This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Praca poglądowa/review Znaczenie rynometrii akustycznej i rynomanometrii w diagnostyce przed- i pooperacyjnej u pacjentów z problemami rynologicznymi The importance of the acoustic rhinometry and rhinomanometry in the diagnosis of pre- and postoperative patients with rynological problems Monika Prus 1, *, Jarosław Wysocki 2 1 Katedra i Klinika Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Kierownik: prof. dr hab. med. K. Niemczyk, Warszawa, Polska 2 Katedra Dietetyki i Oceny Żywności Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Polska informacje o artykule Historia artykułu: Otrzymano: Zaakceptowano: Dostępne online: Słowa kluczowe: geometria nosa jama nosowa opór nosowy septoplastyka Keywords: Nasal geometry Nasal cavity Nasal resistance Septoplasty Dostępne online abstract ScienceDirect journal homepage: Rhinomanometry (RMM) is a technique known since a long time in the office of ENT and allergy. It is used to test the resistance of air flowing through the nasal cavity. This is a fast, cheap and non-invasive method. RMM is of great importance in research in the field of allergy and otolaryngology. Another method of objective tests of the nose is acoustic rhinometry, the result of which shows the graph of the geometry of the nose. This method is also non-invasive and simple to perform. RMM is used in the diagnosis of disorders of nasal patency, qualifications for nose surgery, studies the effects of drugs on the nasal mucosa, as well as the physiology and pathology of the nose. Acoustic rhinometry (AR) is used to evaluate side of the nose, followed by a swelling; it is a good tool for the diagnosis of nasal obstruction and is also a useful method for comparing pre- and post-operative outcomes in surgery of the nose. AR can be a tool used for the diagnosis and verification of the treatment, both Rhinology and rhinosurgery. Acoustic rhinometry can be used before and after surgery such as septoplasty, turbinoplasty, rhinoplasty, in inflammation of the paranasal sinuses and OSA. It is also a reliable method, presenting the state of the nasal cavity before and following treatment such as in patients with allergic rhinitis, or in the diagnosis of allergy in nasal provocation tests. In this article we wondered about the meaning of RMM and AR in the diagnosis of pre- and post-operative patients with rynological problems Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved. * Adres do korespondencji: Katedra i Klinika Otolaryngologii WUM, ul. Banacha 1a, Warszawa, Polska. Tel.: ; fax: Adres monika_prus@interia.pl (M. Prus) / 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

2 Wstęp Rynomanometria i rynometria akustyczna są to obiektywne metody badania drożności nosa powszechnie stosowane w codziennej praktyce laryngologicznej i alergologicznej. Rynomanometria (RMM) jest techniką badawczą polegającą na oznaczeniu oporu przepływu powietrza przez nos. Badanie dokonuje się, mierząc objętość powietrza przepływającego przez jamę nosową w czasie, a także określając różnicę ciśnień między nozdrzami przednimi a tylnymi, która odpowiada za przepływ powietrza [1]. RMM jest wykorzystywana w diagnostyce zaburzeń drożności nosa, kwalifikacji chorych do operacji rynologicznych, w badaniach wpływu leków na stan błony śluzowej nosa, a także fizjologii i patologii nosa. Rynometria akustyczna (AR) jest uznawana za szybką, bezbolesną, nieinwazyjną i powtarzalną metodę badaniajamynosowejprzyużyciu techniki odbicia dźwięku. Może być wykonywana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, ponieważ wymaga niewielkiej współpracy z pacjentem. Wynik przedstawia takie informacje, jak przekrój poprzeczny nosa (cross sectional area; CSA) w wybranej odległości i objętość jamy nosa, pomiędzy określonymi punktami w jamie nosowej. Przegląd badań nad zastosowaniem techniki rynomanometrii i rynometrii akustycznej Technikę RMM przedniej opracował Coutade w 1902 roku. Nazwę metodzie nadał Clement [2]. RMM aktywną przednią wykonuje się w trakcie naturalnego cyklu oddechowego, osobno dla każdej z jam nosa. W 1983 roku Komitet do spraw Standaryzacji Rynomanometrii dokonał standaryzacji badań i obliczeń wykonywanych tą metodą. W 1984 roku Clement opublikował zasady badania RMM, które w Polsce zostały spopularyzowane przez Krzeskiego i Samolińskiego [3, 4]. Rynomanometria wg Clementa jest badaniem ciśnienia [(Ryc._1)TD$FIG] wytwarzanego przez przepływ powietrza przez jamę nosową. RMM aktywna przednia jest najczęściej stosowaną metodą RMM [3]. Rynomanometria pasywna przednia jest szybką, lecz mniej dokładną metodą i używana jest głównie do nosowych testów prowokacyjnych. RMM aktywna tylna wykorzystywana jest przede wszystkim do badań fizjologicznych nosa, jak i przy perforacji błony śluzowej nosa lub przy całkowitym zablokowaniu jednej z jam nosowych. Przepływ powietrza nosem dzieli się na przepływ laminarny i turbulentny. Rynometria akustyczna (AR) po raz pierwszy została opisana przez Hilberga w 1989 roku i jest wykorzystywana do oceny geometrii jam nosa przy użyciu techniki odbicia dźwięku [5]. Za pomocą tej techniki system komputerowy kreśli wykres powierzchni nosa w funkcji odległości od nozdrzy przednich. Wykres AR (Ryc. 1) zawiera charakterystyczne punkty, które kolejno określają początek jamy nosa (O), cieśń nosa (I), głowę małżowiny nosowej dolnej (C), koniec małżowiny nosowej dolnej (E) oraz okolicę przedniego brzegu przyczepu małżowiny nosowej dolnej (F). Odcinki między powyższymi punktami kolejno oznaczają: długość adaptora nosowego (X O), przedsionek jamy nosowej (O I), odległość między cieśnią nosa a głową małżowiny nosowej dolnej (I C), długość małżowiny nosowejdolnej(mniejwięcej odcinek C E) oraz ostatni odcinek E G, odpowiadający przestrzeni nosogardła, dalsza część krzywej wyznacza prawdopodobnie gardło środkowe [1]. Odcinek C, czyli głowa małżowiny nosowej, to miejsce, w którym dochodzi do zjawiska nadmiernego przewężenia jam nosowych, jednak zmienność osobnicza wielkości jam nosowych wpływa na położenie odcinka C, który może znajdować się w różnych miejscach jamy nosowej. Taka sytuacja znacząco rzutuje na spadek czułości testów statystycznych dla danych uzyskanych z pomiarów za pomocą rynometri akustycznej. Nad sposobem uzyskania precyzyjnych danych i automatyczną lokalizacją początkowych struktur jamy nosa oraz oceną ich wielkości za pomocą metody cyfrowego przetwarzania krzywych rynometrycznych pracowali Grzanka i wsp. [6]. Wykorzystując Ryc. 1 Wykres krzywej rynometrii akustycznej z odniesieniem do przestrzeni wewnątrznosowych za [1] Fig. 1 Chart acoustic rhinometry curve with reference to the intranasal cavity

3 rynometrię akustyczną, można również zmierzyć objętość wybranej przestrzeni wewnątrznosowej oraz porównać zmiany krzywych przed i po wykonaniu próby prowokacyjnej lub obkurczeniu błony śluzowej nosa. Metodą pomiaru jamy nosowej, jaką jest rynometria akustyczna, zajmowało się od strony teoretycznej i praktycznej wielu autorów. Poniżej zebrano dane z piśmiennictwa dotyczące tej metody. Rynometria akustyczna definiuje stronę nosa, po której występuje obrzęk i jest dobrym narzędziem służącym do diagnozy obturacji jam nosa [7]. Jest również użyteczną metodą dla porównania przed- i pooperacyjnych efektów w chirurgii nosa. Jednakże nie ma w literaturze dowodów na to, że ARmoże być używana do pomiarów objętości jamy nosowej po obkurczeniu. Przebadano 100 osób, których wyniki różniły się istotnie statystycznie po obkurczeniu, uznano więc, że ARmoże być narzędziem stosowanym do diagnozy i weryfikacji zastosowanego leczenia, zarówno w rynologii, jak i rynochirurgii [7]. Rynometria akustyczna może być wykorzystywana przed i po takich zabiegach, jak: septoplastyka, konchoplastyka, rynoplastyka, w zapaleniach zatok przynosowych oraz w bezdechach sennych. Jest również miarodajną metodą przedstawiającą stan jamy nosowej przed i po zastosowanym leczeniu, np. u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa czy w diagnostyce alergii w nosowych testach prowokacyjnych. Mimo rosnącego zastosowania rynometrią akustyczną w praktyce klinicznej, ciągle brakuje standardów interpretacji tej metody. Corey i wsp. porównali wyniki AR z wynikami tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego jamy nosa, które potwierdzają wiarygodność wyników badania rynometrią akustyczną [8]. Autorzy wywnioskowali, że AR możebyć metodą pomocną dla obiektywnej oceny obrzęków błony śluzowej nosa i nieprawidłowości w strukturze nosa. Niektórzy twierdzą jednak, że AR jest umiarkowanie czuła i specyficzna przy diagnozowaniu skrzywienia przegrody nosa [9]. Rynometria akustyczna jest techniką właściwą do oceny pacjentów, u których jama nosowa jest wyłączona z wentylacji (np. po laryngektomii), oraz pacjentów, którzy mają częściowy lub całkowity obrzęk błony śluzowej nosa [10]. Jednakże w przypadku poważnego obrzęku błony śluzowej nosa analiza środkowej części nosa jest niemożliwa, analogicznie jak na wyniki AR mają wpływ skrzywienie przegrody nosa czy przerost małżowin nosowych dolnych. Maksymalny efekt po obkurczeniu błony śluzowej nosa autorzy zaobserwowali w przedniej i środkowej części jamy nosowej, na poziomie małżowiny nosowej dolnej i środkowej. Po przebadaniu 45 osób nie odnotowali znaczących statystycznie zmian w MCA 1 (minimalny przekrój poprzeczny) po obkurczeniu, jednak zaobserwowali wzrost w MCA 2 oraz statystycznie znaczący wzrost objętości jamy nosa po obkurczeniu. W 1993 roku Hilberg i wsp. porównali geometrię jamy nosa poprzez zastosowanie rynometrii akustycznej i rezonansu magnetycznego (MRI). Stwierdzili, że powierzchnia miedzy 1a6cmjamynosowejwARjestwiększa niż mierzona za pomocą MRI [11]. Grymer dokonał pomiarów wielkości jamy nosa za pomocą AR u 37 pacjentów poddanych rynoplastyce przed zabiegiem i 6 miesięcy po zabiegu. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdził, że wielkość wnętrza jamy nosa, szczególnie jej przedniej części, została zredukowana po zabiegu, a w porównaniu z wartościami przed operacyjnymi minimalny przekrój poprzeczny (MCA) zmniejszył się z 22% do 25% [12]. Natomiast inni badacze porównali geometrię jamy nosa mierzoną za pomocą AR i CT u 9 pacjentów z obrzękiem błony śluzowej nosa z powodu przerostu małżowin nosowych. Badania były wykonywane po obkurczeniu błony śluzowej nosa. Na podstawie otrzymanych wyników, autorzy stwierdzili większą przydatność AR w ocenie geometrii przedniej części jamy nosa niż w przypadku oceny tylnej części jamy nosa, gdzie AR jest mniej dokładna i ma liczne ograniczenia [13]. Autorzy badań na podstawie pomiarów AR, dokonanych na 10 zdrowych ochotnikach, obserwowali zachowanie jam nosa po obkurczeniu i przy zmianie pozycji ciała. Wyniki pozwoliły stwierdzić, że AR jest czułym wskaźnikiem zmian geometrii nosa [14]. Corey docenił zastosowanie AR w przypadkach zaburzeń oddychania podczas snu, leczenia chirurgicznego zatok przynosowych i małżowin nosowych, zabiegów plastycznych i rekonstrukcyjnych w obrębie twarzoczaszki oraz w pediatrii, w przypadkach przerostu migdałów gardłowych. Stwierdził, że rynometria akustyczna powinna być wykorzystywana w rynologii, aby poprawić możliwość prowadzenia leczenia rynologicznego na podstawie obiektywnych wyników badań [15]. Nie tylko rynometria akustyczna, jako obiektywna metoda oceny geometrii jamy nosa została poddana rozległym badaniom, ale również rynomanometria aktywna przednia, określająca opór przepływu powietrza przez jamę nosową, stała się zainteresowaniem wielu badaczy. Poniżej zostały przytoczone wyniki badań prowadzonych nad rynomanometrią aktywną przednią. Jedne z pierwszych badań nad RMM przeprowadził Berry, który zauważył, że osiągnięcia elektroniki pozwoliły na rozwój techniki RMM, która jest szybką i prostą metodą znajdującą szerokie zastosowanie. Autor dokonał za pomocą RMM diagnostyki przedi pooperacyjnej pacjentów poddanych kosmetycznej rynoplastyce, w celu określenia, czy opór powietrza w jamie nosa uległ zmianie po operacji [16]. W 1993 roku przebadano grupę 88 pacjentów za pomocą rynomanometrii aktywnej przedniej 6 miesięcy po septoplastyce oraz określono ich stopnień satysfakcji za pomocą kwestionariuszy 3 5 lat po zabiegu. Badacze odnotowali niewielki, ale też nieznaczący statystycznie, malejący poziom satysfakcji pacjentów kilka lat po operacji przegrody nosa. Wyniki pokazały, że pacjenci, których opór przepływu powietrza przez nos był wysoki przed operacją, oraz u ci, u których gdzie opór powietrza był w normie, byli najbardziej usatysfakcjonowani z efektów operacji. Dlatego też stwierdzono, że wykonanie badania rynomanometrii przed operacją rynologiczną pomaga w selekcji pacjentów, którzy osiągną najlepszy efekt pooperacyjny [17]. Wielu autorów badało satysfakcję pacjentów poddanych zabiegom rynologicznym na podstawie wyników badań rynomanometrii i rynometrii akustycznej. W kilku pracach odkryto, że duży opór powietrza w RMM przed operacją

4 koreluje z wysoką satysfakcją pooperacyjną [17, 18]. Pacjenci (84,7% badanych) z wyznaczonym dużym oporem przepływu powietrza przez jamę nosową (normy przyjęto jako 90 Pa/ [1/s] całkowity opór powietrza i 200 Pa/ [1/s] unilateralny opór po obkurczeniu) ocenili satysfakcję po operacji, jako wysoką i bardzo wysoką. RMM pozwala wówczas na kategoryzację pacjentów według ciężkości objawów (wielkości obrzęku błony śluzowej nosa oraz, czy jest on uni- czy bilateralny). Dzięki temu możliwe jest przyspieszenie operacji u pacjentów najbardziej cierpiących z powodu niedrożności nosa. W dotychczasowych badaniach nad rynometrią akustyczną i rynomanometrią odnotowano jasną zależność pomiędzy obiektywnymi badaniami przedoperacyjnymi i pooperacyjną satysfakcją pacjenta. Małe MCA (minimalny przekrój poprzeczny) lub przepływ powietrza po stronie skrzywionej, duża różnica pomiędzy jamami nosowymi (współczynnik przepływu powietrza) czy ogólnie mały obustronny MCA (minimalny przekrój poprzeczny) przed operacją, znacząco przewidują wysoką satysfakcję po operacji. W innych badaniach tego samego autora odkryto, że 43% i 66% pacjentów po septoplastyce jest całkowicie zadowolonych, natomiast u 81% badanych subiektywny przepływ powietrza jest lepszy niż przed operacją. Kontrolne badania po 10 latach od operacji pokazały, że 84% pacjentów było zadowolonych z leczenia chirurgicznego. Znaleziono również, że23 28% pacjentów jest niezadowolonych z efektów wykonanego zabiegu i 2 7% operowanych nie jest do końca usatysfakcjonowanych po zabiegu septoplastyki [19]. Rynometria akustyczna i rynomanometria są rekomendowane jako obiektywne metody,,skryningu przedoperacyjnego wśród pacjentów z deformacjami przegrody nosa, ale jak dotąd niewielewiadomooczułości i specyficzności tych narzędzi w określeniu pacjentów, którzy mieliby korzyści z chirurgii przegrody nosa. Pooperacyjne rezultaty są oparte na subiektywnych wrażeniach pacjenta, a nie chirurga. W celu uniknięcia frustrujących sytuacji, kiedy wydaje się, że przegroda nosa ustawiona jest prosto, a mimo to pacjent jest mniej lub bardziej zadowolony z pooperacyjnego efektu, zbadano, czy wykonanie AR i RMM może być stosowane jako,,skryning przedoperacyjny pacjentów oraz narzędzie prognozujące pooperacyjną satysfakcję pacjentów. Przebadano wówczas 157 osób zakwalifikowanych do operacji przegrody nosa na podstawie rynoskopii przedniej, wywiadu i badań RMM oraz AR przed operacją i rok po operacji. Decyzja o operacji była podejmowana bez wcześniejszych wyników badań AR i RMM. Odrzucono 35 pacjentów do operacji małżowin nosowych. W badaniu AR u 96% pacjentów MCA 1 wystąpiło na wysokości 1,77 cm (przed obkurczeniem) i 1,55 cm (po obkurczeniu). Objętość nosa mierzono między 0 a 5 cm. W RMM przepływ powietrza nosem obliczano dla ciśnienia 150 Pa. W rynoskopii przedniej stopień skrzywienia przegrody nosa został określony przez chirurga jako,,bardzo ciężki, ciężki, umiarkowany i łagodny. Porokuodoperacji pacjent określał stopień satysfakcji jako,,bardzo wysoki, wysoki, umiarkowany i niski. W wynikach pooperacyjnych odnotowano znaczący wzrost MCA przed i po obkurczeniu po stronie skrzywionej oraz znaczący spadek po przeciwnej szerszej stronie. W RMM spadek oporu przepływu powietrza po stronie nieskrzywionej był mniejszy niż wzrost po stronie skrzywionej. Na podstawie przytoczonych badań autorzy zaobserwowano znaczącą korelację pomiędzy rynoskopią przednią, AR i RMM po stronie skrzywionej. Natomiast wśród pacjentów z bardzo poważnym skrzywieniem przegrody nosa przedoperacyjne badania AR i RMM nie mają znaczącej wartości dla przewidywania pooperacyjnej satysfakcji. Wgłównej mierze decyzja o operacji jest podejmowana na podstawie rynoskopii przedniej, ze względu na brak wartości referencyjnych dla RMM i AR w,,skryningu przed operacjami przegrody nosa [20]. W jednej z prac odkryto, że korekta skrzywienia przegrody nosa zlokalizowanego w jej przedniej częściej jest uwieńczona sukcesem chirurgicznym, w porównaniu ze skrzywieniem przegrody nosa znajdującym się wczęści tylnej jamy nosowej, ale nie udowodniono korelacji pomiędzy sukcesem septoplastyki a wynikami rynomanometrii [21]. W innych badaniach zastanawiano się, czy istnieją obiektywne dowody na to, że chirurgia przegrody nosa poprawia przepływ powietrza przez nos. Dowiedli, że większość badań sprawdzających obiektywną korzyść z chirurgii przegrody nosa niestety nie stosuje się do zaleceń Komitetu Standaryzacji Rynomanometrii. Tylko trzy badania prospektywne, opisujące 141 przypadków, zostały poddane metaanalizie. Dlatego też wnioski dotyczące obiektywnej poprawy w funkcji nosa po operacji przegrody nosa, jakie mogłyby zostać wyciągnięte, są ograniczone. Autorzy zauważyli potrzebę prowadzenia dalszych badań według standardów technicznych i zebranie bardziej przekonujących danych [22]. Autorzy przeprowadzili badania nad wpływem chirurgii zatok na pomiary rynometryczne, badali, jak dobrze rynometria akustyczna (AR), tomografia komputerowa (CTV), rynomanometria (RMM) i wizualna skala analogowa (VAS) rozpoznają zmiany patologii wewnątrznosowych po endoskopowej chirurgii zatok u pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok. Pacjenci (11 osób) byli poddani etmoidektomii i kontroli zatoki szczękowej. Wyniki AR i RMM były porównane z wynikami CTV i VAS. Wyniki jasno wskazywały, że endoskopowa chirurgia zatok zmienia geometrię wewnątrznosową i może być wiarygodnie określona przy użyciu pomiarów rynometrycznych. AR i CTV wykazały znaczącą statystycznie zmianę objętości w jamie nosowej. Korelacja wyników AR i CTV była wysoka, ale wystąpiły znaczące różnice między operowanymi grupami. Korelacja w grupie pacjentów poddanych ethmoidectomii była bardzo silna (r = 93), ale słaba w grupie poddanej kontroli zatoki szczękowej. W badaniach funkcji nosa, obturacyjny obrzęk nosa zmniejszył się znacząco po operacji, zmiany były widoczne w wynikach RMM i VAS. Korelacja pomiędzy tymi metodami była ogólnie słaba, ale różnice były ponownie widoczne pomiędzy operowanymi grupami. Umiarkowanie dobra korelacja wystąpiła w grupie poddanej etmoidektomii. Autorzy doszli do wniosku, że metody rynometryczne są wiarygodnymi narzędziami dla ewaluacji wyników po endoskopowej chirurgii zatok. Opór wdechowy mierzony w RMM i obrzęk nosa oszacowany w VAS wydaje się mierzyć osobne parametry funkcji nosa [23]. Schumacher uznał RMM za potencjalnie złoty standard dla obiektywnych pomiarów obturacyjnego nieżytu nosa oraz uważał, że RMM odgrywa znaczącą rolę w wyborze

5 pacjentów do zabiegu septoplastyki i rekonstrukcji zastawki nosa [24]. W kolejnej pracy podkreślał zasadność wykonywania badań RMM i AR jako obiektywnych pomiarów obrzęku i przekrwienia błony śluzowej nosa w trakcie opracowania leczenia farmakologicznego, mającego na celu zmniejszenie obrzęku i poprawę przepływu powietrza przez nos [25]. Podjęto próby określenia znaczenia AR i RMM w ocenie wyników leczenia operacyjnego pacjentów z przerostem małżowin nosowych dolnych, metodą konchoplastyki i septokonchoplastyki. Obie metody okazały się odpowiednie przy ewaluacji wyników zabiegów operacyjnych, jednakże korelacja pomiędzy subiektywnymi symptomami a obiektywnymi wynikami AR i RMM, według autorów, wymaga dalszych badań [26]. Do podobnych wniosków w swojej pracy doszli autorzy, którzy prowadzili badania nad oceną zmian minimalnego przekroju poprzecznego nosa (MCA) i oporu nosowego po chirurgicznym usunięciu przerostu małżowiny nosowej, również nie odkryli korelacji pomiędzy obiektywnymi a subiektywnymi wynikami badań [27]. W badaniach Tombu i wsp. stwierdzono, że AR i RMM bada dwa różne parametry wentylacji nosa: funkcję oddechową i anatomię jam nosa. Badacze sprawdzali przydatność wykonywania AR i RMM szczególnie w zakresie chirurgii nosa. We wnioskach stwierdzili, że pomimo wielu rozbieżnych opinii wśród klinicystów i literatury, obiektywne badania jam nosa w funkcjonalnej rynoplastyce i septorynoplastyce są jak najbardziej wskazane i słuszne [28]. Jedne z najnowszych badań prowadzonych nad RMM i AR dotyczyły grupy 40 pacjentów poddanych zabiegowi septorynoplastyki, których wyniki porównano z 40-osobową grupą kontrolną. Przeprowadzono diagnostykę przed- i pooperacyjną za pomocą RMM i AR, skali oceny VAS oraz testu Odiosoft Rhino. Na podstawie uzyskanych wyników badacze stwierdzili, że metody obiektywne, jak i subiektywne są ważnym elementem ewaluacji [29]. Podsumowanie Po dokonaniu przeglądu literatury i przeanalizowaniu dostępnych badań można stwierdzić, że rynometria akustyczna i rynomanometria aktywna przednia mają bardzo szerokie zastosowanie w diagnostyce rynologicznej przed- i pooperacyjnej. Wśród głównych zastosowań rynometrii akustycznej i rynomanometrii można wymienić opracowanie wskazań oraz ocenę skuteczności zabiegów chirurgicznych, diagnostykę nieżytów nosa naturalnych, jak i powstałych podczas prowokacji, oraz ocenę skuteczności leczenia farmakologicznego. Wskazane byłoby jednak przeprowadzenie dokładnych badań nad AR i RMM na szerokiej grupie pacjentów, według zaleceń Komitetu Standaryzacji Rynomanometrii, oraz wyciągnięcie wniosków dotyczących faktycznej użyteczności obu badań obiektywnych w diagnostyce przed- i pooperacyjnej pacjentów poddanych zabiegom rynologicznym. Wkład autorów/authors' contributions Według kolejności. 199 Konflikt interesu/conflict of interest Nie występuje. Finansowanie/Financial support Nie występuje. Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych. pismiennictwo/references [1] Samoliński B, Krzych Fałta E. Metody pomiaru donosowych prób prowokacyjnych z alergenem. Post dermatol Alergol 2010;27(3): [2] Clement PA. Different types of rhinomanometers, standarization, patologic shapes of rhinomanometric recordings, pifalls, and possibile errors. Facial Plast Surg 1990;7: [3] Clement PA, Hirsch C. Rhinomanometry a review. J Otorhinolarygol Relat Spec 1984;46: [4] Krzeski A, Samoliński B. Standaryzacja badań rynomanometrycznych zalecenia Międzynarodowego Komitetu Standaryzacji Rynomanometrii. Otolaryngol Pol 1994;17: [5] Hilberg O, Jackson AC, Swift DL, Pedersen OF. Acoustic rhinometry: evaluation of nasal cavity geometry by acoustic reflection. J Appl Physiol 1989;66:1 9. [6] Grzanka A, Pyła M, Samoliński B. Ocena jam nosa poprzez parametryczny rozkład krzywej rynometrii akustycznej. Zakopane 1998; [7] Dokic D, Karkinski D, Isjanovska R, Trajkovska-Dokic E, Filipce I. Measuring nasal volumes with acoustic rhinometry. Prilozi 2010;31: [8] Corey JP, Gungor A, Nelson R, Fredberg J, Lai V. A comparison of the nasal cross-sectional areas and volumes obtained with acoustic rhinometry and magnetic resonance imaging. Otolaryngol Head Neck Surg 1997;117: [9] Mamikoglu B, Houser S, Akbar I, Ng B, Corey JP. Acoustic rhinometry and computed tomography scans for the diagnosis of nasal septal deviation, with clinical correlation. Otolaryngol Head Neck Surg 2000;123: [10] Chih-Wen T, Rong-San J, Shan-Hen W, Chen-Yi H. Acoustic Rhinometry in Measuring Nasal Volumes. Mid Taiwan J Med 2003;8: [11] Hilberg O, Jensen FT, Pedersen OF. Nasal airway geometry: comparison between acoustic reflections and magnetic resonance scanning. J Appl Physiol 1993;75: [12] Grymer LF. Reduction rhinoplasty and nasal patency: Change in the cross-sectional area of the nose evaluated by acoustic rhinometry. Laryngoscope 1995;105: [13] Gilian L, Coste A, Ricolfi F, Dahan E, Marliac D, Peynegre R, et al. Nasal cavity geometry measured by acoustic rhinometry and computed tomography. Archives of Otolaryng Head and Neck Surgery 1997;123:

6 [14] Fouke JM, et al. Acoustic rhinometry: effects of decongestants and posture on nasal patency. J Lab Clin Med 1992;110: [15] Corey JP. Acoustic rhinometry: should we be using it? Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg 2006;14: [16] Berry RB. Nasal resistance before and after rhinoplasty. British Journal of Plastic Surgery 1981;34: [17] Suonpa J, Sipilä J, Laippala P. Do rhinomanometric findings predict subjective postoperative satisfaction? A longterm follow-up after septoplasty. Am J Rhinol 1993;7: [18] Sipilä J, Suonpa J. A prospective study using rhinomanometry and patient clinical satisfaction to determine if objective measurements of nasal airway resistance can improve the quality of septoplasty. Eur Arch Otorhinolaryngol 1997;245: [19] Pirilä T, Tikanto J. Unilateral and bilateral effects of nasal septum surgery demonstrated with acoustic rhinometry. rhinomanometry, and subjective assessment; 2001;15: [20] Pirilä T, Tikanto J. Acoustic rhinometry and rhinomanometry in the preoperative screening of septal surgery patients 2009;23: [21] Dinis PB, Haider H. Septoplasty: long-term evaluation of results. Am J Otolaryngol 2002;23: [22] Singh A, Patel N, Kenyon G, Donaldson G. Is there objective evidence that septal surgery improves nasal airflow? J Laryngol Otol 2006;120: [23] Numminen J, Dastidar P, Rautiainen M. Influence of sinus surgery in rhinometric Measurements. J Otolaryngol 2004;33: [24] Schumacher MJ. Nasal dyspnea: the place of rhinomanometry in its objective assessment. Am J Rhinol 2004;18: [25] Schumacher MJ. Nasal congestion and airway obstruction: the validity of available objective and subjective measures. Curr Allergy Asthma Rep 2002;2: [26] Zhao W, Sun JW, Wang YL, Guo T. Significance of acoustic rhinometry and rhinomanometry In the evaluation of submucous correction of nasal septum and submucous resection of inferior turbinate. J Laryngol Otol 2006;120: [27] Magnusson A, Bjerklin K, Nilsson P, Jönsson F, Marcusson A. Nasal cavity size, airway resistance, and subjective sensation after surgically assisted rapid maxillary expansion: a prospective longitudinal study. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2011;140: [28] Tombu S, Daele J, Lefebvre P. Rhinomanometry and acoustic rhinometry in rhinoplasty. B- ENT 2010;6: [29] Erdogan M, Cingi C, Seren E, Cakli H, Kezban Gürbüz M, Kaya E, et al. Evaluation of nasal airway alterations associated with septorhinoplasty by both objective and subjective methods. Eur Arch Otorhinolaryngol 2013;270: