ANNALES. Bogusław Sawicki. Ocena przydatności pięciu odmian koniczyny białej (Trifolium r epens L.) do uprawy w mieszankach pastwiskowych z trawami

Transkrypt

1 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE LUBLIN VOL. LIX, Nr 4 * CURIE- S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 2004 Katedra Łąkarstwa i Kształtowania Zieleni, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Akademicka 15, Lublin: Poland Bogusław Sawicki Ocena przydatności pięciu odmian koniczyny białej (Trifolium r epens L.) do uprawy w mieszankach pastwiskowych z trawami Usefulness evaluation of five white clover (Trifolium repens L.) cultivars for cultivation in pasture mixtures ABSTRACT. The aim of the research is to evaluate the usefulness of five cultivars of white clover (Trifolium repens L.) for cultivation in mixtures with grasses on alternating pastures. Usefulness of five selected varieties of white clover for cultivation in pasture mixtures with grasses, was studied for 10 years. Phosphorus fertilizers were used once in spring; nitrogen and potassium ones using 30 kg ha for every cut. The experiment was designed as a simulated pasture with harvest of 5 cuts. Referring to durability and yielding, significantly worst yields were achieved from the mixture with Podkowa cv. Other varieties in mixtures yielded at similar levels. Mixture durability was assessed for about 6 years. Their yielding depended on rainfall during the summer. KEY WORDS: cultivars, white clover, mixtures, pasture, yields, durability Obecnie rolnictwo w znacznym stopniu odpowiada za zanieczyszczenie środowiska [Błaszczyk 1992]. Niewątpliwie ma to związek z chemizacją i uprawą roślin w monokulturach [Money 1993]. W tym kontekście odpowiednio zagospodarowane użytki zielone bardziej sprzyjają ochronie środowiska i bioróżnorodności niż monokultury na gruntach ornych [Hadley 1993; Kostuch 1998]. Wśród roślinności łąk i pastwisk ogromną rolę produkcyjną i ekologiczną odgrywają rośliny motylkowate. Na pastwiskach najbardziej przydatną rośliną z tej Annales UMCS, Sec. E, 2004, 59, 4,

2 1920 grupy jest koniczyna biała [Collins i in. 1996]. Stąd za bardzo ważne osiągnięcie uważa się wyhodowanie wysoko plonujących i trwałych odmian tego gatunku, które dobrze znoszą różnorodne warunki siedliskowe i są dostosowane do rozwoju w towarzystwie traw [Box 1990]. Celem niniejszej pracy jest ocena przydatności pięciu odmian koniczyny białej (Trifolium repens L) do uprawy w mieszankach z trawami na pastwiskach przemiennych. METODY Badania prowadzono w latach W doświadczeniu uwzględniono pięć mieszanek traw z koniczyną białą. W każdej mieszance trawy stanowiły 80% (Festuca pratensis odmiana Skra 15%; Phleum pratense Skala 10%; Lolium perenne Arka 35%; Poa pratensis Skrzeszowicka 20%), a Trifolium repens 20%. Mieszanki różniły się tylko odmianami koniczyny białej. Porównywano odmiany: Santa, Armena, Romena, Podkowa, Anda. Za wzorcową uznano odmianę Santa. Zastosowano jeden poziom nawożenia mineralnego: N 150, P2O5 100, K2 O 150 kg ha. Nawozy fosforowe wysiewano jednora zowo wiosną, zaś azotowe i potasowe w dawkach po 30 kg ha pod każdy odrost. W okresie badawczym stosowano następujące rodzaje nawozów: saletra amonowa 34%, superfosfat pojedynczy 19% i sól potasowa 60%. Doświadczenie założono w czterech powtórzeniach metodą losowanych blo2 ków. Powierzchnia poletka do zbioru wynosiła 10 m (1 m 10 m). Mieszanki wysiano w stanowisku po roślinach okopowych. Jesienią roku 1984 wykonano orkę zimową, a w kwietniu roku 1985 przeprowadzono zespół uprawek wiosennych. Poletka obsiano w trzeciej dekadzie kwietnia. Siew wykonano siewnikiem poletkowym Oyörd, a następnie zastosowano wał gładki. W roku siewu wykonano jedno koszenie pielęgnacyjne oraz zebrano dwa odrosty runi (pierwsza dekada sierpnia i października). Wyniki te potraktowano jako wstępne i nie zamieszczono w tym opracowaniu. Doświadczenie zaplanowano jako pastwisko symulowane ze zbiorem pięciu odrostów w roku, jednak ze względu na czynniki klimatyczne w latach 1989, 1994 i 1995 zebrano cztery odrosty a w roku 1992 tylko dwa odrosty. Pierwszy odrost zbierano wówczas, kiedy stożki wzrostu pędów traw były na wysokości około 10 cm, a następne kiedy ruń osiągnęła cm. Zbiór wykonywano kosiarką o symbolu TV-521 o szerokości koszonej 1 m. Po skoszeniu plon z każdego poletka ważono wagą elektroniczną z dokładnością 0,001 kg, a następnie pobierano reprezentatywną próbkę runi (ok. 1,5 kg), która służyła do oznaczenia absolutnie suchej masy oraz analiz botaniczno-wagowych. Wskaźnik wierności plonowania (WP) obli-

3 1921 Tabela 1. Sumy opadów atmosferycznych (mm) i średnie temperatury zanotowane w klatce meteorologicznej obok doświadczenia Table 1. Sum of atmospheric precipitations (mm) and mean temperatures recorded in meteorological cage near the experiment Opady atmosferyczne Precipitation Lata suma Years suma roczna VI-IX yearly total total Temperatura Klimatyczny wskaźpowietrza nik opadowy ViAir temperature czeffy ego w okresie średnia VI-IX średnia roczna VI-IX Climatic precipitation yearly coefficient mean means 6,8 15,5 0,184 7,4 15,3 0,169 7,2 15,8 0,176 9,0 16,9 0,150 9,7 17,0 0,107 9,7 16,1 0,145 8,4 17,1 0,084 9,6 19,4 0,048 8,7 15,8 0,194 9,6 18,2 0,096 8,7 17,6 0,132 8,6 16,8 0,132 8,3 16,5 0,126 Charakterystyka okresu wegetacji Characterisation of the vegetative period bardzo suchy very dry bardzo suchy very dry bardzo bardzo suchy very dry czono jako stosunek plonu z ocenianego roku do średniego plonu z trzech pierwszych lat po zasiewie i wyrażono w procentach według wzoru podanego w pracy Sawickiego [2001]. Obliczenia statystyczne wykonano w Instytucie Zastosowań Matematyki AR w Lublinie. Wykorzystano wieloczynnikowe analizy wariancji oraz obliczono długości półprzedziałów Tukeya (NIR). Ponadto wyliczono współczynniki korelacji cech oraz współczynniki zmienności. Doświadczenie założono na gruntach ornych klasy IIIa (kompleks pszenny dobry). Była to gleba bielicowa wytworzona z gliny zwałowej. Według kategorii agronomicznej zaliczono ją do gleb średnich, a z badań składu granulometrycznego wynikało, że była to glina piaszczysta. Odczyn był obojętny (ph 6,9 7,3). Zawartość przyswajanych składników wahała się w granicach: fosfor 29,1 37,3 mg 100 g (wysoka), potasu 11,0 11,4 mg 100 g (bardzo niska), magnezu 5,1 5,9 mg 100 g (średnia). Przebieg warunków atmosferycznych przedstawiono w tabeli 1. WYNIKI W okresie badawczym zebrano średnio 11,31 t ha suchej masy siana z mieszanek trawiasto-motylkowatych, co należy uznać za plony wysokie. Istotnie najsłabsze plony suchej masy otrzymano z mieszanki, w skład której wchodziła odmiana Podkowa. Poza tym ta odmiana stanowiła istotnie najmniejszy udział

4 1922

5 1923 procentowy w suchej masie. Są to wyniki zgodne z opinią Boxa [1990] oraz Davidsona i Robsona [1998], którzy twierdzą, że plonowanie mieszanek trawiasto-motylkowatych jest wypadkową plonów obydwu składników, ale nie można pomijać ich wzajemnego oddziaływania. Klęczek [1994] we wnioskowaniu posuwa się dalej, pisząc, że o plonie mieszanki traw z koniczyną białą decyduje głównie roślina motylkowata. Plony mieszanek oraz udział w nich koniczyny białej malały w miarę upływu lat (tab. 2). Niewątpliwie miały na to wpływ warunki atmosferyczne i konkurencja pomiędzy komponentami mieszanek. Warto również zauważyć, że mieszanka traw z koniczyną białą odmiany Podkowa już od pierwszych lat badań plonowała istotnie słabiej, co korespondowało z procentowym udziałem tej odmiany w runi. Należy również podkreślić, że wspomniana odmiana wykazywała się najwyższym współczynnikiem zmienności udziału w runi oraz najmniejszym współczynnikiem wierności plonowania. Parametry innych odmian kształtowały się na poziomie statystycznie zbliżonym do wzorca. Tabela 3. Współczynnik korelacji między plonami suchej masy mieszanek pastwiskowych a czynnikami meteorologicznymi w latach Table 3. Correlation coefficients between yields of dry matter of pasture mixtures and meteorological factors in Odmiana Trifolium repens w mieszankach Cultivar Trifolium repens in mixtures Santa Armena Romena Podkowa Anda Temperatury powietrza Air temperature średnie roczne średnie (IV-IX) yearly means means -0,7395** -0,8969** -0,6600** -0,8175** -0,7034** -0,8929** -0,7717** -0,9013** -0,7633** -0,9070** Opady atmosferyczne Precipitations sumy roczne suma (IV-IX) yearly sums total 0,3372* 0,4978** 0,3796** 0,4827** 0,3150* 0,4702** 0,3920** 0,4383** 0,3533* 0,4812** *Istotność significant 0,01 **istotność significant 0.05 Pfimlin [1994] uważa, że najbardziej optymalny udział koniczyny białej w runi powinien wynosić od 30 do 60%, ponieważ ma to związek z dobrą produkcyjnością pastwiska. Biorąc więc to pod uwagę oraz wysokość plonów, można określić, że mieszanki traw z koniczyną białą na gruntach ornych w analizowanych w pracy warunkach siedliskowych mogą być użytkowane w okresie sześciu lat. Na podstawie wyliczonych współczynników korelacji stwierdzono, że temperatura wpływała ujemnie na plony mieszanek, zaś opady miały wpływ istotnie dodatni, co znajduje potwierdzenie także w innych opracowaniach [Box 1990; Pfimlin 1994].

6 1924 WNIOSKI 1. Mieszanki traw z udziałem odmian koniczyny białej Santa, Armena, Romena i Anda plonowały na statystycznie zbliżonym poziomie. Natomiast mieszanka z odmianą Podkowa plonowała najsłabiej, stąd należy przykładać dużą wagę do wyboru odmian koniczyny białej jako komponentu mieszanek z trawami. 2. Plonowanie mieszanek traw z koniczyną białą było ujemnie skorelowane z temperaturą powietrza, zaś dodatnio z opadami. Zatem odpowiednia wilgotność gleby jest warunkiem koniecznym do dobrego plonowania i trwałości mieszanek traw z koniczyną białą. 3. Ze względu na wysokość plonów mieszanek traw z koniczyną białą oraz udział Trifolium repens w runi nie powinny one pozostawać dłużej na danym polu niż sześć lat. PIŚMIENNICTWO Błaszczyk P Dokumenty końcowe Konferencji Środowisko i Rozwój, Rio de Janerio, 3 16 VI Wyd. Inst. Ochr. Środ. Warszawa, Box I.A A comparison of grass /white clover with grass/ nitrogen in a intensively managed dairy system stady. Brit. Grassl. Soc., Winter Meeting, Collins R.P., Conolly I., Fothergill M., Frankow-Lindberg B.E Variation in the overwintering of the white clover cultivars in cool wet areas of Europe nr 1, Davidson I.A., Robson M.J An analysis of the effect of nitrogen fertilization on the growth of white clover and ryegrass in mixtures. 12. Gen. Meet. EGF, Dublin, Hadley M Grassland for sustainable ecosystems. Proc. of the XVII Intern. Grassland Congres, New Zealand, Klęczek Cz Plonowanie i rozwój mieszanek traw i koniczyny białej w trzech latach użytkowania przy dwóch poziomach nawożenia azotem. Mat. Ogól. Konferencji Łąkarskiej, Wyd. SGGW, Warszawa IX 1994, Kostuch R Poza produkcyjna rola motylkowatych. Biul. Nauk. 1, Money H.A Human impact on terrestrial ecosystem what we know and what we doing about it. Proc. of the XVII Intern. Grassland Congres, New Zealand, Pfimlin A Optimum managament of grass clover swards for beet or dairy cows in Western France. Workshop Proc. 15th Gen. Meet. EGF, Wageningen, Netherland, Sawicki B Zmienność plonowania i składu florystycznego runi łąk w aspekcie wieloletniego systematycznego nawożenia mineralnego. Łąkarstwo w Polsce 4,