Obraz kobiecości i męskości bliźniąt doniesienie z badań pilotażowych

Transkrypt

1 Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 4, , 2008 Obraz kobiecości i męskości bliźniąt doniesienie z badań pilotażowych ELŻBIETA NAPORA Streszczenie Artykuł jest próbą zobrazowania natężenia kobiecości i męskości oraz zestawienia cech obrazu płciowości dla badanych bliźniąt płci żeńskiej. Pośrednim zamierzeniem było odkrycie cech wspólnych jak i cech różnicujących bliźnięta kolejno urodzone. Zachowując dużą ostrożność w interpretacji otrzymanych wyników badań, można podkreślić podobieństwo w wysokim odczuwaniu natężenia cech kobiecych, niższe w doświadczaniu cech męskich u badanych kobiet-bliźniaczek. Słowa klucze: kobiecość, męskość, płciowość Rola rodziny w procesie uspołecznienia dziecka jest nieoceniona, bowiem od jej prawidłowego funkcjonowania zależy przygotowanie do umiejętnego współżycia i współdziałania z innymi, poprawna sytuacja dziecka w grupie oraz adekwatne pełnienie ról społecznych. We współczesnej psychologii dominuje podejście ujmujące człowieka nie tylko jako jednostkę z jej cechami i właściwościami, ale jako jednostkę w kontekście rodzinnym, gdyż rodzina wywiera szczególnie na dziecko silny wpływ, kształtując postawę wobec innych i własnej płci. Założenie na jakim oparto całość zaprojektowanych badań empirycznych wywodzi się z literatury zakresu psychologii społeczno-rozwojowej w której wskazuje się, że dziecko wychowywane przez obydwojga rodziców posiada wzorzec roli męskiej i kobiecej w sferze stosunku wobec siebie i innych. Jest to istotne dla ukształtowania wizerunku swojej roli społecznej i rodzicielskiej. S.L. Bem [3] zakłada, że każde dziecko uczy się kulturowych definicji kobiecości i męskości obowiązujących w danym społeczeństwie, w którym żyje. Definicje te obejmują siatkę skojarzeń bezpośrednio związanych z płcią, tj.: anatomia, funkcje reprodukcyjne, podział pracy czy osobowościowe atrybuty kobiet i mężczyzn, także skojarzenia pośrednie, metaforycznie związane z płcią. W procesie rozwoju, każde dziecko przyswajając sobie treści, uczy się stosowania siatki skojarzeń do oceny, odczytywania i przyjmowania informacji w kategoriach rozwijającego się schematu. W procesie tym uczestniczy aktywnie rodzic, który jest wzorem do właściwego identyfikowania cech, atrybutów, zachowań przynależnych do płci i płciowości. Kobiecość w literaturze psychologicznej Płeć człowieka (sex) należy do najważniejszych czynników wpływających na autopercepcję i postrzeganie innych ludzi i odróżnia się od jego płciowości (gender), gdzie z uwagi na płeć dzielimy ludzi na mężczyzn i kobiety, natomiast uwzględniając pojęcie płciowości, mówimy o męskości bądź kobiecości. Płciowość jest terminem psychospołecznym obejmującym zbiór cech fizycznych oraz psychicznych, określających przynależność do danej płci biologicznej. Współcześnie męskość (masculinity) i kobiecość (femininity) traktuje się jako wyuczone stereotypy płci (mniej obciążone pojęcie to schematy [11] oraz schematy typów płci [28] jakkolwiek liczne opracowania na temat, zwracają uwagę na dezaktualizację tradycyjnego ich ujęcia. Samo pojęcie definiowane jest jako uogólnione i uproszczone obrazy grup ludzi, wyodrębnionych na podstawie jakiejś łatwo dostrzegalnej cechy. Zmiana znaczenia pojęcia świadczyć może o relatywiźmie czasowo- -przestrzennym, których treść zależeć będzie od zastanej rzeczywistości społeczno obyczajowej [14, 32] Dla większości ludzi słowo stereotyp ma znaczenie pejoratywne i wiąże się ze zbyt pochopną i błędna oceną. Niektórzy autorzy rozdzielają stereotypy na pozytywne i negatywne [5] zawierające w sobie cechy, zachowania o znaczeniu dodatnim lub ujemnym. Stereotypy związane z płcią funkcjonują na dwóch różnych poziomach: stereotypów ról związanych z płcią oraz stereotypów cech przynależnych do płci. Rola to zbiór przepisów i oczekiwań stawianych jednostce w związku z zajmowaną przez nią pozycją społeczną [18]. Dotyczą przekonań związanych z rodzajem aktywności, funkcji odpowiednich dla kobiet i mężczyzn, matek i ojców. W tym zakresie mówi się o stereotypach ról płciowych jako określenie cech i zachowań odnoszących się tylko do jednej płci [19]. Drugie z nich zbioru cech psychicznych, przypisywanych z większą częstotliwością jednej z płci w porównaniu z drugą [16]. Autorzy zajmujący się problematyką stereotypów płci, wyróżniają cztery ich grupy w zakresie ról kobiet i mężczyzn. To są: podziału ról w domu; ról zawodowych; dotyczące wyglądu fizycznego. Wreszcie czwarta grupa stereotypów związana z cechami osobowości a lista prezentująca te cechy, akcentuje u kobiet wrażliwość, współpracę, zależność, emocjonalność, brak agresji. U mężczyzn natomiast cechy dominujący, niezależni, agresywni, z dużym poczuciem własnej wartości, nie emocjonalni [29]. Stąd jak widać oczekiwania krańcowo odmienne, które dzielą ludzi na dwa spolaryzowane światy: mężczyzn, Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii, Akademia im. J. Długosza w Częstochowie

2 Obraz kobiecości i męskości bliźniąt doniesienie z badań pilotażowych 303 którym dopina się skrzydła i kobiet, którym implantuje się korzenie. Zdaniem tej samej autorki jest to rezultat procesu socjalizacji, w którym otoczenie rodzinne i wielość oddziaływań poza nim, kształtują cechy właściwe dla danej płci. Stereotypy związane z płciowością pojawiają się we wczesnym okresie życia dziecka. Psychospołeczne ich źródło tkwi w samym rdzeniu osobowości człowieka w postaci poczucia jestem kobietą lub jestem mężczyzną. Uruchamia się ono natychmiast po urodzeniu: matka i ojciec poprzez charakterystyczny sposób, w jaki obchodzą się z niemowlęciem swoimi gestami, słowami i sposobem opieki, komunikują mu o sposobie przeżywania jego płci [25]. Badania pokazują, że dzieci w siódmym miesiącu życia potrafią odróżnić głos męski od kobiecego [13]. Pomiędzy osiemnastym miesiącem a trzecim rokiem życia każde dziecko zdobywa przekonania na temat własnej płci: wie, że jest chłopcem albo dziewczynką. Wie też, że mężczyźni i kobiety zachowują się odmiennie. Kilkuletnie dzieci potrafią przypisywać uogólnione etykiety odnoszące się do płci typu mama i tata [13]. W okresie adolescencji młodzież poszerza pojemność pojęcia kobiecość o wymiar seksualny i cechę atrakcyjności fizycznej i psychicznej [9]. Okres ten jest czasem intensywnego poszukiwania własnej tożsamości płciowej a dorastająca córka musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych rolach: córki, uczennicy, przyjaciółki oraz uzyskać integrację swoich doświadczeń z przeszłości z teraźniejszością. Podręcznikowy kanon cech przynależnych do kobiecości Kobiecość określa cały zespół biologicznych i psychicznych cech, związanych ze środowiskiem społeczno- -kulturowym w którym mówi się o kobiecości. Owe wzory i schematy funkcjonujące w danym środowisku, mają wpływ na kształtowanie kobiecej płciowości tj. wzorców zachowań, postaw, cech uważanych prze kobiety jako kobiece. W nielicznych opracowaniach na temat stereotypu kobiecości można spotkać charakterystyczne cechy, przynależne do czterech podtypów wyróżnianych w jej obrębie. Tabela 1. Odmiany stereotypu kobiecości z charakterystycznymi dla nich cechami (Noseworthy, Lott 1984, cyt. za: Wojciszke [28]) Kobieta skoncentrowana na rodzinie Schludna Macierzyńska Łagodna Kochająca Opiekuńcza Kobieta jako obiekt seksualny Piękna Modna Uwodzicielska Flirtująca Popularna Kobieta skoncentrowana na karierze zawodowej Ambitna Inteligentna Wykształcona Stanowcza Sportsmenka Energiczna Zdrowa Sprawna Nie pali Zainteresowana sportem Obraz kobiecości spotykany w polskich opracowaniach jest zawężony i akcentuje cechy: miękka, submisyjna, wrażliwa, uczuciowa, subtelna, gadatliwa [21], delikatna, uległa, pasywna, powabna [9]. Nieco bardziej rozbudowany obraz prezentuje Strykowska [24] w którym, stereotypy płci dotyczą czterech komponentów, są to: cech osobowości: emocjonalna, zdolna do poświęceń, łagodna, ciepła w relacjach z innymi, opiekuńcza, ma trudności w podejmowaniu decyzji, uczynna, wrażliwa na uczucia i potrzeby innych; ról: opieka nad dziećmi; prowadzenie domu; wyglądu zewnętrznego: poruszająca się z wdziękiem, posiadająca miły głos. Oraz zawodu: nauczycielka, fryzjerka, telefonistka, sekretarka, kucharka. Z cech dostępnych w literaturze zakresu, można utworzyć stereotypowy obraz kobiecości uwzględniający cechy trzech sfer: emocjonalno-uczuciowa, intelektualnopoznawcza oraz behawioralno-działaniowa. Tabela 2. Podręcznikowy kanon cech stereotypowo przypisywanych do kobiecości (opracowanie własne) Wyróżnione sfery cech stereotypowo przypisywanych do kobiecości Emocjonalno- -uczuciowa Wrażliwa Uczuciowa Subtelna Ciepła Troskliwa Intelektualnopoznawcza Ma trudności w podejmowaniu decyzji Behawioralno-działaniowa Uległa Pasywna Poświęcająca się dla innych Uczynna Kokieteryjna Opiekuńcza Prezentacja cech kanonu pokazuje ich różne wartości w trzech wyodrębnionych sferach, a sfera intelektualnopoznawcza w powszechnej opinii społecznej prawie jest niedostrzegana, najbardziej preferowane sfery to: emocjonalno-uczuciowa i behawioralno-działaniowa. Skonstruowany kanon cech sugeruje iż kobiecość usposabia do zadań i ról tworzących klimat i ciepło dla innych w tym również, dla mężczyzn. Kobieta ze swoim wyposażeniem nie jest spostrzegana przez opinię społeczną jako podejmująca decyzje, kierująca pracą, ale tworząca grunt dla rozwoju innych, a takie ujęcie cech kobiecości, nawiązuje do tradycji w pojmowaniu roli kobiety w rodzinie i w społeczeństwie. Obraz męskości prezentowany w literaturze psychologicznej i w opinii społecznej Dobór cech obrazu męskości wiąże się z aktualną rzeczywistością społeczną i obyczajową, utartą stereotypowo i akceptowaną przez społeczeństwo. Męskość w literaturze naukowej to dojrzałość, odpowiedzialność, a także odwaga i twórczość [4]. Beisert [2], analizując zagadnienie oraz w oparciu o rezultaty własnych badań prowadzonych pośród rodziców, uzyskała portret męskości sprowadzający się do akcentowania cech: samodzielności i zaradności, na które wska-

3 304 E. Napora zało 59,1% ankietowanych rodziców. Cechy te tworzą umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych i zdolność rozwiązywania zadań na granicy własnych możliwości. Kolejne cechy portretu, na które wskazało 18% badanych rodziców jako cechy akcentowane w procesie socjalizacji to odpowiednie zachowanie, zgodne z obowiązującym kanonem w danym środowisku. Nacisk położony jest na zgodność zachowania z normą przynależną do męskości. Taki sam procent rodziców akcentuje w wychowaniu chłopców męskość jako powód do dumy, co jest jednoznaczne z brakiem jakichkolwiek starań, aby udowadniać swoją męskość przez chłopca. Ów portret jest wystarczająco podkreślony przez cechy fizyczne, ubiór. Takie podejście w konsekwencji może prowadzić do przeświadczenia, że pozycja mężczyzny jest wyższa aniżeli pozycja kobiety. Zdaniem 3,3% badanych rodziców, męskość to nieokiełznany żywioł sprowadzający się do niepohamowanej spontaniczności i żywiołowości działania. Podłożem takiej aktywności mężczyzny jest układ hormonalny, który kształtuje cechy jego osobowości. Stąd zadaniem rodziców jest poskramianie jego reaktywności i zapoznanie chłopca z normami obowiązującymi w grupie społecznej. Męskość w tym obrazie jest cechą niezależną od człowieka. Ostatnia cecha portretu męskości to: trudny sposób na życie ujmowany przez 1,8% badanych rodziców, a sprowadzający się do obowiązku zapewnienia utrzymania kobiecie i potomstwu. Mężczyzna w tej sytuacji musi wziąć na siebie odpowiedzialność za byt innych ludzi. Prezentacja cech właściwych dla osobowości męskiej w ujęciu Mead [17] sprowadza się do skłonności do konkretu, racjonalnego obiektywizmu, talentów organizacyjnych i badawczych [23]).W innych opracowaniach akcentowane są natomiast takie cechy, jak: siła fizyczna, stałość psychiczna, chęć imponowania, despotyzm, egoistyczna niezależność, dedukcja logiczna, maskowanie uczuć [22]. Bardwick [1] nakreśla obraz męskości uwzględniając w nim cechy: niezależność, agresję, rywalizację, przywódczość, orientację zewnętrzną, nastawienie na wykonywanie zadań, pewność siebie, samokontrolę, aktywność, odwagę, racjonalność oraz równowagę emocjonalną. Męskość jest dość wyraźnie sprecyzowana podkreślane są cechy ukierunkowane na dominowanie i chęć posiadania władzy. Określają uproszczony stereotyp męskości, nie zawsze zgodny z rzeczywistością. Psychologowie społeczni Williams i Best (1986) dali do wypełnienia kwestionariusz studentom college ów z dwudziestu pięciu wybranych krajów prosząc ich, by podkreślili przymiotniki, które w ich kulturze są bardziej związane z jedną płcią niż z przeciwną. We wszystkich dwudziestu pięciu krajach wiązano z mężczyznami takie przymiotniki, jak: agresywny, aktywny, przebojowy, twardy, a z kobietami: wrażliwa, ostrożna, czuła, emocjonalna [6]. Zasada wyższości mężczyzny nad kobietą staje się i tak coraz bardziej wątpliwa. W literaturze można spotkać przykłady zaskakującego ustalenia: często ogłupiająca rola mężczyzny, skazanego na rutynowe zarabianie pieniędzy [20]. Ważnym źródłem pochodzenia obrazu męskości obok modelu rodziców i autorytetów są środki masowego przekazu. Kreują portret mężczyzny twardego i zaradnego, stworzonego do robienia kariery i odnoszenia sukcesów zawodowych. Cytowane przez Bardwick [1] badania psychologiczne od wczesnego dzieciństwa aż do pełnej dojrzałości jednostki dowodzą, że pewne parametry mają charakter stabilny, podczas gdy inne ulegają zmianom. Poziom aktywności i tendencja do ekstrawersji lub introwersji jest czynnikiem trwałym. Natomiast postawa agresji może być zmienna modyfikowana lub utrwalana w zależności od kulturowych definicji męskości. Agresja u chłopców jest dozwolona, stymulowana i taką formę akceptuje społeczeństwo. W świetle badań empirycznych (Hayenga i Hayenga, 1979) osoby z niższych klas społecznych za cechę najbardziej męską uważają odwagę, zaś wyższych klas społecznych za cechę taką uważają kompetencje intelektualnie [26]. W powyższych rozważaniach można zauważyć wspólne cechy w prezentowanych stanowiskach, gdzie portret męskości sprowadza się do wizerunku mężczyzny silnego i twardego, nie poddającego się wpływom zewnętrznym, z łatwością radzącego sobie w nowych sytuacjach społecznych. Źródła pochodzenia stereotypu kobiecości i męskości W literaturze psychologicznej szczególnie amerykańskiej, podaje się przykłady akcentujące pochodzenie stereotypów płci, podkreślając liczbowy rozkład mężczyzn i kobiet pełniących różne role społeczne. Kobiety mogą być zatem uważane za bardziej opiekuńcze od mężczyzn, gdyż ich najbardziej widoczne przedstawicielki pełnią role opiekuńcze, podczas gdy mężczyźni mogą być spostrzegani jako bardziej dominujący od kobiet, ponieważ są najbardziej widoczni w rolach przywódczych [13]. Tego typu funkcjonowanie zdeterminowane jest wrodzonymi predyspozycjami u kobiet i u mężczyzn [9], ale nieprzesądzającymi o możliwościach każdej z płci. W procesie wychowania i socjalizacji dzieci, uczestniczą głównie kobiety: matki i nauczycielki wyposażone w wiedzę potoczną o prawdziwej naturze kobiety i mężczyzny dostosowują do tych stereotypów swoje oddziaływanie na uczniów obojga płci. Badania pokazują, że nauczycielki maja tendencję do stawiania dzieciom zadań zgodnych z własną koncepcją natury dziewczynki i chłopca oraz z akceptowanymi schematami uczennicy i ucznia. Stąd dziewczynkom przydzielają zadania w których mogą wykazać się gorliwością i sumiennością, chłopcom zadania wymagające samodzielności. Efektem takich podziałów jest wzmacnianie u jednych postaw zależności i uległości, u drugich dominacji i poczucia niezależności [11]. W koncepcjach społecznego nabywania cech związanych z płcią i odniesienia się do pełnienia ról zawo-

4 Obraz kobiecości i męskości bliźniąt doniesienie z badań pilotażowych 305 dowych i rodzicielskich, akcentuje się dużą rolę procesu socjalizacji i wychowania. W ramach procesu, oddziaływanie ukierunkowane jest na: sferę intelektualną, emocjonalną oraz behawioralną. Horney [8], wskazuje na wpływ kultury i społeczeństwa w kształtowaniu kobiety oraz mężczyzny. Szczególną rolę w przekazie stereotypów przypisuje się rodzicom i ich zróżnicowanemu odnoszeniu się do małych dzieci, w którym akcentują znaczenie komentarzy wobec synów prawdziwy mężczyzna i wobec córek słodka kobietka [7] wyniki badań pokazują związek pomiędzy stereotypami u dzieci i ich rodziców [27]. Cel i przedmiot badań W ramach zaprojektowanych badań leżących u podstaw niniejszego artykułu, będzie zobrazowanie natężenia kobiecości i męskości oraz zestawienie cech obrazu dla badanej płciowości bliźniąt płci żeńskiej. Zamierzeniem jest także, odkrycie cech wspólnych, jak i cech różnicujących badane bliźnięta, będące w różnym wieku życia. Problem, hipotezy i osoby badane Całość opracowania zmierzała do pozyskania odpowiedzi na główne pytanie badawcze: na ile bliźnięta płci żeńskiej wychowywane przez obydwoje rodziców, przejawiają w swoim zachowaniu, cechy stereotypowo przynależne do świata kobiecości, a na ile do świata męskości. Można przyjąć, że wysokie natężenie cech w Skali Kobiecości identyfikuje badane bliźnięta płci żeńskiej z tymi cechami, zaś niskie natężenie mówi o braku ich dostrzegania w swoim obrazie kobiecości. Upatrywaną zależność można przedstawić na schemacie 1. Schemat 1. Przewidywana zależność pomiędzy typem rodziny a przejawianymi cechami kobiecości u badanych Obydwoje rodziców: w przejawianych cechach i w swoim byciu, bliższa kobiecości : silniejsze odczuwanie kobiecości, a cechy kobiece o wyższym natężeniu i bliższe stereotypowemu Całość zaprojektowanych badań miała na celu zweryfikowanie następujących hipotez: H 1:Im wyższe natężenie cech kobiecości u bliźniąt, tym lepsza identyfikacja z jej stereotypowym obrazem, H 2: w swoim obrazie kobiecości odczuwają wyższe natężenie cech pozytywnego stereotypu, H 3: urodzone zarówno jako pierwsze oraz jako drugie, mają zbliżony do siebie poziom natężenia swojej płciowości. W celu zweryfikowania postawionych problemów badawczych przeprowadzono badania na próbie z populacji bliźniąt, w różnym wieku życia. Przebadano 14 par bliźniąt pośród nich, dominowały kobiety 8 par, 5 par chłopców oraz 1 para heterozygotyczna. Do dalszej analizy opisowej i statycznej, ze względu na małą grupę badanych chłopców, wybrano tylko pary kobiet. W grupie tej, średni wiek życia badanych (M) wynosił 22 lata przy odchyleniu standardowym (SD) = 14,87. Najmłodsze bliźnięta miały 14 lat a najstarsze 54 lata. Badane pochodziły z miasta (71,0%) jak i ze wsi (29,0%). Z rodzin niepełnych było 29,0% bliźniaków, z pełnych 71,0% badanych. Inne rodzeństwo poza bliźniakiem, miało 50,0% badanych osób. Z wywiadu z rodzicem pozyskano informacje o kolejności urodzenia dziecka. Dobór bliźniąt do procedury badawczej był doborem celowym, a badania miały charakter indywidualny. Badania przeprowadzono podczas IX Europejskiego Festiwalu Bliźniąt w Szczecinie 2007 roku, przy zastosowaniu IPP (Inwentarza do oceny Płci Psychologicznej) w opracowaniu A. Kuczyńskiej [12]. Konstrukcja Inwentarza nawiązuje do teorii i empirycznego dorobku S. Bem [3,31]. Pozwala on na identyfikację typów płci psychologicznej jak również, na wyróżnienie cech kobiecości i męskości w obrazie płciowości badanych osób. Wyniki badań i ich dyskusja* Zestawienie danych w tabeli 3 obrazuje różnice i podobieństwa w odczuwaniu płciowości przez badane bliźnięta. Dalsza prezentacja otrzymanych rezultatów z badań empirycznych, ilustruje cechy dostrzegane przez badane osoby, zgodne z kanonem cech stereotypowo przynależnych do kobiecości oraz do męskości, a powszechnie akceptowanych przez społeczeństwo. Różnice i podobieństwa między poziomem natężenia kobiecości i męskości u badanych bliźniąt Tabela 3. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe (SD) dla Skali Kobiecości (SK) i Skali Męskości (SM) u badanych bliźniąt Skale płciowości Ogółem pierwsze drugie M SD M SD M SD Skala Kobiecości 54,7 8,7 55,0 9,2 54,3 8,3 Skala Męskości 51,3 12,8 51,3 12,2 51,3 13,3 Przestawione efekty ilustrują nieznaczne zróżnicowanie wyników dla wartości średnich arytmetycznych przy jednoczesnym zróżnicowaniu rozkładu wartości odchyleń standardowych. urodzone jako pierwsze, odczuwają wyższe natężenie cech kobiecych przy niższym, cech męskich. Analizując rozkład odchylenia standardowego można zauważyć, że u bliźniąt urodzonych w drugiej kolejności występuje odwrotność: w grupie tej, bardziej zróż- * W myśl zasad metodologii badań psychologicznych, otrzymane efekty empiryczne ze względu na małą liczebność badanej grupy, nie mogą stanowić podstaw do uogólnienia wniosków na całą populacje bliźniąt. Ukazują jedynie tendencje w pozyskiwaniu wyników i wymagają dalszej eksploracji badawczej.

5 306 E. Napora nicowane jest odczuwanie cech męskich. Sugeruje to lepszą identyfikację z cechami stereotypowo przynależnymi do kobiecości i zróżnicowane dostrzeganie cech męskich w swoim obrazie płciowości. Jeżeli bliżej przyjrzeć się poszczególnym cechom tworzącym stereotypowy obraz kobiecości, można dostrzec zróżnicowanie natężenia w ich zakresie, w poszczególnych badanych grupach bliźniąt. Różnice i podobieństwa pomiędzy poziomem natężenia cech przynależnych do kobiecości i męskości u badanych bliźniąt płci żeńskiej Wyniki zawarte w tabeli 4 i w tabeli 5 pozwalają na ustosunkowanie się do hipotezy sprowadzającej się do oczekiwania że, im wyższe natężenie cech kobiecości u bliźniąt, tym lepsza identyfikacja z jej stereotypowym obrazem. Pozwala to także na przypuszczenie, że bliźnięta w swoim obrazie kobiecości, odczuwają wyższe natężenie cech pozytywnego stereotypu. Tabela 4. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe (SD) dla cech kobiecości badanych bliźniąt Lp. Cechy kobiecości Ogółem pierwsze drugie M SD M SD M SD 1 wrażliwa 3,88 0,96 3,67 1,14 4,13 0,78 2 troskliwa 3,82 0,89 3,78 1,00 3,88 0,78 3 angażująca się w sprawy 3,47 0,73 3,22 0,63 3,75 0,83 innych 4 łagodna 3,59 0,93 3,56 1,16 3,63 0,70 5 dbająca o swój wygląd 3,71 0,54 3,56 0,48 3,88 0,60 zewnętrzny 6 gospodarna 3,53 1,19 3,67 1,15 3,38 1,23 7 mająca poczucie 4,18 0,47 4,00 0,46 4,38 0,47 estetyki 8 czuła 3,94 0,67 4,11 0,51 3,75 0,83 9 uczuciowa 4,18 0,76 4,33 0,81 4,00 0,70 10 wrażliwa na potrzeby innych 3,76 0,87 3,78 0,91 3,75 0,83 11 zdolna do poświęceń 3,71 0,88 3,47 0,95 3,88 0,81 12 delikatna 3,53 0,80 3,56 0,83 3,50 0,76 13 gderliwa 2,29 1,11 2,44 1,16 2,13 1,05 14 kokieteryjna 2,47 1,03 2,44 1,15 2,63 0,91 15 naiwna 2,41 1,01 2,56 1,06 2,25 0,96 Otrzymany obraz kobiecości w całym swoim opisie dotyczy ekspresyjnych cech osobowości zakresu emocjonalnego i działaniowego w oparciu o które, możemy prognozować aktywność badanych bliźniąt. Wymienione cechy charakteryzują miejsce i przyszłe role przewidziane w społeczeństwie dla kobiety. Niesłusznie w uproszczonym spostrzeganiu wszystkich kobiet przypisuje się im cechy: kokieteryjna, gderliwa, naiwna. Badane bliźnięta cechy te odczuwają u siebie z niższym natężeniem, słabo identyfikując się z nimi. urodzone jako pierwsze, wysoko cenią takie cechy jak: dbająca o wygląd zewnętrzny, mająca poczucie estetyki czy uczuciowa kreśląc w ten sposób, wizerunek kobiety zadbanej, tworzącej specyficzny klimat. Sporządzony obraz kobiecości bliźniąt urodzonych w drugiej kolejności charakteryzuje jako bardziej wrażliwe, angażujące się w sprawy innych, mające wysokie poczucie estetyki. Obraz ten tworzy wizerunek kobiety empatycznej tworzącej atmosferę sprzyjającą wzajemnemu byciu ludzi przy tym, są one bardziej kokieteryjne. W tabeli 5 przedstawiono zestawienie odczuwanych cech męskości u badanych bliźniąt płci żeńskiej. Tabela 5. Średnie arytmetyczne (M), odchylenia standardowe (SD) dla cech męskości badanych bliźniąt Lp. Cechy męskości Ogółem pierwsze drugie M SD M SD M SD 1 dominujący 2,18 1,08 2,22 1,29 2,13 0,87 2 niezależny 3,94 1,10 3,78 1,16 4,13 1,04 3 rywalizujący 2,82 0,77 2,78 0,78 2,88 0, nastawiony na sukces mający siłę przebicia 3,18 1,16 3,33 1,33 3,00 1,00 2,82 0,90 2,78 1,02 2,88 0,78 6 łatwo podejmujący 2,76 1,01 2,89 1,19 2,63 0,84 decyzję 7 arogancki 1,59 0,55 1,78 0,63 1,38 0, mający dobrą kondycję fizyczną z poczuciem humoru 3,24 1,04 3,11 0,89 3,38 1,19 3,71 0,83 3,44 1,17 4,00 0,50 mający zdolność 10 3,53 1,03 3,33 1,42 3,75 0,65 przekonywania 11 pewny siebie 2,82 1,09 2,89 1,23 2,75 0,96 12 samowystarczalny 3,29 0,93 3,44 0,83 3,13 1,04 13 otwarty na świat zdarzeń zewnętrznych 3,71 0,93 3,44 1,01 4,00 0,86 14 eksperymentujący w życiu 1,94 0,86 1,89 0,87 2,00 0,86 seksualnym 15 sprytny 3,06 0,71 3,11 0,93 3,00 0,50 Wyniki przedstawione w tabeli 5 bardziej wskazują na podobieństwa aniżeli różnice w odczuwaniu cech przynależnych do świata męskości, u badanych bliźniąt. Choć dziewczęta urodzone jako pierwsze, częściej w życiu nastawione są na sukces przy tym, określając siebie jako samowystarczalne z niewielką dozą arogancji. Wyróżnione

6 Obraz kobiecości i męskości bliźniąt doniesienie z badań pilotażowych 307 atrybuty męskości nawiązują do zachowań nie wymagających pomocy innych i pośrednio do agresywności i przebojowości. Natomiast bliźnięta urodzone w drugiej kolejności, wyraźnie identyfikują się z cechami takimi jak: niezależna, mająca zdolność przekonywania a przy tym, z poczuciem humoru. Wnioski końcowe Otrzymane efekty choć nie pozwalają na uogólnione wnioski to ukazują pewną tendencję w odczuwaniu płciowości przez badane bliźnięta płci żeńskiej. W świetle badań empirycznych zarówno bliźnięta urodzone jako pierwsze oraz jako drugie, posiadają obraz swojej kobiecości zgodny ze stereotypowym jego opisem. Potwierdza to posiadanie intuicyjnej koncepcji kobiecości przez rodziców realizowanej w relacji z wychowywanymi córkami. Cechy kobiecości odczuwane przez bliźnięta urodzone w pierwszej kolejności, kreślą wizerunek kobiety zadbanej, tworzącej specyficzny klimat. urodzone jako drugie kobiety empatycznej, dbającej o jakość relacji z innymi. Cechy męskości są odczuwane z mniejszym natężeniem. U bliźniąt urodzonych w pierwszej kolejności pochodną tych cech, są zachowania chłodne i dystansowe. Zaś w drugiej grupie zachowania ciepłe i przyjazne. Można powiedzieć, że koncepcja własnej osoby bliźniąt płci żeńskiej, pozostaje pod wpływem kulturowej definicji kobiecości, nawiązującej do pozytywnego stereotypu. Córki posługują się w opisach siebie charakterystykami zgodnymi ze społeczną definicją kobiecości w którym, eliminują cechy negatywnego stereotypu, dającego pejoratywne skojarzenia. Podsumowując można powiedzieć, że badane dziewczęta dostrzegają wszystkie wyróżnione atrybuty z pozytywnej stereotypowej listy cech kobiecości. Cechy odczuwane są w wysokim natężeniu i świadczą o przekonaniu dziewcząt co do ich posiadania oraz o ich akceptacji u siebie. Natomiast cechy powszechnie uważane za kobiece takie jak: kokieteryjna, gderliwa oraz naiwna nie są akceptowane przez badane grupy bliźniąt i z tymi cechami osoby słabo identyfikują się. Zrealizowane badania nie wyczerpują problemu a raczej go stawiają. Uświadamiają rodzicom, pedagogom, że w trakcie wychowania następuje trudny proces, w którym dziewczynka wychowuje w sobie kobiecość wzorując się we wszystkim na swoich rodzicach, wzmacniając ją dzięki ich obecności. Nie prowadzą jednak do gotowych rozwiązań, jedynie służą refleksji: w jakim zakresie wynikające ostrożne wnioski, dadzą się zrealizować na terenie rodziny, szkoły czy w środkach masowego przekazu. Niniejsze opracowanie mogło powstać dzięki pomocy i zaangażowaniu studentów i wolontariuszy w prowadzenie badań. Skład międzywydziałowego naukowego zespołu badawczego to: studenci Patrycja Nyk, Sylwia Kluza oraz wolontariusze Anna Napora, Przemysław Hajducki, Wojtek Napora (uczeń liceum). Badania były realizowane podczas IX Europejskiego Festiwalu Bliźniąt w Szczecinie w 2007 roku. Całemu zespołowi za pośrednictwem Czasopisma, składam podziękowania. Piśmiennictwo [1] Bardwick J., Douvan E. (1982) Ambiwalencja: socjalizowanie kobiet, [W:] Hołówka, T. (Red.), Nikt nie rodzi się kobietą. Czytelnik, Warszawa. [2] Beisert M. (1991) Seks twojego dziecka. Wyd. Zysk i S-ka, Poznań. [3] Bem S.L. (1981) Gender schema theory: A cognitive account of sex typing. Psychological Review 88: [4] Bula M. (1982) Rodzina środowiskiem pełnego rozwoju człowieka. [w:] Adamski, F. (red.), Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej. Wyd. Apostol. Modlitwy, Kraków, [5] Domachowski W. (1998). Przewodnik po psychologii społecznej. PWN, Warszawa: [6] Harris J. (1998) Geny czy Wychowanie. Co wyrośnie z naszych dzieci i dlaczego. Wyd. Santorski i S-ka, Warszawa. [7] Hołówka T. (1982) Nikt nie rodzi się kobietą. Warszawa [8] Horney K. (1987) Nowe drogi w psychoanalizie. PWN, Warszawa. [9] Jelonek B. (1990) (Red.) Kobieta w kulturze i społeczeństwie. Wyd. UMCS, Lublin. [10] Kilmartin C. (1999) Masculine Self. McGraw Hill Education. [11] Konarzewski K. (1991) Problemy i schematy. Pierwszy rok nauki szkolnej dziecka: Wyd. Akademos, Poznań. [12] Kuczyńska A. (1992) Inwentarz do oceny płci psychologiczne. Podręcznik. Wyd. PTP, Warszawa. [13] Macrae C.N. (1999) Stereotypy i uprzedzenia. GWP, Gdańsk. [14] Mandal E. (1995) Socjalizacja ról społecznych związanych z płcią [w:] Mandal, E. 15 [15] Stefańska-Klar R. (Red.) Współczesne problemy socjalizacji. Wyd. Uśl, Katowice, s [16] Mandal E. (1998) Stereotypy matki i ojca u dzieci w różnym wieku. Psychologia Wychowawcza Nr 4, s [17] Mead M. (1975) Sex and Temperament in Three Primitive Societies. New York. 18. Mika S. (1984). Psychologia społeczna. PWN, Warszawa. [19] Miluska J. (1996) Tożsamość kobiet i mężczyzn w cyklu życia. Wyd. UAM, Poznań. [20] Myerhoff B. (1978) Number of Our Days. New York. [21] Nęcki Z. (1996) Atrakcyjność wzajemna. Kraków: Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu. [22] Pluta A. (1980) Wychowawcza rola ojca we współczesnej rodzinie. Problemy Rodziny, 5: [23] Starowicz L. (1977). O seksie, partnerstwie i obyczajach. PZWL, Warszawa. [24] Strykowska M. (1992). Psychologiczne mechanizmy zawodowego funkcjonowania kobiet. Wyd. UAM, Poznań. [25] Szarzyńska-Lichtoń, M. (2002) Oswajanie płci, Charaktery 8: [26] Wasilenko J. (1986) Niektóre uwarunkowania identyfikacji z rolą związaną z płcią. Psychologia Wychowawcza, 3: [27] Weigl B. (2000) Stereotypy i uprzedzenia [W:] J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 3. GWP, Gdańsk, [28] Wojciszke B. (2001) Dane i pseudodane w procesie spostrzegania ludzi. [W:] Kofta, M. Szustrowa, T. (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć. PWN, Warszawa,

7 308 E. Napora [29] Wosińska W. (1998) Płeć a zachowanie społeczne [W:] Szewczuk W. (red.) Encykopedia psychologii. Fundacja Innowacja, Warszawa, [30] Ziemska M. (1976) Patologia rodziny. [W:] A. Podgórecki (red.) Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa. [31] Zimbardo P.G. (1994) Psychologia i życie. PWN, Warszawa. [32] Żarczyński S. (1994) Płeć i jej zwiazek z cechami osobowości próba uporządkowania teorii. [W:] A. Gała (red.) Wybrane zagadnienia z psychologii wychowawczej. Wyd. Św. Antoniego, Wrocław, J Elżbieta Napora Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie ul. Waszyngtona 4/8, Częstochowa A picture of femininity and masculinity perceived by twins findings from the pilot research This paper attempts to present the intensity of femininity and masculinity as well as compare the characteristics of a gender picture for the target female twins. An indirect intention was to discover both common properties and those differentiating the twins considering birth order. As far as the interpreting of the obtained results is considered, yet being cautious, it can be emphasized that there is a similarity regarding a higher level of the intensity of perceiving female characteristics and a lesser degree in experiencing male characteristics in the female sample twins. Key words: femininity, masculinity, gender