PIERWSZY OKRES WYKORZYSTANIA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W POLSCE RAPORT IZ PWW

Transkrypt

1 PIERWSZY OKRES WYKORZYSTANIA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W POLSCE RAPORT IZ PWW Rodzaje projektów, typy beneficjentów, rozkład przestrzenny udzielonej pomocy UE Instytucja zarzdzajca Podstawami Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwo Gospodarki i Pracy Warszawa, wrzesie 2005

2 Spis treci Wstp... 3 I. Ogólne uwagi metodologiczne... 4 II. Postp wdraania funduszy strukturalnych w Polsce (na podstawie informacji miesicznej przygotowywanej przez instytucj zarzdzajc Podstawami )... 5 III. Rozkład regionalny udzielonego wsparcia... 8 IV. Kim s beneficjenci funduszy strukturalnych? analiza wybranych grup beneficjentów A. Jednostki samorzdu terytorialnego jako beneficjenci funduszy strukturalnych B. Przedsibiorstwa jako beneficjenci funduszy strukturalnych C. Organizacje pozarzdowe jako beneficjenci funduszy strukturalnych D. Podmioty działajce w obszarze edukacji (szkoły wysze, instytucje szkoleniowe) oraz jednostki naukowo-badawcze jako beneficjenci funduszy strukturalnych V. Spis tabel VI. Spis wykresów VII. Spis map VIII. Załcznik

3 Wstp Niniejszy raport, podsumowujcy pierwsze dowiadczenia Polski we wdraaniu funduszy strukturalnych - zgromadzone w okresie od pocztkowych miesicy 2004 r. do koca lipca 2005 r., jest prób odpowiedzi na dwa istotne pytania - o to, jak przebiega proces absorpcji funduszy strukturalnych w ujciu przestrzennym oraz o to, kim s beneficjenci funduszy strukturalnych w Polsce. Sporzdzane dotychczas analizy procesu wykorzystania rodków strukturalnych dotyczyły przede wszystkim tempa absorpcji oraz postpu finansowego w ramach poszczególnych programów. Z uwagi na ograniczenia w dostpie do danych ródłowych, rozumianych jako informacje o kadym projekcie współfinansowanym w Polsce z funduszy strukturalnych, nie było dotychczas moliwe przeprowadzenie pogłbionej analizy wdraania funduszy strukturalnych w ujciu regionalnym. Niniejszy raport, przygotowany w oparciu o zestawienia projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej 1 (dla których podpisano umowy o dofinansowanie realizacji projektu do dnia 31 lipca 2005 r.), tak analiz zawiera, take co warte podkrelenia z uwzgldnieniem programów sektorowych. Opracowane przez Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej w Ministerstwie Gospodarki i Pracy dane, przygotowane przez właciwe instytucje zarzdzajce, poredniczce oraz wdraajce, pozwoliły take na dokładne przyjrzenie si temu, jakie podmioty stały si odbiorcami wsparcia z funduszy strukturalnych oraz jakiego typu projekty s, bd bd, realizowane na podstawie dotychczas zawartych umów. Analiza tego niezwykle obszernego materiału, jakim s informacje o projektach objtych umowami o dofinansowanie w ramach omiu programów 2, została przedstawiona w postaci czterech rozdziałów oraz podsumowania zawierajcego wnioski. W rozdziale pierwszym zaprezentowano ogólne uwagi dotyczce zakresu i weryfikacji danych wykorzystanych do przygotowania raportu. Rozdział ten nie zawiera jednak wszystkich dokonanych zastrzee z uwagi na fakt, i poszczególne analizy wymagały niejednokrotnie zastosowania odrbnej metodologii uwzgldniajcej specyfik danej grupy beneficjentów, zamieszczono w nich dodatkowe informacje na temat zastosowanego podejcia. Rozdział drugi odpowiada na pytanie jak daleko zaawansowany jest proces wdraania funduszy strukturalnych w Polsce. W rozdziale trzecim dokonano analizy projektów objtych dofinansowaniem w układzie regionalnym. Przez pryzmat województw pokazano zarówno zagregowane dane dla całych Podstaw i inicjatyw wspólnotowych, jak i pojedynczych programów operacyjnych. Najbardziej pogłbion cz raportu stanowi rozdział czwarty, składajcy si z czterech odrbnych analiz dotyczcych poszczególnych grup beneficjentów funduszy strukturalnych. Niniejszy raport, z uwagi na pocztkowy okres wdraania funduszy strukturalnych w Polsce, ma charakter wstpny i stanowi punkt wyjcia do dalszych analiz. Dlatego te zdecydowano si na przedstawienie w nim analizy kilku wybranych grup beneficjentów tj. jednostek samorzdu terytorialnego, sektora przedsibiorstw i sektora organizacji pozarzdowych, a 1 Zestawienie projektów obejmuje m. in. nazw i status beneficjenta (beneficjentów), nazw projektu, typ projektu (budowa, usługi, dostawy), warto projektu oraz warto dofinansowania wspólnotowego, obszar realizacji projektu (województwo, powiat). 2 W ramach programów inicjatywy wspólnotowej INTERREG nie podpisano do dnia 31 lipca 2005 r. adnych umów. 3

4 take analizy czci projektów realizowanych przez szkoły wysze i jednostki naukowobadawcze. Wybierajc te kategorie beneficjentów kierowano si ich istotn rol w wykorzystaniu funduszy strukturalnych, a take faktem, i w odniesieniu do tych grup posiadane dane miały najpełniejszy charakter. I. Ogólne uwagi metodologiczne Podstaw badania były dane nt. projektów uwzgldnionych w zestawieniach przygotowanych przez instytucje zarzdzajce, wdraajce oraz poredniczce, dla których podpisano umowy o dofinansowanie 3 w ramach nastpujcych programów operacyjnych: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, SPO Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw, SPO Rozwój zasobów ludzkich, SPO Transport, SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, a take inicjatywy wspólnotowej Equal (w zwizku z faktem, i w ramach inicjatywy wspólnotowej Interreg III A nie zostały jeszcze podpisane umowy z beneficjentami, w zestawieniu nie zostały uwzgldnione programy realizowane w ramach tej inicjatywy). Jako drugie ródło danych, o charakterze uzupełniajcym, słuyła informacja miesiczna przygotowana na koniec lipca 2005 r. przez Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej, bdca narzdziem biecego monitoringu postpów we wdraaniu programów współfinansowanych z funduszy strukturalnych. Z uwagi na brak moliwoci dokonania pogłbionych analiz (np. przestrzennych) zdecydowano o całkowitym pominiciu pomocy technicznej zarówno jako oddzielnego programu operacyjnego PO Pomoc techniczna, jak i pomocy technicznej znajdujcej si oddzielnie w kadym z programów operacyjnych. W zwizku z tym poszczególne analizy szczegółowe (poza rozdziałem II) nie uwzgldniały iloci i wartoci projektów dotyczcych tego obszaru wsparcia. W odniesieniu do zakresu czasowego objtego analiz, co do zasady przyjto, i dane dotycz projektów, dla których umowy o dofinansowanie realizacji projektu podpisano do dnia 31 lipca 2005 roku. Jako element weryfikacji poprawnoci dostarczonych danych słuyła Informacja o stanie wdraania programów operacyjnych współfinansowanych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej za lipiec br., przygotowana przez instytucj zarzdzajc Podstawami. Porównanie danych dostarczonych do analizy oraz danych z informacji miesicznej wskazuje, i w przypadku niektórych programów przedstawione informacje dotyczy mog take projektów wykraczajcych poza t cezur czasow (a wic uwzgldniaj umowy podpisane po 31 lipca br.) Jednoczenie w przypadku niektórych programów, nie było moliwe przeprowadzenie badania na całej dostpnej próbie projektów i z tego wzgldu wystpuj rónice miedzy danymi zawartymi w informacji miesicznej za lipiec a danymi objtymi analiz. Poniej szczegółowe wyjanienia dla poszczególnych programów operacyjnych: - w przypadku ZPORR, SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, SPO Transport oraz SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich rónice s znikome, co wobec bardzo duej iloci oraz wartoci badanych projektów wiadczy o wiarygodnoci informacji dostarczonych do analizy, - w programie SPO Rozwój zasobów ludzkich warto podpisanych umów według informacji miesicznej jest o kilkanacie procent wysza ni to wynika z danych dostarczonych do analizy. Do znaczca rónica zwizana jest m. in. z brakiem 3 W niniejszym raporcie przyjto zasad, i przez projekty w trakcie realizacji - które to pojcie bdzie obecne w kolejnych czciach materiału - naley rozumie włanie projekty objte umowami o dofinansowanie. 4

5 informacji z niektórych instytucji o projektach (np. WUP Łód, co zapewne wpłynło take w niewielkim stopniu na słaby wynik województwa), nieuwzgldnieniem (z powodu braku danych) w zestawieniu projektów pozakonkursowych w działaniach 1.1 Rozwój i modernizacja instrumentów instytucji rynku pracy oraz 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki, - w przypadku SPO Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw w stosunku do informacji miesicznej nastpiło zwikszenie wartoci podpisanych umów o kilkanacie procent, co jest spowodowane uwzgldnieniem w analizowanym zestawieniu take umów podpisanych na pocztku sierpnia br., - najwiksz rónic midzy danymi z informacji miesicznej a danymi pochodzcymi z badania zanotowano w przypadku IW Equal, gdzie w zwizku z uwzgldnieniem danych sierpniowych dotyczcych szacunkowych kosztów projektów realizowanych w ramach działa 2 i 3 warto umów wzrosła z ok. 24 mln zł (podanych w informacji miesicznej) do ponad 622 mln. W przypadku analizy przestrzennej projektów realizowanych na poziomie krajowym (tj. realizowanych na terenie całego kraju) uznano, i ich wartoci zostan podzielone proporcjonalnie midzy wszystkie województwa stosownie do liczby mieszkaców (w zwizku z tym faktem warto wsparcia per capita w ramach kadego województwa zwikszyła si o 72,22 zł). Z kolei w przypadku projektów realizowanych na terenie kilku województw, ich warto została w całoci przypisana do województwa, w którym mieci si siedziba beneficjenta lub gdzie realizowana jest najwiksza wartociowo cz danego projektu. W programie SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, wobec braku w przekazanym zestawieniu informacji o województwie realizacji projektów w działaniach 1.1 Inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz 1.2 Ułatwianie startu młodym rolnikom, przyjto, i ich warto zostanie przypisana do poziomu krajowego (co przyczyniło si do zmniejszenia dysproporcji pomidzy regionami). II. Postp wdraania funduszy strukturalnych w Polsce (na podstawie informacji miesicznej przygotowywanej przez instytucj zarzdzajc Podstawami ) Analizujc proces wdraania funduszy strukturalnych mona posłuy si uproszczonym modelem obejmujcym trzy etapy: Wnioskowanie o uzyskanie dofinansowania z funduszy strukturalnych, Podpisanie umów lub decyzji o dofinansowanie realizacji projektu, Refundacja poniesionych przez beneficjentów wydatków. Przeprowadzone w ramach raportu analizy odnosz si do danych dotyczcych drugiego z wymienionych etapów, jednake w celu pełnego zobrazowania postpu wdraania funduszy strukturalnych konieczne jest odniesienie si take do pozostałych etapów. Łcznie w ramach Podstaw dla Polski na lata przeznaczono z budetu Wspólnoty Europejskiej niecałe 8,3 mld euro wsparcia wspólnotowego (ok. 33,6 mld zł). Proces naboru wniosków został uruchomiony w I połowie 2004 r. i ju po kilku miesicach okazało si, e zapotrzebowanie potencjalnych beneficjentów na rodki UE przekroczy warto oferowanej pomocy. Zgodnie z ankietami przesyłanymi przez instytucje zarzdzajce programami operacyjnymi oraz inicjatywami wspólnotowymi, stanowicymi 5

6 podstaw do przygotowania informacji miesicznej przez instytucj zarzdzajc Podstawami, do koca lipca 2005 r. w ramach realizacji siedmiu programów operacyjnych oraz inicjatyw wspólnotowych Equal oraz Interreg IIIA złoono wnioski o dofinansowanie projektów o wartoci wsparcia ze rodków wspólnotowych przekraczajcej zł, co stanowi ponad 543% alokacji rodków wspólnotowych na 2004 r. i 127% alokacji wspomnianych rodków na cały okres programowania Składane przez beneficjentów wnioski s weryfikowane i oceniane w oparciu o ustalone kryteria i procedury, w wyniku których wybierane s najlepsze projekty, co z kolei stanowi podstaw do podpisania umowy lub wydania decyzji o dofinansowanie realizacji projektu. Od pocztku uruchomienia programów operacyjnych i inicjatyw wspólnotowych podpisano umowy lub wydano decyzje o dofinansowanie realizacji projektów angaujce rodki wspólnotowe na łczn kwot sigajc blisko zł (zgodnie z danymi zebranymi na potrzeby analiz przeprowadzonych w dalszej czci raportu, warto podpisanych umów z uwzgldnionymi w analizach umowami podpisanymi w sierpniu br. wynosi blisko 12,9 mld zł), co stanowi 154,7 % alokacji rodków wspólnotowych na rok 2004 r. i 36,3% na cały okres programowania Zaawansowanie procesu zawierania umów jest jednak silnie zrónicowane pomidzy programami, a w ramach poszczególnych programów pomidzy priorytetami i działaniami. Do koca lipca br. wydatkowano z kont programowych zł, co stanowi 7,42% alokacji rodków wspólnotowych na rok 2004 r. oraz 1,74 % alokacji rodków wspólnotowych na cały okres programowania. Wykres 1. Warto złoonych wniosków, podpisanych umów/decyzji o dofinansowanie oraz płatnoci zrealizowanych z kont programowych w ramach poszczególnych programów operacyjnych oraz IW Equal i Interreg IIIA jako procent realizacji zobowiza na lata według stanu na 31 lipca 2005r. 130,00% 127,56% 100% 95,37% 101,30% 94,60% 107,09% 109,55% 115,61% 100% 72,79% 56,8% 56,8% 0,00% 36,31% 32,73% 23,5% 23,5% 22,58% 25,86% 13,53% 16,28% 9,59% 11,61% 0,00% 0,02% 0,14% 0,44% 0,51% 0,86% 1,33% 1,74% gru-04 sty-05 lut-05 mar-05 kwi-05 maj-05 cze-05 lip-05 warto wniosków złoonych od uruchomienia programów jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania procent alokacji rodków wspólnotowych przewidzianych na 2004 r. w stosunku do całoci alokacji dla okresu warto umów (decyzji) o dofinansowanie zawartych od pocztku uruchomienia programów jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania procent alokacji rodków wspólnotowych przewidzianych na lata 2004 i 2005 w stosunku do całoci alokacji dla okresu warto płatnoci dokonanych z kont programowych od pocztku uruchomienia programów jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania alokacja srodków wspólnotowych na lata ródło: Opracowanie własne na podstawie informacji miesicznych przesłanych przez instytucje zarzdzajce programami operacyjnymi oraz IW Equal i IW Interreg 6

7 Wykres 2. Warto złoonych wniosków, podpisanych umów/decyzji o dofinansowanie oraz płatnoci zrealizowanych z kont programowych w ramach programów operacyjnych oraz IW Equal i Interreg IIIA jako procent realizacji zobowiza na lata wg stanu na 31 lipca 2005r. 180,00% 179,90% 170,08% 160,00% 140,00% 136,21% 127,56% 120,00% 111,43% 100,00% 95,21% 92,90% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 36,34% 30,36% 12,83% SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 47,18% SPO Transport 0,00% 43,81% SPO 22,75% Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich 7,09% 22,66% SPO Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw 0,08% 54,98% PO Pomoc techniczna 44,57% 1,68% 42,79% SPO Rozwój zasobów ludzkich 0,67% 43,93% Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 0,91% PIW EQUAL 5,44% 0,51% 0,00% 0,00% PIW INTERREG warto wniosków złoonych od uruchomienia programu jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania warto umów (decyzji) o dofinansowaniezawartych od pocztku uruchomienia programu jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania warto płatnoci dokonanych z kont programowych od pocztku uruchomienia programu jako procent realizacji zobowiza na cały okres programowania ródło: Opracowanie własne na podstawie informacji miesicznych przesłanych przez instytucje zarzdzajce programami operacyjnymi oraz IW Equal i IW Interreg Zaawansowanie procesu zawierania umów i decyzji o dofinansowanie w ujciu poszczególnych funduszy przedstawia ponisza tabela. IIIA OGÓŁEM 36,31% 1,74% Tabela 1. Warto podpisanych umów/decyzji o dofinansowanie w relacji do alokacji funduszy strukturalnych UE, stan na koniec lipca 2005r. Fundusz strukturalny Alokacja na fundusz na lata (zł) Udział danego funduszu w całoci wsparcia (%) Warto podpisanych umów (zł) Relacja podpisanych umów dla funduszu do całoci podpisanych umów w ramach PWW i IW (%) =4/2 EFRR ,1% ,1% EFS ,1% ,2% EFOiGR ,4% ,7% FIWR ,4% ,0% ŁCZNIE ,0% ,0% ródło: informacja miesiczna za lipiec 2005 r. Z powyszej tabeli wynika, i stosunkowo szybciej s podpisywane umowy w programach i priorytetach finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego, natomiast wolniej w ramach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa. 7

8 III. Rozkład regionalny udzielonego wsparcia Z zebranych danych wynika, i do koca lipca 2005 roku w ramach 6 programów operacyjnych oraz IW Equal podpisano ponad 20 tys. umów o wartoci dofinansowania wspólnotowego prawie 12,9 mld zł. Najwicej umów po ponad 700 podpisano w województwach zachodniopomorskim, pomorskim oraz mazowieckim, natomiast najmniej, po około 200, w województwach opolskim i lubuskim. Naley jednak wskaza, e zdecydowana wikszo umów w dwu pierwszych województwach została podpisana w ramach programu SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, w którym moliwo realizacji projektów jest w duej mierze zdeterminowana geograficznie. Najmniej umów dotychczas podpisano w województwach zamieszkanych przez najmniejsz liczb mieszkaców. Tabela 2. Ilo podpisanych umów o dofinansowanie, warto ogółem wsparcia wspólnotowego wynikajca z podpisanych umów oraz warto udzielonego wsparcia na mieszkaca. Liczba ŁCZNIE Warto (w zł) Liczba mieszkaców Warto udzielonej pomocy na mieszkaca (zł) Relacja do redniej wartoci dla kraju dolnolskie ,92 zł 68,72% kujawsko-pomorskie ,18 zł 107,91% lubelskie ,05 zł 87,72% lubuskie ,47 zł 120,74% łódzkie ,01 zł 69,34% małopolskie ,24 zł 70,00% mazowieckie ,27 zł 94,60% opolskie ,20 zł 84,51% podkarpackie ,51 zł 101,79% podlaskie ,19 zł 98,43% pomorskie ,74 zł 169,71% lskie ,94 zł 91,84% witokrzyskie ,92 zł 98,35% warmisko-mazurskie ,37 zł 144,41% wielkopolskie ,83 zł 109,88% zachodniopomorskie ,67 zł 153,39% poziom krajowy ,22 zł ŁCZNIE/ REDNIO ,48 zł 100,00% ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Pod wzgldem wartoci podpisanych umów w czci dofinansowania UE prym wiod najwiksze regiony: mazowieckie, lskie, pomorskie oraz wielkopolskie, za projekty o najmniejszej wartoci wsparcia UE przyjto do realizacji w niewielkich województwach: opolskim, podlaskim i lubuskim. Umowy o znacznej łcznej wartoci dofinansowania UE podpisano dla projektów realizowanych na poziomie krajowym, szczególnie tych finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego (SPO Rozwój zasobów ludzkich oraz IW Equal), a ponadto z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich). 8

9 Wykres 3. Warto udzielonego wsparcia wspólnotowego na mieszkaca województwa w relacji do redniej wartoci udzielonego wsparcia w skali kraju dolnolskie łódzkie małopolskie opolskie lubelskie lskie mazowieckie witokrzy skie podlaskie podkarpackie kujawsko-pomorskie wielkopolskie lubuskie warmisko-mazurskie zachodniopomorskie pomorskie 0% 50% 100% 150% 200% ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami W odniesieniu do wartoci udzielonego wsparcia z budetu Unii Europejskiej na mieszkaca regionu, najkorzystniej wskanik ten kształtuje si dla województwa pomorskiego (572,74 zł) i zachodniopomorsiego (517,67 zł), najsłabiej natomiast dla województwa dolnolskiego (231,92 zł), łódzkiego (234,01 zł) i małopolskiego (236,24 zł). Zrónicowanie pomidzy województwami wynika czciowo take z rónego stopnia zaawansowania prac nad podpisywaniem umów w poszczególnych programach oraz regionach (np. w ramach Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego w województwie dolnolskim rozpoczto zawieranie umów z beneficjentami z duym opónieniem w porównaniu do innych województw). Wymiar regionalny realizacji poszczególnych programów, w tym IW Equal, przedstawiaj ponisze mapy. 9

10 Mapa 1. Skala udzielonego wsparcia wspólnotowego w programach operacyjnych oraz IW Equal w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w województwie ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Mapa 2. Warto udzielonego wsparcia w ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Charakter interwencji w ramach programu SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb determinuje rozkład przestrzenny udzielonego wsparcia. 10

11 Mapa 3. Warto udzielonego wsparcia w ramach SPO Transport w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Najwiksze wsparcie w ramach SPO Transport otrzymały regiony metropolitalne, z silnymi orodkami miejskimi. Wyjtkiem jest województwo warmisko-mazurskie, gdzie realizowane jest połczenie Elblga z obwodem kalingradzkim. Najwicej inwestycji realizuj województwa zachodniopomorskie i pomorskie, które oprócz inwestycji drogowych i kolejowych rozwijaj infrastruktur dostpu do portów morskich. Jest to zwizane ze specyfik programu, w którym realizowane s okrelone, wynikajce z dokumentów strategicznych (Strategia Rozwoju Transportu, Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju), inwestycje o znaczeniu krajowym. Mapa 4. Warto udzielonego wsparcia w ramach IW Equal w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach inicjatywy ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami 11

12 Charakter przedsiwzi realizowanych w ramach IW Equal wskazuje, e najsprawniej przygotowane do zarzdzania projektami o znaczeniu wspólnotowym s województwa lskie i mazowieckie oraz dolnolskie, małopolskie i podkarpackie, co moe wskazywa na ich aktywno w nawizywaniu i rozwijaniu kontaktów z partnerami z regionów w Europie, a take wynika z obecnoci w tych województwach wysokiej liczby organizacji pozarzdowych, do których adresowana jest IW Equal. Mapa 5. Warto udzielonego wsparcia w ramach SPO Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami W ramach SPO Wzrost konkurencyjnoci przedsibiorstw najwiksze wsparcie otrzymuj przedsibiorcy z relatywnie bogatszych regionów kraju (województwa mazowieckie, lskie i dolnolskie), co wynika z faktu, e jest tam zarejestrowanych wicej podmiotów mogcych ubiega si o wsparcie. 12

13 Mapa 6. Warto udzielonego wsparcia w ramach Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Najwikszy udział w wykorzystaniu rodków w ramach Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego maj województwa wielkopolskie, pomorskie, lskie oraz mazowieckie, co wynika z duych wartoci alokacji (w ujciu absolutnym, a nie per capita), przyznanych tym regionom oraz wiadczy o sprawnym wdraaniu działa programu. Warto odnotowa aktywno województw południowo-wschodnich, które, jak województwo podkarpackie, potrafi wykorzysta dowiadczenia z implementacj funduszy przedakcesyjnych. Mapa 7. Warto udzielonego wsparcia w ramach SPO Rozwój zasobów ludzkich w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami 13

14 Mona zauway, e realizacja projektów w ramach SPO Rozwój zasobów ludzkich koncentruje si w regionach o relatywnie wyszej stopie bezrobocia, co wskazuje na due zaangaowanie wojewódzkich i powiatowych urzdów pracy w wykorzystywanie narzdzi aktywnej polityki zwalczani bezrobocia. Mapa 8. Warto udzielonego wsparcia w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich w układzie regionalnym w relacji do całoci udzielonego wsparcia w ramach programu ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Przedstawione dane dotycz umów o dofinansowanie podpisane dla nastpujcych działa SPO Restrukturyzacja i modernizacja rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich: 1.3 Szkolenia, 1.4 Wsparcie doradztwa rolniczego, 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, 2.4 Rónicowanie działalnoci rolniczej i zblionej do rolnictwa w celu zapewnienia rónorodnoci działa lub alternatywnych ródeł dochodów, 2.6 Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej zwizanej z rolnictwem, 2.7 Pilotaowy Program Leader+. 14

15 Tabela 3. Ilo i warto podpisanych umów w czci dofinansowania UE w ramach programów operacyjnych oraz inicjatywy wspólnotowej Equal oraz w układzie regionalnym ŁCZNIE SPO RYBY TRANSPORT IW EQUAL SPO WKP ZPORR SPO RZL SPO ROL Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto Ilo Warto dolnolskie kujawskopomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmiskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie poziom krajowy ŁCZNIE ródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami 15

16 IV. Kim s beneficjenci funduszy strukturalnych? analiza wybranych grup beneficjentów A. Jednostki samorzdu terytorialnego jako beneficjenci funduszy strukturalnych Powodzenie polityki strukturalnej Unii Europejskiej i efektywno wykorzystania rodków z funduszy strukturalnych zaley przede wszystkim od skutecznoci działa podejmowanych na szczeblu regionalnym. Dowiadczenie krajów członkowskich pokazuje, e rodki z funduszy strukturalnych s najefektywniej wykorzystywane przez kraje, w których pozycja regionów jest silna. Skuteczno regionów w kreowaniu polityki regionalnej i zarzdzaniu funduszami strukturalnymi w znacznym stopniu zaley od zaangaowania i moliwoci korzystania z rodków wspólnotowych przez społecznoci lokalne. Decydujc rol, nie tylko jako beneficjenci, ale i animatorzy rozwoju lokalnego, odgrywaj samorzdy lokalne. Celem niniejszej analizy jest przedstawienie w jaki sposób województwa, powiaty i gminy w Polsce korzystały ze rodków funduszy strukturalnych w okresie pierwszych 14 miesicy wdraania programów operacyjnych i inicjatyw wspólnotowych oraz próba oceny sposobu wykorzystania rodków strukturalnych przez jednostki samorzdu terytorialnego, ze szczególnym uwzgldnieniem samorzdów szczebla lokalnego. Raport ma na celu, identyfikacj oraz pogłbion analiz głównych obszarów, w których województwa, powiaty i gminy realizuj projekty współfinansowane z funduszy strukturalnych oraz porównanie aktywnoci i zdolnoci absorpcyjnych jednostek samorzdu terytorialnego szczebla lokalnego w układzie regionalnym, w tym w podziale na obszary miejskie i wiejskie. Cho analiza ma raczej charakter faktograficzny i ma za zadanie dostarczy danych do dalszych bada ewaluacyjnych, podjto równie prób oceny, w jaki sposób realizowane inwestycje (projekty twarde, jak i mikkie) wpisuj si w niwelowanie zagroe dla rozwoju regionów zidentyfikowanych w dokumentach programowych. Osigniciu ww. celów słuy zbadanie realizowanych projektów wg kategorii interwencji oraz przedstawienie realizowanych projektów w zalenoci od charakteru gmin oraz ich dochodów. Analiza prezentuje rozkłady projektów gmin i powiatów w ujciu problemowoprzestrzennym. Badanie obejmuje wszystkie projekty objte umowami o dofinansowanie (poza projektami zwizanymi z pomoc techniczn) realizowane przez województwa, gminy i powiaty we wszystkich programach operacyjnych i IW EQUAL. 4 W zwizku z faktem, e badano rozkłady projektów w poszczególnych obszarach problemowych, (m. in. wg kategorii interwencji czy w układzie miasto wie), eby wykaza ogół rodków, które w zwizku z realizacj projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych trafiaj do województw, gmin i powiatów w analizie posługiwano si wartoci projektów ogółem, a zatem zawierajc nie tylko wkład wspólnotowy, ale i współfinansowanie krajowe. Oznacza to równie uwzgldnienie tej czci kosztów w projektach, które, zgodnie z regułami wspólnotowymi, nie kwalifikuj si do refundacji. Jeeli w analizie ujto tylko wkład wspólnotowy zostało to wyranie zaznaczone. Dane dotyczce dochodów województw, powiatów, gmin, liczby ludnoci, stopy bezrobocia, gstoci dróg, sieci rozdzielczej wodocigowej i kanalizacyjnej pochodz z GUS i s danymi za 2003 r. (za wyjtkiem stopy bezrobocia I kwartał 2005 r.). 4 Za wyjtkiem brakujcych danych z działa 2.1 oraz 2.2 ZPORR z województw małopolskiego i zachodniopomorskiego oraz danych z SPO RZL z WUP w Łodzi. Realizowane projekty oznaczaj projekty, na które zostały podpisane umowy. 16

17 Stan wdraania funduszy strukturalnych przez jednostki samorzdu terytorialnego szczebla lokalnego Stopie zaangaowania JST w realizacj projektów współfinansowanych z funduszy strukturalnych jest zrónicowany w zalenoci od regionu Polski. Tabela 4. Rozkład iloci i wartoci realizowanych przez województwa, powiaty i gminy projektów w podziale regionalnym Województwo Ilo projektów Warto realizowanych projektów w zł Udział w wartoci projektów ogółem % rednia warto projektów dolnolskie ,3 6, ,4 kujawsko-pomorskie ,0 4, ,5 lubelskie ,6 2, ,2 lubuskie ,8 3, ,5 łódzkie ,6 3, ,8 małopolskie ,3 5, ,7 mazowieckie ,2 10, ,2 opolskie ,5 2, ,3 podkarpackie ,3 6, ,3 podlaskie ,2 3, ,0 pomorskie ,0 17, ,4 lskie ,9 9, ,0 witokrzyskie ,3 4, ,1 warmisko-mazurskie ,2 4, ,8 wielkopolskie ,7 12, ,5 zachodniopomorskie ,9 3, ,7 POLSKA OGÓŁEM ,7 100, ,4 z tego: województwa ,1 14, ,7 powiaty ,3 20, ,2 gminy ,3 65, ,7 ródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Województwa, powiaty i gminy łcznie realizowały wg stanu na 31 lipca br projekty o łcznej wartoci 7,6 mld zł, z czego 5,4 mld zł (71,1%) stanowił wkład wspólnotowy. Najwiksza liczba projektów (316) realizowana była w województwie mazowieckim oraz warmisko mazurskim (205), natomiast projekty o najwyszej wartoci wdraane były w województwie pomorskim (1,3 mld zł), wielkopolkim (971,0 mln zł) oraz mazowieckim (788,1 mln zł). Z kolei najmniejsz aktywnoci charakteryzowały si JST w województwie małopolskim (87 projektów), lubelskim (91) oraz opolskim (97). Lubelskie i opolskie realizowały take projekty o najniszej wartoci. 17

18 Wykres 4. Warto realizowanych projektów w podziale na gminy, powiaty i województwa (w zł) Województwa Powiaty Gminy ródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami rednia warto realizowanych przez JST projektów wyniosła 3,3 mln zł. Regionem dominujcym pod wzgldem redniej wartoci projektów było pomorskie. Realizowano tu projekty o ponad 2,5-krotnie wyszej redniej wartoci ni przecitnie dla kraju. Na dalszych miejscach plasowały si województwa: wielkopolskie, małopolskie oraz lskie. Najgorzej pod tym wzgldem wypadały: podlaskie, lubuskie, warmisko-mazurskie oraz zachodniopomorskie. Biorc pod uwag szczebel jednostki samorzdu, najwikszy udział w wartoci projektów ogółem miały gminy, a najmniejszy województwa. Jednak w województwach realizowano projekty o najwyszej redniej wartoci. Z kolei powiaty, realizujce najwiksz liczb projektów, wdraały przedsiwzicia o przecitnie najniszej wartoci. Z analizy przestrzennej wynika, i aktywno gmin, mierzona jako procent gmin realizujcych projekty w stosunku do ogółu gmin w regionie, jest zrónicowana w poszczególnych województwach. W kocu lipca br. ok. 30% gmin ogółem w Polsce realizowało projekty wspófinansowane z funduszy strukturalnych najwicej - w województwie witokrzyskim (80%). Tak wysoki procent wynika z faktu, i jedynie w tym regionie wdraane było działanie 2.3 Sektorowego programu operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich (nie uwzgldniajc powyszego działania ok. 38% gmin witokrzyskich). Blisko połowa gmin wdraała projekty w województwie lskim oraz lubuskim. Z kolei jedynie 3,3% gmin dolnolskich, 12,2% lubelskich oraz 14,3% małopolskich korzystało z funduszy strukturalnych. 18

19 Mapa 9. Udział gmin realizujcych projekty w całkowitej iloci gmin w województwach ródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych zebranej przez instytucj zarzdzajc Podstawami Najwicej projektów gminnych realizowano w województwie mazowieckim (152), lskim (112), witokrzyskim (105) oraz wielkopolskim (104). Wynika to z duej iloci podmiotów wnioskujcych o rodki z funduszy strukturalnych oraz dobrego przygotowania gmin z punktu widzenia absorpcji funduszy unijnych w tych regionach. Najmniejsz aktywnoci wykazały si gminy dolnolskie (realizowano 14 projektów), małopolskie (26) oraz lubelskie (34). Na pierwszym miejscu pod wzgldem wartoci realizowanych projektów plasuje si województwo pomorskie. Biorc pod uwag ilo projektów wdraanych w tym województwie realizowane s tam due projekty, głównie drogowe. Dziki tym inwestycjom istnieje szansa na popraw dostpnoci i jakoci połcze transportowych w regionie. Kolejne pod wzgldem wartoci projektów s województwa wielkopolskie i mazowieckie, jednak rednie wartoci projektów tam realizowanych s znacznie nisze od projektów w województwie pomorskim. Projekty o najniszych wartociach realizowały gminy w województwach podlaskim oraz lubelskim (a wic najbiedniejsze pod wzgldem dochodu gmin) i stanowiły one jedynie po ok. 8% wartoci projektów gmin pomorskich. Powiaty łcznie wdraały 1161 projekty o wartoci 1,6 mld zł. Najbardziej aktywne były powiaty w województwach: mazowieckim (164 projekty), warmisko-mazurskim (135), dolnolskim (102) oraz zachodniopomorskim (89), które łcznie realizowały blisko 40% wszystkich projektów. Najniszym zaangaowaniem, jeli chodzi o liczb wdraanych projektów, charakteryzuje si województwo wielkopolskie, witokrzyskie, łódzkie oraz opolskie. Równie w tych województwach powiaty realizowały projekty o najniszej wartoci. Województwem dominujcym pod wzgldem wartoci projektów było lskie, w którym powiaty realizowały projekty o wartoci stanowicej 20% całkowitej wartoci projektów wszystkich powiatów. Nastpne w kolejnoci były powiaty w województwach: mazowieckim, podlaskim, warmisko-mazurskim oraz pomorskim, jednak warto projektów wdraanych w poszczególnych regionach była o ponad połow nisza w porównaniu do województwa lskiego. Mona wskaza na pewn prawidłowo, i projekty o najwyszych wartociach realizowane s głównie przez powiaty w regionach o wyszych i rednich dochodach. 19

20 W porównaniu z powiatami i gminami, województwa realizowały znacznie nisz liczb projektów, jednak, jak ju wspomniano wczeniej, ich rednia warto była najwysza. Na czołowej pozycji pod wzgldem iloci, jak i wartoci projektów plasowało si województwo wielkopolskie (29 projektów, 302 mln zł). Kolejne pod wzgldem wartoci projektów były regiony: podkarpackie, małopolskie oraz pomorskie. Zdolnoci absorpcyjne JST a ich dochody W 2004 r. zaczła obowizywa ustawa o dochodach jednostek samorzdu terytorialnego z 13 listopada 2003, która miała zwikszy stopie decentralizacji dysponowania rodkami publicznymi oraz zwikszy zainteresowanie rozwojem własnego obszaru i ułatwi absorpcj rodków unijnych. Wg danych resortu finansów 5 w 2004 r. dochody budetów jednostek samorzdu terytorialnego w stosunku do 2003 r. wzrosły realnie o 12,1%. Zmiana najsilniej wpłynła na dynamik dochodów powiatów i województw samorzdowych. Jednake przyjty w nowej ustawie sposób kształtowania dochodów JST, przewidujcy mocniejsze powizanie poziomu dochodów JST ze stopniem rozwoju ich terenu, wpłynł na zaostrzenie si róni w poziomie dochodów osiganych przez poszczególne samorzdy. Warunkiem szybszego rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów i niwelowania rónic w poziomie rozwoju mona osign tylko poprzez koncentracj na działalnoci inwestycyjnej, w szczególnoci w rozbudow infrastruktury i przeznaczanie na nie szczególnie wysokiej czci dochodów. Ustawa poprawiajca dochody JST oraz zwikszajca swobod wydatkowania powinna przyczyni si zatem do wikszych wydatków inwestycyjnych samorzdów. W 2004 r. wydatki inwestycyjne JST zwikszyły si, jednake wzrost nakładów na inwestycje wykazywał due zrónicowanie regionalne. 6 Naleałoby si zastanowi w jaki sposób zwikszenie dochodów JST wpłynło na zdolno absorpcyjn samorzdów regionalnych i lokalnych, w szczególnoci na zapewnienie rodków niezbdnych do współfinansowania projektów oraz czy rzeczywicie regiony słabiej rozwinite s w stanie wygenerowa na tyle znaczce wydatki prorozwojowe, by niwelowa rónice w poziomie rozwoju gospodarczego. Warto dodana funduszy strukturalnych, rozumiana jako warto wkładu wspólnotowego w realizowanych projektach, w stosunku do dochodów jednostek samorzdu terytorialnego została przedstawiona w tabeli 5. Tabela 5. Warto dodana funduszy strukturalnych w stosunku do dochodów jednostek samorzdu terytorialnego. warto wsparcia wspólnotowego per capita do wartoci dochodów JST na mieszkaca (zł) Województwo województwa powiaty gminy dolnolskie 6,2 2,2 3,5 kujawsko-pomorskie 8,3 3,3 5,5 lubelskie 7,8 3,4 2,3 lubuskie 30,0 5,9 7,0 łódzkie 3,1 0,8 3,8 małopolskie 35,5 2,4 2,4 mazowieckie 0,0 1,5 6,0 5 Wykonanie budetu przez jednostki samorzdu terytorialnego. Streszczenie., Ministerstwo Finansów, 6 Ibidem. 20