Krzywa Phillipsa Wymienność pomiędzy inflacją a wzrostem gospodarczym (bezrobociem)

Transkrypt

1 Krzywa Phillipsa Wymienność pomiędzy inflacją a wzrostem gospodarczym (bezrobociem) Dr Michał Gradzewicz Katedra Ekonomii I KAE Makroekonomia II Wykład 9

2 Plan wykładu Przypomnienie co się dzieje w krótkim i długim okresie? Tradycyjna Krzywa Phillipsa i prawo Okuna Problemy z tradycyjną krzywą Phillipsa Jak wygląda proces ustalania cen na poziomie mikroekonomicznym? Krzywa Phillipsa z oczekiwaniami Krzywa Phillipsa a krzywa AS (Aggregated Supply) Praktyczne problemy z wyznaczaniem wielkości nieobserwowanych Literatura: Burda, Wypłosz (2013) Makroekonomia. Podręcznik Europejski, rozdział 12 Mankiw Macroeconomics, 7th Edition, Worth Publishers, Harvard University, 2010, rozdział 13 Powtórka z podstaw Mankiw, Taylor, Makroekonomia, rozdział 13 Friedman, M., The role of monetary policy, American Economic Review, 58(1) (March), Phelps, Edmund S. (1968). "Money-Wage Dynamics and Labor-Market Equilibrium". Journal of Political Economy. 76:

3 Przypomnienie Długi okres zgodnie z modelami neoklasycznymi ceny są doskonale giętkie, a inflacja determinowana przez czynniki monetarne (równanie Cambridge). Zmiany nominalne (np. szoki polityki pieniężnej) mają wpływ jedynie na część nominalną gospodarki (neutralność długookresowa pieniądza). Produkcja wyznaczana jest przez czynniki podażowe (realne), a popyt dostosowuje się do podaży. Stan długookresowej równowagi (przy giętkich cenach), wyznaczonej przez czynniki realne nazywany jest często przez ekonomistów potencjalny lub naturalny. Często takim mianem określane są wielkości, takie jak: PKB, bezrobocie czy stopa procentowa I tak: - produkt potencjalny, U - stopa bezrobocia naturalnego (odpowiadająca produkcji ), r - naturalna stopa procentowa (odpowiadająca produkcji ) Krótki okres zgodnie z założeniami Keynesa ceny są lepkie i nie zmieniają się, co powoduje, że zmiany nominalne (np. szoki polityki pieniężnej) nie wyładowują się w cenach, ale w wielkościach realnych (co oznacza, że pieniądz nie jest neutralny w krótkim okresie) W konsekwencji podaż dostosowuje się do popytu, w zasadzie zgodnie z modelem IS-LM (ale ten ostatni ma swoje dodatkowe uproszczenia związane ze całkowitą sztywnością cen) lub modelem AD- AS (o którym później) W konsekwencji można myśleć o gospodarce jako oscylującej wokół długookresowych zmiennych równowagowych (przy giętkich cenach), czyli wokół wartości naturalnych Stąd w analizie zachowania gospodarki w cyklu używa się często wielkości, takich jak: luka stopy procentowej (r r), luka bezrobocia (u u) czy luka popytowa ( y y y ln y ln y) Jakie to ma implikacje dla źródeł inflacji w horyzoncie cyklu koniunkturalnego? ( krótkookresowy model IS-LM nie wyjaśnia inflacji, pozostawiając ją poza obszarem analizy)

4 Inflation rate Tradycyjna krzywa Phillipsa (Phillips Curve) i prawo Okuna Brytyjski ekonomista William Phillips zauważył w 1958 r., że istnieje odwrotna zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem (jako tzw. stylizowany fakt): π = αu Dodatkowo amerykański ekonomista Arthur Okun zaobserwował kolejny stylizowany fakt odwrotną zależność między bezrobociem a produkcją: U U = h( ), gdzie h 0.3 Wielkości z daszkiem (lub gwiazdkami) są często utożsamiane z trendami poszczególnych zmiennych, a formalnie stanowią wartość danej zmiennej w długookresowej równowadze (z giętkimi cenami) Łącząc te dwa stylizowane fakty otrzymujemy dodatnią zależność pomiędzy tempem wzrostu cen (inflacją) a tempem wzrostu gospodarczego czyli połączenie nominalnej i realnej strony gospodarki (nazywane krzywą zagregowanej podaży AS) Interpretacja: jeśli firmy chcą produkować więcej niż normalnie (np. w reakcji na zwiększony popyt) muszą zatrudnić więcej pracowników i podwyższyć płace dotychczasowo zatrudnionym czy zwiększyć wykorzystanie majątku produkcyjnego, co łącznie generuje dodatkowe koszty (i powoduje wzrost kosztów krańcowych), powodujące w konsekwencji wzrost cen, a zatem inflację Obserwacja ta, w połączeniu z modelem IS-LM, doprowadziła do powszechnego stosowania polityk aktywnego zarządzania popytem w wielu gospodarkach zachodnich w latach 50-tych i 60-tych XX w Oznaczała ona, w interpretacji z tamtejszych czasów, że bank centralny może prowadzić politykę pieniężną, niejako wybierając punkt z krzywej Phillipsa przykładowo zgodzić się na nieco wyższą inflację, aby osiągnąć niewątpliwy cel społeczny niższą stopę bezrobocia Unemployment rate

5 Problemy z tradycyjną krzywą Phillipsa Friedman (1968) i Phelps (1968) mocno skrytykowali krzywą Phillipsa od strony teorii: załóżmy, że BC prowadzi politykę zwiększającą inflację (wybrał punkt z PC z wysoką π i niską u). Początkowo płace nominalne są stałe (bo kontrakty o prac nie są często renegocjowane), a zatem płace realne W spadają (bo rosną ceny P), co faktycznie może zwiększyć popyt na pracę (bo realny koszt pracy P spada) i spowodować spadek bezrobocia, ale płace nie spadają ze względu na spadek produktywności pracowników, a poniekąd skrzywdzeni pracownicy w końcu zauważą spadek siły nabywczej płac, domagając się wzrostu płac (nominalnych) lub indeksacji, co ostatecznie powoduje wzrost płac realnych do poziomu wyznaczonego przez produktywność, a spadek bezrobocia okazuje się chwilowy. W konsekwencji krzywa Phillipsa zanika (na rysunku powinna być pionowa). Ponadto, lata 70-te i 80-te, czyli okres szoków naftowych, przyniósł stagflację i empiryczne zaniknięcie krzywej Phillipsa, co miało wiele skutków: W polityce gospodarczej: zdecydowanie mniejsze znaczenie polityki keynesowskiego zarządzania zagregowanym popytem na korzyść polityk podażowych W teorii makroekonomii, m.in. pozwalające lepiej zrozumieć mechanizmy ekonomiczne stojące za krzywą Phillipsa (i pokazujące, że nie jest ona jedynie tworem empirycznym, a konstruktem mocno osadzonym w teorii makroekonomicznej)

6 Mikropodstawy krzywej Phillipsa - jak wygląda proces ustalania cen na poziomie mikroekonomicznym? Krzywa Phillipsa jest dopełnieniem opisu zachowania się zagregowanego popytu w gospodarce i wyznacza zachowanie przedsiębiorstw Załóżmy, że producenci dóbr działają w warunkach konkurencji monopolistycznej Dlaczego nie doskonała konkurencja? Ponadto: jest ich wielu (aby nie analizować ich wzajemnych reakcji na siebie samych) Produkują zróżnicowane produkty, co powoduje że popyt na dobra produkowane przez indywidualnego producenta jest dodatnio nachylony, a producenci dysponują siłą rynkową (mogą ustalać ceny) W takich warunkach optymalna strategia firmy to cena ustalona jako narzut (mark-up) ponad nominalne koszty krańcowe: P = μmc lub inaczej: P = 1 + θ MC Z mikroekonomii wiemy, że μ = ε, gdzie ε jest elastycznością cenową popytu Im popyt bardziej elastyczny, tym narzut jest mniejszy (granicznie, dla konkurencji doskonałej, ε = i narzut jest zerowy: μ = 1) tzn. jeśli konsumenci bardzo ograniczają swój popyt w reakcji nawet na niewielką podwyżkę cen, to przedsiębiorca w praktyce nie jest w stanie manewrować efektywnie cenami, aby zrealizować swoją siłę monopolową Im popyt mniej elastyczny (słabo reaguje na ruchy cen), tym możliwości manewrowania ceną przez producenta, a zatem też jego narzut monopolistyczny jest większy Na MC składają się koszty (krańcowe) pracy i kapitału (i materiałów, które możemy pominąć, jeśli założymy, że gospodarka produkuje jedno dobro) Najważniejszym elementem kosztów są koszty wynagrodzeń (ich udział w wartości dodanej, tzw. labour share stanowi ok. 50%-70% łącznego wynagrodzenia czynników produkcji, często w empirii estymowany lub przyjmowany jest poziom 2 3 ) i na nich się skoncentrujemy Jeśli płace mają charakter alokacyjny w gospodarce (przeciętna płaca dobrze informuje o koszcie zatrudnienia dodatkowej jednostki pracy), to możemy utożsamiać MC z AC

7 Proces ustalania płac - negocjacje płacowe Zdefiniujmy nominalne jednostkowe koszty pracy: ULC = wl, jako przeciętny koszt pracy niezbędny do wyprodukowania jednostki produktu (w obejmuje potencjalnie wszystkie narzuty podatkowe lub quasipodatkowe) Notabene: Realne jednostkowe koszty pracy RULC = w P L = wl P = s L czyli labour share Zatem (utożsamiając jednostkowe koszty pracy z kosztami krańcowymi): P = Jak ustalane są płace w? Załóżmy proces negocjacji płacowych (przed ustaleniem cen dóbr) 1+θ wl pomiędzy pracownikami (chcącymi jak najwyższych płac lub ekwiwalentnie, jak największego kawałka tortu, czyli labour share) a pracodawcami, chcącymi jak największych zysków (najniższych płac, czyli najniższego labour share) przy oczekiwanym (i uzgodnionym w procesie negocjacji) poziomie cen P e Negocjacje można zatem sprowadzić do kwestii podziału oczekiwanego tortu (wysokości oczekiwanego labour share wl P e ) Wynik negocjacji można zapisać następująco: wl P e = 1 + γ s L s L - normalny poziom labour share γ relatywna siła przetargowa pracowników, zależy od stanu koniunktury, jest dodatnie, jeśli jest dobra koniunktura i pracownicy mają większą siłę przetargową (otrzymując większą część tortu) i ujemne w przypadku gorszej koniunktury, kiedy rośnie prawdopodobieństwo utraty pracy i trudniej jest znaleźć nową W konsekwencji, płaca w efektywnie dzieli oczekiwany tort jako taka ma postać: w = 1 + γ s L L Pe Czyli płace zależą od wydajności L, oczekiwanego poziomu cen Pe (bo generuje większy tort) i relatywnej siły przetargowej pracowników γ (dodatnio od wszystkich czynników)

8 Równanie cen i inflacji krzywa Phillipsa z oczekiwaniami (1) Po tym, jak płace zostały wynegocjowane, koszty są znane, a firma może ustalić cenę. Zatem: 1 + θ wl P = = 1 + θ L 1 + γ s L L Pe = 1 + θ 1 + γ s L P e Rzeczywiste ceny zależą od płac, które z kolei zależą od oczekiwanych cen Możemy z tego równania wyznaczyć stopę zmian cen, czyli inflację π t = P t 1 P t 1 e P t 1 + θ t 1 + γ t s L P t = e P t θ t γ t 1 s L P t 1 e e P ) t π t = 1 + θ t 1 + γ t ( P t 1 + θ t γ t π t = 1 + θ t 1 + Δθ t 1 + θ t γ t 1 + Δθ t 1 + γ t 1 (1 + π t e ) 1 + π t = (1 + Δθ t )(1 + Δθ t ) (1 + π e 1 + θ t γ t ) t 1 Zatem (w przybliżeniu i dla małych zmian zmiennych) opuszczając subskrypty czasowe otrzymujemy zależność rzeczywistej inflacji od oczekiwanej inflacji (na podstawie której negocjowane są wynagrodzenia), zamian marż monopolistycznych oraz zmian siły przetargowej: π = Δθ 1 + θ + Δγ 1 + γ + πe

9 Równanie cen i inflacji krzywa Phillipsa z oczekiwaniami (2) Przypomnijmy: π = Δθ 1 + θ + Δγ 1 + γ + πe Zmiany marży monopolistycznej (θ) w cyklu są nie do końca określone ożywienie prowadzi do większej konkurencji (liczby firm), co obniża marże (co wskazuje, że marże mogą być antycykliczne), ale jednocześnie, firmy mające siłę monopolową mogą skorzystać z okresu zwiększonego popytu, wykorzystując fakt, że ludzie chcą kupować więcej produktów i w konsekwencji zwiększać marże (co generuje procykliczność marż monopolowych), Charakter cykliczności marż bywa w empirii różny, zależny od źródła szoku generującego zmiany (np. Nekarda, Ramey, 2013) czy od kwestii makroekonomiczno-sektorowych (np. Gradzewicz, Hagemejer, 2007) Zmiany siły przetargowej w cyklu zdecydowanie procykliczne (zgodnie z krzywą Beveridge a w ożywieniu coraz więcej wakatów konkuruje z coraz mniejszą liczbą bezrobotnych, czyli bezrobotnemu łatwiej znaleźć pracę a firmie trudniej zapełnić wakat, co razem oznacza większą siłę przetargową pracownika) Łącznie, obie marże zmieniają się procyklicznie, czyli są dodatnią funkcją luki popytowej, a uwzględniając prawo Okuna ujemną luki na bezrobociu, co oznacza: π = π e + α lub π = π e + α U U U gdzie α > 0, z kolei α U < 0 Ujemna zależność inflacji i bezrobocia nazywana jest krzywą Phillipsa (w przestrzeni inflacjabezrobocie), a dodatnia inflacji i produkcji krzywą zagregowanej podaży (AS, w przestrzeni inflacja-produkt). Jest to w zasadzie ta sama zależność. Czynnik π e czasami nazywany jest podstawową stopą inflacji (underlying inflation) Obraz dopełniają szoki podażowe s (duże i nieoczekiwane zmiany cen innych elementów kosztów, np. energii, podatków od przedsiębiorstw), przesuwające krzywą AS: π = π e + α + s

10 Alternatywne wyprowadzenie krzywej Phillipsa (krzywej AS) Dynamika inflacji (wyprowadzona na podstawie modelu, w którym podmioty optymalizują swoje decyzje, tzw. modelu DSGE Dynamic Stochastic General Equlibrium): max p j,t E t i=0 λ i β i p j,t P t+i p.w. y j,t = y j,t+i mc j,t+i P t+i p j,t P t ε t Co po agregacji i wielu żmudnych obliczeniach daje: π t = βeπ t+1 + λ mc t gdzie ( mc t = mc t mc t ). Ważne założenia: Optymalne wielookresowe ustalanie cen przez firmy operujące w konkurencji monopolistycznej Stała marża monopolistyczna (markup) μ Sztywności cenowe typu Calvo (wygodny sposób na uwzględnienie sztywności w procesie ustalania cen; w każdym okresie każda firma ma możliwość zmiany cen z egzogenicznym prawdopodobieństwem λ) Koszty krańcowe i luka popytowa (zmienne mierzone w logarytmach): mc t = (σ + φ)(y t y t ) y j,t+i założenia Cały produkt jest konsumowany: c t = y t a w gospodarce nie ma kapitału Użyteczność: U c t, n t = 1 c 1 σ t 1 σ A 1 n 1 φ 1 φ t Doskonała konkurencja na rynku pracy: w t p t = σc t + φn t oraz w t p t = mc t Nowokeynesowska krzywa Phillipsa (NKPC New Keynesian Phillips Curve) jest złożeniem obu zależności: π t = βeπ t+1 + κ(y t y t ) gdzie: κ = λ(σ + φ) Dla zainteresowanych: pełne wyprowadzenie NKPC przy użyciu podstaw mikroekonomicznych można prześledzić w miarę przystępnie np. tu:

11 Analiza krzywej AS W długim okresie: π = π e + α + s szoki podażowe s nie występują (bo maja charakter krótkookresowy), = (lub U = U), zatem: π = π e i krzywa AS jest pionowa (w zasadzie wraz z upływem czasu, krzywa ta przesuwa się w prawo ze względu na wzrost gospodarczy powodujący stały wzrost ) W krótkim okresie krzywa AS jest dodatnio nachylona (bo inflacja zależy od luki popytowej) Ruch po krzywej krótkookresowej (kiedy nie występują szoki podażowe i zmiany inflacji podstawowej) obrazuje fakt, że: w cyklu koniunkturalnym produkt odchyla się od długookresowej trajektorii w prawo (ożywienie) lub lewo (recesja), a towarzyszy temu odpowiednio wzrost lub spadek inflacji Przesunięcie krzywej AS (np. w górę) zmiana: tempa podstawowej inflacji (wzrost) szok podażowy (zwiększający koszty, czyli np. wzrost cen ropy, ale również negatywny szok technologiczny) Obie te zmiany (przesunięcia krzywej) tłumaczą załamanie obserwowanej krzywej Phillipsa w latach 70-tych i 80-tych w US (szoki naftowe, będące skutkiem porozumień kartelowych państw stowarzyszonych w OPEC miały miejsce w 1974 i 1979 r.) π π = π e Długookresowa krzywa AS Krótkookresowa krzywa AS

12 Jak to wygląda w praktyce? Luka popytowa (output gap) logarytmiczne (mierzone w punktach procentowych) odchylenie obserwowanego PKB od produktu potencjalnego wyznaczane najczęściej metodami ekonometrycznymi Istnieje sporo dyskusji odnośnie trajektorii produktu potencjalnego w różnych krajach (ważne dla krzywej IS, reguły Taylora, itp.) Źródła: U.S. Department of the Treasury, oraz

13 Niepewność związana z pomiarem wielkości nieobserwowalnych Niepewność związana z pomiarem wielkości nieobserwowanych (takich, jak np. potencjał, luka popytowa czy realna stopa procentowa równowagi) ma różne źródła, z czego najważniejsze to: Niepewność metody (nie ma jedynie słusznej metody wyznaczania wielkości nieobserwowanych, w praktyce często stosowane są podejścia oparte na funkcji produkcji lub filtrowania danych) Niepewność danych, które są rewidowane Niepewność końca okresu nie mamy informacji z przyszłości aby ocenić jak bardzo bieżące obserwacje są nietypowe (dotyczy to również metod ekonometrycznych) Źródła: The Economist oraz Bhoi, Behera (2016) India s potential output revisited