Model selektywnej dostępności (Mussweiler i Strack, 1997; 1998) Pytanie Wartość Wysoka kotwica Niska kotwica

Transkrypt

1 Psychologia społeczna Michał Bilewicz Nie tylko potrzeba! (Bar-Tal i Guinote, 2002) Nie tylko potrzeba! (Kossowska, Dragon i Bukowski, 2015) Heurystyki Heurystyka to droga na skróty w rozwiązywaniu problemu Przykłady: Jeśli Andrij pochodzi z Kijowa, to będzie mógł dla mnie przetłumaczyć pracę z języka ukraińskiego Volkswagen musi być bardzo trwałym samochodem, bo ma niemiecką nazwę Heurystyki (Kahneman & Tversky, 1973, 1974) Heurystyka reprezentatywności Wnioskowanie z podobieństwa do prototypu, np. drogie wino jest dobre Heurystyka dostępności Łatwość przypomnienia sobie przykładu zachowania Heurystyka zakotwiczenia Czy liczba mieszkańców Chicago jest większa czy mniejsza niż osób? Jaka jest liczba mieszkańców Chicago? (Jakowitz & Kahneman, 1995) 7 Heurystyka zakotwiczenia Czy liczba mieszkańców Chicago jest większa czy mniejsza niż osób? Jaka jest liczba mieszkańców Chicago? (Jakowitz & Kahneman, 1995) Model selektywnej dostępności (Mussweiler i Strack, 1997; 1998) 8 Przykłady kotwic (Mussweiler i Strack, 1998) Pytanie Wartość Wysoka kotwica Niska kotwica Temperatura na antarktyce zimą ( C)

2 Pierwsza wizyta Einsteina w USA Rok urodzenia Leonarda Da Vinci Wiek Gandhiego Wysokość miasta Ulm Rok urodzenia Arystotelesa Średnia długość wieloryba w metrach Długość rzeki Łaby w kilometrach Błąd konfirmacji (confirmation bias, Wason, 1960) Tendencja do potwierdzania (confirmation bias) Snyder & Swann, 1978 Przewidywania na temat osoby: introwertyk albo ekstrawertyk Wybór pytań: Wykrywające ekstrawersję (W jaki sposób rozkręciłbyś imprezę?), introwersję (Czy czułeś się kiedyś wykluczonym z grupy?), albo neutralne. Rezultat: Uczestnicy zadają pytania potwierdzające ich przypuszczenia Ja wiedziałem, że tak będzie! Lazarsfeld: Ludzie po przeczytaniu tekstu twierdzą, że tak właśnie wcześniej sądzili Fischhoff (1975): Przeceniamy prawdopodobieństwo zajścia wydarzeń, które się wydarzyły i niedoceniamy prawdopodobieństwa tych, które nie zaszły Fischhoff i in Listopad 2001: Oszacujcie ryzyko zamachu terrorystycznego w USA (i swoich konsekwencji Listopad 2002: Jakie w rzeczywistości było waszym zdaniem ryzyko? Jak oszacowaliście to? Fischhoff i in., 2005 Przysłowia a hindsight bias 2

3 (Teigen, 1986) Co za dużo to nie zdrowo Od przybytku głowa nie boli Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie Co wolno wojewodzie, to nie Tobie smrodzie! 17 Przysłowia a hindsight bias (Teigen, 1986) Fear is stronger than love Love is stronger than fear He that is fallen cannot help him who is down He that is fallen can help him who is down Wise men make proverbs and fools repeat them Fools make proverbs and wise men repeat them Samospełniające się przepowiednie Samospełniające się proroctwo to zatem fałszywa definicja sytuacji, wywołująca nowe zachowanie, które powoduje iż początkowo nieprawdziwa koncepcja staje się koncepcją prawdziwą. Pozorna trafność samospełniającego się proroctwa utrwala błąd. (Robert K. Merton) Samospełniające się przepowiednie Teorem Thomasa: If men define situations as real, they are real in their consequences W czasie kryzysu naftowego (1973) kongresmen Harold Froehlich stwierdził, że może zabraknąć w sklepach papieru toaletowego. Johnny Carson Show Rosenhan (1972) 7 pomocników eksperymentatora zgłasza się do szpitala Słyszą głosy, poza tym: dane biograficzne Przetrzymywani w szpitalu średnio 19 dni (od 7 do 52) diagnoza schizofrenii i zaburzeń dwubiegunowych Lekarze błędnie rozpoznają 3

4 Efekt Pigmaliona Rosenthal&Jacobson (1968) Każdy uczeń przebadany testem IQ Autorzy badania przekazali następnie nauczycielom informacje, iż niektórzy (w rzeczywistości: losowo wybrani) uczniowie są szczególnie utalentowani i z pewnością osiągną w danym roku szkolnym wysokie wyniki. Zmienna zależna: oceny pod koniec roku Psychologowie często zastanawiali się, dlaczego ludzie z mniejszości etnicznych, kobiety, Czarni wypadają gorzej w zadaniach poznawczych i matematycznych stres, lęk, mniejsza motywacja? Badanie Steele a i Aronsona (1995) Czarni i biali studenci college u wykonują zadanie umysłowe Warunek 1: Wypełniający test dowiadują się, że dotyczy on psychologii rozwiązywania problemów i jest anonimowy (warunki niediagnostyczne) Warunek 2: Wypełniający test dowiadują się, że mierzy on umiejętności intelektualne wypełniającego (zagrożenie stereotypem, warunki diagnostyczne) Uświadomienie studenta o jego rasie poprzez pytanie o to może mieć wpływ na poziom osiągnięć Steele i Aronson (1995) w podobnym teście prosili badanych o podanie przynależności rasowej, po czym wypełniano test. Kobiety w zadaniach matematycznych (Spencer i in., 1999) oraz zadaniach logicznych (Bedyńska, 2005), a nawet w koszykówce i tenisie (Hively i El-Alayli, 2014). Croizet and Claire (1998) i Spencer i Castano (2007) wykazali, że studenci z niższych klas społecznych (biedniejsi) wypadają gorzej w testach, gdy przypomni się o ich pochodzeniu społecznym Przyczyna obciążenie pamięci roboczej (Schmader i Johns, 2003) 30 Starsi ludzie, którym uświadomi się, że ich umysł się starzeje, wykonują znacznie gorzej zadania umysłowe...ale: zagrożenie stereotypem może działać w odwrotną stronę: 4

5 31 32 (Cheryan and Bodenhausen, 2000) Kobiety pochodzące z Azji, które uświadamiano, że tożsamość azjatycka jest skorelowana z umiejętnościami matematycznymi wypadały gorzej w testach matematycznych niż grupa kontrolna. Starały się zatem udawać, że nie należą do grupy mniejszościowej i starały się oblać test. Ograniczanie zagrożenia stereotypem Dar-Nimrod i Heine, 2006 (Science) 33 Ograniczanie zagrożenia stereotypem Dar-Nimrod i Heine, 2006 (Science) Ograniczenie zagrożenia stereotypem (Good, Aronson, Inzlicht, 2003) 138 uczniów 7 klasy w Teksasie Populacja: 67% Latynosów, 13% Czarnych, 20% Białych; niskie dochody Przez cały rok szkolny uczestniczą w programie z nauczycielami oraz kontaktują się mailowo Ograniczenie zagrożenia stereotypem (Good, Aronson, Inzlicht, 2003) Grupy eksperymentalne: 1. Warunek zmienności uczą się, że inteligencja jest podatna na zmiany i można ją zwiększać pod wpływem pracy umysłowej, uczą się o mózgu ( umysł jako mięsień im więcej go używamy, tym jest silniejszy ) 2. Warunek atrybucji dowiadują się, że wielu uczniów ma trudności, gdy trafiają do nowego otoczenia, ale po dopasowaniu się do otoczenia radzą sobie lepiej to sytuacja, w której ktoś się uczy wpływa na osiągnięcia 3. Połączenie obu warunków 4. Warunek kontrolny dowiadują się o konsekwencjach nadużywania narkotyków 5. Test czytania Test matematyki 5