Zastosowanie materiałów elastycznych w leczeniu protetycznym bezzębia u pacjenta po zabiegu osteosyntezy trzonu żuchwy opis przypadku

Transkrypt

1 PROTET. STOMATOL., 2013, LXIII, 2, Zastosowanie materiałów elastycznych w leczeniu protetycznym bezzębia u pacjenta po zabiegu osteosyntezy trzonu żuchwy opis przypadku Application of flexible materials in the treatment of edentulous patient after mandibular osteosynthesis a case report Zbigniew Kucharski, Karol Dominiak Katedra Protetyki Stomatologicznej I.S. Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. E. Mierzwińska-Nastalska HASŁA INDEKSOWE: podścielenie, materiały elastyczne, bezzębni pacjenci, złamanie trzonu żuchwy KEY WORDS: relining, resilient materials, edentulous patients, fractured mandibular corpus Streszczenie Pacjenci leczeni z zastosowaniem uzupełnień protetycznych ruchomych częściowych lub całkowitych, niejednokrotnie zgłaszają na wizytach kontrolnych dolegliwości bólowe uniemożliwiające im prawidłowe użytkowanie protez. Jedną z metod leczenia w tego rodzaju przypadkach jest wykonanie podścielenia protezy materiałem elastycznym. Artykuł opisuje przypadek starszego wiekiem pacjenta, u którego stwierdzono znaczny zanik podłoża protetycznego, przemieszczenie żuchwy w stronę lewą i uwypuklenie do światła jamy ustnej metalowej płytki po wykonanej wcześniej osteosyntezie odłamów trzonu żuchwy. Wykonanie uzupełnienia protetycznego z elastycznym podścieleniem dolnej protezy znacznie skróciło czas rehabilitacji, zminimalizowało liczbę wizyt korekcyjnych i pozwoliło na szybkie przywrócenie czynności narządu żucia. Summary Patients treated with partial or complete prostheses often report complaints of pain. One of the methods of treatment in these cases is denture relining with resilient material. The authors describe a case of an elderly patient diagnosed with a significant loss of the prosthetic base, displacement of the mandible to the left and a metal plate extended into the mouth after earlier osteosynthesis. The implemented restoration of the lower overdenture relining significantly reduced the rehabilitation time, minimized the number of visits and allowed for a quick restoration of the masticatory function. 134

2 Materiały elastyczne Pacjenci leczeni z zastosowaniem uzupełnień protetycznych ruchomych częściowych lub całkowitych, niejednokrotnie zgłaszają na wizytach kontrolnych dolegliwości bólowe uniemożliwiające im prawidłowe użytkowanie protez (1-6). W niektórych sytuacjach standardowa korekta powierzchni dośluzowej protezy może nie przynieść zadowalających efektów. Jeżeli dolegliwości są spowodowane niewydolnością czynnościową podłoża protetycznego, obecnością wyniosłości kostnych lub podrażnieniem okolicy ujść nerwów (zwłaszcza ujść nerwów bródkowych, które przy zaniku części zębodołowej żuchwy przesuwają się na jego szczyt) wskazane jest wykonanie podścielenia wewnętrznej, dośluzowej strony płyty protezy. Można do tego celu użyć materiałów elastycznych, które są preparatami wykazującymi plastyczność po ich ostatecznym związaniu. Do tej grupy należą materiały do stosowania długoczasowego i krótkoczasowego, w tym do biologicznej odnowy tkanek. Najczęściej stosowane są preparaty akrylowe i silikonowe. Procedurę podścielania protezy można wykonać metodą bezpośrednią lub pośrednią (2-9). Pierwsza jest metodą podścielania bezpośrednio w ustach pacjenta, zabieg ten wykonuje się na jednej wizycie z pominięciem etapu laboratoryjnego. W metodzie pośredniej podścielenie wykonywane jest w laboratorium na modelu roboczym otrzymanym z wycisków czynnościowych pobieranych na użytkowanej protezie. Lekarz dentysta aby zakwalifikować pacjenta do zabiegu podścielenia protezy musi upewnić się, że błona śluzowa jamy ustnej jest zdrowa, wysokość zwarcia jest prawidłowa, płyta protezy pokrywa całe pole protetyczne, a pacjent ma za sobą proces adaptacji do protezy. W przypadku stwierdzenia nadmiernej resorpcji podłoża kostnego, chorób tkanek miękkich jamy ustnej, dolegliwości ze strony stawów skroniowo-żuchwowych oraz nieprawidłowego wyglądu i wymowy pacjenta spowodowanej protezą, należy odstąpić od zabiegu (10-12). Duża dostępność materiałów oraz szybkie efekty terapeutyczne sprawiają, że zabieg podścielenia protezy jest chętnie stosowany przez lekarzy (4-6). Materiały elastyczne znalazły zastosowanie u pacjentów użytkujących ruchome uzupełnienia protetyczne po interwencji chirurgicznej przeprowadzonej w obrębie warstw tkanek miękkich oraz protetycznego podłoża kostnego. Bezpośrednio po takim leczeniu stosowane są materiały podścielające krótkoczasowe w celu prawidłowego wygojenia podłoża (1-3, 7-9). U pacjentów, u których tkanki są wygojone, stosowane są materiały długoczasowe do ochrony niepełnowartościowego podłoża. Materiały elastyczne polecane są również jako uzupełnienie tkanek miękkich u pacjentów, u których w wyniku zabiegu chirurgicznego (np. usunięcie tkanki zmienionej nowotworowo) doszło do takiego ubytku (1, 10-13). Opis przypadku Pacjent w wieku 84 lat zgłosił się w celu wykonania nowych, całkowitych uzupełnień protetycznych. W wywiadzie podawał przebytą w kwietniu 2009 operację zespolenia odłamów trzonu żuchwy po stronie lewej. Zdjęcie pantomograficzne uwidoczniło stan po zabiegu osteosyntezy płytkowej za pomocą długiej chirurgicznej płytki osteointegracyjnej. Do złamania doszło w trakcie zabiegu wyłuszczenia torbieli zębopochodnej zęba 38. W badaniu klinicznym stwierdzono znaczny zanik tkanek podłoża protetycznego i określono klasę Supple jako II. W badaniu wewnątrzustnym, po stronie lewej w obrębie trzonu żuchwy, wyraźnie wyczuwano podłużne ostrokonturowe wygórowanie o strukturze płytki osteointegracyjnej. Ze względu na prawdopodobne zmiany pooperacyjne stwierdzono przesunięcie linii pośrodkowej żuchwy w stronę lewą (ryc. 1, 2, 3). Na zdjęciu pantomograficznym żuchwy po stronie lewej zauważono dziewięciooczkową płytkę, pękniętą między siódmym i ósmym oczkiem, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 2 135

3 Z. Kucharski, K. Dominiak Ryc. 1. Zdjęcie wewnątrzustne, znaczna dysproporcja relacji szczęki i żuchwy po stronie lewej. Ryc. 2. Zdjęcie wewnątrzustne, zanik tkanek podłoża protetycznego żuchwy po stronie lewej. Ryc. 3. Zdjęcie pantomograficzne z uwidocznioną płytką osteointegracyjną. Ryc. 4. Proteza całkowita dolna podścielona elastycznym materiałem po stronie lewej. umiejscowioną od okolicy zęba 36 do wcięcia żuchwy (incisura mandibulae), a ponadto znaczny zanik trzonu żuchwy, skutkiem czego nastąpiło przemieszczenie otworów bródkowych na szczyt wyrostka zębodołowego. Pacjent, ze względu na zmienione warunki zwarciowe oraz silny ból w żuchwie po lewej stronie, odczuwany w trakcie prób korzystania z dotychczasowych uzupełnień protetycznych, nie użytkował dolnej protezy całkowitej. Po przeprowadzonych badaniach stwierdzono konieczność wykonania nowych uzupełnień protetycznych. Zgodnie z algorytmem wykonywania ruchomych uzupełnień protetycznych, na pierwszej wizycie pobrano wyciski anatomiczne masą alginatową, na kolejnych pobrano wycisk mukodynamiczny masą tlenkowo-cynkowo-eugenolową na łyżce indywidualnej wykonanej z duracrolu (Spofa, Czechy), następnie ustalono wysokość centralnego zwarcia metodą anatomo-fizjologiczną, dobrano kolor akrylowych zębów oraz skontrolowano próbne protezy. Po oddaniu pacjentowi do użytkowania nowych uzupełnień protetycznych, utrzymanie protezy górnej oceniono na bardzo dobre. Dolna proteza, mimo szczególnych starań o czynnościowe ukształtowanie pobrzeży i zrównoważenia warunków zwarciowych, wykazywała słabszą stabilizację (ryc. 4). Podczas użytkowania protez 136 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 2

4 Materiały elastyczne pacjent podawał występowanie silnych dolegliwości bólowych w żuchwie po stronie lewej w okolicy zębów trzonowych oraz po obu stronach w okolicy przesuniętych na szczyt wyrostka zębodołowego otworów bródkowych. Uniemożliwiało to prawidłowe użytkowanie uzupełnień protetycznych. W szczęce stwierdzono występowanie niewielkiego bólu spowodowanego brakiem dostatecznego odciążenia niewielkiego wygórowania w odcinku przednim pokrytego cienką, niepodatną błoną śluzową. Po wykonaniu korekty płyty protezy górnej dolegliwości w szczęce ustąpiły. Ból w żuchwie, mimo wykonanej korekty utrzymywał się nadal. Celem eliminacji niekorzystnych odczuć spowodowanych uwypukloną płytką osteointegracyjną i zanikiem podłoża protetycznego zaplanowano wykonanie podścielenia protezy dolnej materiałem elastycznym metodą strefową. W pierwszej kolejności określono zakres podścielenia poprzez badanie wewnątrzustne z zastosowaniem kulki metalowej o średnicy 1 mm, następnie opracowano płytę protezy dolnej poprzez wytworzenie w niej zagłębień o wymiarze pionowym 2 mm w wyżej wymienionych miejscach wymagających podścielenia. Pobrano wycisk czynnościowy dopełniający na dolnej protezie masą silikonową i oddano do pracowni celem podścielenia metodą pośrednią. W laboratorium po odlaniu modeli z gipsu twardego i umieszczeniu w puszce polimeryzacyjnej, usunięto materiał wyciskowy i na jego miejsce wprowadzono plastyfikowany akrylowy materiał do podścieleń protez Villacryl Soft (Zhermapol Polska), po czym przeprowadzono proces polimeryzacji. Po uwolnieniu z puszki, protezę poddano obróbce mechanicznej poprzez odcięcie nadmiarów zastosowanej masy i wygładzeniem jej brzegów, a następnie materiał elastyczny pokryto dwukrotnie lakierem wygładzającym. Tak podścieloną protezę po poddaniu kąpieli wodnej oddano pacjentowi do użytkowania i umówiono na następną wizytę kontrolną. Dzięki zastosowaniu podścielenia strefowego materiałem elastycznym uzyskano poprawę stabilizacji protezy dolnej, ponadto wyeliminowano dolegliwości bólowe związane zarówno z uciskiem na cienką, niepodatną błonę śluzową, jak również wywołane podrażnieniem okolicy otworów bródkowych. Zabieg podścielenia protezy materiałem elastycznym pozwolił także zredukować liczbę korekt do dwóch wizyt. Takie przygotowanie protezy pozwoliło pacjentowi na pełną i szybką adaptację do nowych uzupełnień oraz ich prawidłowe użytkowanie. Różnego rodzaju zabiegi operacyjne w obrębie tkanki kostnej, wykonywane u pacjentów w wieku podeszłym, często mogą skutkować znaczną destrukcją podłoża protetycznego, ze złamaniem kości włącznie (6, 12, 14-17). Leczeniem chirurgicznym z wyboru takich złamań jest zespolenie odłamów metalową płytką osteointegracyją (18-20). Po wygojeniu tkanek, często pozostawia się płytki na dłuższy czas, aby zapobiec ponownym złamaniom w miejscu wykonanego zabiegu. Wyczuwalna pod błoną śluzową metalowa płytka, może stać się źródłem znacznego dyskomfortu podczas użytkowania dotychczasowych uzupełnień protetycznych (21). Następowa rehabilitacja protetyczna w takich przypadkach jest trudna i wymaga wielu wizyt korekcyjnych, które mogą doprowadzić do zniszczenia powierzchni dośluzowej protez, co może skutkować potrzebą ponownego przeprowadzenia leczenia protetycznego. Zaplanowanie toku postępowania leczenia protetycznego, przeprowadzonego na podstawie zebranego wywiadu i badania klinicznego, jest podstawą osiągnięcia oczekiwanego rezultatu. W przypadku pacjentów, u których planowane jest leczenie protetyczne z zastosowaniem protez ruchomych częściowych i całkowitych, niezbędna jest dokładna kliniczna analiza podłoża protetycznego, także na podstawie zdjęcia pantomograficznego. Tylko w ten sposób można w pełni wykorzystać wszystkie możliwości, PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 2 137

5 Z. Kucharski, K. Dominiak materiały i techniki protetyczne. W opisanym przypadku, dokładna analiza wszystkich zabranych danych pozwoliła na zaplanowanie użycia odpowiedniego materiału elastycznego i przygotowanie protezy do podścielenia tym materiałem. Takie postępowanie znacznie skróciło czas rehabilitacji, zminimalizowało liczbę wizyt korekcyjnych i pozwoliło na przywrócenie czynności narządu żucia. Piśmiennictwo 1. Taguchi N.: A clinical case report of complete dentures using resilient denture liners. Nihon Hotetsu Shika Gakkai Zasshi., 2004, 48, 5, Williamson R. T.: Clinical application of a soft denture liner: a case report. Quint. Int., 1995, 26, Kucharski Z., Rolski D.: Zastosowanie kliniczne materiałów elastycznych do podścieleń ruchomych uzupełnień protetycznych Protet. Stomatol., 2011, LXI, 3, Kucharski Z.: Własności fizyczne materiałów elastycznych stosowanych w protetyce stomatologicznej. Protet. Stomatol., 2008, LVIII, 3, Kucharski Z.: Podścielenia protez ruchomych z wykorzystaniem materiałów elastycznych przyczyny niepowodzeń. Potet. Stomatol., 2012, LXII, 1, Brożek R., Koczorowski R.: Zastosowanie elastycznych materiałów do wyścieleń protez ruchomych w leczeniu bezzębnych pacjentów w wieku podeszłym. Nowiny Lekarskie 2009, 78, 3-4, Bogucki A. Z., Więckiewicz W.: Tworzywa miękkie stosowane do podścielenia protez u pacjentów po zabiegach operacyjnych. Protet. Stomatol.,1996; XLVI, 4: Marcinkowska A., Dorocka-Bobkowska B., Krysiński Z.: Przegląd współcześnie stosowanych materiałów do biologicznej odnowy tkanek. Protet. Stomatol., Marcinkowska A., Dorocka-Bobkowska B., Krysiński Z.: Materiały do biologicznej odnowy tkanek. Przegląd piśmiennictwa. Protet. Stomatol., 2004, 54, 4, Spiechowicz E., Mierzwińska-Nastalska E.: Grzybice jamy ustnej. Med. Tour Press Int., Warszawa Abrams S.: Complete Denture Covering Mandibular Tori Using Three Base Materials: A Case Report J. Can. Dent. Assoc., 2000, 4, 66, Weimert I., Rusiniak-Kubik K., Kucharski Z., Mierzwińska-Nastalska E.: Protetyczna rehabilitacja pacjentów z osteoporozą opis przypadków. Nowa Stomatologia 2005,1, Bogucki Z. A.: Wysokość zwarcia w protezach ruchomych wyścielonych elastycznymi tworzywami Protet. Stomatol., 2006, LVI,4, Tieghi R., Consorti G., Clauser L. C.: Patholologic fracture of the mandible after removal of follicular cyst. J Craniofac Surg., 2011, 22, 5, Madsen M. J., Haug R. H., Christensen B. S., Aldridge E.: Management of atrophic mandible fractures. Oral Maxillofac Surg. Clin. North Am., 2009, 21, 2, Gerhards F., Kuffner H. D., Wagner W.: Pathological fractures of the mandible. A review of the etiology and treatment. Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 1998, 27, 3, Bruce R. A., Ellis E.: Academy study of fractures of the edentulous mandible. Int.J. Oral Maxillofac. Surg., 1993, 51, 8, Bouloux G. F., Chen S., Threadgill J. M.: Small and large titanium plates are equally effective for treating mandible fractures. J. Oral Maxillofac. Surg., 2012, 70, 7, Choi B. H., Huh J. Y., Suh C. H., Kim K. N.: An in vitro evaluation of miniplate fixation techniques for fractures of the atrophic edentulous mandible. Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 2005, 34, 2, Mugino H., Takagi S., Oya R., Nakamura S., 138 PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 2

6 Materiały elastyczne Ikemura K.: Miniplate osteosynthesis of fractures of the edentulous mandible. Clin. Oral Investig., 2005, 9, 4, Mayrink G., Moreira R. W., Araujo M. M.: Prospective study of postoperative sensory disturbances after surgical treatment of mandibular fractures. Oral Maxillofac. Surg., 2012, 5, 3, Zaakceptowano do druku: 6.XI.2012 r. Adres autora: Warszawa, ul. Nowogrodzka 59. Zarząd Główny PTS KOMUNIKAT Polskie Towarzystwo Dysfunkcji Narządu Żucia oraz Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu i Katedra Dysfunkcji Narządu Żucia i Ortodoncji Śląskiego Uniwersytetu Medycznego serdecznie zapraszają do udziału w VIII Międzynarodowym Zjeździe PTDNŻ Dysfunkcje narządu żucia w leczeniu protetycznym i ortodontycznym Zamek Książ, Wałbrzych Formularze zgłoszeniowe (uczestnictwa i referatów) można pobrać ze strony internetowej PTDNŻ i przesłać drogą elektroniczną lub pocztową, na adres: Polskie Towarzystwo Dysfunkcji Narządu Żucia ul. Pl. Traugutta Zabrze, tel../fax (032) biuro@dysfunkcje.pl Terminy przyjmowania zgłoszeń i referatów: Termin zgłaszania referatów r. Termin zgłaszania uczestnictwa r. Rezerwacje noclegów przyjmuje recepcja Hotelu Książ na hasło Dysfunkcje do dnia Uczestnicy VIII Międzynarodowego Zjazdu PTDNŻ otrzymują punkty edukacyjne. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej gdzie znajdą Państwo więcej informacji dotyczących VIII Międzynarodowego Zjazdu PTDNŻ w Książu. PROTETYKA STOMATOLOGICZNA, 2013, LXIII, 2 139