2013/1 Wymiary polskiej suwerenności w XIX stuleciu. Stosunki władzy, autonomia polityczna i okoliczności ją kształtujące dyskusja z udziałem Andrzeja Chwalby Jarosława Czubatego Malte
Nowa funkcja w starych murach rewitalizacja terenów fortecznych jako szansa na rozwój i promocję regionu (na wybranych przykładach)
Nowa funkcja w starych murach rewitalizacja terenów fortecznych jako szansa na rozwój i promocję regionu (na wybranych przykładach) Ewa Wojtoń Instytut Dziedzictwa Europejskiego, Międzynarodowe Centrum
Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości. redakcja Andrzej Paczkowski
Rozliczanie totalitarnej przeszłości: zbrodnie, kolaboracja i symbole przeszłości redakcja Andrzej Paczkowski Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk Warszawa 2017 Kara-pamiec-polityka 2.indb
Przedmiot humanistyczny (C) - opis przedmiotu
Przedmiot humanistyczny (C) - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Przedmiot humanistyczny (C) Kod przedmiotu 08.0-WH-PolitP-W-PH(C) Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny Politologia / Relacje
KULTURA STAROŻYTNEGO RZYMU PRAGMATYZM I REALIZM
KULTURA STAROŻYTNEGO RZYMU PRAGMATYZM I REALIZM CYWILIZACJA RZYMU Cywilizacja rozwijająca się w basenie Morza Śródziemnego i części Europy. Jej kolebką było miasto Rzym leżące w Italii, które w pewnym
Kompozycja w fotografii krajobrazu, cz. 3 - Linia, kształt i kolor
17 maja 2010, 09:03 Autor: Dawid Petka czytano: 18285 razy Kompozycja w fotografii krajobrazu, cz. 3 - Linia, kształt i kolor Są tak powszechne, że nie zauważamy ich, a jednocześnie nie da się bez nich
Uchwała Nr XLVI/1160/2005 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 3 marca 2005 roku
Uchwała Nr XLVI/1160/2005 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 3 marca 2005 roku w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu ulic Wysockiego-Odrowąża
Edukacja regionalna kluczem do kształtowania obywatelskości. Edukacja regionalna kluczem do kształtowania obywatelskości 1.
Edukacja regionalna kluczem do kształtowania obywatelskości 1 30 listopada 2017 Edukacja regionalna kluczem do kształtowania obywatelskości Na temat edukacji regionalnej w nauczaniu dzieci i młodzieży
Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki.
Studzionki 1.1. Dawne nazwy miejscowości. Studelescho (1255), Studelzco (1299), Steudelwitz (1670). Po roku 1945 Studzionki. 1.2. Etymologia nazwy wsi. Etymologia nazwy wsi bliżej nieznana. 1.3. Historia
UCHWAŁA NR XIX-38/2016 RADY MIEJSKIEJ W WOŁOMINIE. z dnia 26 lutego 2016 r.
UCHWAŁA NR XIX-38/2016 RADY MIEJSKIEJ W WOŁOMINIE z dnia 26 lutego 2016 r. w sprawie przystąpienia do sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w Wołominie pomiędzy
WYMAGANIA EDUKACYJNE - HISTORIA, HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO, HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA
WYMAGANIA EDUKACYJNE - HISTORIA, HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO, HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna Uczeń porządkuje i synchronizuje wydarzenia z historii powszechnej
Album żołnierza niemieckiego
Nr 18/2017 15 09 17 Album żołnierza niemieckiego Autor: Bogumił Rudawski (IZ) Przechowywany w zbiorach Instytutu Zachodniego album nieznanego żołnierza Wehrmachtu zawiera 76 podpisanych czarno-białych
Warszawa, 25 lipca 2001 r.
Warszawa, 25 lipca 2001 r. Opinia na temat wniosku Stowarzyszenia Związek Polskich Artystów Plastyków do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami
Uchwała nr XXXII/269/2017 Rady Gminy Dąbrówka z dnia 4 grudnia 2017 roku
Uchwała nr XXXII/269/2017 Rady Gminy Dąbrówka z dnia 4 grudnia 2017 roku w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Małopole- S8 dla obszaru położonego w
Wybór orzecznictwa dotyczącego opinii biegłych w postępowaniu karnym, oceny i kwestionowania opinii.
Wybór orzecznictwa dotyczącego opinii biegłych w postępowaniu karnym, oceny i kwestionowania opinii. Kodeks postępowania karnego Art. 201. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność
SPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające
Preferencje energetyczne Polaków. w świetle aktualnych wyników badań sondażowych
Paweł Ruszkowski Collegium Civitas Preferencje energetyczne Polaków w świetle aktualnych wyników badań sondażowych Ogólnie można powiedzieć, że badania dotyczące stanu świadomości energetycznej społeczeństwa
UCHWAŁA NR... RADY MIASTA SZCZECIN z dnia r.
Projekt UCHWAŁA NR... RADY MIASTA SZCZECIN z dnia... 2016 r. w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o zmianę granic miasta Szczecin miasta na prawach powiatu z
NOWE ODKRYCIA W KLASYCZNEJ LOGICE?
S ł u p s k i e S t u d i a F i l o z o f i c z n e n r 5 * 2 0 0 5 Jan Przybyłowski, Logika z ogólną metodologią nauk. Podręcznik dla humanistów, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003 NOWE
UCHWAŁA NR XXXVIII-57/2017 RADY MIEJSKIEJ W WOŁOMINIE. z dnia 18 maja 2017 r.
UCHWAŁA NR XXXVIII-57/2017 RADY MIEJSKIEJ W WOŁOMINIE w sprawie przystąpienia do sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w miejscowościach: Czarna, Helenów i Wołomin
U Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Kierując się dobrem ogółu jakim jest zagwarantowanie równego dla wszystkich obywateli prawa do ochrony zdrowia stanowiącego zarazem sprawę o szczególnym znaczeniu dla Państwa jako
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.
Wojciech Mroczka "Koniec tamtego świata : Mielec w latach Wielkiej Wojny", Jerzy Skrzypczak, Mielec 2014 : [recenzja]
Wojciech Mroczka "Koniec tamtego świata : Mielec w latach Wielkiej Wojny", Jerzy Skrzypczak, Mielec 2014 : [recenzja] Rocznik Kolbuszowski 14, 371-374 2014 [Recenzja]: Jerzy Skrzypczak, Koniec tamtego
Arbiter krajowego Sądu Polubownego jako podatnik podatku od towarów i usług wybrane aspekty
Czynności arbitrów działających na podstawie zleceń sądów polubownych są w większości realizowane na rzecz podmiotów gospodarczych - także czynnych podatników VAT. Przedmiotem poniższej analizy jest weryfikacja
Ró ż ne óblicża kóntynentu afrykan skiegó
Ró ż ne óblicża kóntynentu afrykan skiegó Autorka: Hanna Habera Krótki opis ćwiczenia: Podczas zajęć uczniowie i uczennice dowiedzą się, co oznacza stereotypowe postrzeganie Afryki. Sformułują własne opinie
Charakter prawny normy czasu pracy
Charakter prawny normy czasu pracy Opublikowane: 11.09.2008 Autor: Tadeusz M. Nycz W artykule omówiono zagadnienia dotyczące charakteru prawnego normy czasu pracy w odróżnieniu od wymiaru czasu pracy,
2) określa cechy rozmieszczenia ludności na Ziemi, wskazując obszary jej koncentracji i słabego zaludnienia;
Geografia październik Liceum klasa II, poziom rozszerzony X Ludność Świata, cz.1 Zapisy podstawy programowej Uczeń: 8. 1) analizuje, wyjaśnia i ocenia warunki przyrodnicze dla osiedlania się ludzi (na
Warszawa, dnia 8 lipca 2010 r. Sygn. akt SK 8/09. Trybunał Konstytucyjny
Warszawa, dnia 8 lipca 2010 r. Sygn. akt SK 8/09 Trybunał Konstytucyjny W odpowiedzi na pismo Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2010 r., na podstawie art. 34 ust. 1 w związku z art. 27 pkt 2
... Które analizy w kalkulatorze możesz wykonać, by odpowiedzieć na to pytanie?
Analiza studiów przypadku Gimnazjum J Gimnazjum J jest zlokalizowane w dużym mieście na prawach powiatu (powyżej 500 tys. mieszkańców). Jest to jedna z ponad 70 szkół gimnazjalnych w tym mieście i ponad
Wynagrodzenia w sektorze publicznym w 2011 roku
Wynagrodzenia w sektorze publicznym w 2011 roku Już po raz dziewiąty mamy przyjemność przedstawić Państwu podsumowanie Ogólnopolskiego Badania Wynagrodzeń (OBW). W 2011 roku uczestniczyło w nim ponad sto
A/ Prace w zakresie nauk biomedycznych
Uwaga! Do prac licencjackich można mieć wgląd tylko na podstawie pisemnej zgody promotora. Wymagane jest podanie konkretnego tytułu pracy. Udostępniamy prace do wglądu tylko z ostatniego roku akademickiego.
Prawo tworzenia stowarzyszeń, członkowstwo, władze.
Prawo tworzenia stowarzyszeń, członkowstwo, władze. 1. Komu przysługuje prawo tworzenia. Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje: obywatelom polskim, mającym pełną zdolność do czynności prawnych, którzy
Opis kierunkowych efektów kształcenia
Efekty kształcenia na kierunku Opis kierunkowych efektów kształcenia Odniesienie efektów kształcenia do obszaru wiedzy Filozofia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Geografia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Historia
OPINIE LUDNOŚCI Z KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWEJ O IMIGRANTACH I UCHODŹCACH
BS/60/2005 OPINIE LUDNOŚCI Z KRAJÓW EUROPY ŚRODKOWEJ O IMIGRANTACH I UCHODŹCACH KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MARZEC 2005 PRZEDRUK MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE DANYCH EMPIRYCZNYCH
Jak zawsze wyjdziemy od terminologii. While oznacza dopóki, podczas gdy. Pętla while jest
Pętle Pętla to pewien fragment kodu, który jest wykonywany wielokrotnie. Wyobraź sobie taką sytuację. Piszesz program do szyfrowania danych. Dane są szyfrowane kolejno bajt po bajcie. Załóżmy, że plik
PRAWO URZĘDNICZE. Wykład 1. Dr Dominika Cendrowicz Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
PRAWO URZĘDNICZE Wykład 1 Dr Dominika Cendrowicz Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski Nie jest pojęciem ustawowym. Prawo urzędnicze Nie tworzy zwartego systemu norm z klarownym
Innowacja w praktyce szkolnej
Innowacja w praktyce szkolnej Jakie są podstawowe założenia innowacji? Czy nauczyciel może sam zdecydować, co jest innowacją, czy też musi sięgać do określonych wymagań prawnych? Zgodnie z definicją innowacja
Tezy: Teza 1 Przykład 1 USTAWA z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1393)
Dobre praktyki legislacyjne 147 PODMIOT WŁAŚCIWY DO PODPISANIA OBWIESZCZENIA W SPRAWIE OGŁOSZENIA TEKSTU JEDNOLITEGO AKTU WYKONAWCZEGO DO USTAWY, W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICZENIA DWÓCH LUB WIĘCEJ PODMIOTÓW
raport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy Danone i Forum Odpowiedzialnego Biznesu
Odpowiedzialny biznes to przede wszystkim uczciwe postępowanie raport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy Danone i Forum Odpowiedzialnego Biznesu Współcześnie coraz więcej mówi się na świecie
Arkadiusz Walczak Dyrektor Warszawskiego Centrum Innowacji Edukacyjno - Społecznych i Szkoleń
Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, ze szczególnym uwzględnieniem II i IV etapu edukacyjnego, Warszawa maja 202 r. Arkadiusz Walczak Dyrektor Warszawskiego
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Sygn. akt I UK 203/10 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 7 grudnia 2010 r. SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący) SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
Zapotrzebowanie kadrowe firm z Łodzi na pracowników. w wieku lat oraz 60+ wybrane wyniki badań
Leszek Kuras Specjalista ds. badań i analiz Obserwatorium Rynku Pracy dla Edukacji w ŁCDNiKP Zapotrzebowanie kadrowe firm z Łodzi na pracowników w wieku 50-60 lat oraz 60+ wybrane wyniki badań Niniejszy
Uchwała z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 68/08
Uchwała z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 68/08 Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący) Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Urszuli
VII Konferencja Naukowa: Bezpieczeństwo a rozwój gospodarczy i jakość życia w świetle zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych
VII Konferencja Naukowa: Bezpieczeństwo a rozwój gospodarczy i jakość życia w świetle zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych Wzorem lat ubiegłych Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide de Gasperi
PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2019 rok
A. PLAN ZADANIOWO-FINANSOWY W CZĘŚCI ZADAŃ BADAWCZYCH PRZEWIDZIANYCH DO SFINANSOWANIA LUB DOFINANSOWANIA Z BUDŻETU PAŃSTWA W ROKU 2018 (DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA) I. DZIEJE GÓRNEGO ŚLĄSKA OD XVIII WIEKU JAKO
Uchwała Nr... Rady Miejskiej w Słubicach. z dnia r.
Projekt Druk nr... Uchwała Nr... Rady Miejskiej w Słubicach z dnia... 2014 r. w sprawie odmowy uwzględnienia wezwania do usunięcia naruszenia prawa spowodowanego uchwałą Nr LV/443/2014 Rady Miejskiej w
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.
Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także
Burmistrz Czechowic-Dziedzic. ANALIZA ZMIAN W ZAGOSPODAROWANIU PRZESTRZENNYM GMINY CZECHOWICE- DZIEDZICE w okresie kadencji Rady Miejskiej
Załącznik do uchwały Nr LIV/510/14 Rady Miejskiej w Czechowicach - Dziedzicach 16 września 2014r. Burmistrz Czechowic-Dziedzic ANALIZA ZMIAN W ZAGOSPODAROWANIU PRZESTRZENNYM GMINY CZECHOWICE- DZIEDZICE
KULTURA JAKO ZMIENNA WEWNĘTRZNA. związek efektywności i kultury organizacyjnej
KULTURA JAKO ZMIENNA NIEZALEŻNA - narodowe style zarządzania - podobieństwa i różnice w sposobie zarządzania w różnych krajach związek efektywności i kultury narodowej Oprac. na podst. Smircich (1983).
symbol opis symbol opis
340 ZANIM ZACZNIESZ Poniższy dokument zawiera szczegółową analizę ów wykorzystywanych w serwisie Makrosfera.net do badania cykliczności indeksów giełdowych. Każdy z wybranych przez nas ów samodzielnie
STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ. mgr Marcin Druszcz ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH
STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr Marcin Druszcz /Autor rozprawy/ ZABEZPIECZENIE MEDYCZNE DZIAŁAŃ PODODDZIAŁÓW POLICJI NA TERYTORIUM KRAJU W LATACH 2010-2015.... /Temat rozprawy/ dr hab. Andrzej Czupryński..