Arbiter krajowego Sądu Polubownego jako podatnik podatku od towarów i usług wybrane aspekty

Transkrypt

1 Czynności arbitrów działających na podstawie zleceń sądów polubownych są w większości realizowane na rzecz podmiotów gospodarczych - także czynnych podatników VAT. Przedmiotem poniższej analizy jest weryfikacja słuszności następującej tezy, wybranej z doktryny prawa podatkowego. Czynności wykonywane w ramach powierzonych funkcji arbitra w Sądzie Polubownym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, jeżeli istnieją więzy tworzące stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie tych czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonania tych czynności, wynagrodzenia, a przede wszystkim odpowiedzialności zlecającego za wykonanie tych czynności (dop. Autora: wobec osób trzecich). Istotą problemu jest to, czy istniejące pozytywne interpretacje Ministra Finansów w omawianym przedmiocie nie opierają swoich rozstrzygnięć na uproszczeniu wynikającym z powstania w sposób automatyczny założenia, iż przychody arbitra z tytułu działań zleconych przez krajowy sąd polubowny objęte są dyspozycją art. 13 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych 1, oraz że istnieje możliwość zawarcia w umowie zlecenia pomiędzy arbitrem a sądem arbitrażowym klauzuli dotyczącej odpowiedzialności sądu arbitrażowego wobec osób trzecich. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, iż zaprezentowana powyżej teza wynika z uproszczonego podejścia również do interpretacji art. 15 ust. 3 w związku z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług 2. Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 1 / 5

2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Artykuł 15 zawiera dalej katalog czynności, które wykonywane przez wskazane powyżej osoby nie będą uznawane za działalność gospodarczą. Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą między innymi nie uznaje się na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 2 czynności, z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt. 2-9 ustawy z 26 lipca 1991 r., pod warunkiem występowania dodatkowych okoliczności, tj. związania osoby realizującej czynności więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą (osobą fizyczną) określającymi warunki wykonywania tych czynności, wynagrodzenie, i warunki odpowiedzialności zleceniodawcy wobec osób trzecich. Podstawą wyłączenia czynności arbitra z zakresu wykonywanej osobiście działalności gospodarczej, znajdującą potwierdzenie w wydanych interpretacjach, na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 2 ustawy z 11 marca 2004 r. jest zatem zaliczenie czynności arbitra do tych, które zostały wymienione w treści art. 13 pkt. 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. W tym momencie powstaje pierwsza kontrowersja. Najbardziej adekwatnym przepisem mogącym definiować czynności krajowego arbitra, z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jest przepis z art. 13 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. Czy jednak przychody z tytułu czynności wykonywanych przez arbitra uznać można za przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności? W treści przepisu ustawodawca wskazuje przede wszystkim na przychody biegłych w postępowaniu sądowym dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników i inkasentów należności publiczno-prawnych oraz przychody z udziału w komisjach powołanych przez organy władzy i administracji państwowej (osoby wspierające postępowania przed sądami powszechnymi i organami publicznymi). O ile, kierując się wykładnią językową, stwierdzić można, iż działania arbitra są działaniami zleconymi przez sąd (arbitrażowy, polubowny), to ze względu na układ redakcyjny przepisu nie można zakończyć jego wykładni odnosząc się wyłącznie do aspektów językowych, bez uwzględnienia elementów systemowych. 2 / 5

3 Użyte w treści powołanego przepisu określenie sąd" zawarte jest w zbiorze organów władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, wskazuje zatem, iż przepis dotyczy wyłącznie przychodów otrzymanych za czynności zlecone przez Sądy powszechne jako organy władzy, do których sądy arbitrażowe nie należą. Gdyby ustawodawca zakładał, iż przepis dotyczy także czynności arbitrów przed sądami polubownymi, czynności te zostałyby raczej wskazane w treści powołanego powyżej przepisu, obok czynności biegłych sadowych, członków komisji etc. Z tego punktu widzenia niezależnie od ukształtowania stosunku prawnego zlecenia pomiędzy arbitrem a sądem polubownym, oraz ustalenia w ramach tego stosunku prawnego zasad odpowiedzialności zlecającego, działania arbitra przed sądem polubownym mogą być uznane za wykonywaną osobiście działalność gospodarczą, bowiem wyłączenie z art. 15 ust. 3 pkt 2 nie będzie mogło być zastosowane. Nawet jeśli przyjmiemy, iż określenie Sąd" użyte w treści art. 13 pkt 6 ustawy z 26 lipca 1991 r., dotyczy również sądów polubownych, pozostaje jeszcze do rozwiązania drugie zagadnienie, powstrzymujące od bezkrytycznego potwierdzenia zgodności tezy wskazanej na wstępie i potwierdzanej w szeregu interpretacji podatkowych. Przyjęta teza ogranicza się do potwierdzenia ukształtowania stosunku prawnego pomiędzy zleceniodawcą - sądem polubownym a zleceniobiorcą - arbitrem. Nie zawiera jednak zastrzeżenia, o ile deklarowanie poziomu odpowiedzialności sądu polubownego wobec osób trzecich możliwe jest do wprowadzenia w treści zawartej umowy pomiędzy sądem i arbitrem. Sprawa ta pozostawiona być musi do ostatecznego potwierdzenia przez ekspertów z dziedziny funkcjonowania sądownictwa polubownego. Wstępna analiza pozwala stwierdzić, iż określenie odpowiedzialności sądu polubownego wobec osób trzecich w zawieranej umowie z arbitrem jest trudne do realizacji, co powodować może w ostateczności brak możliwości uznania, iż czynności arbitrów nie są wykonywaną osobiście działalnością gospodarczą, co kreuje z osoby arbitra podatnika VAT, w sytuacji gdy inne zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe przewidziane przepisami ustawy z 11 marca 2004 r. nie wchodzą w rachubę. 3 / 5

4 Z praktycznego punktu widzenia konieczność opodatkowania czynności arbitrów podatkiem od towarów i usług nie powinna stanowić większego utrudnienia. Czynności sądów polubownych są w większości realizowane na rzecz podmiotów gospodarczych - także czynnych podatników VAT. Należny podatek VAT wynikający z faktur wystawionych przez arbitrów podlegać będzie odliczeniu na zasadach ogólnych wynikających z treści art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. Zastanowić się zatem należy, czy dążenie do uznania czynności arbitrów za działania nie będące wykonywaną osobiście działalnością gospodarczą stanowi jakiekolwiek utrudnienie funkcjonowania sądów polubownych, stanowiąc o podnoszonym przez środowisko arbitrów argumencie zmniejszenia atrakcyjności tej formy rozstrzygania sporów. Gdyby uczestnikami postępowania polubownego były osoby niebędące podatnikami VAT, wówczas argument ponoszenia przez nich dodatkowego kosztu opodatkowania czynności arbitrów tym podatkiem byłby uzasadniony, skoro jednak większość uczestników postępowania jest z natury rzeczy podatnikami VAT, problem konieczności opodatkowania czynności arbitrów jest istotny wyłącznie dla samych arbitrów. Reasumując uznać należy, iż pomimo szeregu indywidualnych interpretacji prawa podatkowego wydanych w trybie art. 14a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 3, potwierdzających prawidłowość stanowiska arbitrów twierdzących, że czynności realizowanych przez nich nie można uznać za wykonywaną osobiście działalność gospodarczą, przez co nie uzyskają statusu podatników czynnych VAT, potwierdzić należy istnienie szeregu argumentów za tym, iż wskazane interpretacje wydane zostały z naruszeniem przepisów prawa podatkowego. W przypadku istnienia zaprezentowanych powyżej wątpliwości, pozostawienie analizy na etapie zastosowania się do treści korzystnych interpretacji może okazać się ryzykowne dla arbitrów, którzy uznają automatycznie, iż niezależnie od wysokości uzyskiwanych obrotów z tytułu świadczonych usług oraz formy zawartej umowy z odpowiednim sądem polubownym nie staną się podatnikami podatku od towaru i usług. 4 / 5

5 1. T.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 14 poz. 176 ze zm., zwana dalej ustawą z dnia 26 lipca 1991 r.". 2. Dz. U. Nr 54 poz. 535 ze zm, zwana dalej: ustawą z dnia 11 marca 2004 r.". 3. T.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8 poz. 60 ze zm. 5 / 5