INSTYTUT ZOOLOGICZNY. FRAGMENTA FAUNISTICA Tom VII Warszawa, 20 I 1955 Nr 4. Przem ysław T r o j a n. Tabanidae okolic Warszawy (D ip tera )

Transkrypt

1 PO L SK A AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom VII Warszawa, 20 I 1955 Nr 4 Przem ysław T r o j a n Tabanidae okolic Warszawy (D ip tera ) T aban idae okpeciuocteił BapuiaBbi (D ip te r a ) T abanidae of the surroundings of Warszawa (D ip tera) P raca niniejsza m a ch arak ter w stępny, celem jej je st przede w szystkim zorientow anie się w dotychczasow ym stanie znajom ości m uchów ek z rodziny Tabanidae w y stęp u jący ch w Polsce. S pecjalnych b adań nad tą rodziną dotychczas u nas nie prow adzono; w szystkie w zm ianki o niej zn ajd u ją się w spisach faunistycznych obejm ujących całość m uchówek lu b ich dużą część. S topień zbadania farm y Tabanidae Polski je s t dość nierów nom ierny. O ile fau n a m uchów ek byłej G alicji dzięki pracom N o w i c k i e g o, G r z e g o r z k a, B o b k a i innych badaczy je st, p rz y n a j m niej w pew nych swych częściach, dokładniej zbadana, to o faunie Polski środkowej m am y bardzo skąpe wiadomości, m ianowicie tylko spis m uchów ek ogłoszony przez S z n a b l a w r , k tó ry uw zględnia zaledwie k ilk a m iejscow ości: okolice W arszaw y, S kierniewice, Ciechocinek, Siedlce, Chodecz koło W łocławka oraz Ojców. O niedostateczności tego spisu świadczy fa k t złowienia przeze m nie w okolicach, w k tórych pracow ał S z n a b l, czterech nie w ykazanych przez niego gatunków, przy czym te re n y podw arszaw skie

2 20(1 P. Trojan 2 m ają opinię dość ubogich w gatu n k i Tabanidae w porów naniu np. z okolicam i górskim i. Ziemie pom orskie były opracow yw ane przez wielu bad aczy ; w arto wspom nieć tu o pracach B a c h m a n n a, C z w a u n y, E n d e r l e i n a, S c h r o e d e r a i K a r l a, obejm ujących duży m aterial faunistyczny. F aunę Borów Tucholskich opracował R u b s a a m e n, m ateriały zaś z Białowieży S a c k. Z analizy m ateriałów faunistycznych zaw artych w literaturze w ynika, że fauna Tabanidae Polski m a ch arak ter fauny środkow o europejskiej. E lem entów p o n ty jsk ich praw ie nie zaw iera. W y stępujące u nas trzy gatunki stepowego i półpustynnego podrodzaju Ochrops S z i l., w obrębie rodzaju Tabanus L., są właściwie g a tu n kam i, k tórych rozm ieszczenie je st dla tego podrodzaju nietypow e. Pierw szy z nich, Tabanus plebeius F a l l., je st form ą raczej północno-europejską, zw iązaną z wielkim i błotam i. D rugi gatunek, T a banus fu h u s M e i g., w ystępuje w całej niem al Palearktyce. Je d y nie Tabanus rusticus L. je st typow ym gatunkiem stepow ym i tylko w stepach je st pospolity. N a północ przenika on w tereny bezleśne. Zasięg jego w E uropie ulega ciągłem u zwiększaniu w zw iązku z w yrębem lasów ju ż od najdaw niejszych czasów. Jed n ak na zachodzie i północy swego zasięgu je st on dużo rzadszy niż w jego południow ych częściach. Z przedstaw icieli fauny śródziem nom orskiej w ym ieniane są w literatu rze z terenów Polski trz y g atu n k i, są to : Chrysops italicus M e i g., Chr-ysozona variegata M e i g. oraz Tabanus graecus F a b r. Jed n ak możliwość ich w ystępow ania u nas jest bardzo w ątpliw a, dane o ich 'występowaniu znajd u ją się u autorów, któ rzy rodziną Tabanidae zajm ow ali się tylko przypadkow o, lu b wiadom ość o nich zachowrala się w stary ch rękopisach. Spraw dzenie ty c h danych jest utrudnione ze w zględu na niedostępność m ateriałów. N iektóre g atu n k i, ja k Tabanus tarandinus L. i Chrysops sepulcralis M e ig. n ależą do elem entów północno-europejskich. Z a sięg Tabanus tarandinus L. w Polsce je s t rozerw any. Jego południowa granica przebiega przez Pom orze (Tuchola), w ystępuje on poza ty m n a torfow iskach w ysokich Śląska, gdzie został uznany przez P a x a ( ) za relik t polodowcowy. N iektóre gatunki m ają u nas b ardzo ograniczone o bszary w ystępow ania, n p. Tabanus p aradoxus J a e n n. tylko w okolicach Z abrza, a Chrysozona crassicornis W h l b. w T atrach i n iektórych okolicach Pom orza. Je d n a k przew ażna część gatu n k ó w obejm uje sw ym zasięgiem całą Polskę.

3 3 Tabanidae okolic Warszawy Ponieważ większość gatunków Tabanidae uznana je s t za przenosicieli chorób zakaźnych, zacząłem przeprow adzać b adania nad składem fau n y oraz ekologią Tabanidae w okolicach p odw arszawskich. N a razie podaję w niniejszej pracy m ateriały faunistyczne; badania ekologiczne nie są jeszcze ukończone i zostaną opracow ane osobno. P rzy opracow yw aniu m ateriału posługiwałem się kluczam i opublikow anym i przez K r o b e r a w Die Tierw elt D eutschlands oraz w dziele pod redakcją L i n d n e r a,,die Fliegen der Palaarktischen R egion, a ponadto opracow aniam i O ł s u f i e w a w F au n a SSSR oraz S u r c o u f a w,,encyclopedic entcm ologique. Głównie opierałem się na m onografii O ł s u f i e w a. P raca niniejsza została w ykonana w Instytucie Zoologicznym U n iw ersy tetu W arszaw skiego pod kierow nictw em prof, d ra T. JA CZEWSKIEGO i doc. dra K. T a r w i d a, którym dziękuję za pomoc i w skazówki. M ateriał do pracy zebrany był w latach w okolicach W arszaw y podczas wycieczek terenow ych do n astęp u jący ch m iejscowości : S truga, Ż erań, Zacisze, Leśna Podkow a, Pruszków, Tworki, Żbików, W ilanów, K larysew, Jabłonna, Zalesie Górne i Skierniewice. Prócz tego przez cały okres la ta r. zbierałem w Puszczy K am pinoskiej, gdzie znalazłem większość w y m ienianych przeze m nie gatunków. Do łowienia użyłem następujących m etod: chw ytanie?? atak u jący ch człowieka, bydło i konie oraz poławianie ęjc? i $ $ siedzących na kw iatach, dojrzałych owocach, pniach, liściach itp. W zebranym przeze mnie m ateriale znajdują się następujące g a tu n k i: Chrysops M e ig. Ch. caecuticns (L.). G atunek pospolity w całej P alearktyce. Samice (typow e okazy) łowiłem w m iesiącach od m aja do łipca w następ u jący ch m iejscow ościach podw arszaw skich: Zacisze, Skierniewice, Puszcza K am pinoska. W przejrzanym przeze mnie piśm iennictw ie w ym ieniany jest ten gatunek z Sącza (G r z e g o r z e k, 1873), T atr ( B o b e k, 1890), T atr i całej byłej Galicji ( N o w i c k i, 1873), Rzeszowa ( N o w i c k i, 1869), Przem yśla ( N o w i c k i, 1870, B o b e k, 1894), W arszaw y, Skierniewic oraz Ojcowa ( S z n a b l, 1881), Tucholi ( R u b s a a m e n, 1901), Pom orza zachodniego ( S c h r o e d e r,

4 2 0 2 P. Trojan ), Słupska ( K a r l, 1935), Półw yspu H el ( B r i s c h k e, 1886), okolicy K artu z ( B r i s c h k e, 1887) i Białowieży (S a c k, 1925). Ch. quadratus M e i g. P ospolity w całej E uropie. 1 $ (okaz typow y) złowiłem w lipcu w Puszczy K am pinoskiej. Z Polski w ym ieniany je st z Rzeszowa ( N o w i c k i, 1869), K rakow a ( N o w i c k i, 1873), W arszaw y, Skierniewic, Ciechocinka, Chodcza ( S z n a b l, 1881), Tucholi ( R u b s a a m e n, 1901), P om orza zachodniego (S c h r o e d e r, 1910), Słupska ( K a r l, 1935) i Białowieży (S a c k, 1925). Ch. sepulcralis ( F a b r.). W ystępuje w E uropie północnej, w Polsce n a południe dochodzi do W arszaw y. Je d n ą $ złowiłem w K a m pinosie w sierpniu. Form a złowiona przeze m nie została opisana przez S i e b k e g o jako Chrysops m aurus S i e b., różni się ona od ty pow ych Ch. sapulcralis ( F a b r.) ty lk o ubarw ieniem uwłosienia na pleurach, m ianowicie Ch. sepulcralis ( F a b r.) m a pukle włosów złotych, a Chrysops m aurus S i e b. całkowicie czarnych. Żaden z późniejszych dipterologów nie zdołał znaleźć więcej cech ro zróżniających obie form y. O kazy Ch. sepulcralis ( F a b r.) o całkowicie czarnym uwłosieniu znane b y ły już L o e w o w i (1858), k tó ry rozw a żając m ożliwość opisania ich jak o nowego g atu n k u doszedł do w niosku, że należy być bardzo ostrożnym, ze w zględu n a duże w ah an ia w u b arw ieniu w obrębie w ielu gatunk ów ro d zaju Chrysops M e i g. Zagadnienie to dokładniej zostało zbadane przez O ł s u - f i e w a (1937), k tó ry przeglądając liczne m ateriały w zbiorach In s ty tu tu Zoologicznego A kadem ii N auk Z S R R znalazł u Ch. sepulcralis ( F a b r.) w szystkie form y przejściowe w ubarw ieniu włosków pleuralnych od złotych przez brązow e do czarnych. To sam o zjaw isko udało m i się prześledzić podczas p ra c y n a d m a te riałam i z rodzaju Chrysops M e i g. In s ty tu tu Zoologicznego PA N. Serie okazów Ch. sepulcralis ( F a b r.) pochodzące z Łotew skiej S R R m ają uwłosienie całkowicie czarne, w m iarę przesuw ania się n a południe uwłosienie ulega rozjaśnianiu do koloru złotego. Jed n ak dokładnej granicy geograficznej m iędzy krańcow ym i ty p a m i uw łosienia nie daje się przeprow adzić. Podobne zjaw isko w ystępuje nie ty lk o w zabarw ieniu włosów, lecz i n iektórych p ły t ciała. U Chrysops caecutiens (L.) w m iarę przesuw ania się n a południe zachodzi zanik środkowej czarnej p lam y n a drugim tergicie odw łoka ta k, że okazy pochodzące z bardziej południow ych okolic Polski m ożna w zasadzie zaliczyć do g atu n k u Chrysops trifenestratus K r o b. P o analizie ty ch faktów zm ienności u ro d zaju Chrysops M e i g., wym ię

5 5 Tabanidae okolic Warszawy niony okaz należy zaliczyć do gatunku Ch. sepulcralis ( F a b r.). Z innych okolic Polski podają te n gatunek ze Skierniewic i Chodcza ( S z n a b l, 1881), Pom orza zachodniego (S c h r o e d e r i 1912), Słupska ( K a r l, 1935, jak o Ch. maurus S i e b.) i Białowieży (S a c k, 1925, w ym ienia go również jako Ch. maurus S i e b.). Ch. relictus M e i g. Form a charakterystyczna dla E uropy północnej i środkowej. N ajpospolitszy gatunek z rodzaju Chrysops M e i g. w okolicach podw arszaw skich. 1 $ i liczne posiadam ze Skierniewic, K am pinosu i W ilanow a, łowione w lipcu i sierpniu. Z Polski zn an y je st z Sącza (G r z e g o r z e k, 1873), całej byłej Galicji ( N o w i c k i, 1873), W arszaw y, Skierniewic i Ciechocinka ( S z n a b l, 1881), Tucholi ( R u b s a a m e n, 1901), Sławoszyna ( E n d e r l e i n, 1904), Pom orza Szczecińskiego (S c h r o e d e r, 1910) i całego Pom orza ( K a r l, 1935). Chrysozona M e i g. Ch. italica M e i g. Pospolita w całej E uropie. Liczne $$ łowiłem n a sobie, n a bydle, n a koniach w m iesiącach lipcu i sierpniu w n a stę pujących m iejscowościach podw arszaw skich: K larysew, K o n stan cin, Skierniewice, Żelazna koło Skierniewic, Pruszków i Zacisze. G atunku tego b rak je st w wielu dużych kom pleksach leśnych. Złowione okazy są dość typow ym i przedstaw icielam i gatunku, zachodzą u nich nieznaczne w ahania indyw idualne w w ykształceniu plam czołowych. Również p lam y tergitów odwłoka w ykazują tendencję do redukcji, u niektórych okazów w ystępują n a czterech o statnich segm entach, u innych zanikają zupełnie. G atunek te n w ym ieniany je s t z Polski z n astępujących m iejscowości: Sącz (G r z e g o r z e k, 1873), Sącz ( N o w i c k i, 1873 jako Chrysozona longicornis M e i g.), cała b>ła Galicja ( N o w i c k i, 18731, W arszaw a, Skierniewice, Ciechocinek ( S z n a b l, 1888), Tuchola ( R u b s a a m e n, 1901) i okolice Szczecina (S c h r o e d e r, 1910, K a r l, 1935). Ch. pluvialis (L.). N ajpospolitszy gatunek z rodziny Tabanidae w P alearktyce. W okolicach W arszaw y je st również najliczniej w ystępującym gatunkiem z tej rodziny. A takuje rów nie chętnie człowieka ja k bydło i konie. O kazy samic łowiłem na sobie, na bydle oraz n a kw iatach w m iesiącach lipcu i sierpniu w n astępujących m iejscowościach: Skierniewice (las Zwierzyniec, wieś M okra), lasy sosnowe koło Żelaznej, Ziem iary koło Bolim owa, Nieborów i Puszcza K am pinoska. D uża ilość ty c h okazów różni się b ardzo od form

6 2 0 4 P. Trojan 6 typow ych zabarw ieniem trzeciego człona czułków. Pow inien on być w całości czerw onożółty, m am jednak okazy, k tó re trzeci człon czułków m ają zupełnie czarn y, jed y n ie p rzy nasadzie jego w y stę puje czerw onobrązow a plam ka. W ystępują też znaczne odchylenia w kształcie plam czołowych, które norm alnie są okrągłe. N iektóre okazy m ają je zniekształcone przez spłaszczenie, wcięcia itp. W zabarw ieniu odw łoka w y stępują różnice ja k u Ch. italica M e i g. G atunek te n w ym ieniany je st z całej Polski. Tabanus L. T. uutum nalis L. Form a szeroko rozprzestrzeniona w całej P aleark ty ce, znana z całej E uropy. 1 $ (okaz typow y) złowił :m w Ż eraniu 27 V II 1951 na dzikim w inie. Z Polski podaw any jest dotychczas z następ u jący ch m iejscow ości: T atry, cała była Galicja ( N o w i c k i, 1873), Sącz (G r z e g o r z e k, 1873), Przem yśl ( N o w i c k i, 1870, B o b e k, 1894), W arszaw a, Ciechocinek ( S z n a b l, 1881), T u chola ( R u b s a a m e n, 1901), Białowieża (S a c k, 1925), Pom orze Szczecińskie ( S c h r o e d e r, 1910) i Słupsk ( K a r l, 1935). T. bovinus L o e w. G atunek znany z całej E uropy, Syberii, K aukazu, A fryki póhrocnej, W ysp K anaryjskich. Jednego ty p o wego sam ca złowiłem 16 V II 1951 w Skierniewicach. W ym ieniany je st w spisach faunistycznych z n astępujących miejscowości: T atry, cała była Galicja ( N o w i c k i, 1873), Pieniny ( N o w i c k i, 1870), Zw ardoń ( B o b e k, 1897), Przem yśl ( N o w i c k i, 1870, B o b e k, 1894), Rzeszów ( N o w i c k i, 1869), K raków ( B o b e k, 1893), W arszawa ( S z n a b l, 1881), Białowieża (S a c k, 1925), Pom orze Szczecińskie (S c h r o e d e r, 1910) i całe Pom orze, a szczególnie w ybrzeża B ałtyku ( K a r l, 1935). T. sudetieus Z e l l. W ystępuje w' E uropie i w Iranie. Jednego cj i dwie $$ m am z Puszczy K am pinoskiej (okazy typow e). Z Polski znany je st z T a tr ( B o b e k, 1890), Tucholi ( R u b s a a m e n, 1901), P om orza zachodniego (S c h r o e d e r, 1905), byłych P rus W schodnich (S p e i s e r, 1905) i całego Pom orza ( K a r l, 1935). Z Polski środkowej doty chczas nie b y ł znany. T. bromius L. Z nany z całej P aleark ty k i. Złowione liczne i $$ odznaczają się d użą zm iennością u barw ienia ciała i w y k ształcenia znam ion czołowych. M am okazy, u k tó ry ch ubarw ienie odw łoka je s t praw ie pozbawienie czerw onobrązow ych p lam (fo rm y t y

7 7 Tabanidae okolic Warszawy 20 5 powe), inne praw ie cały odwłok m ają brunatnoczerw ony z ciem ną podłużną przepaską pośrodku tergitów. Połączenie dolnego i środk o wego znam ienia czołowego uw aża O ł s u f i e w za cechę stałą nie podlegającą zmienności indyw idualnej i rozdziela na tej podstaw ie w obrębie rodzaju Tabanus L. dwie kilkunastogatunkow e grupy. Tym czasem już m ała seria okazów T. bromius L., jak ą m am, w ykazuje duże odstępstw a pod ty m względem, niektóre bow iem okazy m a ją oba znam iona czołowe w yraźnie rozdzielone. G atu n ek pospolity, w ystępuje w m iesiącach od lipca do września we w szystkich okolicach podw arszaw skich, szczególnie masowo w P uszczy K a m p i noskiej. G atunek ten łowiony był w n astępujących okolicach P o l ski: T a try ( B o b e k, 1890), T atry, Pieniny, cała była Galicja ( N o w i c k i, 1870 i 1873), Sącz (G r z e g o r z e k, 1873), Przem yśl (N o w i c k i, 1870), W arszaw a, Skierniewice, Chodecz, Ojców (S z n a b l, 1881), Białowieża (S a c k, 1925), Tuchola ( R u b s a a m e n, 1901), Pom orze Szczecińskie (S c h r o e d e r, 1910) i całe Pom orze ( K a r l, 1935). T. maculicornis Z e t t. G atunek tajgow y, w ystępujący również w północnej i środkow ej E uropie. 1 <J złowiłem w Puszczy K am p i noskiej w lipcu W ym ieniany je st z następ u jący ch m iejscowości: T a try ( N o w i c k i, 1873), Białowieża (S a c k, 1925), okolice Szczecina (S c h r o e d e r, 1910). Z Polski środkowej dotychczas nie był znany. T. fu lv u s M e i g. R ozprzestrzeniony w E uropie, Syberii i Chinach. 2 rj J i 2 $ 9 m am ze Skierniewic i Puszczy K am pinoskiej łowione w m iesiącach od lipca do w rześnia n a sobie oraz na roślinach baldaszkow atych. D otychczas łowiony był w n atęp u jący ch m iejscowościach: T a try ( B o b e k, 1890), Białowieża (S a c k, 1925), Pom orze Szczecińskie (S c h r o e d e r, 1910), okolice Słupska ( K a r l, 1935). Z Polski środkowej dotychczas nie by ł znany. T. rusticus L. W ystępuje od E uropy do Japonii, również w Afryce północnej. Samice m am z Żelaznej koło Skierniewic oraz z Puszczy K am pinoskiej (okazy typow e). Zbierane b y ły w sierpn iu n a człow ieku i n a koniach. W spisach faunistycznych w ym ien iany je st z następujących okolic: W arszaw a, Chodecz, Ciechocinek ( S z n a b l, 1881) i Pom orze, okolice Jeziora Żarnowieckiego ( E n d e r l e i n, 1908). T. fulvicornis M e i g. Dość pospolity w Z SR R, znany również ze Szlezw igu-h olsztynu. Jed n ą samicę (okaz typow y) złowiłem

8 2 0 6 P. Trojan 8 w Leśnej Podkow ie 15 V I Z Polski w ym ieniany był z okolic Szczecina i Słupska przez K a r l a (1935) jako Tabanus montanus M e ig. v ar. fulvicornis M e ig. Z Polski środkowej dotychczas nie był znany. T. solstitialis S c h i n. R ozprzestrzeniony w całej E uropie, w Azji sięga n a w schód do A m uru. <$<$ i masowo w ystępują w m iesiącach czerw'cu i lipcu w Puszczy K am pinoskiej. Z okolic podw arszaw skich w ym ienia go S z n a b l (1881), z Tucholi R u b s a a m e n (1901), a ze Słupska i Szczecina K a r l (1935). T. tropicus P a n z. W ystępuje w E uropie, Syberii i rów nież na T aiw anie. 1 $ złow iłem w Zaciszu koło W arszaw y. Z Polski p o daw any je st z następ u jący ch m iejscowości: T atry, była Galicja ( N o w i c k i, 1873), T a try ( B o b e k, 1890), Rzeszów ( B o b e k, 1897), Chodecz ( S z n a b l, 1881), Tuchola ( R u b s a a m e n, 1901), Białowieża (S a c k, 1925), Pom orze Szczecińskie ( S c h r o e d e r, 1910) i całe P o m orze ( K a r l, 1935). Znalezienie Tabanus tropicus przez B r is c h k e g o (1886) w K artu zach je s t zupełnie niepew ne. A utor nie podaje bowiem nazw iska auto ra opisu po nazw ie gatunkow ej, wobec czego nazw a ta może odnosić się aż do trzech gatunków. PIŚMIENNICTWO B e z z i M. Tabanidae; w B e c k e r Th., B i s c h o f J., K e r t e s z K., S t e i n P. K atalog der Palaarktischen Dipteren, II, Budapest, 1903, 9tr B o b e k K. Przyczynek do fauny muchówek tatrzańskich; Spraw. K om. Fiz., Kraków, 25, 1890, str. (2 1 8 )-(2 4 2 ). B o b e k K. Przyczynek do fauny muchówek Krakowskiego okręgu; Spraw. Kom. Fiz., Kraków, 28, 1893, str B o b e k K. Przyczynek do fauny muchówek Przemyśla; Spraw. Kom. Fiz., Kraków, 29, 1894, str B r i s c h k e G. Bericht iiber eine zoologische Excursion nach Seeresen in Juni 1884; Ber. W estpr. B ot. Zool. Ver., Danzig, 9, 1886, str B r is c h k e G. Bericht iiber eine Excursion nach Hela wahrend des Juni 1887; Ber. W estpr. B ot. Zool. Ver., Danzig, 10, 1886, str E n d e r l e i n G. Biologisch faunistische Moor- und Diinenstudien; Ber. W estpr. B ot. Zool. Ver., Danzig, 30, 1908, str , 7 rys. G r z e g o r z e k A. Uebersicht der bis jetzt in der Sandezer Gegend West-Galiziens gesammelten Dipteren; Verh. zool.-bot. Ges., W ien, 23, 1873, str K a r l O. Die Fliegenfauna Pommerns. D iptera Brachycera; E nt. Zeit., Stettin, 96, 1, 1935, str K r Ob e r O. Tabanidae; w L i n d n e r E. Die Fliegen der Palaarktischen Region. IV 1, 19, Stuttgart 1925, str , 71 rys., 3 tabl.

9 9 Tabanidae okolic Warszawy K r Ob e r O. Tabanidae; w D a h l F. Die Tierwelt Deutschlands, 26, VI, Jena, 1932, str , 92 rys. L o e w H. Zur Kenntnis der Europaischen Tabanus-Ar len ; Verh. zool.-bot. Ges.; W ien, 8, 1858, str L o e w H. Versuch einer Auseinandersetzung der Europaeischen Chrysops-Arten; Verh. zool.-bot. Ges., W ien, 8, 1858, str N ow icki M. Zapiski faunicze; Spraw. Kom. Fiz., Kraków, 3, 1869, str N ow icki M. Muchy okolic Rzeszowa; Spraw. Kom. Fiz., Kraków, 3, 1869, str N ow icki M. Beitrage zur Dipterenfauna Galiziens; Krakau, 1873, str N ow icki M. Zapiski faunicze; Spraw. Kom. Fiz., Kraków, 4, 1870, str. (1) (29). Oł su fie w N. G. Slepni (Tabanidae); Fauna SSSR, Nasjekomyje dwukryłyje, M oskwa Leningrad, 7, 2, 1937, str , 216 rys. P a x F. Die Tierwelt Schlesiens, Jena, 1921, str. V IIIJ -342, 100 rys. R O b s a a m e n E. H. Bericht iiber meine Reise durch die Tucheler Heide in den Jahren 1896 und 1897; Schr. Naturf. Ges., Danzig, 10, 1901, str Sa c k P. Die Zweifliigler des Urwaldes Bialowies; Abh. mat.-naturw. Abt. Bayer. Akad. W iss., Miinchen, 5 (Suppl.), 1925, str S c h r o e d e r G. Beitrage zur Dipterenfauna Pommerns; E nt. Zeit., Stettin, 70, 1909, str ; 71, 1910, str ; 72, 1911, str ; 73, 1912, str ; 74, 1913, str ; 83, 1922, ; 84, 1924, str S p e i s e r. Erganzungen zu Czwalinas Neuem Verzeichnis der Fliegen Ost- und W est-preussens; Zeitschr. f. wiss. Insectenbiol., Husum, 1, 1905, str i S u r c o d f J. M. R. Les Tabanides de France et des pays limitrophes; Encyclopedic Entomologique, Paris, 5, 1924, str , 133 rys. S z n a b l J. Spis owadów dwuskrzydłych zebranych w Królestwie Polskim i Guberni Mińskiej; Pam. Fiz., Warszawa, 1, 1881, str P E 3IO M E A b t o p, n p H C T y n a a k C H C T em ath H ecnom y u B K O JiorH H eck o- M y H 3yH eh H io C JieiiH eft ( Tabanidae) IIo jib iiih, n a e T c i i h c o k 16 BHUOB 3THX H B yk pbljibix H afir eh IIH X HM B OKpeCTHOCTHX B a p - rn a B b i, cpeh H h h x 4 B n e p B b ie o 6 n a p y? K e iib i b iie n T p a jib H o ii r i o j i b u i e. SUMMARY S tartin g his system atic and ecological studies on th e Ta banidae of P oland, th e a u th o r gives a list of 16 species o f th is fa m ily found in th e surroundings o f W arsaw ; am ong these are 4 species new for C entral Poland.

10 Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1955 Nakład f 160 egz. Oddano do składania 2. VI Podpisano do druku 27. X II Druk ukończono w styczniu 1955 r. Ark. wyd. 0,55, druk. 5/8 Papier III kl. 80 g 70x100. Cena zł 2. Wrocławska Drukarnia Naukowa. Zam. Nr 800/54. F