POJĘCIE SYTUACJI ADMINISTRACYJNOPRAWNEJ ORAZ STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO

Transkrypt

1 POJĘCIE SYTUACJI ADMINISTRACYJNOPRAWNEJ ORAZ STOSUNKU ADMINISTRACYJNOPRAWNEGO Dr Michał Miłosz Termin sytuacja administracyjno-prawna pochodzi od szerszego pojęcia sytuacji prawnej, które ma przede wszystkim wyrażać skutki działania normy prawnej (por. E. Bojanowski). W doktrynie prawa administracyjnego sytuację prawną przedstawia się zazwyczaj, jako pojęcie konkurencyjne wobec pojęcia stosunku administracyjnoprawnego. Oba powyższe pojęcia to tzw. pojęcia-narzędzia służące określaniu prawnego położenia adresata normy prawa administracyjnego. SYTUACJA ADMINISTRACYJNOPRAWNA: oznacza sytuację społeczną podmiotu, której elementy składowe zostały ukształtowane normami prawa administracyjnego w sposób bezpośredni lub pośredni (zob. J. Boć). stanowi swoiste i niepowtarzalne powiązanie ze sobą: podmiotu (podmiotów) o określonych właściwościach, (...) jego (ich) zachowania się lub typu zachowania się, (...) danego systemu norm prawnych, (...) kwalifikacji zachowań się tych podmiotów w określonych okolicznościach ze względu na ten system norm (J. Zimmermann). Pojęcia sytuacji administracyjnoprawnej używa się zwykle dla określenia materialnoprawnego położenia podmiotu niepodporządkowanego organizacyjnie administracji publicznej - wówczas na sytuację tę składają się materialne uprawnienia i obowiązki mające swoje źródło w normach prawa administracyjnego materialnego (sytuacja materialnoprawna). Z kolei na gruncie administracyjnego prawa proceduralnego i ustrojowego wyróżnia się odpowiednio sytuacje procesowe oraz sytuacje organizacyjnoprawne (J. Boć). 1

2 STOSUNEK ADMINISTRACYJNOPRAWNY Stosunek administracyjnoprawny to pojęcie służące określeniu stosunku prawnego - rozumianego jako rodzaj relacji powstały pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami, wyznaczany przez normę prawną w sferze prawa administracyjnego (gdy wyznaczany jest on normami prawa materialnego wówczas jest to stosunek materialnoprawny). Na płaszczyźnie norm procesowych prawa administracyjnego wyróżnia się stosunki administracynoprocesowe, zaś na płaszczyźnie prawa ustroju administracji publicznej wyróżnia się stosunki prawnoustrojowe (zarówno między organami w systemie administracji publicznej, jak też między osobami, a także jednostkami organizacyjnymi funkcjonującym w wewnętrznych strukturach organów i urzędów). Elementami konstrukcji stosunku administracyjnoprawnego są: podmioty stosunku oraz jego treść i przedmiot. Podmiotami stosunku administracyjno-prawnego są: (a) organ administracji publicznej (w znaczeniu ustrojowym lub funkcjonalnym) wyposażony w kompetencję do stosowania norm prawa administracyjnego (b) oraz podmiot, którego dotyczyć będzie rozstrzygnięcie organu. Na treść stosunku administracyjnoprawnego składają się uprawnienia i/lub obowiązki adresata normy prawa administracyjnego oraz kompetencje organu administracji publicznej. Za przedmiot stosunku administracyjno-prawnego najczęściej uznaje się: są rzeczy (np. nieruchomość rolna, obiekt budowlany, zabytek), zachowanie (np. podjęcie i prowadzenie koncesjonowanej działalności gospodarczej) oraz dobra niematerialne (np. patent, prawo z rejestracji wzoru użytkowego) (zob. T. Bąkowski). 2

3 Stosunek administracyjnoprawny ma charakter indywidualny, albowiem łączy określony - zindywidualizowany podmiot spoza sytemu administracji publicznej z konkretnie oznaczonym organem administracji publicznej (w znaczeniu ustrojowym oraz funkcjonalnym). Stosunek administracyjnoprawny uznawany jest za stosunek władczy (treść stosunku po stronie jednostki wyznaczana jest władczo przez organ administracji publicznej). W nauce prawa administracyjnego pojęcie sytuacji administracyjnoprawnej, uznaje się za pojęcie szersze od pojęcia stosunku administracyjnoprawnego, gdyż obejmuje ona swoim zakresem położenie prawne adresata normy prawa administracyjnego, również w przypadkach, gdy norma kształtuje sytuację prawną bez konieczności jej konkretyzacji przez organ administracji, a więc w sytuacjach, w których nie dochodzi do nawiązania materialnego stosunku administracyjno-prawnego. Tym samym posługiwanie się konstrukcją sytuacji administracyjnoprawnej umożliwia bardziej kompleksowe przedstawienie uprawnień i/lub obowiązków danego podmiotu wynikających zarówno z aktów stosowania prawa, jak i płynących wprost z norm prawnych. W konsekwencji wskazuje się na większą przydatność praktyczną pojęcia sytuacji administracyjnoprawnej. Pojęcie obowiązku administracyjnoprawnego OBOWIĄZKI ADMINISTRACYJNOPRAWNE Obowiązek administracyjnoprawny to rodzajowa postać obowiązku prawnego, a zatem oznacza prawnie ustaloną powinność, która dla jego adresatów ogranicza lub wyłącza wybór możliwych zachowań, albowiem w konsekwencji ustanowienia obowiązku jego adresat musi zachować się w sposób zgodny, z tym określonym w normie. 3

4 Obowiązek administracyjnoprawny wynika z normy prawa administracyjnego materialnego, bądź bezpośrednio, gdy wynika wprost z normy prawnej (obwiązuje z mocy ustawy), bądź w sposób pośredni, gdy obowiązek jest ustanawiany w drodze decyzji administracyjnej jako akcie stosowania normy prawa administracyjnego materialnego. W przypadku wynikania bezpośredniego obowiązek jest indywidualizowany i konkretyzowany w świadomości adresata (np. nakaz zatrzymywania się na czerwonym świetle na drodze publicznej), bez potrzeby konkretyzacji normy generalnie-abstrakcyjnej w akcie stosowania prawa. W wypadku wynikania pośredniego obowiązek jest indywidualizowany i konkretyzowany w decyzji administracyjnej jako akcie stosowania prawa podejmowanym względem określonego adresata (np. decyzja nakazująca rozbiórkę obiektu budowlanego). Kontrola przestrzegania obowiązków administracyjnoprawnych - prawidłowość wykonania obowiązków administracyjnoprawnych jest co do zasady weryfikowana przez organy administracji w toku kontroli przestrzegania prawa. Sankcjonowanie - regułą jest, że obowiązki administracyjnoprawne, w przypadkach gdy nie nastąpiło ich dobrowolne wykonania, mogą zostać przymusowo zrealizowany w drodze egzekucji administracyjnej. - nie wyklucza to, że wykonanie obowiązku administracyjnoprawnego może być także zabezpieczone za pomocą norm prawa karnego. Rodzaje obowiązków administracyjnoprawnych W doktrynie przedstawiane są różne klasyfikacje obowiązków administracyjnoprawnych, a ponadto w nauce prawa administracyjnego wyodrębnia się różne typy obowiązków administracyjnoprawnych. Nakazy i zakazy administracyjnoprawne Obowiązek administracyjnoprawny wyraża, wynikający z normy prawnej, nakaz lub zakaz określonego zachowania adresata (określonego rodzajowo lub indywidualnie). nakaz (inaczej: obowiązek pozytywny) to obowiązek określonego działania (np. nakaz skrętu w prawo, obowiązek dokonania rozbiórki budynku (nakaz rozbiórki), obowiązek meldunkowy, obowiązek szkolny). zakaz (inaczej obowiązek negatywny) to obowiązek powstrzymania się od określonego działania. 4

5 Obowiązki bezwzględne i względne obowiązki bezwzględne (bezwzględne nakazy i zakaz) - od ich wykonania nie można uzyskać zwolnienia w drodze decyzji administracyjnej (np. obowiązek meldunkowy, nakaz jazdy prawą stroną jezdni, zakaz przechodzenia na czerwonym świetle) obowiązki względne - od wykonania, których można uzyskać zwolnienie w drodze decyzji administracyjnej (zakaz posiadania broni uchylany w drodze pozwolenia na broń, zakaz handlu bronią uchylany w drodze decyzji koncesyjnej) Obowiązki samoistne i komplementarne obowiązki samoistne to takie, z którymi nie są związane bezpośrednio żadne uprawnienia, obowiązki komplementarne to takie, które związane są z określonym uprawnieniem administracyjnoprawnym [obowiązki te towarzyszą uprawnieniom udzielonym w drodze decyzji administracyjnej] obowiązki komplementarne mogą wynikać z decyzji administracyjnej (np. w decyzji koncesyjnej uprawniającej do podjęcia danej działalności gospodarczej mogą być też określone pewne warunki jej wykonywania); obowiązki te mogą też wynikać z mocy prawa i konkretyzować się w momencie przyznania określonego uprawnienia w drodze decyzji administracyjnej (np. w przypadku realizowania uprawnienia wynikającego z pozwolenia na budowę na inwestorze ciążą liczne obowiązki wynikające ex lege z prawa budowlanego). Obowiązki osobiste (tzw. niezastępowalne) oraz nieosobiste (tzw. zastępowalne) obowiązki osobiste (tzw. niezastępowalne) ciążą na osobie fizycznej, mogą być wykonane osobiście wyłącznie przez ich adresata (np. obowiązek szkolny, obowiązek szczepień zdrowotnych). obowiązki nieosobiste (tzw. zastępowalne) ciążą na osobie fizycznej, mogą być wykonane przez inną osobę za adresata (np. nakaz rozbiórki budynku). Obowiązki osobowe obowiązki osobowe są związane z zajmowanym stanowiskiem, pełnioną funkcją lub prowadzoną działalnością [a nie z racji przymiotów danej osoby] przykłady: obowiązek recepcjonisty hotelowego dokonania czynności meldunkowych; obowiązki z zakresu realizacji zadań publicznych ciążących na kapitanie statku. 5

6 Obowiązki rzeczowe obowiązki rzeczowe ciążą na podmiocie w związku z posiadaniem rzeczy ruchomej bądź nieruchomości lub w związku z tytułem prawnym do rzeczy. przede wszystkim przepisy prawa administracyjnego przewidują różne obowiązki rzeczowe obciążające właścicieli nieruchomości. - zgodnie z ustawą o drogach publicznych właściciel gruntu przyległego do drogi publicznej zobowiązany jest m.in. do spychania na jej grunt śniegu, a także do zezwolenia na przejazd gruntami w razie remontu drogi publicznej; - z ustawy prawo wodne wynika między innymi obowiązek zezwalania na ustawianie na gruntach przywodnych znaków i słupów dla kutrów rybackich; - obowiązek udostępniania zabytków do nauki i konserwacji Obowiązki przenoszalne i nieprzenoszalne obowiązki przenoszalne - mogą przejść na inny podmiot (niż pierwotny adresat) z mocy prawa lub na podstawie decyzji administracyjnej. obowiązki nieprzenoszalne - nie mogą przejść na inny podmiot (niż pierwotny adresat) ani z mocy prawa, ani na podstawie decyzji administracyjnej. Sukcesja w prawie administracyjnym Obowiązki jednopodmiotowe i wielopodmiotowe obowiązek jednopodmiotowy ciążący na jednym adresacie. obowiązek wielopodmiotowy ciąży na wielu adresatach jednocześnie lub kolejno (realizacja obowiązku przez jeden podmiot zobowiązany zwalnia pozostałe osoby, np. obowiązek zgłoszenia narodzin dziecka ciąży w kolejności na osobach wskazanych w u.a.s.c.) Obowiązki pieniężne i niepieniężne wykonanie obowiązków pieniężnych polega na spełnieniu świadczenia pieniężnego (np. obowiązki podatkowe). wykonanie obowiązków niepieniężnych polega na zachowaniu się w inny sposób aniżeli poprzez spełnienie świadczenia pieniężnego (np. obowiązek szkolny, obowiązek meldunkowy, nakaz rozbiórki). 6

7 Świadczenia publiczne szczególnym rodzajem obowiązków administracyjnoprawnych są świadczenia publiczne. art. 84 Konstytucji RP: Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. ani przepisy konstytucyjne, ani przepisy szczególe nie definiują pojęcia świadczenia publicznego, jak również nie określają jednolitej konstrukcji tego rodzaju obowiązku, brak jest też jednego kryterium wyróżnienia tego typu obowiązków. Świadczenia publiczne: są nakładane na obywateli i inne podmioty w celu wykonania realizowanych przez administrację publiczną zadań publicznych (w szczególności w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz obrony narodowej. dotyczą sytuacji szczególnych zagrożeń, z którymi, z uwagi na ich rozmiary i natężenie, nie mogą poradzić sobie organy administracji publicznej realizujące dane zadanie publiczne (np. gdy ma miejsce klęska żywiołowa), świadczenia publiczne mają charakter niepieniężny i mogą przybrać postać świadczeń osobistych (wykonywanie różnego rodzaju prac lub czynności, takich np. jak czynny udział działaniach ratowniczych czy zabezpieczanie mienia) lub rzeczowych (oddanie do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych); obowiązek udzielania świadczeń ma charakter czasowy, jest ograniczony w sposób powiązany z celem świadczenia (istnieje w granicach zagrożenia i ciążą gdy ono występuje lub do usunięcia jego skutków); świadczenia publiczne są co do zasady nieodpłatne; przy czym za szkodę poniesioną w wyniku wykonywania świadczenia może przysługiwać odszkodowanie; obowiązek świadczeń publicznych może wynikać wprost z aktu normatywnego lub z decyzji Ciężary publiczne w przeciwieństwie do świadczeń publicznych ciężary publiczne z reguły nie wiążą się z występowaniem szczególnych sytuacji w państwie, i choć także służą realizacji zadań publicznych, to co do zasady nie są powiązane z realizacją określonego zadania. ciężary publiczne określa ustawa, mają charakter pieniężny i mogą być nieograniczone czasie. ciężarami publicznymi są przede wszystkim podatki, ale też inne podobne im opłaty (np. opłaty adiacenckie). Przykłady: do świadczeń publicznych zalicza się szereg świadczeń unormowanych w różnych ustawach szczegółowych (m.in. ustawie o stanie klęski żywiołowej, ustawie o Państwowej Straży Pożarnej, ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie o chorobach zakaźnych i zakażeniach) 7

8 Pojęcie uprawnienia administracyjnoprawnego UPRAWNIENIA ADMINISTRACYJNOPRAWNE Uprawnienie administracyjnoprawne jest rodzajową postacią uprawnienia prawnego. [ wyodrębnienie uprawnienia jako kategorii pojęciowej stanowi w teorii prawa kwestię sporną zob. tzw. koncepcje redukcjonistyczne ] Uprawnienie administracyjnoprawne wynika bezpośrednio lub pośrednio z prawa administracyjnego materialnego - oznacza możność zachowania się (nie powinność) w określony sposób danego podmiotu (sprecyzowanego adresata określonego rodzajowo lub indywidualnie), wynikającą z normy prawnej. Uprawnienia w prawie administracyjnym (wg prof. W. Dawidowicza) 1. Możność prawna żądania stosowania normy prawa administracyjnego w celu uzyskania określonego pozwolenia (np. uchylenia zakazu względnego zabudowy nieruchomości gruntowej) 2. Wolność od obowiązku ustawowa lub decyzyjna (np. podatkowego, służby wojskowej) 3. Prawo będące korelatem nałożonego obowiązku (np. prawo do odszkodowania z tytułu szkody powstałej w związku z realizacją świadczeń publicznych albo odszkodowanie za czasowe zajęcie nieruchomości) 4. Sfera wolności prawnie chronionej (np. organizacja i uczestnictwo w zgromadzeniach publicznych) Klasyfikacje i szczególne typy uprawnień W doktrynie prawa administracyjnego wyróżnia się różne klasyfikacje oraz typy uprawnień administracyjnoprawnych. 8

9 (I) Uprawnienia: (a) wynikające bezpośrednio z norm prawa administracyjnego przykłady: uprawnienie do rekreacyjnego korzystania z wód publicznych, uprawnienie do korzystania z drogi publicznej zgodnie z jej przeznaczeniem, uprawnienie do zbierania runa leśnego w lasach państwowych, itp. (b) uprawnienia wynikające pośrednio z norm prawa administracyjnego (uprawnienia ustanawiane w drodze decyzji administracyjnej). przykłady: uprawnienie do posiadania broni palnej (wynikające z pozwolenia na broń), uprawnienie do wykonywania określonych robót budowlanych (wynikające z pozwolenia na budowę), uprawnienie do prowadzenia określonej działalności gospodarczej (wynikające z decyzji koncesyjnych lub zezwoleń). (II) Uprawnienia przenoszalne i nieprzenoszalne uprawnienia przenoszalne - mogą przejść na inny podmiot (niż pierwotny adresat) z mocy prawa lub na podstawie decyzji administracyjnej (ew. na podstawie innego szczególnego aktu) uprawnienia nieprzenoszalne - nie mogą przejść na inny podmiot (niż pierwotny adresat). Sukcesja w prawie administracyjnym (III) Uprawnienia cofalne i niecofalne uprawnienia, które mogą być utracone przez ich adresata na skutek ich niewykonywania albo przekroczenia granic korzystania z nich; uprawnienia, które nie mogą być utracone w wyniku ich niewykonywania lub przekroczenia granic korzystania z nich [podział ten koresponduje z podziałem na uprawnienia wynikające pośrednio i bezpośrednio z norm prawnych] Sankcjonowanie przekroczeń uprawnienia administracyjnoprawnego (IV) uprawnienia będące korelatem obowiązku (np. uprawnienie do otrzymania wynagrodzenia przez osoby obciążone obowiązkiem świadczeń na cele publiczne, gdy takie wynagrodzenie jest przewidziane); (V) zwolnienia od ustawowego obowiązku sytuacje, w których normy prawa administracyjnego ustanawiają obowiązek jednocześnie wyłączając od niego pewne kategorie podmiotów, (np. ustawowe zwolnienia od obowiązku meldunkowego czy od obowiązku powszechnego obowiązku obrony); 9

10 (VI) uprawnienie do korzystania z rzeczy publicznych (np. prawo do powszechnego korzystania z wód publicznych, prawo do powszechnego korzystania z dróg publicznych, prawo do pobierania pożytków runa leśnego, prawo do korzystania z budynków użyteczności publicznej [to ostatnie wprost nie jest sformułowane ale jest sankcjonowane]). Decyzje administracyjne uprawniające 1) zwolnienie z zakazu względnego (np. pozwolenie na budowę, pozwolenie na broń) 2) zwolnienie z obowiązku 3) udzielenie uprawnienia Rodzaje decyzji uprawniających, m.in. : zezwolenia, pozwolenia, koncesje, licencje Wolności a uprawnienia - teoretyczne ujęcia wolności wolność dwustronna zachowanie, które nie jest ani zakazane ani nakazane prawem (zachowanie prawnie indyferentne); wolność prawnie chroniona zachowanie, które jest objęte szczególną ochroną prawną (np. wolność zgromadzeń). Konsekwencje naruszeń prawa w związku z wykonywaniem uprawnień administracyjnoprawnych Korzystanie z uprawnień administracyjno-prawnych w granicach przewidzianych prawem podlega ochronie prawnej. Sankcjonowane w prawie administracyjnym może być: (A) przekroczenie przewidzianych korzystania z uprawnienia prawem granic lub (B) niewykonywanie uprawnienia. [zob. M. Bogusz] 10

11 Przekroczenie przewidzianych prawem granic korzystania z uprawnienia: może prowadzić do ustanowienia zakazu korzystania z uprawnienia w określonej sprawie (np. decyzja o zakazie zgromadzenia publicznego); może skutkować ograniczeniem zakresu lub utratą uprawnienia udzielonego w decyzji (np. ograniczenie zakresu lub cofnięcie koncesji na prowadzenia działalności gospodarczej); nie może skutkować trwałym ograniczeniem zakresu uprawnienia lub utratą uprawnienia wynikającego bezpośrednio z normy prawa; może być sankcjonowane karnie. [zob. M. Bogusz] Konsekwencje niewykonywania uprawnień administracyjnoprawnych: - co do zasady wykonywanie uprawnień nie jest obowiązkowe; - w pewnych wypadkach niewykonywanie uprawnień wynikających z decyzji administracyjnych może prowadzić do ograniczenia zakresu uprawnienia (np. stwierdzenie wygaśnięcia trwałego zarządu co do zbędnej części nieruchomości) lub utraty uprawnienia (np. wygaśnięcie pozwolenia na budowę z powodu nierozpoczęcia budowy w terminie 3 lat). - powyższy skutek nie występuje w przypadku niewykonywania uprawnień wynikających bezpośrednio z normy prawnej. [zob. M. Bogusz] Publiczne prawa podmiotowe PUBLICZNE PRAWA PODMIOTOWE Publiczne prawa podmiotowe są jednym z rodzajów praw podmiotowych. Zagadnienie publicznoprawnych praw podmiotowych jest dyskusyjnym w teorii prawa administracyjnego, zagadnienie to postrzegane jest w sposób niejednolity: w literaturze prezentowane są bardzo zróżnicowane poglądy na temat samego pojęcia publicznych praw podmiotowych, brak jest jednej spójnej koncepcji publicznych praw podmiotowych (z pojęciem tym łączy się różne treści, ponadto występuje wielość wyróżnianych postaci publicznych praw podmiotowych). 11

12 Pojęcie publiczne prawo podmiotowe jest tzw. pojęciemnarzędziem. Za protoplastów koncepcji publicznych praw podmiotowych w nauce prawa uznaje się: G. Jellinek, H. Kelsen, O. Mayer, E. Husserl, R. Löbl. Koncepcja publicznych praw podmiotowych stanowi wytwór XIX-wiecznej austriackiej i niemieckiej kultury prawnej. Koncepcja ta stworzona została dla opisania relacji między obywatelami a administracją działającą władczo, a wynika z założenia, że nie tylko jednostka, ale również i państwo jest związane prawem, i że jednostka może przeciwstawić władczej administracji pewne uprawnienia [za P. Przybysz]. Prawa podmiotowe ze stanowiska polskiej teorii prawa Z. Ziembiński: - w odniesieniu do praw podmiotowych podstawowe znaczenie odnosi się do zespołu funkcjonalnie powiązanych wolności, uprawnień i kompetencji jakiegoś podmiotu. - poza wskazaniem charakteru praw, które mogą składać się na prawo podmiotowe, wynika, iż prawo podmiotowe nie jest jednolitą kategorią, na prawo bowiem podmiotowe określonej jednostki składa się wiązka powiązanych ze sobą funkcjonalnie sytuacji. S. Wronkowska: złożone sytuacje prawne wyznaczane jakimś podmiotom przez obowiązujące normy ze względu na uznane przez prawodawcę społecznie uzasadnione interesy tych podmiotów. Zdaniem S. Wronkowskiej sytuacje te mogą przejawiać się w formie funkcjonalnie powiązanych wolności, uprawnień, kompetencji lub roszczeń korzystnych dla danego podmiotu. W. Lang: kompleksy uprawnień złożonych lub poszczególne uprawnienia o dużej doniosłości aksjologicznej, ideologicznej lub praktycznej. Prawo podmiotowe, zgodnie ze stanowiskiem W. Langa, jest uprawnieniem złożonym wyższego rzędu, dla której to konstrukcji charakterystyczne jest: 1) zrelatywizowanie do norm generalnych i abstrakcyjnych, 2) uniwersalny charakter, 3) przysługiwanie podmiotom z mocy prawa przedmiotowego, ze względu na cechy tych podmiotów, 4) sprzężenie korelatywne z obowiązkami o charakterze uniwersalnym, 5) odróżnienie od zwykłych uprawnień i obowiązków powstających w drodze czynności prawnych. 12

13 Prawa podmiotowe z punktu widzenia prawa prywatnego Prawa podmiotowe przede wszystkim konstruowane są na gruncie prawa prywatnego prawo podmiotowe w zakresie stosunków cywilnoprawnych (prywatne prawo podmiotowe). Na gruncie prawa prywatnego prawa podmiotowe postrzegane są zazwyczaj jako pewna kategoria nadrzędna w stosunku do uprawnień, obejmująca jedno lub więcej uprawnień związanych ze sobą funkcjonalnie. Ponadto przyjmuje się, że prawo podmiotowe istnieje, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Prawo podmiotowe służy zabezpieczeniu określonego interesu. Należy podkreślić, że pojęcie publicznych praw podmiotowych pełni zasadniczo inną rolę w prawie administracyjnym, niż pojęcie praw podmiotowych na gruncie prawa prywatnego. Celem przysługujących jednostce praw względem państwa na gruncie prawa publicznego (publiczne prawa podmiotowe) jest konieczność równoważenia sytuacji prawnej dwóch nierównorzędnych podmiotów. Klasyczne ujęcie pojęcia publicznego prawa podmiotowego w polskiej nauce prawa administracyjnego Klasyczne w polskiej nauce prawa administracyjnego określenie publicznych praw podmiotowych sformułował prof. S. Kasznica: podmiotowym prawem publicznym nazywamy taką sytuację jednostki, w której posiada ona na normie prawnej opartą możność żądania czegoś od państwa czy innego związku publiczno-prawnego, o ile zachodzą warunki w tejże normie określone S. Kasznica wyróżniał następujące kategorie praw podmiotowych: prawa wolnościowe, prawa polityczne, prawa do pozytywnych świadczeń. 1. prawa wolnościowe zastrzegające jednostce roszczenie o wstrzymanie się przez państwo lub inne związki publicznoprawne od ingerencji w sferę wolności przysługującej jednostce (nietykalność osobista, nietykalność własności, wolność podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej itp.); 2. prawa polityczne umożliwiające jednostce udział w wykonywaniu władzy w państwie (wybory, referenda); 3. prawa do pozytywnych świadczeń (np. prawo do świadczeń zdrowotnych, prawo ubezpieczonego do zasiłku itp.). 13

14 Wśród ostatniej z wyróżnionych kategorii (prawa do pozytywnych świadczeń) wyróżnione zostały: a) publiczne prawa podmiotowe w sensie ścisłym, to jest prawa, na podstawie których jednostka może żądać od władzy konkretnego zachowania się zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym, b) publiczne prawo podmiotowe, wyrażające się żądaniu zajęcia się przez odpowiednią władzę sprawą podnoszoną przez jednostkę w tym żądaniu, bez posiadania w danych okolicznościach bezwzględnego roszczenia o pewne ściśle określoneświadczenia. [S. Kasznica] Pojęcie publicznego prawa podmiotowego we współczesnej nauce prawa administracyjnego Publiczne prawa podmiotowe dotyczą zewnętrznych relacji administracji publicznej z podmiotami niezależnymi, przynależą on wyłącznie do podmiotów pozostających poza administracją publiczną. Zdaniem J. Bocia publiczne prawo podmiotowe oznacza sytuację obywatela (podmiotu administrowanego), ukształtowaną przez normę prawa administracyjnego (publicznego), w której obywatel ten (podmiot administrowany) może skutecznie domagać się czegoś od państwa lub może w sposób niekwestionowany przez państwo coś uczynić, realizując swój indywidualny interes. Klasyfikacja publicznych praw podmiotowych wg prof. M. Kuleszy W. Jakimowicz definiuje publiczne prawo podmiotowe jako ( ) pochodną i prostą sytuację prawną podmiotu tego prawa pozwalającą na skuteczne kierowanie żądania ściśle określonego zachowania do objętego tą sytuacją prawną innego zbiorowego podmiotu publicznego prawa podmiotowego. Treść tak pojętych publicznych praw podmiotowych stanowi więc możność skutecznego domagania się jednostki od państwa, ewentualnie wspólnoty samorządowej, określonego prawem zachowania się, które odpowiada interesom żądającego. M. Kulesza wyróżnia prawa podmiotowe o treści pozytywnej oraz prawa podmiotowe o treści negatywnej polegające na roszczeniu do administracji o zaniechanie ingerencji w sferę uznanej wolności lub przyznanego stanu prawnego oraz publiczne prawa podmiotowe o treści pozytywnej, które polegają na ( ) żądaniu od organu administracji określonego, aktywnego zachowania się i dają jednostce roszczenie wobec państwa (jednostki samorządu terytorialnego), aby zapewniło ono jednostce korzystanie z przysługujących jej świadczeń. 14

15 Wśród roszczeń pozwalających wyróżnić kategorię publicznych praw podmiotowych o treści pozytywnej M. Kulesza wymienia: 1) prawo podmiotowe polegające na roszczeniu o wydanie aktu (decyzji) o oznaczonej treści; 2) prawo podmiotowe polegające na żądaniu od (roszczeniu do) organu określonego prawem zachowania się, np. wydania decyzji (ale nie decyzji o oznaczonej treści) formalne (procesowe) prawo podmiotowe; 3) prawo podmiotowe polegające na domaganiu się określonych świadczeń pozytywnych - nie decyzji (lub nie tylko decyzji); 4) prawo podmiotowe do współdziałania z administracją w rozstrzyganiu spraw publicznych. Charakterystyka publicznych praw podmiotowych współczesne koncepcje publicznych praw podmiotowych podkreślają złożoności konstrukcji tych praw, przede wszystkim podkreśla się, że na publiczne prawa podmiotowe oprócz interesu prawnego składa się również roszczenie: z publicznego prawa podmiotowego wynika dla obywatela konkretne roszczenie o uzyskanie od władzy określonej korzyści [W. Jakimowicz], w przypadku publicznych praw podmiotowych organ administracji jest prawnie zobowiązany do postąpienia zgodnie z jego treścią. Obywatel może żądać od administracji uwzględnienia jego interesu prawnego i podjęcia określonego działania (ew. powstrzymania się od działania) [por. P. Przybysz] funkcją publicznego prawa podmiotowego jest ochrona określonych interesów obywateli; publiczne prawa podmiotowe, wyrażając możność pewnego postępowania, przejawiają się co do zasady różnymi uprawnieniami po stronie podmiotów, którym przysługują; publiczne prawo podmiotowe jest zawsze skorelowane z obowiązkiem administracji publicznej, gdyż istnienie prawa podmiotowego determinuje zachowanie organu; publiczne prawna podmiotowe mają charakter osobisty w tym sensie, że zasadniczo nie podlegają sukcesji, publiczne prawa podmiotowe nie są też zbywalne, nie można się ich zrzec; nie ma obowiązku korzystania z publicznych praw podmiotowych Źródła publicznych praw podmiotowych publiczne prawa podmiotowe występują jedynie w dziedzinach życia społecznego poddanych regulacji administracyjnoprawnej, jedynym źródłem publicznych praw podmiotowych może być norma prawna norma o charakterze powszechnie obowiązującym, publiczne prawa podmiotowe mogą zaistnieć jedynie jako efekt objęcia danej sfery zachowania się jednostki regulacją administracyjną. Wyłączne źródło praw podmiotowych stanowią przepisy prawa powszechnie obowiązującego [M. Kulesza] 15

16 SUKCJESJA UPRAWNIEŃ ORAZ OBOWIĄZKÓW W PRAWIE ADMINISTRACYJNYM MATERIALNYM Sukcesja w prawie administracyjnym materialnym z sukcesją prawną w prawie administracyjnym materialnym mamy do czynienia w sytuacji, w której w miejsce dotychczasowego adresata uprawnienia/obowiązku wynikającego z normy prawnej wstępuje inny podmiot. co do zasady uprawnienia jak i obowiązki administracyjnoprawne mają charakter osobisty niezbywalny. Dlatego sukcesja w prawie administracyjnym materialnym jest zasadniczo sytuacją wyjątkową. Do wstąpienia w wynikające z norm prawa administracyjnego uprawnienia lub obowiązki innego podmiotu przez następcę dotychczasowego adresata może dojść: A. albo z mocy prawa B. albo na podstawie decyzji administracyjnej C. lub zupełnie wyjątkowo na podstawie innego aktu prawnego. Sukcesja następująca z mocy prawa sukcesję dotyczącą zobowiązań podatkowych regulują przepisy Ordynacji podatkowej - dział III, rozdział 14 "Prawa i obowiązki następców prawnych oraz podmiotów przekształconych ; 16

17 w myśl art. 494 k.s.h. spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, w tym zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej; zgodnie z art. 165 ust. 7 Prawa wodnego z 2001 r. następca prawny członka spółki wodnej wstępuje w jego prawa i obowiązki; Sukcesja następująca w drodze decyzji administracyjnej art. 40 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, z którego wynika, że organ, który wydał decyzję określoną o pozwoleniu na budowę lub o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych jest obowiązany, za zgodą strony, na rzecz której decyzja została wydana, do przeniesienia tej decyzji na rzecz innego podmiotu, jeżeli przyjmuje on wszystkie warunki zawarte w tej decyzji oraz złoży oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane; art. 63 ust. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zgodnie z którym organ, który wydał decyzję o warunkach zabudowy jest obowiązany, za zgodą strony, na rzecz której decyzja została wydana, do przeniesienia tej decyzji na rzecz innej osoby, jeżeli przyjmuje ona wszystkie warunki zawarte w tej decyzji; art. 13 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, według którego organ, który udzielił licencji na krajowy transport drogowy, przenosi, w drodze decyzji administracyjnej, uprawnienia z niej wynikające w razie śmierci osoby fizycznej posiadającej licencję i wstąpienia na jej miejsce spadkobiercy, w tym również osoby fizycznej będącej wspólnikiem w szczególności spółki jawnej lub spółki komandytowej oraz w razie połączenia, podziału lub przekształcenia, zgodnie z odrębnymi przepisami, przedsiębiorcy posiadającego licencję pod warunkiem spełnienia przez przedsiębiorcę, przejmującego uprawnienia wynikające z licencji, wymagań jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o taką licencję. Sukcesja na zasadach szczególnych zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych prawo do indywidualnej ilości referencyjnej lub jej części może być zbywane (wyłącznie producentowi), w drodze umowy zawartej w formie pisemnej, która dla swojej skuteczności wymaga zatwierdzenia, w drodze decyzji, przez właściwego miejscowo dla zbywcy dyrektora oddziału terenowego Agencji Rynku Rolnego. 17