OCHRONA OSÓB TRZECICH W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM OBEJMUJĄCYM LIKWIDACJĘ MAJĄTKU UPADŁEGO PRZEDSIĘBIORCY. Paweł Janda

Transkrypt

1 OCHRONA OSÓB TRZECICH W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM OBEJMUJĄCYM LIKWIDACJĘ MAJĄTKU UPADŁEGO PRZEDSIĘBIORCY Paweł Janda Warszawa 2011

2 Spis treści Wykaz skrótów / 9 Uwagi wstępne / 11 Rozdział I Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jako cel postępowania upadłościowego / Uwagi wprowadzające / Postępowanie upadłościowe jako rodzaj sądowego postępowania cywilnego / Funkcje postępowania upadłościowego w wybranych państwach Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych / Cel (funkcja) polskiego postępowania upadłościowego / Realizacja celu postępowania upadłościowego w stosunku do wierzycieli mających obciążenia rzeczowe na składnikach masy / 30 Rozdział II Pojęcie wierzyciela w prawie cywilnym materialnym i procesowym a pojęcie wierzyciela w prawie upadłościowym i naprawczym / Uwagi wprowadzające / Pojęcie wierzytelności i wierzyciela na tle kodeksu cywilnego / Pojęcie wierzyciela na tle kodeksu postępowania cywilnego / Pojęcie wierzyciela w prawie upadłościowym i naprawczym / Klasyfikacja wierzycieli na tle prawa upadłościowego i naprawczego / Wierzyciel osobisty a wierzyciel rzeczowy / 43 5

3 Spis treści 5.2. Wierzyciel zabezpieczony przez powiernicze czynności prawne / Wierzytelność upadłościowa a wierzytelność w stosunku do masy / 53 Rozdział III Pojęcie osoby trzeciej w postępowaniu upadłościowym / Pojęcie osoby trzeciej w doktrynie prawa upadłościowego / Status osoby, której przysługują prawo własności, hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy i inne prawa rzeczowe i osobiste / Status osób, którym przysługują roszczenia z tytułu naruszenia praw bezwzględnych wyłącznych / Status osoby będącej stroną umownych stosunków prawnych z upadłym / 70 Rozdział IV Ochrona wierzycieli w postępowaniu upadłościowym / Uwagi wprowadzające / Dochodzenie wierzytelności osobistych w postępowaniu upadłościowym / Dochodzenie wierzytelności upadłościowych w drodze zgłoszenia / Dochodzenie wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości (wierzytelności w stosunku do masy) / Dochodzenie wierzytelności upadłościowej w formie potrącenia / Dochodzenie wierzytelności osobistej zabezpieczonej rzeczowo / Dochodzenie wierzytelności osobistej zabezpieczonej przez przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy lub innego prawa w celu zabezpieczenia wierzytelności / Dochodzenie wierzytelności osobistej powstałej po ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu / Zaspokojenie wierzyciela w drodze postępowania podziałowego / Postępowanie podziałowe / Zasady zaspokajania wierzytelności w drodze podziału ogólnych funduszów masy upadłości / 116 6

4 Spis treści Rozdział V Ochrona bezwzględnych praw podmiotowych osób trzecich / Uwagi wstępne / Przesłanki wyłączenia z masy upadłości przedmiotów nienależących do upadłego / Wyłączenie z masy upadłości składników majątkowych nienależących do upadłego a tzw. wyłączenie zastępcze / Prawo zatrzymania w postępowaniu o wyłączenie z masy / Tryb dochodzenia roszczeń o wyłączenie z masy / Zabezpieczenie powództwa o wyłączenie z masy upadłości / Dochodzenie roszczeń o zaniechanie naruszeń prawa własności / 142 Rozdział VI Ochrona osób trzecich, którym przysługują prawa ciążące na składnikach masy upadłości / Uwagi wstępne / Skutki likwidacji ruchomości oraz praw i wierzytelności / Skutki sprzedaży nieruchomości / Skutki sprzedaży prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i statku morskiego wpisanego do rejestru okrętów / Skutki sprzedaży przedsiębiorstwa / Podział sum uzyskanych z likwidacji przedmiotów obciążonych jako sposób zaspokojenia praw ciążących na składnikach masy upadłości / Postępowanie podziałowe sum uzyskanych ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo / Kolejność zaspokajania roszczeń zabezpieczonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską / Szczególny sposób zaspokojenia zastawnika zastawu rejestrowego w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego / Skuteczność ustanowienia zastawu rejestrowego w stosunku do masy upadłości / 183 7

5 Spis treści 7.2. Zaspokojenie zastawnika zastawu rejestrowego przez przejęcie na własność i sprzedaż przedmiotu zastawu / Zaspokojenie się zastawnika zastawu rejestrowego przez przejęcie przedmiotu obciążonego na własność / 189 Zakończenie / 193 Bibliografia / 199

6 Wykaz skrótów Źródła prawa InsO k.c. k.p.c. pr. up. p.u.n. u.k.w.h. u.z.r. Insolvenzordnung vom 5 Oktober 1994 (Bundesgesetzblatt I S. 2866) [Prawo insolwencyjne z dnia 5 października 1994 r. (Bundesgesetzblatt I S. 2866)] ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z późn. zm., akt archiwalny) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) Organy orzekające NSA SA SN Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy 9

7 Wykaz skrótów Zbiory orzecznictwa Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego LEX System Informacji Prawnej LEX M. Pod. Monitor Podatkowy M. Praw. Monitor Prawniczy MSiG Monitor Sądowy i Gospodarczy OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCK Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Izba Karna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Czasopisma i publikatory Dz. U. Dz. Urz. WE/UE KPP NP PiP PPH PPiA Pr. Gosp. Pr. Spółek PS St. Praw. TPP Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich/Unii Europejskiej Kwartalnik Prawa Prywatnego Nowe Prawo Państwo i Prawo Przegląd Prawa Handlowego Przegląd Prawa i Administracji Prawo Gospodarcze Prawo Spółek Przegląd Sądowy Studia Prawnicze Transformacje Prawa Prywatnego

8 Uwagi wstępne Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r., która weszła w życie 1 października 2003 r. (następnie gruntownie znowelizowana ustawą z dnia 6 marca 2009 r.), stanowi dla doktryny i judykatury wyzwanie w zakresie wykładni i wyjaśnienia pojęć oraz rozwiązań prawnych tam zamieszczonych. Nowością jest zdefiniowanie w prawie upadłościowym i naprawczym pojęcia wierzyciel. Według definicji zawartej w art. 189 p.u.n. wierzycielem w rozumieniu ustawy jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Ustawodawca wiąże więc pojęcie wierzyciela z wierzytelnością przysługującą mu wobec dłużnika. W doktrynie zaś, obok pojęcia wierzyciel, w kontekście uprawnienia do zaspokojenia z masy upadłości używa się także pojęcia osoba trzecia. Dzieje się tak w szczególności przy omawianiu problematyki osoby uprawnionej do wyłączenia i wydania składnika masy upadłości nienależącego do upadłego. Pojęcie osoby trzeciej stosowane jest także w kontekście omawiania skutków sprzedaży składników masy upadłości obciążonych takimi prawami jak: hipoteka, hipoteka morska, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, oraz praw i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej (użytkowanie, prawo pierwokupu, dożywocie itp.). Rozróżnienia wierzyciela i osoby trzeciej dokonuje na tle rozważań dotyczących takich pojęć jak wierzytelność i roszczenie, wierzyciel upadłościowy i wierzyciel w stosunku do masy. Zarówno w literaturze, jak i judykaturze brak kompleksowej analizy pojęcia osoba trzecia. Dlatego też w niniejszej monografii podjąłem się próby zdefiniowania tego terminu, określenia jej statusu prawnego oraz systemowego omówienia jej ochrony. Omawiane zagadnienie ma kluczowe znaczenie dla teoretycznego rozumienia i praktycznego stosowania prawa upadłościowego i naprawczego. Status osoby trzeciej związany jest bowiem z istotą postępowania upadłościowego, która dotyczy zaspokojenia roszczeń osób uprawnionych z masy upadłościowej. 11

9 Uwagi wstępne Zaspokojenie roszczeń może nastąpić w różny sposób: w drodze wykonania planu podziału funduszów masy upadłości, planu podziału sum uzyskanych ze zbycia przedmiotu obciążonego, ale także w szczególny sposób przewidziany dla zaspokojenia zastawnika rejestrowego, poprzez wyłączenie z masy upadłości, potrącenie lub przez bieżące wypłaty realizowane w miarę wpływu stosownych sum do masy upadłości. Poszczególne drogi realizacji roszczeń uzależnione są od rodzaju i charakteru wierzytelności lub praw oraz czasu ich powstania. Osobę trzecią definiuję przez pryzmat przysługujących jej praw, które może ona realizować w postępowaniu upadłościowym. W związku z powyższym ochronę osoby trzeciej w postępowaniu upadłościowym omawiam w kontekście zaspokajania jej praw. Zgodnie z tematem monografii analizę ograniczam do postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego będącego przedsiębiorcą. Ze względu na znaczne odmienności pomiędzy skutkami ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu a postępowaniem obejmującym likwidację majątku oraz skutkami ogłoszenia upadłości wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej a skutkami ogłoszenia upadłości wobec przedsiębiorcy zawarcie rozważań dotyczących osoby trzeciej w jednym opracowaniu byłoby niecelowe. Trudności w definiowaniu pojęcia osoby trzeciej na tle prawa upadłościowego i naprawczego z 2003 r. może sprawiać fakt, że ustawa ta nie tylko nie wprowadza legalnej definicji terminu osoby trzeciej, ale nawet nie posługuje się tym określeniem. Jednakże szereg regulacji postępowania upadłościowego faktycznie dotyczy właśnie osoby trzeciej w rozumieniu podanym w niniejszej rozprawie. Przejawem tych regulacji są przepisy dotyczące uprawnień osób, które mimo iż nie posiadają wobec dłużnika wierzytelności, uczestniczą w postępowaniu upadłościowym toczącym się wobec niego. Mają bowiem określone przez prawo możliwości dochodzenia swych praw (roszczeń). Przedstawiana w niniejszej publikacji problematyka nie znalazła dotąd kompleksowego opracowania w doktrynie, a ma niebagatelne znaczenie dla praktycznego stosowania prawa upadłościowego i naprawczego. W postępowaniu upadłościowym chodzi bowiem nie tylko o zaspokojenie wierzytelności, ale także innych praw majątkowych. Określenie relacji pomiędzy ochroną wierzycieli oraz ochroną innych osób, którym przysługują inne prawa i roszczenia niebędące wierzytelnościami, ma zasadnicze znaczenie dla wyjaśnienia natury tego postępowania. 12

10 Uwagi wstępne Poszczególne sposoby realizacji wierzytelności i innych praw majątkowych uzależnione są od ich charakteru, a niekiedy także od czasu ich powstania. W związku z powyższym w pracy omówione zostały, oprócz każdego z trybów zaspokojenia, również rodzaje wierzytelności oraz praw, które uzasadniają wybór danego sposobu zaspokojenia, z czym z kolei związane są przywileje i pierwszeństwa w zaspokojeniu roszczeń. Dokonując analizy powyższych instytucji, mogłem wykazać relacje pomiędzy statusem wierzyciela a statusem osoby trzeciej w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego i na tym tle przedstawić system ochrony osób trzecich. Charakterystyka ochrony osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego wymagała uwzględnienia nie tylko elementów procesowych, ale także materialnoprawnych. Dlatego też przy omawianiu problematyki stanowiącej temat niniejszej rozprawy należało odnieść się do unormowań prawa materialnego zawartych nie tylko w prawie upadłościowym i naprawczym, ale także m.in. kodeksie cywilnym, ustawie o księgach wieczystych i hipotece, ustawie o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ordynacji podatkowej. Omówione zostały również wszelkie zagadnienia proceduralne związane z realizacją praw osób trzecich w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, zakresem tej ochrony oraz jej stosunkiem do ochrony wierzycieli, które pojawiają się zarówno na tle prawa upadłościowego i naprawczego, jak i odpowiednio stosowanych przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W rozdziale I podjęta została próba odpowiedzi na pytanie, jakie cele mają być realizowane w postępowaniu upadłościowym. Ustalenie hierarchii celów postępowania upadłościowego nie ma wyłącznie teoretycznego znaczenia, bowiem naczelne zasady danej gałęzi prawa wpływają na wykładnię poszczególnych przepisów ustawy, a w konsekwencji decydują o właściwym ich stosowaniu. Już przy omawianiu celów i funkcji postępowania upadłościowego stwierdziłem, że mimo iż ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze służy ochronie wszystkich wierzycieli niewypłacalnego dłużnika, szczególnemu traktowaniu podlegają uczestnicy postępowania, którzy na składnikach masy upadłości ustanowione mają prawa zastawnicze: hipotekę, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, hipotekę morską, a także prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości dłużnika. W rozdziale II zawarłem analizę pojęcia wierzyciela w postępowaniu upadłościowym. Zważywszy że art. 189 p.u.n. przywiązuje osobę 13

11 Uwagi wstępne wierzyciela do pojęcia wierzytelność, konieczne było wyjaśnienie tego pojęcia na tle kodeksu cywilnego i odróżnienie go od roszczenia. Analiza przeprowadzona w rozdziale II umożliwiła zdefiniowanie w rozdziale III pojęcia osoba trzecia. Dla wyodrębnienia w postępowaniu upadłościowym pojęcia osoby trzeciej przydatna okazała się analiza statusu wierzyciela i osoby trzeciej na gruncie kodeksu postępowania cywilnego zarówno w postępowaniu rozpoznawczym, zabezpieczającym, jak i egzekucyjnym. Takie podejście badawcze uzasadnione było faktem, że postępowanie upadłościowe zaliczane jest do sądowego postępowania cywilnego. Rozbieżności w doktrynie uwidoczniają się tylko przy przyporządkowywaniu postępowania upadłościowego do określonego rodzaju postępowania cywilnego. Postępowanie upadłościowe, podobnie jak egzekucja singularna, ma charakter przymusu państwowego, zmierzającego do urzeczywistnienia normy prawa materialnego, dlatego też uzasadnione jest poszukiwanie analogii dotyczącej osoby trzeciej na tle postępowania egzekucyjnego toczącego się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W rozdziale III oprócz zdefiniowania terminu osoba trzecia omówione zostały poszczególne kategorie tych osób. Do osób trzecich zaliczyłem osoby, którym przysługuje uprawnienie do wyłączenia na ich rzecz składnika mienia nienależącego do upadłego, osoby uprawnione z tytułu powierniczych umów zabezpieczających oraz uprawnione z tytułu hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, uprawnionego do wydania rzeczy na zasadzie art. 100 p.u.n. W rozdziałach IV, V i VI omówiłem instytucje prawa upadłościowego służące ochronie wierzycieli i osób trzecich. Przedstawione tam zostały poszczególne tryby dochodzenia wierzytelności, praw oraz sposoby ich zaspokojenia. To pozwoliło na ocenę, komu prawo upadłościowe nadaje większą ochronę wierzycielowi czy też osobie trzeciej, oraz kto jest bardziej uprzywilejowany i kto ma pierwszeństwo w zaspokajaniu swych praw. Przedstawiłem także skutki likwidacji masy upadłości dla osób trzecich. Z analizy tam zawartej wynika, że w zasadzie prawa ciążące na składnikach masy upadłości wygasają w przypadku zbycia majątku stanowiącego masę upadłości. Jednakże w zamian za to osoby trzecie uzyskują zaspokojenie tych praw z ceny uzyskanej ze zbycia przedmiotów obciążonych.

12 Rozdział I Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jako cel postępowania upadłościowego 1. Uwagi wprowadzające Niezmiernie istotnym zagadnieniem dla wykładni przepisów prawa upadłościowego i naprawczego dotyczących postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego przedsiębiorcy jest określenie podstawowego celu postępowania upadłościowego niezależnie od sposobu jego prowadzenia, czy to w drodze układu dłużnika z wierzycielami, czy też likwidacji majątku upadłego. Praktyczne znaczenie wyjaśnienia tej problematyki jest istotne zarówno dla organów postępowania upadłościowego, tj. sądu, sędziego komisarza, syndyka, zarządcy, nadzorcy sądowego, jak również dla uczestników tego postępowania, tj. upadłego i wierzycieli, w tym również dla osób trzecich 1. W literaturze, o czym będzie mowa w pkt 4 niniejszego rozdziału, w zasadzie panuje zgoda, że podstawowym celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli 2. Jednakże, jak już zauważono na tle prawa upadłościowego z 1934 r., mimo że postępowanie upadłościowe służy zaspokojeniu wszystkich wierzycieli 3 niewypłacalnego dłużnika, 1 P. Janda, Status osoby trzeciej w postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, PS 2005, nr 2, passim. 2 R. Adamus (w:) A. Witosz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2009, s. 19; S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 19; P. Janda, Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jako cel postępowania upadłościowego, PiP 2005, z. 10, s M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 1991, s. 3; J. Sobkowski, Istota i znaczenie upadłości w polskim systemie prawnym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1974, z. 3, s A Jakubecki (w:) A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenia kredytów, Lublin 1996, s

13 Rozdział I. Zaspokojenie roszczeń wierzycieli jako cel postępowania szczególnemu traktowaniu podlegają uczestnicy postępowania, którzy na składnikach masy upadłości ustanowione mają prawa zastawnicze: hipotekę, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy, hipotekę morską, a także prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące na nieruchomości dłużnika. Dlatego też cele, jakie ma spełniać postępowanie upadłościowe, choć wspólne dla wszystkich uczestników, mogą być realizowane na kilka sposobów, zależnie od charakteru przysługującego im prawa. 2. Postępowanie upadłościowe jako rodzaj sądowego postępowania cywilnego I. Postępowanie upadłościowe zaliczane jest do sądowego postępowania cywilnego 4. W doktrynie istnieje jednak rozbieżność co do kwestii, z jakiego rodzaju postępowaniem cywilnym mamy do czynienia. W literaturze sądowe postępowanie cywilne przeważnie dzieli się na: postępowanie rozpoznawcze, pomocnicze, egzekucyjne (wykonawcze) oraz międzynarodowe postępowanie cywilne 5. Według jednego poglądu prawo upadłościowe należy do postępowań wykonawczych 6. Zdaniem innego stanowiska prawo upadłościowe normuje odrębny tryb postępowania cywilnego i jest obok postępowania rozpoznawczego, pomocniczego, egzekucyjnego i międzynarodowego postępowania cywilnego, odrębnym rodzajem postępowania cywilnego 7. W. Broniewicz wśród innych postępowań cywilnych wyróżnił także postępowanie upadłościowe, wyodrębniając jeszcze postępowanie naprawcze uregulowane ustawą Prawo upadłościowe i naprawcze 8. W doktrynie dominuje pogląd, że postępowanie cywilne służy udzielaniu ochrony prawnej przez sądy. Udzielanie ochrony prawnej przez sądy 4 W. Siedlecki (w:) Z. Resich, W. Siedlecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Warszawa 1969, s. 12; S. Włodyka, Pojęcie postępowania cywilnego i jego rodzaje (w:) J. Jodłowski (red.), Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, Wrocław 1974, s W. Berutowicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1984, s. 22; J. Jodłowski, Z. Resich, Postępowanie cywilne, Warszawa 1979, s S. Włodyka, Pojęcie postępowania cywilnego, s P. Nazarewicz, Charakter postępowania upadłościowego oraz wpływ upadłości na procesowe postępowanie cywilne, PPH 1999, nr 1, s P. Nazarewicz, Charakter, s. 14; W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2006, s W. Broniewicz, Postępowanie, s

14 2. Postępowanie upadłościowe jako rodzaj sądowego postępowania uważane jest za funkcję tegoż postępowania 9. Udzielenie ochrony prawnej wierzycielowi polega na ochronie jego praw podmiotowych. Realizacja funkcji ochrony prawnej w postępowaniu cywilnym następuje zaś przez urzeczywistnienie celu tego postępowania, przez który należy rozumieć konkretyzację i realizację norm prawa cywilnego i materialnego obowiązujących w zakresie prawa cywilnego. Z perspektywy celu postępowania cywilnego należy rozróżnić postępowanie rozpoznawcze i postępowanie wykonawcze. Postępowanie rozpoznawcze ma zasadniczo na celu ustalenie istnienia lub nieistnienia normy prawnej indywidualno konkretnej 10. Jeżeli nałożony normą prawną obowiązek nie zostanie dobrowolnie spełniony, zachodzi potrzeba przymusowej realizacji obowiązku. Do przymusowego urzeczywistnienia normy prawnej indywidualno konkretnej dochodzi w postępowaniu egzekucyjnym 11. Powyższe poglądy nauki można odnieść do prawa upadłościowego. Postępowanie upadłościowe, podobnie jak egzekucja singularna, ma charakter przymusu państwowego zmierzającego do urzeczywistnienia normy prawa materialnego 12. W okresie międzywojennym B. Stelmachowski prezentował pogląd, iż upadłość jest rodzajem przymusowego wykonania, dopuszczalnego w razie niewypłacalności, skierowanego do całego majątku dłużnika. Podobne stanowisko zajmował J. Hryniewiecki 13. Dlatego też w doktrynie postępowanie upadłościowe nazywane było niekiedy egzekucją uniwersalną 14. Konkretyzacja norm prawa materialnego w postępowaniu upadłościowym następuje w zasadzie poprzez zatwierdzenie przez sędziego komisarza listy wierzytelności. Czynność ta stanowi element dochodzenia roszczeń w postępowaniu upadłościowym i można stwierdzić, że ma 9 Zob. na temat funkcji postępowania cywilnego m.in.: W. Siedlecki (w:) W. Siedlecki, Z. Świeboda, Postępowanie cywilne, zarys wykładu, Warszawa 1998, s. 23; W. Berutowicz, Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, Wrocław 1974; A. Jakubecki, Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Kraków 2002, s A. Marciniak, Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2008, s Tamże, s F. Zedler, Powództwo o zwolnienie od egzekucji, Warszawa 1973, s B. Stelmachowski, Prawo upadłościowe ziem zachodnich, Poznań 1932, s. 2 i 3; J. Hryniewiecki, Krótki zarys polskiego prawa upadłościowego oraz polskiego prawa o postępowaniu układowym obowiązujących na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, Poznań 1939, s S. Gurgul, E. Hnat, S. Barabasz, Prawo upadłościowe. Komentarz, Koszalin 1991, s. 12. Nieco odmienne stanowisko prezentuje F. Zedler, Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1999, s. 33, według którego postępowanie upadłościowe nie stanowi rodzaju egzekucji, a dochodzi w nim do egzekucji. 17