This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kompensacyjny przerost małżowiny nosowej dolnej po stronie przeciwnej u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody nosa. Badanie tomografii komputerowej Compensatory hypertrophy of the contralateral inferior turbinate in patients with unilateral nasal septal deviation. A computed tomography study Authors Contribution: AStudy Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Carlos Chiesa Estomba ABCDEF, Teresa Rivera Schmitz BCDF, Carla C Ossa Echeverri BCDF, Frank A Betances Reinoso BDF, Alejandra Osorio Velasquez BDF, Carmelo Santidrian Hidalgo DF Otorhinolaryngology Head & Neck Surgery Department, University Hospital of Vigo 1.; City: Vigo. Province: Pontevedra, Country: Spain Article history: Received: Accepted: Published: STRESZCZENIE: Wprowadzenie: Uważa się, że kompensacyjny przerost małżowiny nosowej dolnej u pacjentów ze skrzywieniem przegrody jednego otworu nosowego pomaga w ochronie dróg oddechowych przed nadmierną ilością powietrza, która mogłaby się dostać do otworu nosowego, co mogłoby mieć takie negatywne skutki, jak suchość, zmiana filtracji powietrza, wydzielanie wydzieliny śluzowej lub zajęcie płuc. Materiał i metody: Badanie prospektywne nierandomizowane. Pacjentów podzielono na dwie grupy: jedną grupę obejmującą 10 kolejnych pacjentów ze skrzywieniem przegrody i kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym po stronie przeciwnej (10 małżowin bez przerostu jako grupa kontrolna i 10 przerośniętych małżowin po stronie przeciwnej jako grupa ze zmianami patologicznymi) i drugą grupę 5 pacjentów bez zmian w obrębie nosa (10 małżowin bez zmian patologicznych). W obu grupach przeprowadzono badanie tomografii komputerowej okolicy nosa. Porównano pacjentów z przerostem kompensacyjnym małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym po stronie przeciwnej i małżowiny bez zmian patologicznych. Wyniki: Analiza grupy pacjentów ze skrzywieniem przegrody; porównanie hipertroficznych i prawidłowych małżowin wykazało w grupie pacjentów z przerostem małżowiny nosowej dolnej po stronie przeciwnej znaczny przerost małżowiny nosowej dolnej w odcinku przednim w obrębie błony śluzowej na ścianie (p = 0,002) oraz kości (p = 0,001). Jednakże kiedy porównaliśmy przerośnięte małżowiny nosowe dolne strony przeciwnej z małżowinami u pacjentów bez skrzywienia przegrody, stwierdziliśmy znaczącą różnicę we wszystkich wymiarach błony śluzowej powierzchni i, jak również kości (p = 0,001, p = 0,005). Wniosek: W celu poprawy przepływu powietrza do zastawki nosowej konieczne jest przeprowadzenie chirurgicznej korekcji przegrody nosa oraz lateralizacja lub zmniejszenie rozmiarów małżowiny nosowej dolnej; która może obejmować błonę śluzową powierzchni, większość lub jedynie część kości. SŁOWA KLUCZOWE: nos, małżowina, przegroda, skrzywienie 14 DOI: /

2 ABSTRACT: KEY WORDS: WPROWADZENIE Wiele wiadomo na temat kompensacyjnego przerostu małżowiny nosowej dolnej strony przeciwnej u pacjentów ze skrzywieniem przegrody w obrębie jednego przewodu nosowego [1]. Uważa się, że umożliwia on zabezpieczenie dróg oddechowych przed nadmiarem powietrza, które mogłoby się dostać do przewodu nosowego i prowadzić do takich niekorzystnych zjawisk, jak suchość, zmiana filtracji powietrza i przepływu wydzieliny lub zajęcie płuc [2]. Na powiększanie się małżowiny nosowej mają wpływ: alergiczny nieżyt nosa, leki, pył, papierosy, ciąża, stymulacja seksualna itp. [2, 3]. Najczęstszą przyczyną możliwej do korekcji niedrożności nosa pozostaje skrzywienie przegrody [5]. Zmniejszenie rozmiarów małżowiny dolnej jest konieczne u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody związanym z kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej. Jeśli chodzi o dynamikę ruchu powietrza, przednia część przewodu nosowego jest okolicą, która odpowiada za większą część oporu stawianego powietrzu [1], stanowi on bowiem 2/3 oporu górnych dróg oddechowych i generowany jest w przedniej części małżowiny nosowej dolnej w okolicy wewnętrznej zastawki nosa [6]. Małżowina nosowa dolna ma właściwości wazoaktywne i ma największe skłonności do powiększenia rozmiarów, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia oporu dróg oddechowych i nasilenia objawów niedrożności nosa. Introduction: the compensatory hypertrophy of the inferior turbinate in patients with septal deviation to one of the nostrils is considered to protect the airways from the excess of air that could enter through the nostril and its potential negative effects such as dryness, alteration of air filtration, mucociliary flow, or lung involvement. Materials and methods: A prospective, longitudinal, non-randomized study. Patients were divided in two groups: 10 consecutive patients, with nasal septal deviation and compensatory hypertrophy of the inferior turbinate in the contralateral nasal cavity (10 non-hypertrophied turbinates as control and 10 contralateral hypertrophied turbinates as study cases), and the second group with 5 patients without any nasal pathology (10 turbinates without any obvious pathology). In both groups CT scans of the nasal region were performed. A comparison of patients with nasal septal deviation with compensatory hypertrophy of the inferior turbinate in the contralateral nasal cavity and with nonpathological inferior turbinate was carried out. Results: When analyzing the groups of patients with septal deviation, the contralateral hypertrophied turbinate and the non-hypertrophied turbinate side, we found a significant hypertrophy in the anterior portion of the inferior turbinate, at the level of the medial mucosa (P = 0.002) and bone (P = 0.001) in the group of patients with contralateral hypertrophied turbinate. However, when we compared the contralateral hypertrophic turbinate with the turbinate of patients without septal deviation, we found a significant difference in all volumes of the medial and lateral mucosa and the bone portion (P = 0.001, P = 0.005). Conclusion: Surgical correction of the nasal septum and lateralization or reduction of the volume of the inferior turbinate (which may include the medial mucosa, head or part of the bone) is necessary in order to improve air passage into the nasal valve. nose, turbinate, septal, deviation Jaki jest jednak skutek tych zjawisk zapalno-przerostowych? Cook i wsp. wykazali, że uporczywy proces zapalny błony śluzowej może prowadzić do odkładania kolagenu i rozrostu tkanki gruczołowej, czego konsekwencją jest nieodwracalny przerost błony śluzowej nosa [7]. Fairbanks i Kaliner stwierdzili, że przerost ten obejmuje kość i błonę śluzową. Wykazali również, że małżowina nosowa dolna staje się grubsza i bardziej gąbczasta oraz wygina się bardziej przyśrodkowo w kierunku dróg oddechowych. Ponadto wraz z przerostem błony śluzowej rozwinięciu ulega bogata sieć zatok żylnych wykazujących nasiloną rozszerzalność. Zasugerowali oni, że zmiany te nie ulegają samoistnemu odwróceniu i powinny zostać skorygowane w trakcie zabiegu na przegrodzie nosa [8]. W innym przypadku, tzn. po przeprowadzeniu jedynie zabiegu zmiany położenia przegrody bez korekty małżowiny, objawy niedrożności u pacjenta mogłyby ulec zmniejszeniu tylko po jednej stronie, a po drugiej wciąż byłyby odczuwalne. Z tego względu inni autorzy stwierdzili, że zaleca się przeprowadzenie plastyki przegrody równocześnie z zabiegiem na kompensacyjnie przerośniętej małżowinie nosowej dolnej [9-10]. Z tego względu celem naszego badania było podjęcie próby określenia radiologicznych cech charakterystycznych dla kompensacyjnego przerostu małżowiny nosowej dolnej u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody, aby umożliwić odpowiednie zaplanowanie zabiegu chirurgicznego. Pozwoliłoby to na zapewnienie każdemu pacjentowi odpowiedniego leczenia. OTOLARYNGOLOGIA POLSKA, TOM 69, NR 2 (2015), s

3 MATERIAŁ I METODY Przeprowadzono badanie prospektywne, długofalowe, nierandomizowane. Na badanie wyraziła zgodę komisja bioetyczna przy naszym szpitalu i zostało ono przeprowadzone zgodnie z zapisami deklaracji helsińskiej. Wszyscy pacjenci wyrazili świadomą zgodę na udział w badaniu przed jego rozpoczęciem. Objęto nim pacjentów obu płci w wieku 18 lat, którzy zgłosili się na konsultację laryngologiczną w szpitalu III poziomu referencyjnego z objawami niedrożności nosa. W charakterze grupy kontrolnej wybrano drugą grupę pacjentów bez zmian w obrębie nosa. Następnie pacjentów podzielono na dwie grupy, z których pierwsza obejmowała 10 kolejno wybranych pacjentów ze skrzywieniem przegrody i kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym po stronie przeciwnej (10 małżowin bez przerostu jako grupa kontrolna i 10 przerośniętych małżowin po stronie przeciwnej jako grupa ze zmianami patologicznymi). Druga grupa pacjentów obejmowała 5 osób bez żadnych zmian patologicznych w obrębie nosa (10 małżowin bez widocznych nieprawidłowości). W obu grupach przeprowadzano badanie tomografii komputerowej (TK) okolicy nosa. W grupie badanej TK była przeprowadzona jako element diagnostyki patologii nosa. U pacjentów zdrowych badanie zostało wykonane, ponieważ TK głowy i szyi była konieczna ze względu na inne schorzenia. Jeśli chodzi o metodę badania, skany TK zatok przynosowych były pozyskiwane w sposób ciągły w płaszczyźnie AP z warstwą 3 mm w płaszczyźnie czołowej. Oceniano długość małżowin przerośniętych i prawidłowych w wymiarze przednio-tylnym w płaszczyźnie czołowej, z zastosowaniem warstwy 3 mm. U pacjentów z grupy badanej stwierdzono skrzywienie przegrody z kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym przeciwnej strony. Nie zaobserwowano u nich innych zmian patologicznych w obrębie nosa. Pacjenci ci nie zostali poddani wcześniej operacji wewnątrznosowej. Kryteria włączenia pacjentów do grupy kontrolnej obejmowały obecność prostej przegrody, prawidłowy obraz w badaniu endoskopowym nosa i brak zmian patologicznych lub deformacji anatomicznych w obrębie nosa. Do badań nie włączono pacjentów z infekcją górnych dróg oddechowych lub zapaleniem zatok w ciągu trzech miesięcy przed badaniem, nieprawidłowym obrazem TK wykazującym pogrubienie błony śluzowej, wysycenie zatok, poziom płynu, skrzywienie przegrody w kształcie litery S lub wcześniej przebyte zabiegi wewnątrznosowe. Następnie wykonywano pomiary grubości powierzchni błony śluzo- wej, kości i powierzchni błony śluzowej oddzielnie dla fragmentów przedniego, środkowego i tylnego małżowiny nosowej dolnej w płaszczyźnie prostopadłej do powierzchni błony śluzowej. Pomiary wykonano zarówno w grupie z przerostem małżowiny nosowej dolnej, jak i w dwóch grupach kontrolnych, za pomocą wskaźnika na monitorze, na którym oceniano badanie TK. Wszystkie skany oceniano również pod kątem obecności zmian patologicznych. Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą programu SPSS 20.0 for Windows (SPSS Inc. Illinois, USA). Zmienne ilościowe i jakościowe w badaniu wyrażono jako średnią ± odchylenie standardowe. Porównania pacjentów ze skrzywieniem przegrody i kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym po stronie przeciwnej i pacjentów bez zmian w obrębie małżowiny nosowej dolnej dokonano z użyciem testu t dla danych zależnych. Za istotną uznano wartość p mniejszą niż 0,05. WYNIKI Badanie obejmowało 15 pacjentów, 8 mężczyzn (53,3 proc.) i 7 kobiet (46,6 proc.). Średnia wartość wieku pacjentów wynosiła 49,6 roku (± 15,22; min. 25/maks. 70). Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w parametrach epidemiologicznych w badaniu. W tabelach 1-6 przedstawiono wyniki porównania rozmiarów małżowin nosowych u pacjentów ze skrzywieniem przegrody (porównanie przerośniętej małżowiny po stronie przeciwnej z małżowiną kontrolną po stronie skrzywienia) oraz porównania grupy kontrolnej (bez zmian patologicznych w obrębie nosa) z grupą pacjentów ze skrzywieniem przegrody (przerośniętą małżowiną nosową strony przeciwnej). Podsumowując, po przeanalizowaniu obu grup pacjentów ze skrzywieniem przegrody, przerośniętej małżowiny po stronie przeciwnej i nieprzerośniętej małżowiny u pacjentów z hipertrofią małżowiny po stronie przeciwnej stwierdziliśmy istotny przerost w przedniej części małżowiny nosowej dolnej w obrębie powierzchni błony śluzowej (p: 0,002) i kości (p = 0,001). W części pośredniej istotny był jedynie przerost błony śluzowej powierzchni (p: 0,017). W części tylnej natomiast istotny był jedynie przerost kości (p = 0,048). Jednakże porównując przerośnięte małżowiny po stronie przeciwnej z małżowinami u pacjentów bez skrzywienia przegrody, stwierdziliśmy istotną statystycznie różnicę we wszystkich okolicach (przedniej, środkowej i tylnej) błony śluzowej, jak również w obrębie części kostnej małżowiny (p = 0,001, p = 0,05). 16

4 Tabela 1. Wymiar przedni małżowiny nosowej dolnej u pacjentów ze skrzywieniem przegrody Przedni wymiar prawidłowej małżowiny 7,57 mm ± 2,23 mm 3,45 mm ± 1,05 mm 1,62 mm ± 0,51 mm 2,5 mm ± 0,67 mm Przedni wymiar małżowiny przerośniętej 10,57 mm ± 2,18 mm 5,16 mm ± 0,80 mm 2,44 mm ± 0,48 mm 2,97 mm ± 0,90 mm Analiza statystyczna p: 0,002 p: 0,001 p: 0,189 Tabela 2. Średnie wymiary małżowiny nosowej dolnej w grupie pacjentów ze skrzywieniem przegrody Wartość mediany dla prawidłowej małżowiny 7,30 mm ± 2,43 mm 2,97 mm ± 0,92 mm 1,89 mm ± 0,61 mm 2,44 mm ± 0,90 mm Wartość mediany dla przerośniętej małżowiny 9,6 mm ± 2,36 mm 4,15 mm ± 1,20 mm 2,25 mm ± 0,39 mm 3,20 mm ± 0,77 mm Analiza statystyczna p: 0,017 p: 0,063 p: 0,061 Tabela 3. Wymiar tylny małżowiny nosowej dolnej w grupie pacjentów ze skrzywieniem przegrody Tylny wymiar prawidłowej małżowiny 7,75 mm ± 2,77 mm 3,74 mm ± 1,26 mm 1,60 mm ± 0,43 mm 2,41 mm ± 1,08 mm Tylny wymiar przerośniętej małżowiny 8,82 mm ± 3,11 mm 3,86 mm ± 1,61 mm 2,13 mm ± 0,62 mm 2,83 mm ± 0,88 mm Analiza statystyczna p: 0,800 p: 0,048 p: 0,238 Tabela 4. Wymiar przedni przerośniętej małżowiny nosowej dolnej: grupa ze skrzywieniem przegrody i grupa bez nieprawidłowości w obrębie nosa Przedni wymiar prawidłowej małżowiny 6,04 mm ± 1,78 mm 2,6 mm ± 0,8 mm 1,57 mm ± 0,37 mm 1,87 mm ± 0,61 mm Przedni wymiar przerośniętej małżowiny 10,57 mm ± 2,18 mm 5,16 mm ± 0,80 mm 2,44 mm ± 0,48 mm 2,97 mm ± 0,90 mm Analiza statystyczna p: 0,001 p: 0,001 p: 0,001 Tabela 5. Wartości średnie małżowiny nosowej dolnej w grupie pacjentów ze skrzywieniem przegrody i grupie bez zmian patologicznych w obrębie nosa Wartość mediany dla prawidłowej małżowiny 5,52 mm ± 2,22 mm 2,04 mm ± 1,02 mm 1,50 mm ± 0,67 mm 1,98 mm ± 0,53 mm Wartość mediany dla przerośniętej małżowiny 9,6 mm ± 2,36 mm 4,15 mm ± 1,20 mm 2,25 mm ± 0,39 mm 3,20 mm ± 0,77 mm Analiza statystyczna p: 0,001 p: 0,001 p: 0,001 Tabela 6. Wymiar przedni przerośniętej małżowiny nosowej dolnej: grupa ze skrzywieniem przegrody i grupa bez nieprawidłowości w obrębie nosa Tylny wymiar prawidłowej małżowiny 4,82 mm ± 3,11 mm 1,90 mm ± 0,60 mm 1,70 mm ± 0,58 mm 1,22 mm ± 0,27 mm Tylny wymiar przerośniętej małżowiny 8,82 mm ± 3,11 mm 3,86 mm ± 1,61 mm 2,13 mm ± 0,62 mm 2,83 mm ± 0,88 mm Analiza statystyczna p: 0,001 p: 0,005 p: 0,001 OTOLARYNGOLOGIA POLSKA, TOM 69, NR 2 (2015), s

5 OMÓWIENIE Przed przeprowadzeniem zabiegu obejmującego małżowiny nosowe dolne należy wziąć pod uwagę wiele czynników anatomicznych, histologicznych i fizjologicznych opisanych przez Bergera i wsp. [12] dla prawidłowych małżowin nosowych dolnych. Przyśrodkowa warstwa błony śluzowej jest najgrubsza i odpowiada za ograniczenie przepływu powietrza. Znajduje się w niej mniej elementów gruczołowych i zwykle to właśnie ona jest celem redukcji chirurgicznej. Odpowiednim celem zabiegu redukcji jest również dolna warstwa błony śluzowej, ponieważ wycięcie obszaru bogatego w zatoki żylne może pomóc w zapobieganiu rozwojowi nadmiernego obrzęku i niedrożności nosa, podczas gdy usunięcie obszaru obejmującego mniejszą liczbę elementów gruczołowych nie zwiększa prawdopodobieństwa suchości nosa. Ponadto wycięcie obszaru, w którym znajduje się niewiele większych tętnic, zmniejsza ryzyko krwawienia pooperacyjnego. Boczna warstwa błony śluzowej jest natomiast stosunkowo cienka i bogata w elementy gruczołowe, dlatego też należy ją oszczędzić w trakcie zabiegu. Odpowiada ona w małym stopniu za niedrożność nosa, ale odgrywa istotną rolę w nawilżaniu wdychanego powietrza i zachowaniu prawidłowej funkcji systemu oczyszczania śluzowo-rzęskowego. Ponadto zachowanie głównej części kości jest zalecane, ponieważ znajdują się w niej wszystkie główne naczynia tętnicze. Poprzez jej oszczędzenie można ograniczyć ryzyko krwawienia. Biorąc za punkt wyjścia ten koncept funkcjonalny, zauważamy, że wyniki naszego badania pozwoliły nam na określenie, iż w przypadkach przerostu małżowiny nosowej dolnej po stronie przeciwnej u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody nosowej dochodzi do powiększenia rozmiarów małżowiny, obejmującego błonę śluzową na powierzchni i, jak również kość małżowiny nosowej, inaczej, niż opisali wcześniej Egeli i wsp. [12], i zgodnie z tym, co opisali Berger i wsp. [2]. W naszym badaniu zadecydowaliśmy o włączeniu grupy kontrolnej pacjentów bez zmian w obrębie nosa i przegrody, aby porównać rozmiar śluzówki i kości z prawidłową małżowiną. Pomysł ten wynikał z niepowodzenia w zaobserwowaniu znaczącej korelacji pomiędzy rozmiarem śluzówki i kości małżowiny nosowej dolnej u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody i przerostem kompensacyjnym, co opisali Egeli i wsp. [12], z wyjątkiem wymiarów przedniej części małżowiny w grupie pacjentów z nieprawidłową przegrodą, u których stwierdziliśmy znaczącą różnicę. Berger i wsp. [2] swoim badaniem objęli 19 pacjentów ze skrzywioną przegrodą nosową i kompensacyjnym przerostem małżowiny nosowej dolnej w przewodzie nosowym strony prze- ciwnej, u których przeprowadzono zabieg chirurgiczny korekcji niedrożności nosa. Preparaty uzyskane od pacjentów porównano z preparatami grupy kontrolnej obejmującej 10 małżowin nosowych usuniętych w trakcie sekcji. Przeprowadzono pomiary preparatów histologicznych małżowiny nosowej dolnej, zmierzono szerokość warstw i dokonano pomiarów morfometrycznych dotyczących stosunków poszczególnych elementów składowych tkanek miękkich. Wykazano, że rozmiar kości małżowiny ulegał dwukrotnemu zwiększeniu i że było to głównym czynnikiem odpowiedzialnym za jej przerost. Z drugiej strony przerost błony śluzowej na powierzchni i miał ograniczony wpływ na to zjawisko, przez co odgrywał mniejszą rolę. Rezultaty te potwierdzały słuszność decyzji dotyczącej wycięcia kości małżowiny nosowej dolnej w trakcie plastyki przegrody. Wyniki te były podobne do wyników naszego badania. Jednakże ze względu na to, że pomiary przeprowadzone przez Bergera i wsp. [2] były wykonywane na preparatach sekcyjnych, ich zachowanie było trudne, a możliwości określenia przerostu błony śluzowej na powierzchni i małżowiny ograniczone. Uważamy również, że wymiary kości u tych pacjentów zwiększają się proporcjonalnie najbardziej, co można odnieść do wyników badania histopatologicznego przeprowadzonego przez Bergera i wsp. [2]. Zaleca się, aby w skutecznym leczeniu niedrożności nosa u tych pacjentów zredukować małżowinę nosową dolną w trakcie przeprowadzania zabiegu na przegrodzie nosowej [7-15]. W ten sposób Hilberg i wsp. [10] w nierandomizowanym badaniu porównującym zabieg łączący plastykę małżowiny nosowej dolnej i plastykę przegrody z zabiegiem polegającym jedynie na plastyce przegrody stwierdzili, że 2/3 pacjentów, u których przeprowadzano dwa zabiegi łącznie, zgłaszali lepszą drożność tego przewodu nosowego, w którym wcześniej występował przerost małżowiny. Żaden z pacjentów, u których przeprowadzono wyłącznie plastykę przegrody, nie był usatysfakcjonowany drożnością tego przewodu nosowego. Jeśli chodzi o decyzję dotyczącą tego, co zrobić w momencie zabiegu, nasze wyniki są podobne do wyników osiągniętych przez Bergera i wsp. [2]. Autorzy ci sugerują, że przerost błony śluzowej jest wtórny do przerostu kości i nie należy oczekiwać, że dojdzie do poprawy w oddychaniu po plastyce przegrody bez redukcji małżowiny. Przemieszczenie przegrody w rzeczywistości doprowadzi do pogorszenia niedrożności po stronie bez skrzywienia. Ponadto tendencja małżowiny do przyjmowania odpowiedniego kształtu i dopasowywania się do nowych warunków przestrzennych po plastyce przegrody jest związana z resorpcją kości, a proces ten może się rozwinąć prawdopodobnie w ciągu wielu miesięcy lub nawet lat po zabie- 18

6 gu [1]. Z tego względu na podstawie wyników badań Bergera i wsp., Egeliego i wsp. oraz własnych zalecamy, żeby w trakcie plastyki przegrody przeprowadzać redukcję małżowiny oraz objąć zabiegiem przynajmniej kość małżowiny nosowej dolnej. Passali i wsp. [16] oceniali długofalowe wyniki 382 pacjentów losowo przydzielanych do zabiegów elektrokauteryzacji (62), krioterapii (58), kauteryzacji laserowej (54), resekcji podśluzówkowej bez przemieszczenia bocznego (69), resekcji podśluzówkowej z przemieszczeniem bocznym (94) i redukcji małżowiny nosowej dolnej (45). Wyniki badań obiektywnych, takich jak rynomanometria, rynometria akustyczna, czas transportu śluzowo-rzęskowego i wydzielania immunoglobulin wskazywały, że resekcja podśluzówkowa z przemieszczeniem bocznym małżowiny nosowej dolnej w największym stopniu zwiększa przepływ powietrza i poprawia funkcję oddechową, a zarazem jest związana z najmniejszym ryzykiem długofalowych powikłań. Podsumowując, stwierdzili oni, że resekcja podśluzówkowa małżowiny nosowej dolnej jest najlepszą do zastosowania techniką chirurgiczną, jeśli chodzi o fizjologię nosa. Bibliografia Nasze badanie ma jednak pewne ograniczenia. Po pierwsze, nasza grupa badana jest ograniczona; co więcej, występuje asymetria małżowin związana z cyklem nosowym, co zawsze należy wziąć pod uwagę. Poza tym dane uzyskane na podstawie badania radiologicznego nie zostały porównane z preparatami in vivo ani sekcyjnymi, więc należy przeprowadzić dalsze badania, aby potwierdzić prawdziwość osiągniętych przez nas wyników. WNIOSEK Badanie to miało na celu porównanie rozmiarów małżowiny nosowej dolnej z kompensacyjnym przerostem u pacjentów z jednostronnym skrzywieniem przegrody nosa i rozmiarów prawidłowych małżowin nosowych dolnych u pacjentów bez zmian patologicznych w obrębie nosa przegrody na podstawie badania TK. Uzyskane przez nas wyniki są zgodne ze stosunkowym przerostem zarówno błony śluzowej, jak i powierzchni kości małżowiny nosowej dolnej. Z tego względu uważamy, że u pacjentów z przerostem małżowiny nosowej dolnej po stronie przeciwnej konieczne jest przeprowadzenie zabiegu plastyki przegrody i lateralizacji lub redukcji rozmiaru małżowiny; który może obejmować przyśrodkową warstwę błony śluzowej, większość lub jedynie część kości, aby uzyskać poprawę w przepływie powietrza do zastawki nosowej. 1. Illum P.: Septoplasty and compensatory inferior turbinate hypertrophy: long-term results after randomized turbinoplasty, Eur. Arch. Otorhinolaryngol. 1997; 254 (suppl. 1): 89-S Berger g., MD; Hammel I., DSc; Berger R., BA; Shabtai A., MD; Ophir D., MD.: Histopathology of the inferior turbinate with compensatory hypertrophy in patients with deviated nasal septum, Laryngoscope, 110: , Pollock R.A., Rohrich R.J.: Inferior turbinate surgery an adjunct to successful treatment of nasal obstruction in 408 patients, Plast. Reconstr. Surg., 1984; 74: Courtiss E.H., Goldwyn R.M., O Brien J.J.: Resection of obstructing inferior nasal turbinates, Plast. Reconstr. Surg., 1978; 62: Kamami T., Yilmaz T., Sürücü S., Demir M., Önder R., Kuşcu O.: Histopathological changes in nasal mucosa with nasal septum deviation, Eur. Arch. Otorhinolaryngol., 2014, 271: Simmen D., Sherrer J.L., Moe K., Heinz B.: A dynamic and direct visualization model for the study of nasal airflow, Arch. Otolaryngol. Head Neck Surgery, 1999; 125: Cook P.R.: Sinusitis and allergy, Curr. Opin. Otolaryngol. Head Neck Surg., 1997; 5: Fairbanks D.N.F., Kaliner M.: Nonallergic rhinitis and infection, w: Cummings C.W., Fredrickson J.M., Harker A.L., Krause C.J., Richardson M.A., Schuller D.E., Otolaryngology Head and Neck Surgery. vol. 2, 3. St. Louis: Mosby, 1998: Grymer L.F., Hilberg O., Elbrond O., Pedersen O.F.: Acoustic rhinometry: evaluation of the nasal cavity with septal deviations before and after septoplasty, Laryngoscope, 1989; 99: Hilberg O., Grymer L.F., Pedersen O.F., Elbrond O.: Turbinate hypertrophy: evaluation of the nasal cavity by acoustic rhinometry, Arch. Otolaryngol. Head Neck Surg. 1990; 116: Grymer L.F., Illum P., Hilberg O.: Septoplasty and compensatory inferior turbinate hypertrophy: a randomized study evaluated by acoustic rhinometry. J Laryngol. Otol., 1993; 107: Berger G., Balum-Azim M., Ophir D.: The normal inferior turbinate: histomorphometric analysis and clinical implications, Laryngoscope, 2003 Jul; 113 (7): Egeli E., Demirci L., Yazýcý B., Harputluoglu U.: Evaluation of the inferior turbinate in patients with deviated nasal septum by using computed tomography, Laryngoscope, 2004 Jan; 114 (1): OTOLARYNGOLOGIA POLSKA, TOM 69, NR 2 (2015), s

7 14. Nunez D.A., Bradley P.J.: A randomized clinical trial of turbinectomy for compensatory turbinate hypertrophy in patients with anterior septal deviations. Clin. Otolaryngol., 2000; 25: Martinez S.A., Nissen A.J., Stock C.R.: Nasal turbinate resection for relief of nasal obstruction, Laryngoscope 1983; 93: Passàli D., Passàli F.M., Damiani V., Passàli G.C., Bellussi L.: Treatment of inferior turbinate hypertrophy: a randomized clinical trial, Ann. Otol. Rhinol. Laryngol., 2003 Aug; 112 (8): Word count: 2035 Tables: 6 Figures: References: 16 Access the article online: DOI: / Full-text PDF: Corresponding author: Carlos Chiesa, Department of Otorhinolaryngology Head and Neck Surgery. University Hospital of Vigo, rua Pizarro, #11, 4to D , Vigo, España. Phone number: chiesaestomba86@gmail.com Copyright 2015 Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons. Published by Index Copernicus sp. z o.o. All rights reserved. Competing interests: The authors declare that they have no competing interests. Cite this article as: Chiesa Estomba C.M., Rivera Schmitz T., Ossa Echeverri C.C., Betances Reinoso F.A., Osorio Velasquez A., Santidrian Hidalgo C.: Compensatory hypertrophy of the contralateral inferior turbinate in patients with unilateral nasal septal deviation. A computed tomography study, Otolaryngol. Pol. 2015; 69 (2):