GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp

Transkrypt

1 GOSPODARKA REGIONALNA I LOKALNA W POLSCE Autor: red. Zbigniew Strzelecki, Wstęp Podręcznik oddawany do rąk Czytelników jest rezultatem wyników badań Zespołu Katedry Samorządu Terytorialnego i Gospodarki Lokalnej SGH. Jest to część I zaplanowanych na kilka lat badań naukowych, które koncentrują się na zagadnieniach związanych z różnymi aspektami rozwoju społeczno-gospodarczego (w tym sektora publicznego), w szczególności na poziomie lokalnym i regionalnym. Obejmują one problematykę szeroko rozumianej gospodarki regionalnej i lokalnej, w tym przedsiębiorczości w zarządzaniu sektorem publicznym, oraz zarządzania zróżnicowanymi podmiotami w sektorze publicznym. Zagadnienia będące przedmiotem podręcznika koncentrują się wokół twierdzenia, że w celu podniesienia efektywności procesów rozwoju społeczno-gospodarczego w różnych skalach przestrzennych niezbędna jest identyfikacja stymulant i barier gospodarki regionalnej i lokalnej. Należy podkreślić, że rozpoznanie tej problematyki przyczynia się do rozwoju szeroko rozumianych nauk ekonomicznych - mieści się bowiem w nurcie badań nad efektywnością polityk rozwoju realizowanych w różnych skalach przestrzennych, a w szczególności tych realizowanych przez sektor publiczny, w tym samorząd terytorialny. Badania podejmowane w zakresie ww. problematyki mają obecnie podstawowe znaczenie, bowiem wyzwania współczesności wymagają podniesienia efektywności działań w zakresie stymulowania rozwoju, a w tym dostarczania usług społecznych. Należy zauważyć, że jest to - z przyczyn oczywistych - warunkowane postępem w zakresie wypracowania teoretycznych podstaw ww. działań prorozwojowych. Współczesny etap rozwoju Polski ze względu na wielkość środków finansowych - krajowych i zagranicznych - przeznaczanych na wsparcie rozwoju społeczno-gospodarczego zorientowanego przestrzennie, można potraktować jako nowy jakościowo wymiar realizacji polityki modernizacji i restrukturyzacji systemu społeczno-gospodarczego kraju. Wynika to m.in. z ilości środków z Unii Europejskiej oraz niezbędnego zakresu dofinansowania ze środków krajowych - publicznych i prywatnych. Postępujące procesy globalizacji, a zwłaszcza procesy integracyjne Polski w ramach UE wymagają stałego monitorowania efektywności działań prorozwojowych podejmowanych na różnych szczeblach władz publicznych i realizowanych w różnych skalach przestrzennych. Dotyczy to również wdrażania programów rozwoju społecznego-gospodarczego. Prezentowane w podręczniku zagadnienia są również odpowiedzią na potrzeby społeczne, zgodnie np. z głównym dokumentem programowym dotyczącym rozwoju społecznogospodarczego:?strategią Rozwoju Kraju ". Mogą również stanowić istotny wkład wiedzy w kontekście możliwości i konieczności przyspieszenia tempa rozwoju społecznogospodarczego, jakie stwarza członkostwo w Unii Europejskiej w związku z wyzwaniami integracji, restrukturyzacji i modernizacji Polski. Ma to szczególne znaczenie w realizowanym właśnie okresie programowania (2015), na który zakłada się zrealizowanie usystematyzowanych działań na rzecz rozwoju Polski, przewidywanych m.in. w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Programy te dotyczą wieloaspektowego rozwoju kraju i regionów, a ich realizacja w dużej części zależy od efektywności działania kadr.

2 Zawarte w podręczniku zagadnienia należy także postrzegać przez możliwości wdrażania programów zrównoważonego rozwoju kraju i regionów, których w Polsce powstało kilkadziesiąt. Można tu wymienić takie dokumenty, jak np.: Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego; Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju; Narodowa Strategia Spójności oraz 6 sektorowych Programów Operacyjnych na lata i 16 Regionalnych Programów Operacyjnych na lata Wszystkie wyżej wymienione programy dotyczą działań prowadzonych w zakresie gospodarki regionalnej i lokalnej, a ich realizacja w dużej części zależy od poznania stymulant i barier rozwojowych. Wreszcie należy zauważyć, że problematyka czynników i barier rozwoju w skali regionalnej i lokalnej odnosi się wprost do wdrażania programów rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. W związku z powyższym, treści zawarte w poszczególnych rozdziałach mogą służyć przede wszystkim do celów naukowo-dydaktycznych w szkolnictwie wyższym z zakresu nauk: ekonomicznych, społecznych, geograficznych, czy gospodarki przestrzennej itp. Wiąże się to z szeroko artykułowanym zapotrzebowaniem na kadry posiadające umiejętności nowoczesnego działania w szeroko rozumianej sferze gospodarki regionalnej i lokalnej w kontekście uwarunkowań członkostwa Polski w UE. Problematykę, jaką podejmuje zespół autorski w niniejszym podręczniku, zawarto w dziewięciu rozdziałach dotyczących problematyki najważniejszych dziedzin warunkujących rozwój w skali regionalnej i lokalnej. Otwiera ją jednak rozdział poświęcony przeglądowi czynników rozwoju w wybranych teoriach rozwoju regionalnego, szczególnie w tych teoriach, w których rozwój jest postrzegany jako wynik pozytywnych zmian wzrostu ilościowego i postępu jakościowego w systemach gospodarczych, społecznych i przyrodniczych w różnych skalach przestrzennych: lokalnej, subregionalnej, regionalnej i ogólnokrajowej. Rozdział drugi dotyczy już realnej sytuacji w Polsce i jest poświęcony ocenie ogólnej sytuacji w zakresie czynników i barier w rozwoju polskich regionów i jednostek lokalnych. W rozdziale trzecim natomiast prezentujemy analizy niezwykle istotnego obszaru możliwości rozwojowych polskich regionów i jednostek lokalnych, które są związane z finansowaniem tego rozwoju. Nie mniej istotne zagadnienia, w wielu wypadkach determinujące terytorialne zasoby prorozwojowe, podjęliśmy w rozdziale czwartym poświęconym kapitałowi ludzkiemu i społecznemu w rozwoju regionalnym. Wiążąca się poniekąd z tymi uwarunkowaniami, a w zasadzie będąca ich następstwem, jest problematyka przedsiębiorczości, której jest poświęcony rozdział piąty. Z kolei w rozdziale szóstym poszukujemy odpowiedzi na pytanie, na ile procesy rozwojowe infrastruktury komunalnej są podstawowym czynnikiem rozwoju lokalnego i regionalnego. Standardy, którym muszą sprostać procesy rozwojowe, mające istotne znaczenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych i zobowiązań międzynarodowych stanowią główne przesłanie przyrodniczych uwarunkowań gospodarki regionalnej i lokalnej będących przedmiotem rozważań w rozdziale siódmym. Autorka stara się w nim odpowiedzieć na pytanie, czy są one czynnikiem, czy barierą rozwoju. Ósmy rozdział książki podejmuje coraz ważniejszą dla uwarunkowań rozwoju problematykę informacji. Ściśle nawiązuje do problematyki wcześniejszych rozdziałów przedmiot rozdziału ostatniego - dziewiątego, który dotyczy procesów urbanizacyjnych jako czynnika zagospodarowania przestrzennego Te wszystkie rozważania syntetycznie podsumowuje treść kończącego książkę zakończenia. Zespół autorski liczy na życzliwe przyjęcie treści niniejszej książki, która posiada nie tylko walory teoretyczne, ale także prezentuje realną diagnozę najważniejszych czynników i barier rozwoju terytorialnego w Polsce. Niezależnie od tego, za treści zawarte w niniejszej książce odpowiada zespół autorski.

3 Spis treści Wstęp (Z. Strzelecki) Rozdział 1. Czynniki rozwoju w wybranych teoriach rozwoju regionalnego (A. Gałązka) 1.1. Wprowadzenie 1.2. Systematyka teorii rozwoju regionalnego i lokalnego - wybrane przykłady 1.3. Przykłady wiodących czynników rozwoju w wybranych teoriach rozwoju regionalnego "od góry" Czynniki rozwoju w wybranych teoriach rozwoju "od góry" - ujęcia podstawowe Czynniki rozwoju w wybranych teoriach rozwoju "od góry" - teorie polaryzacji 1.4. Mezoteorie rozwoju regionalnego 1.5. Czynniki rozwoju w wybranych teoriach rozwoju regionalnego "od dołu" Teorie kompleksowego rozwoju upodmiotowionego regionu Ortodoksyjne teorie rozwoju regionalnego "od dołu" 1.6. Podsumowanie Rozdział 2. Czynniki i bariery w rozwoju polskich regionów i jednostek lokalnych (Z. Strzelecki) 2.1. Wprowadzenie 2.2. Czynniki rozwoju regionalnego i lokalnego 2.3. Bariery gospodarki regionalnej i lokalnej 2.4. Czynniki i bariery rozwoju polskich regionów na tle UE 2.5. Czynniki i bariery rozwoju regionalnego w Polsce z uwzględnieniem cech wewnątrzregionalnych. Mazowieckie 2.6. Podsumowanie Rozdział 3. Finansowe czynniki i bariery gospodarki regionalnej i lokalnej w Polsce (K. Jarosiński, B. Opałka) 3.1. Wprowadzenie 3.2. Strategiczne problemy finansowania gospodarki regionalnej i lokalnej w Polsce 3.3. Atrybuty sektora publicznego 3.4. Komplementarność sektorów publicznego i prywatnego w procesie rozwoju społecznogospodarczego 3.5. Charakterystyka procesu finansowania gospodarki regionalnej i lokalnej w Polsce w latach Wykorzystanie analizy wskaźnikowej na potrzeby identyfikacji finansowych barier rozwojowych 3.7. Podsumowanie Rozdział 4. Kapitał ludzki i społeczny w rozwoju regionalnym (P. Legutko-Kobus) 4.1. Wprowadzenie 4.2. Kapitał społeczny i ludzki - ujęcie definicyjne Definiowanie kapitału ludzkiego i społecznego

4 4.3. Pomiar kapitału ludzkiego i społecznego 4.4. Kapitał ludzki i społeczny w Polsce Kapitał ludzki Kapitał społeczny 4.5. Kapitał ludzki i społeczny jako podstawa społeczeństwa obywatelskiego 4.6. Podsumowanie i zalecenia na przyszłość Rozdział 5. Czynniki i bariery przedsiębiorczości w gospodarce regionalnej i lokalnej (M. Laszuk, Z. Paciorkiewicz) 5.1. Wprowadzenie 5.2. Przedsiębiorczość w gospodarce regionalnej i lokalnej 5.3. Przedsiębiorczość w administracji publicznej 5.4. Przedsiębiorczość gospodarcza 5.5. Przedsiębiorczość społeczności lokalnych 5.6. Przedsiębiorczość w jednostkach non profit 5.7. Podsumowanie Rozdział 6. Urządzenia infrastruktury komunalnej jako podstawowy czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego (K. Jarosiński) 6.1. Charakterystyka infrastruktury komunalnej 6.2. Infrastrukturalne uwarunkowania rozwoju 6.3. Zmiany poziomu wskaźników wybranych rodzajów infrastruktury sieciowej w Polsce w układzie regionalnym 6.4. Podsumowanie Rozdział 7. Uwarunkowania przyrodnicze w gospodarce regionalnej i lokalnej - czynnik czy bariera rozwoju (P. Legutko-Kobus) 7.1. Wprowadzenie 7.2. Ekologiczne czynniki rozwoju 7.3. Polska przestrzeń przyrodnicza 7.4. Infrastruktura związana z ochroną środowiska 7.5. Edukacja i świadomość ekologiczna 7.6. Podsumowanie Rozdział 8. Informacja jako czynnik rozwoju (M. Borsa) 8.1. Wprowadzenie Cywilizacja informacyjna Globalizacja a decentralizacja 8.2. Rozwój lokalny a komunikacja społeczna 8.3. Informacja w zarządzaniu rozwojem 8.4. Budowanie partnerstwa społecznego 8.5. Rola wiedzy o przestrzeni i zasadach jej kształtowania 8.6. Świadomość wyzwań zrównoważonego rozwoju 8.7. Informacja w budowie świadomości zagadnień przestrzennych 8.8. Informacja i monitoring przestrzeni jako instrument rozwoju 8.9. Podsumowanie Rozdział 9. Procesy urbanizacyjne jako czynniki zagospodarowania przestrzennego (M. Cesarski)

5 9.1. Wprowadzenie 9.2. Przestrzeń urbanizacyjna i spójność społeczna - polskie tradycje i teraźniejszość zabudowy osiedlowej 9.3. Przestrzeń urbanizacyjna a zagospodarowanie przestrzenne - wspólne płaszczyzny 9.4. Mieszkanie, przestrzeń urbanizacyjna, spójność społeczna a zagospodarowanie przestrzenne - styczne terminy 9.5. Postępy urbanizacji i jej koszty a spójność społeczna - wpływ na zagospodarowania przestrzenne 9.6. Urbanizacja, spójność społeczna i zagospodarowanie przestrzenne z perspektywy UE 9.7. Podsumowanie i wnioski Zakończenie (Z. Strzelecki)