Temat: Higiena osobista dlaczego musimy jej przestrzegać?

Transkrypt

1 LEKCJA 3 Temat: Higiena osobista dlaczego musimy jej przestrzegać? Higieniczny tryb życia zależy w dużym stopniu od każdego człowieka. Zaniedbania higieniczne stanowią bezpośrednie zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, a w konsekwencji dla naszego bezpieczeństwa. Formy realizacji: przyroda, œcie ka prozdrowotna, godzina wychowawcza, Cele ogólne: utrwalenie odpowiednich nawyków i umiejêtnoœci dotycz¹cych higieny osobistej, uœwiadomienie potrzeby przestrzegania higieny osobistej. Cele szczegółowe: Uczeñ: potrafi podaæ zasady higieny osobistej, wie, jak przestrzegaæ zdrowego stylu ycia, rozumie, jak wa ny dla zdrowia jest w³aœciwy dobór odzie y i obuwia, potrafi podaæ choroby, które s¹ skutkiem nieprzestrzegania zasad higieny (zatrucia pokarmowe, choroby odzwierzêce, paso ytnicze), rozumie znaczenie higieny osobistej dla funkcjonowania organizmu. jest œwiadomy nieustannego kontaktu z drobnoustrojami oraz zagro eñ z tego wynikaj¹cych, potrafi wyjaœniæ, czym grozi niew³aœciwe od ywianie i niehigieniczny tryb ycia, potrafi stosowaæ zasady higieny w codziennym yciu. Metody nauczania: krzy ówka, ankieta edukacyjna, rymowanki. Pomoce dydaktyczne: plakat z has³em, wiersz o zdrowiu, arkusz brystolu, mazaki, karta pracy. Formy pracy: indywidualna, grupowa. 152

2 MODUŁ III PLAN ZAJĘĆ: 1. Czynnoœci organizacyjne: sprawdzenie listy obecnoœci, podzielenie klasy na 5 grup. 2. Nauczyciel rozwija plakat z mottem lekcji: MOTTO: Szlachetne zdrowie, nikt siê nie dowie jako smakujesz, a siê zepsujesz (Jan Kochanowski) 3. Ka da grupa stara siê podaæ 3 skojarzenia, dotycz¹ce treœci plakatu, np.: choroby odpornoœæ choroby paso ytnicze higiena organizm choroby odzwierzêce zapobieganie paso yty czystoœæ profilaktyka choroby brudnych r¹k zdrowa ywnoœæ W ten sposób uczniowie sami odgaduj¹, jaka bêdzie tematyka lekcji i cel zajêæ. 4. Na proœbê nauczyciela, wytypowany uczeñ odczytuje wiersz na temat zdrowia: TAK, CZY NIE? (S³owa Janina Golczowa) Kiedy ktoœ ma brudne rêce i rêkami tymi je, czy powiecie, e to zdrowo, moi drodzy? Bo ja nie, nie, nie! Kiedy ktoœ nie myje z¹bków, szczotki, proszku ani tknie, potem biega do dentysty, czy wam al go? Bo mnie nie, nie, nie! Gdy przed grzebieniem zmyka, p³acze, e mu w³osy rwie, czy go za to pochwalicie, moi drodzy? Bo ja nie, nie, nie! Komu woda, myd³o, szczotka niepotrzebne i nie w smak, czy nazwiecie go brudasem moi drodzy? Bo ja tak, tak, tak! 5. Na podstawie przeczytanego wiersza ka da grupa stara siê u³o yæ rymowankê na temat zdrowego stylu ycia i higieny osobistej. Rymowankê nale y napisaæ na arkuszach brystolu i zilustrowaæ odpowiednim rysunkiem. PRZYK ADOWE RYMOWANKI: KTO SIÊ CHÊTNIE ORAZ CZÊSTO MYJE MA O CIERPI, D UGO YJE! KIEDY ZNAJDÊ SIÊ W AZIENCE NAJPIERW SIUSIU, POTEM RÊCE. WODA I MYD O TO NAJLEPSZE PACHNID O! W ZDROWYM CIELE ZDROWY DUCH. 6. Ka dy uczeñ otrzymuje karty pracy i odpowiada na zawarte w nich pytania 7. Uczniowie rozwi¹zuj¹ krzy ówkê z has³em higiena" HIGIENA to nauka zajmuj¹ca siê badaniem wp³ywu œrodowiska na zdrowie fizyczne i psychiczne cz³owieka oraz stosowaniem œrodków zmierzaj¹cych do poprawy stanu jego zdrowia. 153

3 MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 Higiena jako nauka zajmuje siê obserwacj¹ i badaniem zale noœci pomiêdzy yciem i zdrowiem cz³owieka, a czynnikami œrodowiska zewnêtrznego. Znajomoœæ zasad higieny, a szczególnie higieny osobistej, jest, zatem niezmiernie przydatna w pielêgnowaniu zdrowia, wyjaœnia wiele spraw i daje praktyczne wskazówki, jak postêpowaæ w³aœciwie. W³aœciwe pielêgnowanie skóry umo liwia dobre wype³nianie wszystkich jej funkcji oraz chroni j¹ przed uszkodzeniami, py³em, kurzem, œrodkami chemicznymi, wydalinami i innymi czynnikami. Skórê zanieczyszczaj¹ tak e wytwory w³asne: z³uszczaj¹cy siê naskórek, pot, nadmierna iloœæ ³oju. Wszystko to razem tworzy brud, stanowi¹cy doskona³e pod³o e dla rozwoju zarazków. Czysta skóra spe³nia wszystkie swoje funkcje lepiej ni brudna. Dlatego tak wa ne jest codzienne mycie ca³ego cia³a w ciep³ej wodzie z myd³em oraz za pomoc¹ szczotki, g¹bki lub szorstkiej rêkawicy (koniecznie w³asnej), najlepiej w wannie lub pod prysznicem. Mycie usuwa brud i uwalnia skórê od nieprzyjemnego zapachu. Szczególnie dok³adnie nale y myæ te wszystkie czêœci cia³a, które najsilniej siê poc¹ i najbardziej brudz¹, a wiêc rêce, stopy, pachy, a u osoby oty³ej miejsca pomiêdzy wszystkimi fa³dami skóry. Dla zdrowia najkorzystniejsza jest k¹piel w wannie wieczorem. Ciep³a (nie gor¹ca) k¹piel ma, bowiem tak e dzia³anie uspokajaj¹ce, co sprzyja zasypianiu. Skórê nale y chroniæ przed uszkodzeniem, tj. skaleczeniem, pêkniêciem, zetkniêciem ze zbyt wysok¹ temperatur¹ (oparzeniem), a tak e zabezpieczaæ przed odmro eniem. Nale y chroniæ j¹ przed d³ugim dzia³aniem wilgoci w tym tak e przed dzia³aniem w³asnego potu. Skóra nara ona na d³ugie dzia³anie wilgoci ulega maceracji, co sprzyja pêkniêciom i otarciom. Wszystkie ubytki s¹ wrotami zaka enia, przez które wnikaæ mog¹ zarazki i inne szkodliwe czynniki. Dla dobrego funkcjonowania skóry, a tak e dla ca³ego organizmu, bardzo korzystne jest hartowanie. Polega ono na wywo³ywaniu naprzemiennego zwê ania i rozszerzania naczyñ krwionoœnych przez k¹piel w ciep³ej wodzie, a nastêpnie sp³ukanie cia³a zimn¹ wod¹. Hartuj¹co wp³ywa równie nacieranie ca³ego cia³a szorstk¹ rêkawic¹ umoczon¹ w s³onej wodzie. Do zabiegów hartuj¹cych nale ¹ te k¹piele s³oneczne i wodne oraz œwie e powietrze. Szczególnie korzystnie na ca³y organizm dzia³aj¹ k¹piele wodne, po³¹czone z p³ywaniem. Stosowanie zabiegów hartuj¹cych, a zw³aszcza k¹pieli s³onecznych i wodnych, wymaga jednak ostro noœci, tj. odpowiedniego ich dawkowania, a tak e brania pod uwagê ró nych przeciwwskazañ. Pielêgnowanie skóry g³owy i w³osów polega na ich codziennym szczotkowaniu i czesaniu. Bardzo zalecane jest szczotkowanie, gdy nie tylko usuwa py³ i z³uszczony naskórek, ale tak e wp³ywa pobudzaj¹co na ukrwienie skóry g³owy. Wiêkszoœæ zaburzeñ pokarmowych jest wynikiem niew³aœciwych zwyczajów ywieniowych, przede wszystkim niewystarczaj¹cej iloœci b³onnika w po ywieniu, pospiesznego jedzenia, a tak e przejadania siê. Jest to przyczyn¹ powstawania zaparæ, niestrawnoœci i oty³oœci. Oty³oœæ jest wynikiem siedz¹cego trybu ycia i systematycznego spo ywania pokarmów, przekraczaj¹cych zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Zaburzenia czynnoœci przewodu pokarmowego mog¹ byæ wynikiem nie tylko nieprawid³owego od ywiania siê, lecz równie nieprawid³owego przygotowania pokarmów. Objawami zatruæ pokarmowych s¹ nudnoœci, wymioty, biegunki. Najczêœciej zatruwamy siê surowymi jajami zaka onymi salmonell¹ (bakterie), lodami zaka onymi gronkowcem oraz nieœwie ymi produktami pokarmowymi (grzyby pleœniowe). Aby ustrzec siê tego rodzaju zatruæ, nale y przyrz¹dzaæ posi³ki tylko z produktów œwie ych, nie poddawaæ ich ponownemu zamro eniu, unikaæ spo ywania surowych jaj. Wa ne jest, aby dbaæ o czystoœæ r¹k i dobr¹ jakoœæ pokarmu, który spo ywamy. Wraz z pokarmem lub wod¹ mo na wprowadziæ do organizmu drobnoustroje chorobotwórcze wywo³uj¹ce choroby zakaÿne, np.: wirusowe zapalenie w¹troby ( ó³taczka typu A), czerwonkê bakteryjn¹, dur brzuszny. Pierwotniaki i robaki paso ytnicze s¹ równie przyczyn¹ dolegliwoœci ze strony uk³adu pokarmowego. Zaka enia robakami paso ytniczymi nastêpuj¹ przez spo ycie warzyw i owoców zanieczyszczonych jajami glisty ludzkiej lub owsików, a tak e surowego lub niedogotowanego miêsa, w którym znajduj¹ siê larwy tasiemców lub w³oœnia krêtego. Owsicê ³atwo wyleczyæ. atwiej jednak jej zapobiegaæ, przestrzegaj¹c zasad higieny i dok³adnie myj¹c owoce i warzywa przed spo yciem. Lamblia to pierwotniak, który paso ytuje najczêœciej w pêcherzyku ó³ciowym, powoduj¹c ró nego rodzaju dolegliwoœci przewodu pokarmowego. ród³em zara enia jest zaka ona woda i produkty spo ywcze zanieczyszczone tym paso ytem. Nale y pamiêtaæ o tym, e niektórymi choroba mo na zaraziæ siê od zwierz¹t nawet tych, które s¹ z nami codziennie. Po ka dej zabawie z ulubieñcem, np. psem, kotem, chomikiem, nale y dok³adnie umyæ rêce. 154

4 MODUŁ III MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2 ODPOWIEDZI DO ÆWICZEÑ Ćwiczenie 1 szczoteczka do zêbów, grzebieñ, rêcznik, g¹bka do k¹pieli. Ćwiczenie 2 3 minuty, 1 miesi¹c, raz dziennie, wymyj rêce, codziennie, posi³kiem. Ćwiczenie 3 Choroba brudnych r¹k choroby wywo³uj¹ce zatrucia pokarmowe; drobnoustroje chorobotwórcze s¹ przenoszone poprzez brudne rêce, nie myte owoce i warzywa spo ywane na surowo, brudne naczynia (np. ó³taczka, czerwonka). Ćwiczenie 4 Grzybica Grzyby Choroba skóry Utrzymanie cia³a w czystoœci, wycieranie chorobotwórcze miêdzy palcami stóp cia³a po k¹pieli, chodzenie w klapkach na i r¹k basenie i pod prysznicem Salmonelloza Bakterie Nudnoœci, wymioty, Dbanie o czystoœæ r¹k, spo ywanie salmonelli biegunka, gor¹czka œwie ego pokarmu Owsica Owsiki Brak apetytu, Przestrzeganie zasad higieny, mycie paso yty md³oœci, owoców i warzyw przed jedzeniem. swêdzenie odbytu Tê ec Laseczki tê ca Szczêkoœcisk, szczepionka przeciwtê cowa drgawki Wszawica Wesz g³owowa Swêdzenie skóry Przestrzeganie higieny osobistej, g³owy u ywanie w³asnych przyborów toaletowych. Ćwiczenie 5 S³owa krzy ówki: choroba, AIDS, angina, profilaktyka, ywienie, rêcznik, brudas. Has³o: HIGIENA 155

5 MATERIAŁY POMOCNICZE DLA UCZNIA LEKCJA 3 Temat: Higiena osobista dlaczego musimy jej przestrzegać? Higieniczny tryb życia zależy w dużym stopniu od każdego człowieka. Zaniedbania higieniczne stanowią bezpośrednie zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, a w konsekwencji dla naszego bezpieczeństwa. Ćwiczenie 1 Poni ej wypisano ró ne przedmioty, które znajduj¹ siê w ³azience. Czerwonym kolorem podkreœl te przybory higieniczne, które ka dy powinien mieæ, i których nie wolno nikomu po yczaæ. myd³o grzebieñ krem do r¹k szczoteczka do zêbów suszarka do w³osów dezodorant pasta do zêbów rêcznik g¹bka do k¹pieli proszek do prania szampon do w³osów Ćwiczenie 2 Dokoñcz poni sze zdania na temat higieny osobistej. Powstanie w ten sposób dekalog zasad, które ka dy cz³owiek powinien stosowaæ. 1. Szczotkuj zêby przez... minuty, przynajmniej 2 razy dziennie. 2. Zmieniaj szczoteczkê do zêbów na now¹, co Myj ca³e swoje cia³o pod prysznicem lub w wannie Po wizycie w toalecie Zmieniaj... bieliznê osobist¹. 6. Myj rêce przed ka dym... Ćwiczenie 3 Wyjaœnij pojêcie choroba brudnych r¹k. 156

6 MODUŁ III Ćwiczenie 4 Wype³nij tabelê. Nazwa choroby Co wywo³uje Objawy Jak zapobiegaæ chorobê? chorobie? GRZYBICA SALMONELLOZA OWSICA TÊ EC WSZAWICA Ćwiczenie 5 Rozwi¹ krzy ówkê. 1. Antonim zdrowia. 2. Œmiertelna choroba, zwi¹zana z nabytym upoœledzeniem odpornoœci. 3. Choroba gard³a. 4. Zapobieganie. 5. Powinno byæ racjonalne Jest niezbêdny w ³azience. 7. Nie dba o czystoœæ HAS O

7 Ćwiczenie 6 Odpowiedz na pytania zawarte w ankiecie edukacyjnej. ANKIETA EDUKACYJNA Czy znasz podstawowe zasady higieny? Odpowiedz na poni sze pytania? 1. Czy myjesz zêby po ka dym posi³ku? 2. Czy najchêtniej na drugie œniadanie jadasz owoce, ciemne pieczywo i pijesz sok? 3. Czy œpisz w ci¹gu nocy minimum 9 godzin? 4. Czy wietrzysz pokój w trakcie nauki i przed snem? 5. Czy chodzisz na kontrolne badania do dentysty przynajmniej raz na pó³ roku? 6. Czy myjesz rêce przed ka dym posi³kiem, a tak e po wizycie w toalecie? 7. Czy myjesz siê rano? 8. Czy zmieniasz codziennie bieliznê osobist¹? 9. Czy myjesz owoce i warzywa przed jedzeniem? 10. Czy po zabawie z psem lub kotem myjesz rêce? WYNIKI: pkt. Gratulujê! Jesteœ osob¹, która nie tylko zna podstawowe zasady higieny, ale stosuje je w yciu codziennym. Prawdopodobnie, nie bêdziesz mia³ k³opotów ze swoim zdrowiem pkt. Osi¹gniêty przez Ciebie wynik jest zadawalaj¹cy. Musisz popracowaæ nad sob¹. Wygl¹da, bowiem na to, e znasz podstawowe zasady higieny, lecz brakuje Ci wytrwa³oœci w ich stosowaniu pkt. Wynik ten œwiadczy niezbyt dobrze o Tobie. Albo nie znasz, zasad higieny, albo jesteœ zbyt leniwy, eby je stosowaæ. Musisz, czym prêdzej to zmieniæ, inaczej bêdziesz mia³ k³opoty ze swoim zdrowiem. 158

8 MODUŁ III LEKCJA 4 Temat: Czy wiesz co jesz? czyli o zdrowej żywności i nie tylko Stosowanie na co dzień zasad racjonalnego żywienia w znacznym stopniu wpływa na właściwy rozwój fizyczny i psychiczny oraz zwiększa odporność na oddziaływanie szkodliwych czynników środowiska. Wadliwe żywienie wpływa ujemnie na nasze zdrowie. Formy realizacji: przyroda, œcie ka prozdrowotna, godzina wychowawcza, technika. Cele ogólne: poznanie i utrwalenie odpowiednich nawyków dotycz¹cych od ywiania siê, dostrzeganie czynników szkodliwych dla zdrowia cz³owieka w najbli szym otoczeniu. Cele szczegółowe: Uczeñ: potrafi wymieniæ zasady w³aœciwego od ywiania siê, potrafi wyjaœniæ znaczenie zdrowej ywnoœci, potrafi odczytaæ z opakowania sk³ad produktów spo ywczych (w tym numery substancji dodatkowych dodawanych do produktu), potrafi odczytaæ z opakowañ termin przydatnoœci produktu do spo ycia, potrafi wyjaœniæ, dlaczego dzieci nie powinny same za ywaæ lekarstw, potrafi wskazaæ sk³adniki, które powinny wzbudzaæ czujnoœæ konsumenta, potrafi przewidzieæ skutki przedawkowania lekarstw i spo ywania przeterminowanej ywnoœci, wie, e jest odpowiedzialny za zdrowie w³asne i innych, umie radziæ sobie w trudnych sytuacjach. Metody nauczania: dyskusja kierowania, plakat, kwestionariusz. Pomoce dydaktyczne: arkusz brystolu, mazaki, foliogram nr 1, materia³y pomocnicze dla nauczyciela i dla ucznia. Formy pracy: indywidualna, grupowa. 159

9 PLAN ZAJĘĆ: 1. Czynnoœci organizacyjne - sprawdzenie listy obecnoœci, podanie tematu lekcji i celu zajêæ. 2. Nauczyciel pisze na tablicy drukowanymi literami dwie zasady w³aœciwego ywienia. Organizm cz³owieka prawid³owo funkcjonuje, jeœli otrzymuje odpowiedni¹ iloœæ pokarmu o odpowiedniej jakoœci. Uczniowie dyskutuj¹ pod kierunkiem nauczyciela na temat prawid³owego od ywiania siê. 3. Nauczyciel dzieli klasê na 5 grup (4-5 osobowe). Zadaniem ka dej grupy jest stworzenie kolorowego plakatu informuj¹cego o znaczeniu wylosowanych sk³adników pokarmowych i wskazanie, w jakich produktach mo na je znaleÿæ: I grupa II grupa III grupa IV grupa V grupa bia³ka sole mineralne wêglowodany t³uszcze witaminy Nauczyciel mo e ka dej grupie udostêpniæ informacje o sk³adnikach pokarmowych i ich roli w organizmie cz³owieka. 4. Analiza Piramidy zdrowego ywienia foliogram nr Ka dy uczeñ otrzymuje karty pracy i rozwi¹zuje zadania. 6. Wspólne zredagowanie du ymi literami na arkuszu papieru zaleceñ dotycz¹cych zdrowego od ywiania siê, np.: zawsze sprawdzaj datê produkcji i datê przydatnoœci do spo ycia produktów, nie kupuj produktów oznaczonych: konserwowane benzoesanem, konserwowane sztucznie, sztucznie barwione, o przed³u onej trwa³oœci, sztuczne substancje zapachowe, unikaj "œlicznie opakowanych" ciast, które s¹ nafaszerowane zwi¹zkami chemicznymi, unikaj cukru, wypieków cukierniczych, dok³adnie myj owoce i warzywa, nie kupuj adnych produktów ywnoœciowych oznaczonych symbolami takimi jak: E 122, 123, 127, 131, 171 (barwniki) E 230, 239 (konserwanty) E 321 (antyutleniacz) oraz z sacharyn¹ i cyklamenami Pe³ny wykaz wybranych substancji dodatkowych (dozwolonych w Polsce) dodawanych do produktów spo ywczych znajduje siê w rozporz¹dzeniu ministra zdrowia z dn r. Dziennik Ustaw 2001 r., Nr 9. poz. 72). 160

10 MODUŁ III MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELA MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1 BIA KA s¹ sk³adnikiem niezbêdnym do budowy organizmu. Szczególnie du e zapotrzebowanie jest na nie w okresie wzrostu. Rozró niamy bia³ko pe³nowartoœciowe pochodzenia zwierzêcego i niepe³nowartoœciowe pochodzenia roœlinnego. G³ównymi Ÿród³ami bia³ka pe³nowartoœciowego s¹ produkty miêsne. Nie tylko miêso zawiera pe³nowartoœciowe bia³ko. Innymi Ÿród³ami bia³ka zwierzêcego w doskona³ym gatunku s¹: jaja, mleko i wszystkie produkty mleczne, nie mówi¹c ju o rybach i ró nych owocach morza, do których zalicza siê wszelkie kraby, krewetki, kalmary i inne. Bardzo bogate w bia³ko s¹ dro d e, kie³ki pszenicy, m¹ka sojowa i orzechy. Wystarczy niewielki dodatek mleka lub równoczesne jedzenie jaj czy, miêsa, aby uzupe³niæ brakuj¹ce w tych produktach aminokwasy i by dziêki temu ich bia³ka sta³y siê w naszym organizmie pe³nowartoœciowe. SOLE MINERALNE spe³niaj¹ podwójn¹ rolê w naszym organizmie. Obok bia³ek s¹ sk³adnikiem budulcowym buduj¹ koœci i zêby, a zarazem reguluj¹ czynnoœci ustroju. Znajduj¹ siê w owocach i warzywach, mleku i jego przetworach, rybach, grzybach, ciemnym pieczywie. Iloœæ sk³adników mineralnych w organizmie waha siê od 2,5 do 3 kg, z czego wiêkszoœæ stanowi wapñ (ok.1 kg) i fosfor (ok.0,5 kg). Wapñ wchodzi w sk³ad koœci, zêbów i p³ynów ustrojowych. Organizm cz³owieka zawiera oko³o 1 kg wapnia. Najczêstsze objawy niedoborów tego sk³adnika to krzywica, próchnica zêbów oraz zahamowanie wzrostu m³odych organizmów. T USZCZE s¹ sta³ym sk³adnikiem wszystkich ywych organizmów. Zawartoœæ t³uszczu zapasowego w organizmie cz³owieka waha siê od 15 do 20% wagi cia³a. W roœlinach znajduje siê on w zasadzie w niewielkich iloœciach, wyj¹tek stanowi¹ nasiona lub owoce niektórych roœlin, takich jak: s³onecznik, soja, rzepak, oliwka. T³uszcze s¹ g³ównym Ÿród³em energii dla organizmu, potrzebnej do ogrzania cia³a i utrzymania sta³ej jego temperatury. Dla cz³owieka wynosi ona 36.6 C. Mog¹ byæ te materia³em zapasowym, odk³adaj¹cym siê w postaci tkanki t³uszczowej pod skór¹. Zabezpieczaj¹ wtedy organizm przed utrat¹ ciep³a. T³uszcze s¹ zawarte w miêsie, wêdlinie, maœle, a tak e w produktach pochodzenia roœlinnego, np. w orzechach w³oskich i laskowych. Zapotrzebowanie cz³owieka na t³uszcz jako sk³adnik pokarmowy jest zale ne od rodzaju wykonywanej pracy, wieku, p³ci. Wed³ug zalecanych norm, iloœæ spo ywanego t³uszczu powinna pokrywaæ 30-35% ca³kowitego dobowego zapotrzebowania energetycznego organizmu. Spo ywanie nadmiernych iloœci tego sk³adnika prowadzi do nadwagi i oty³oœci, a tak e przy nadmiernym spo yciu t³uszczów zwierzêcych do mia d ycy i jej groÿnych skutków. Witamina ród³o Objawy niedoboru A tran, produkty mleczne, wysuszenie skóry, gêsia skórka, œlepota zmierzchowa pomidory, marchew (s³abe widzenie w przyciemnionym œwietle) B1 w¹troba, wieprzowina, dro d e, choroba beri-beri objawiaj¹ca siê, miêdzy innymi, chleb razowy, ziarna zbó zapaleniem i degeneracj¹ nerwów, s³aba pamiêæ, brak apetytu B2 miêso, mleko, dro d e, ser, Pêkanie k¹cików ust (zajady), zapalenie oczu warzywa C owoce cytrusowe, owoce ró y, krwawienie dzi¹se³ (szkorbut), kiszona kapusta, czarne jagody, obni enie odpornoœci organizmu zielona papryka D mas³o, mleko, jaja kurze, krzywica u dzieci (zaburzenia w rozwoju koœci tran, w¹troba zwi¹zane z ich niedostatecznym uwapnieniem) WITAMINY maj¹ bardzo du e znaczenie dla organizmu, bo reguluj¹ ró norodne procesy w nim zachodz¹ce. Poznano wiele ró nych witamin. Oznaczone s¹ one przewa nie literami alfabetu. Czêœæ z nich, a mianowicie witaminy D, E, K s¹ rozpuszczalne w t³uszczach i wystêpuj¹ najczêœciej w ich obecnoœci, pozosta³e witaminy s¹ rozpuszczalne w wodzie. Witamina A jest rozpuszczalna w wodzie i w t³uszczach. Brak tych sk³adników powoduje ró ne objawy chorobowe zwane awitaminozami. 161

11 WÊGLOWODANY Ÿród³em ich s¹ przewa nie produkty pochodzenia roœlinnego, np. produkty m¹czne (pieczywo, kluski), kasze oraz owoce. Dziêki nim uzyskuje siê energiê potrzebn¹ do ycia. W racjonalnym ywieniu nale y zwracaæ uwagê na to, aby wêglowodany nie by³y spo ywane w zbyt du ych iloœciach w postaci cukru, poniewa nadmiar cukru jest szkodliwy dla zdrowia. Naj³atwiej przyswajalnym przez cz³owieka wêglowodanem jest glukoza cukier gronowy, wystêpuj¹ca w najwiêkszej iloœci w owocach winoroœli (winogronach) oraz miodzie. Najpowszechniej spo ywanym wêglowodanem jest skrobia, która znajduje siê w ziemniakach, pieczywie, nasionach zbó i innych pokarmach pochodzenia roœlinnego. Skrobia jest dla ludzkiego organizmu najlepszym Ÿród³em energii. Je eli spo ycie wêglowodanów przekracza energetyczne zapotrzebowanie organizmu i mo liwoœci ich magazynowania w w¹trobie w postaci glikogenu, wówczas wêglowodany zastaj¹ przekszta³cone w t³uszcze. Odk³adaj¹ siê one w komórkach t³uszczowych, co w konsekwencji prowadzi do oty³oœci. MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3 ODPOWIEDZI DO ÆWICZEÑ Ćwiczenie 1 produkty spo ywane najczêœciej produkty zbo owe, chleb (najlepiej razowy), kasze, makarony; produkty spo ywane w jak najmniejszych iloœciach miêsa i wêdliny. Ćwiczenie 2 Mleko i przetwory mleczne s¹ Ÿród³em bia³ka sk³adnika niezbêdnego do budowy organizmu. Mleko zawiera du e iloœci wapnia, który warunkuje rozwój koœci i zêbów. Ćwiczenie 3 pokarmy pochodzenia roœlinnego chleb, kasza, makaron, groch, owoce, warzywa, pokarmy pochodzenia zwierzêcego miêso, wêdliny, ryby, mleko, jaja. Ćwiczenie 4 wêglowodany m¹ka, kasza, ziemniaki, owoce, groch, makaron, t³uszcze miêso, wêdliny, mas³o, olej, smalec, orzechy, bia³ka mleko, ser ó³ty, ryby, miêso, fasola, groch, witaminy owoce, warzywa, sole mineralne owoce, warzywa, mleko i jego przetwory, ryby, ciemne pieczywo. Ćwiczenie 5 produkty zawieraj¹ce bia³ko: wêdliny, drób, ser bia³y, jaja, fasola, ryby, ser ó³ty, Ćwiczenie 7 wymienia tylko jego zalety. 162

12 MODUŁ III MATERIAŁY POMOCNICZE DLA UCZNIA LEKCJA 4 Temat: Czy wiesz co jesz? czyli o zdrowej żywności i nie tylko Stosowanie na co dzień zasad racjonalnego żywienia w znacznym stopniu wpływa na właściwy rozwój fizyczny i psychiczny oraz zwiększa odporność na oddziaływanie szkodliwych czynników środowiska. Wadliwe żywienie wpływa ujemnie na nasze zdrowie. Ćwiczenie 1 Na podstawie piramidy zdrowia (foliogram nr 4) odpowiedz na pytania: Jakie produkty powinieneœ spo ywaæ? w du ych iloœciach... w jak najmniejszych iloœciach... Ćwiczenie 2 Dlaczego dzieci i m³odzie powinni spo ywaæ du o mleka i produktów nabia³owych?... Ćwiczenie 3 Na ca³odzienne po ywienie cz³owieka sk³adaj¹ siê ró ne pokarmy. Wymieñ po 5 pokarmów wed³ug Ÿród³a pochodzenia: a) pokarmy pochodzenia roœlinnego... b) pokarmy pochodzenia zwierzêcego

13 Ćwiczenie 4 Sk³adniki niezbêdne do ycia znajduj¹ siê w ró nych produktach ywnoœciowych. Uzupe³nij tabelê. Sk³adniki od ywcze Przyk³ady produktów ywnoœciowych, w których wystêpuj¹ w du ych iloœciach Wêglowodany T³uszcze Bia³ka Witaminy Sole mineralne Ćwiczenie 5 Podkreœl te produkty, które zawieraj¹ szczególnie du o bia³ka i powinny byæ spo ywane zw³aszcza przez dzieci i m³odzie. wêdliny frytki ryby drób jaja ser ó³ty cukierki chipsy czekolada ser bia³y fasola napoje gazowane Ćwiczenie 6 Przyjrzyj siê przedstawionemu powy ej opakowaniu elek owocowych, tak chêtnie kupowanych przez dzieci. 164

14 MODUŁ III Odpowiedz na pytania. Zadanie to mo esz wykonaæ na podstawie innego produktu spo ywczego. a) nazwa produktu... b) sk³adniki produktu... c) substancje dodatkowe (numer i nazwa sk³adnika wed³ug wykazu wybranych substancji dodatkowych) d) czy produkt zawiera substancje szkodliwe? (je eli tak, wypisz je) e) termin przydatnoœci do spo ycia... Ćwiczenie 7 Podkreœl w³aœciw¹ odpowiedÿ: Reklama telewizyjna produktu: wymienia tylko jego zalety, wymienia niepo ¹dane cechy produktu, informuje, czy produkt jest bezpieczny dla zdrowia. PAMIĘTAJ! Zanim dokonasz zakupu powinieneœ przeczytaæ napisy na opakowaniu produktu, aby dowiedzieæ siê, jaka jest jego jakoœæ i jakie zawiera substancje. 165

15 Ćwiczenie 8 Odpowiedz na pytania zawarte w kwestionariuszu. Za ka d¹ odpowiedÿ tak otrzymasz 1 punkt, za odpowiedÿ nie 0 punktów. Policz, ile punktów uzyska³eœ, a dowiesz siê, czy Twoja dieta jest prawid³owa. Czy prawie codziennie dodajesz cukru do jedzenia i napojów? Czy prawie ka dego dnia spo ywasz produkty, które zawieraj¹ cukier? Czy solisz jedzenie? Czy zazwyczaj pijesz wiêcej ni trzy fili anki herbaty dziennie? Czy palisz papierosy? Czy czêœciej ni dwa razy w tygodniu spo ywasz potrawy sma one? Czy czêœciej ni dwa razy w tygodniu spo ywasz produkty typu fast food? Czy czêœciej ni dwa razy w tygodniu spo ywasz czerwone miêso? Czy czêsto spo ywasz produkty, które zawieraj¹ dodatki spo ywcze i konserwanty? Czy czêœciej ni dwa razy w tygodniu jesz czekoladê i s³odycze? Czy mniej ni jedna trzecia twojej diety sk³ada siê ze œwie ych owoców i warzyw? Czy pijesz mniej ni 300 ml czystej wody dziennie? Czy zazwyczaj jesz bia³y ry, pieczywo i m¹kê zamiast produktów nieoczyszczonych? Czy pijesz mniej ni 0,5 l mleka dziennie? Czy przeciêtnie jesz wiêcej ni trzy kromki pieczywa dziennie? Czy w twojej diecie znajduj¹ siê u ywki? Odpowiedzi: 0 4 pkt. Jesteœ niew¹tpliwie osob¹ dbaj¹c¹ o zdrowie i drobne niedoci¹gniêcia w tym zakresie nie bêd¹ rzutowa³y na Twój stan zdrowia. Jesteœ na dobrej drodze do d³ugiego i zdrowego ycia. 5 8 pkt. Jesteœ na w³aœciwej drodze, ale musisz byæ trochê bardziej rygorystyczny. Zobaczysz, e siê lepiej poczujesz. Z niektórych potraw musisz zrezygnowaæ ca³kowicie! 9 13 pkt. Twoja dieta nie jest prawid³owa i bêdziesz musia³ wprowadziæ pewne zmiany, aby móc dojœæ do pe³ni zdrowia. Zobaczysz, e niektóre z Twoich z³ych nawyków zmieni¹ siê, kiedy odkryjesz smaczniejsze i zdrowsze odpowiedniki ulubionych pokarmów pkt. Nie ma mo liwoœci, ebyœ od ywia³ siê tak jak teraz i pozosta³ w dobrym zdrowiu. Spo ywasz zbyt du o produktów niezdrowych. 166