Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej reformy wprowadzone 1 grudnia 2009 r. na mocy Traktatu z Lizbony

Transkrypt

1

2

3 Agata Jurkowska-Gomułka Tadeusz Skoczny WSPÓLNE REGUŁY KONKURENCJI UNII EUROPEJSKIEJ

4 Instytut Wydawniczy EuroPrawo Sp. z o.o., 2010 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako źródło danych w jakiejkolwiek formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy. Redakcja Magdalena Wanot Seria podręczników System prawa Unii Europejskiej Redaktor naukowy serii Jan Barcz Redaktor prowadzący Magdalena Wanot Korekta Magdalena Han, Jakub Matuszewicz, Ewelina Skłodowska, Magdalena Wanot Opracowanie typograficzne, skład i łamanie AMGRAF Anna Milczanowska książka do nabycia: księgarnia internetowa Warszawa 2010 ISBN:

5 Informacje o autorach Agata Jurkowska-Gomułka doktor nauk prawnych, adiunkt w Zakładzie Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz naukowy Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Tadeusz Skoczny doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu Europejskiego Prawa Gospodarczego Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.

6

7 Spis treści Wykaz akronimów... xxiii Wykaz skrótów... xxv Wstęp... xxvii 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej... XXIV Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej... XXIV Reguły wolnego handlu a reguły konkurencji... XXIV Ochrona skutecznej konkurencji... XXIV Grupy i rodzaje wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej... XXIV Dwie grupy reguł konkurencji... XXIV Generalne i sektorowe reguły konkurencji... XXIV Źródła, charakter i rozwój prawa konkurencji Unii Europejskiej... XXIV Źródła pierwotnego i wtórnego prawa konkurencji... XXIV Charakter norm unijnego prawa konkurencji... XXIV Rozwój unijnego prawa konkurencji... XXIV-15 Literatura uzupełniająca... XXIV-16 Podstawowe dokumenty... XXIV-17 Pytania podsumowujące... XXIV Zakaz praktyk ograniczających konkurencję... XXIV Praktyki ograniczające konkurencję... XXIV Zakres przedmiotowy zakazu praktyk ograniczających konkurencję... XXIV-19

8 vi Spis treści Zakres podmiotowy zakazów praktyk ograniczających konkurencję... XXIV Wpływ na handel między państwami członkowskimi... XXIV Rola przesłanki wpływu na handel między państwami członkowskimi... XXIV Szczegółowe zasady oceny wpływu na handel między państwami członkowskimi... XXIV Zakres przestrzenny stosowania zakazów praktyk ograniczających konkurencję (stosowanie eksterytorialne)... XXIV Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 TFUE)... XXIV Zakres i istota zakazu porozumień ograniczających konkurencję... XXIV Porozumienia zakazane... XXIV Traktatowe i orzecznicze przesłanki zakazu porozumień ograniczających konkurencję... XXIV Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw... XXIV Przejawy zakłócania konkurencji na rynku wewnętrznym... XXIV Odczuwalność i bagatelność ograniczeń konkurencji... XXIV Odczuwalne ograniczanie konkurencji... XXIV Porozumienia bagatelne... XXIV Antykonkurencyjny cel lub skutek... XXIV Przykładowe wyliczenie porozumień zakazanych... XXIV Porozumienia horyzontalne i wertykalne... XXIV Najpoważniejsze ograniczenia konkurencji... XXIV Skutki naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 ust. 2 TFUE)... XXIV Wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (art. 101 ust. 3 TFUE)... XXIV Istota i przesłanki wyłączenia... XXIV Szczegółowe zasady oceny przesłanek z art. 101 ust. 3 TFUE... XXIV Wyłączenia grupowe... XXIV Ogólne zasady ustanawiania wyłączeń grupowych... XXIV-47

9 Spis treści vii Wyłączone porozumienia horyzontalne... XXIV Grupowe wyłączenie porozumień specjalizacyjnych... XXIV Grupowe wyłączenie porozumień badawczo-rozwojowych... XXIV Szczegółowe zasady oceny porozumień kooperacji horyzontalnej... XXIV Wyłączone porozumienia wertykalne... XXIV Grupowe wyłączenie porozumień wertykalnych... XXIV Szczegółowe zasady oceny porozumień zawierających ograniczenia wertykalne... XXIV Wyłączenie porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów silnikowych... XXIV Szczegółowe zasady oceny ograniczeń wertykalnych w porozumieniach wertykalnych w sektorze pojazdów silnikowych... XXIV Wyłączone porozumienia transferu technologii... XXIV Grupowe wyłączenie porozumień transferu technologii... XXIV Szczegółowe zasady oceny porozumień dotyczących transferu technologii... XXIV Sektorowe wyłączenia grupowe... XXIV Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE)... XXIV Zakres i istota zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku... XXIV Wyznaczenie rynku właściwego... XXIV Pozycja dominująca na rynku właściwym... XXIV Pozycja dominująca... XXIV Kolektywna pozycja dominująca... XXIV Nadużywanie pozycji dominującej na rynku... XXIV Zakazane nadużywanie pozycji dominującej... XXIV Praktyki wykluczające... XXIV Praktyki eksploatacyjne... XXIV Doktryny obronne na gruncie art. 102 TFUE (niestwierdzenie nadużycia pozycji dominującej)... XXIV-86

10 viii Spis treści 2.5. Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE... XXIV Podstawy prawne i ich rozwój... XXIV Podstawy traktatowe... XXIV Pierwsze rozporządzenie wykonawcze (rozporządzenie nr 17/62)... XXIV Nowe rozporządzenie wykonawcze (rozporządzenie nr 1/2003)... XXIV Reguły stosowania art. 101 i 102 TFUE przewidziane rozporządzeniem nr 1/ XXIV Reguły podstawowe... XXIV Decyzje Komisji w przypadku stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję... XXIV Listy wyjaśniające Komisji... XXIV Kary pieniężne w postępowaniu antymonopolowym... XXIV Rodzaje kar pieniężnych... XXIV Szczegółowe zasady nakładania kar; program darowania i łagodzenia kar.. XXIV Ugoda w sprawach kartelowych... XXIV Szczegółowe elementy postępowań w sprawach konkurencji prowadzonych przez Komisję... XXIV Złożenie skargi... XXIV Postępowanie dowodowe... XXIV Prawa stron... XXIV Współpraca Komisji z organami i sądami krajowymi... XXIV Komisja organy ochrony konkurencji państw członkowskich Unii Europejskiej... XXIV Komisja sądy w państwach członkowskich Unii Europejskiej... XXIV Kontrola sądowa decyzji Komisji... XXIV-106 Literatura uzupełniająca... XXIV-107 Podstawowe dokumenty... XXIV-108 Pytania podsumowujące... XXIV Prewencyjna kontrola koncentracji przedsiębiorstw... XXIV Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji w systemie prawa ochrony konkurencji Unii Europejskiej... XXIV Rozwój i aktualny stan podstaw prawnych przeciwdziałania nadmiernej koncentracji w Unii Europejskiej... XXIV-112

11 Spis treści ix Koncentracja a wspólne reguły konkurencji... XXIV Przeciwdziałanie antykonkurencyjnej koncentracji a prawo pierwotne Unii Europejskiej... XXIV Ustanowienie prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw na podstawie prawa wtórnego... XXIV Istota i model prawny prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw w Unii Europejskiej... XXIV Przedmiot kontroli... XXIV Koncentracje przedsiębiorstw jako przedmiot kontroli; pojęcie i rodzaje... XXIV Legalna definicja koncentracji... XXIV Przedsiębiorstwo... XXIV Koncentracje horyzontalne, wertykalne i konglomeratowe... XXIV Połączenia (fuzje)... XXIV Przejęcia kontroli (akwizycje)... XXIV Stan faktyczny przejęcia kontroli... XXIV Istota (podstawy) przejmowanej kontroli... XXIV Podmioty przejmujące kontrolę i ich rodzaje... XXIV Formy przejęcia kontroli (środki kontroli)... XXIV Przedmiot przejmowanej kontroli... XXIV Konsekwencje wymogu trwałości koncentracji dla poddania przejęcia kontroli przepisom rozporządzenia nr 139/ XXIV Kontrola wyłączna... XXIV Kontrola wspólna... XXIV Zmiany jakości kontroli... XXIV Utworzenie pełnofunkcyjnego przedsiębiorstwa wspólnego... XXIV Koncentracja a kooperacja przedsiębiorstw... XXIV Pełnofunkcyjne przedsiębiorstwo wspólne... XXIV Wyjątki... XXIV Właściwość organów kontroli i jej zasięg... XXIV Podział właściwości między Komisję a krajowe organy ochrony konkurencji... XXIV Wyłączność jurysdykcji Unii Europejskiej i właściwości Komisji Europejskiej... XXIV Wzajemne przekazywanie sobie spraw między Komisją a organami ochrony konkurencji państw członkowskich... XXIV-133

12 Kryteria koncentracji o wymiarze unijnym... XXIV Progi wymiaru unijnego... XXIV Wymiar unijny koncentracji; dwa testy wymiaru unijnego... XXIV Charakterystyka ogólna testów wymiaru unijnego... XXIV Pojęcie przedsiębiorstwa uczestniczącego w koncentracji... XXIV Zasady obliczania obrotu... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Pojęcie obrotu... XXIV Obliczanie obrotu i sprawozdania finansowe... XXIV Przypisywanie obrotu przedsiębiorstw należących do grup przedsiębiorstw... XXIV Obliczanie obrotu instytucji kredytowych i innych instytucji finansowych oraz zakładów ubezpieczeń... XXIV Kryteria oceny koncentracji... XXIV Legalna definicja kryteriów oceny koncentracji podlegających kontroli na podstawie rozporządzenia nr 139/ XXIV Uwagi wstępne... XXIV Zmiana podstawowego testu konkurencji z dniem 1 maja 2004 r.... XXIV Antykonkurencyjne skutki koncentracji horyzontalnych i niehoryzontalnych... XXIV Dodatkowe kryteria oceny koncentracji i środki zaradcze... XXIV Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji horyzontalnych i niehoryzontalnych... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Ocena koncentracji charakterystyka ogólna... XXIV Udział w rynku i poziomy koncentracji... XXIV Skutki nieskoordynowane i skoordynowane... XXIV-153

13 Spis treści xi Czynniki wyrównawcze antykonkurencyjnych skutków koncentracji... XXIV Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji horyzontalnych... XXIV Udziały w rynku i poziomy koncentracji... XXIV Antykonkurencyjne skutki nieskoordynowane (jednostronne)... XXIV Antykonkurencyjne skutki skoordynowane... XXIV Skutki antykonkurencyjne połączenia z potencjalnym konkurentem i połączeń stwarzających lub wzmacniających siłę nabywczą na rynkach stanowiących kolejny szczebel obrotu... XXIV Podstawowe kryteria i miary oceny koncentracji niehoryzontalnych... XXIV Udział w rynku i poziomy koncentracji w przypadku koncentracji niehoryzontalnych... XXIV Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji wertykalnych... XXIV Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji konglomeratowych... XXIV Czynniki wyrównawcze i obrona przed zakazem... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Wyrównawcza siła nabywcza... XXIV Nowe wejścia na rynek... XXIV Korzyści efektywnościowe... XXIV Przedsiębiorstwo upadające... XXIV Dodatkowe kryteria oceny tworzenia wspólnych przedsiębiorstw i ograniczeń dodatkowych... XXIV Ocena wspólnych przedsiębiorstw w świetle art. 101 i 102 TFUE... XXIV Granice akceptacji ograniczeń dodatkowych... XXIV-175

14 xii Spis treści Uwagi wstępne; pojęcie ograniczeń dodatkowych... XXIV Zasady mające zastosowanie wobec najczęściej spotykanych ograniczeń w przypadku kupna/sprzedaży przedsiębiorstwa... XXIV Zasady mające zastosowanie wobec najczęściej spotykanych ograniczeń w przypadku tworzenia pełnofunkcyjnych przedsiębiorstw wspólnych... XXIV Środki zaradcze... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Podstawowe rodzaje środków zaradczych... XXIV Zbycie przedsiębiorstwa na rzecz odpowiedniego nabywcy... XXIV Usunięcie powiązań z konkurentami... XXIV Inne środki zaradcze... XXIV Klauzula przeglądowa... XXIV Procedura proponowania zobowiązań... XXIV Wymogi dotyczące wykonania zobowiązań... XXIV Zasady i przebieg postępowania w sprawach koncentracji i podejmowane w nim decyzje Komisji... XXIV Podstawowe zasady postępowania i zakres regulacji... XXIV Prewencyjność kontroli... XXIV Zgłoszenie zamiaru koncentracji... XXIV Czasowy zakaz dokonania koncentracji... XXIV Dwufazowość postępowania przed Komisją... XXIV Badanie wstępne (pierwszy etap postępowania) i decyzje wydawane na zakończenie... XXIV Pełne badanie wstępne i decyzja w pełnej wersji... XXIV Procedura uproszczona i decyzja w formie skróconej... XXIV Badanie zasadnicze (drugi etap postępowania) i decyzje wydawane na zakończenie... XXIV Środki zapewniania skuteczności kontroli Komisji... XXIV Żądanie informacji... XXIV Przeprowadzenie inspekcji... XXIV-198

15 Spis treści xiii Nakładanie grzywien i okresowych kar pieniężnych w celu przymuszenia... XXIV Środki ochrony interesów i prawa do obrony przedsiębiorstw... XXIV Wysłuchanie stron i osób trzecich... XXIV Dostęp do akt i postępowanie z informacjami poufnymi... XXIV Przestrzeganie tajemnicy zawodowej... XXIV Współpraca Komisji Europejskiej i właściwych organów państw członkowskich... XXIV Współpraca Komisji Europejskiej i organów państw członkowskich w procesach alokacji spraw... XXIV Obowiązki informacyjne Komisji wobec organów państw członkowskich... XXIV Inspekcje prowadzone przez władze państw członkowskich... XXIV Współdziałanie w trakcie inspekcji prowadzonych przez Komisję... XXIV Inne formy współpracy Komisji z władzami państw członkowskich... XXIV Kontrola sądowa... XXIV-207 Literatura uzupełniająca... XXIV-207 Podstawowe dokumenty... XXIV-208 Pytania podsumowujące... XXIV Państwa członkowskie a państwowe monopole handlowe i przedsiębiorstwa publiczne... XXIV Zobowiązania państw członkowskich w zakresie zapewniania wolnego handlu i wolnej konkurencji... XXIV Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym (art. 37 TFUE)... XXIV Niedopuszczalność państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym w Unii Europejskiej... XXIV Zakres zastosowania: państwowe monopole handlowe... XXIV Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych... XXIV Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w rolnictwie... XXIV-215

16 xiv Spis treści Realizacja nakazu... XXIV Państwowe monopole finansowe i usługowe oraz przedsiębiorstwa publiczne a reguły konkurencji (art. 106 TFUE)... XXIV Cele i zakres zastosowania; przedsiębiorstwo publiczne... XXIV Adresat i cele art. 106 TFUE... XXIV Przedsiębiorstwa publiczne... XXIV Przedsiębiorstwa świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym... XXIV Ograniczony zakres dopuszczalności przedsiębiorstw publicznych (art. 106 ust. 1 TFUE)... XXIV Zakres wyłączenia stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw, którym powierzono wykonywanie usług w ogólnym interesie gospodarczym lub przedsiębiorstw o charakterze monopolu skarbowego (art. 106 ust. 2 TFUE)... XXIV Uprawnienia Komisji do egzekwowania przestrzegania art. 106 ust. 1 i 2 TFUE (art. 106 ust. 3 TFUE)... XXIV Uprawnienia Komisji... XXIV Liberalizacja telekomunikacji w trybie dyrektyw wydanych na podstawie art. 106 ust. 3 TFUE... XXIV-225 Literatura uzupełniająca... XXIV-226 Podstawowe dokumenty... XXIV-227 Pytania podsumowujące... XXIV Wspólne reguły konkurencji w odniesieniu do pomocy państwa... XXIV Wprowadzenie... XXIV Pomoc państwa a rynek wewnętrzny... XXIV Zakres i charakter wspólnych reguł konkurencji w odniesieniu do pomocy państwa... XXIV Pomoc państwa niedozwolona jako niezgodna z rynkiem wewnętrznym... XXIV Pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE... XXIV Pomoc przysporzenie korzyści w jakiejkolwiek formie przedsiębiorstwu... XXIV Przysporzenie korzyści jako istota pomocy... XXIV Brak skutku w postaci przysparzania korzyści jako negatywna przesłanka identyfikacji pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE... XXIV-237

17 Spis treści xv Test prywatnego inwestora działającego w warunkach gospodarki rynkowej... XXIV Test Altmark... XXIV Pomoc państwa ze względu na formy jej udzielania... XXIV Przedsiębiorstwo jako beneficjent pomocy... XXIV Pomoc państwa ze względu na jej pochodzenie... XXIV Selektywność pomocy... XXIV Sprzyjanie przedsiębiorstwom lub gałęziom gospodarki... XXIV Brak selektywnego charakteru... XXIV Środki ogólne nie stanowiące pomocy państwa... XXIV Środki uzasadnione charakterem lub ogólną strukturą systemu... XXIV Zakłócenie lub groźba zakłócenia konkurencji... XXIV Wpływ na handel między państwami członkowskimi... XXIV Pomoc niedozwolona... XXIV Pomoc dozwolona jako zgodna z rynkiem wewnętrznym ex lege... XXIV Pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym ex lege... XXIV Rodzaje pomocy dozwolonej... XXIV Pomoc socjalna... XXIV Pomoc w wypadku klęsk żywiołowych... XXIV Pomoc uwarunkowana skutkami podziału Niemiec... XXIV Pomoc dopuszczalna jako uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym... XXIV Zakres i podstawy pomocy dopuszczalnej na podstawie art. 107 ust. 3 TFUE... XXIV Wprowadzenie... XXIV Rodzaje pomocy dopuszczalnej wyróżnione w art. 107 ust. 3 TFUE... XXIV Pomoc regionalna [art. 107 ust. 3 lit. a) TFUE]... XXIV Pomoc prorozwojowa i antykryzysowa [art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE]... XXIV Pomoc sektorowa i regionalna [art. 107 ust. 3 lit. c) TFUE]... XXIV Pomoc na rzecz kultury [art. 107 ust. 1 lit. d) TFUE]... XXIV-259

18 xvi Spis treści Pomoc państwa ze względu na kontekst pomoc horyzontalna, regionalna i sektorowa... XXIV Rodzaje i podstawy pomocy dopuszczalnej ze względu na formę i skutek dopuszczenia... XXIV Dwa sposoby uznania pomocy państwa za zgodną z rynkiem wewnętrznym (dopuszczalną)... XXIV Pomoc dopuszczalna na podstawie rozporządzenia wyłączającego... XXIV Pomoc dopuszczalna na podstawie aktu indywidualnego... XXIV Pomoc horyzontalna... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Pomoc bagatelna (niestanowiąca pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE)... XXIV Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Wyłączenia grupowe dla pomocy inwestycyjnej i na zatrudnienie dla małych i średnich przedsiębiorstw... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy na przedsiębiorczość kobiet... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy na usługi doradcze dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz udział tych przedsiębiorstw w targach... XXIV Pomoc na ochronę środowiska... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska podlegającej indywidualnemu zgłoszeniu... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy na ochronę środowiska... XXIV Pomoc na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV-279

19 Spis treści xvii Warunki dopuszczalności pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną podlegającej indywidualnemu zgłoszeniu... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną... XXIV Dopuszczalność pomocy na szkolenia i zatrudnienie... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy na szkolenia... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy na szkolenia w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy dla pracowników znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji oraz pracowników niepełnosprawnych... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa na pracowników niepełnosprawnych w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu... XXIV Dopuszczalność pomocy dokonywanej w szczególnych formach... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy w formie nabywania przez władze publiczne udziałów w spółkach kapitałowych... XXIV Stosowanie reguł pomocy państwa do przedsiębiorstw publicznych w sektorze wytwórczym... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy w formie sprzedaży gruntów i budynków przez władze publiczne... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy w formie krótkoterminowych ubezpieczeń kredytów eksportowych... XXIV-294

20 xviii Spis treści Warunki dopuszczalności pomocy w formie środków związanych z bezpośrednim opodatkowaniem działalności gospodarczej... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy w formie gwarancji... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy w formie kapitału podwyższonego ryzyka w sprawach podlegających indywidualnemu zgłoszeniu... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy w formie kapitału podwyższonego ryzyka... XXIV Dopuszczalność pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw... XXIV Dopuszczalność tymczasowej pomocy państwa dla ratowania gospodarki realnej w warunkach kryzysu gospodarczego i finansowego... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla środków podjętych w odniesieniu do instytucji finansowych w kontekście kryzysu finansowego... XXIV Pomoc regionalna... XXIV Podstawy dopuszczalności... XXIV Ogólne warunki dopuszczalności projektów krajowej pomocy regionalnej... XXIV Kryteria szczegółowej oceny pomocy regionalnej dla dużych projektów inwestycyjnych... XXIV Wyłączenie grupowe dla pomocy regionalnej... XXIV Pomoc sektorowa... XXIV Pomoc dopuszczalna dla usług w ogólnym interesie gospodarczym jako wyłączona spod reguł konkurencji... XXIV Rynek wewnętrzny i pomoc państwa a usługi w ogólnym interesie gospodarczym... XXIV-314

21 Spis treści xix Wyłączenie spod reguł konkurencji na podstawie art. 106 ust. 2 TFUE... XXIV Przesłanki traktatowe... XXIV Warunki wyłączenia rekompensaty niespełniającej testu Altmark spod obowiązku zgłoszenia... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla wspierania realizacji usług w ogólnym interesie gospodarczym podlegających zgłoszeniu indywidualnemu... XXIV Kompetencje i procedury w zakresie stosowania reguł pomocy państwa... XXIV Kompetencje organów Unii Europejskiej i państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie stosowania reguł pomocy państwa (art. 108 i 109 TFUE)... XXIV Postępowanie w sprawie pomocy nowej podlegającej zgłoszeniu... XXIV Reguły procedury zwykłej... XXIV Reguły procedury uproszczonej... XXIV Postępowanie w sprawie pomocy przyznanej bezprawnie lub świadczonej niezgodnie z przeznaczeniem... XXIV Reguły podstawowe... XXIV Zapewnienie skutecznego wykonania windykacyjnych decyzji Komisji... XXIV Postępowanie w sprawie pomocy istniejącej... XXIV Wspólne elementy postępowań w sprawach pomocy państwa... XXIV Stosowanie prawa pomocy państwa przez sądy krajowe... XXIV-332 Literatura uzupełniająca... XXIV-334 Podstawowe dokumenty... XXIV-335 Pytania podsumowujące... XXIV Sektorowe reguły konkurencji... XXIV Sektorowe reguły konkurencji: charakter, podstawy prawne... XXIV Rolnictwo i rybołówstwo... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Rolnictwo... XXIV-344

22 xx Spis treści Praktyki ograniczające konkurencję w rolnictwie... XXIV Ogólne reguły oceny praktyk ograniczających konkurencję w rolnictwie... XXIV Wyłączenie grupowe porozumień w sektorze warzyw i owoców oraz w sektorze tytoniowym... XXIV Pomoc państwa w rolnictwie... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa w rolnictwie... XXIV Wyłączenie dla pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze rolnym... XXIV Pomoc de minimis w sektorze rolnym... XXIV Rybołówstwo... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa w rybołówstwie... XXIV Wyłączenie dla pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze rybołówstwa... XXIV Pomoc de minimis w sektorze rybołówstwa... XXIV Transport... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Transport lądowy... XXIV Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie lądowym... XXIV Usługi w ogólnym interesie gospodarczym w transporcie lądowym... XXIV Pomoc państwa w transporcie lądowym... XXIV Transport morski... XXIV Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie morskim... XXIV Wyłączenia grupowe dla porozumień w sektorze transportu morskiego... XXIV Szczegółowe zasady oceny porozumień w sektorze transportu morskiego... XXIV Pomoc państwa w transporcie morskim... XXIV-380

23 Spis treści xxi Ogólne warunki dopuszczalności pomocy państwa w transporcie morskim... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla podmiotów zarządzających statkami... XXIV Transport lotniczy... XXIV Praktyki ograniczające konkurencję w transporcie lotniczym... XXIV Pomoc państwa w transporcie lotniczym... XXIV Pomoc dla portów lotniczych... XXIV Pomoc dla przewoźników lotniczych... XXIV Usługi pocztowe... XXIV Usługi finansowe... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Wyłączenia grupowe dla porozumień ograniczających konkurencję w sektorze finansowym... XXIV Wyłączenie grupowe dla porozumień w ubezpieczeniach... XXIV Szczegółowe zasady oceny porozumień w ubezpieczeniach... XXIV Pomoc państwa dla banków w kontekście kryzysu finansowego... XXIV Zastosowanie zasad pomocy państwa do pomocy dla instytucji finansowych... XXIV Dokapitalizowanie instytucji finansowych... XXIV Postępowanie z aktywami o obniżonej wartości... XXIV Warunki stosowania reguł pomocy państwa w celu przywrócenia rentowności i oceny środków restrukturyzacyjnych w sektorze finansowym w dobie kryzysu... XXIV Media... XXIV Uwagi wstępne... XXIV Pomoc dla kinematografii... XXIV Warunki dopuszczalności pomocy państwa wobec radiofonii i telewizji... XXIV Komunikacja elektroniczna... XXIV Stosowanie reguł konkurencji w komunikacji elektronicznej... XXIV-409

24 Warunki dopuszczalności pomocy państwa dla rozwoju sieci szerokopasmowych... XXIV Energetyka... XXIV Podstawy prawne... XXIV Pomoc państwa związana z kosztami osieroconymi w elektroenergetyce... XXIV Pomoc państwa dla wytwórców energii ze źródeł odnawialnych... XXIV Pomoc państwa dla przemysłu węglowego... XXIV Przemysł stoczniowy... XXIV-418 Literatura uzupełniająca... XXIV-421 Podstawowe dokumenty... XXIV-421 Pytania podsumowujące... XXIV-424 Indeks... XXIV-427

25 BSE DG DPT DRAM Dz. U. Dz. Urz. EBC EBI ECA EDB EFRROW EFTA EOG EOOK ETS EWEA EWG EUR-Lex HHI ICN Wykaz akronimów gąbczaste zwyrodnienie mózgu (choroba szalonych krów) Dyrekcja Generalna test pozycji dominującej dynamiczna pamięć operacyjna Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Europejski Bank Centralny Europejski Bank Inwestycyjny Europejskie Organy Konkurencji ekwiwalent dotacji brutto Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu Europejski Obszar Gospodarczy Europejskie Organy Ochrony Konkurencji Europejski Trybunał Sprawiedliwości (do 1 grudnia 2009 r. Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, po 1 grudnia 2009 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej) Europejska Wspólnota Energii Atomowej Europejska Wspólnota Gospodarcza elektroniczna baza aktów prawnych Unii Europejskiej wskaźnik Herfindahla-Hirschmana, miara koncentracji rynku Międzynarodowa Sieć Konkurencji

26 xxiv Wykaz akronimów JAE KE NAAT NCA NGA NUTS OECD PKB RFN RPM SIEC SPI SSN SSNIP TEWEA TEWG TEWWiS TFUE TUE TWE UE UOKiK WE WPH WPR WPT Jednolity Akt Europejski Komisja Europejska reguła odczuwalności wpływu na handel między państwami członkowskimi Sieć Organów Ochrony Konkurencji sieci dostępowe następnej generacji klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju produkt krajowy brutto Republika Federalna Niemiec narzucanie cen odsprzedaży test znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji Sąd Pierwszej Instancji, obecnie Sąd standard siły nabywczej test hipotetycznego monopolisty Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską Unia Europejska Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Wspólnota Europejska Zb. Orz. Wspólna Polityka Handlowa Wspólna Polityka Rolna Wspólna Polityka Transportowa Zbiór Orzeczeń

27 Wykaz skrótów Wykaz skrótów xxv ang. angielski art. artykuł aut. cz. dz. cyt. in. itd. itp. jedn. km lit. łac. m.in. mld mln MW autor część dzieło cytowane inny i tak dalej i tym podobne jednolity kilometr litera łaciński między innymi miliard milion megawat n. następny nast. niem. niepubl. np. nr ok. pkt podkr. por. poz. następny niemiecki niepublikowany na przykład numer około punkt podkreślenie porównaj pozycja późn. późniejszy

28 xxvi Wykaz skrótów przyp. przypis red. redakcja r. rok s. strona tj. to jest tys. tysiąc tzw. ust. tak zwany ustęp w. wiek w zw. zm. zob. w związku zmiana, zmieniony zobacz

29 Wstęp Ten podręcznik chcieliśmy napisać już dawno temu. Wciąż jednak było wiele innych ważnych projektów badawczych i publikacji. Napisanie go dopiero teraz miało też swoje uzasadnienie w świadomości, że wciąż w miarę aktualna jest część III (Reguły konkurencji) podręcznika Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki pod red. J. Barcza 1, wydanego w 2005 r., już po istotnych zmianach prawa konkurencji Unii Europejskiej, które weszły w życie z dniem 1 maja 2004 r. równocześnie z dniem przystąpienia Polski do Unii. Jak mówi stare przysłowie, nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Podręcznik ten napisaliśmy bowiem już po wejściu w życie Traktatu z Lizbony (Traktatu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, podpisanego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. 2 ), który ustanowił jednolitą Unię Europejską, zastępującą na zasadzie następstwa prawnego Wspólnotę Europejską. Z dniem 1 grudnia 2009 r. podstawę prawną nowej (jednolitej) Unii stanowią dwa (mające tę samą moc prawną) traktaty : Traktat o Unii Europejskiej (TUE) oraz dla niniejszego podręcznika kluczowy Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE art. 2 pkt 1 Traktatu z Lizbony). W Traktacie z Lizbony zmieniono tytuły Traktatów oraz numerację ich artykułów, a także niektóre podstawowe terminy 3. Zmiany terminologiczne w obu Traktatach istotne z punktu widzenia tego podręcznika zostały wprowadzone na mocy następujących postanowień Traktatu z Lizbony: art. 2 pkt 2 lit. a) wszystkie formy gramatyczne wyrazów»wspólnota«lub»wspólnota Europejska«zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazu»unia«, wyrazy»we Wspólnocie«zastępuje się wyrazami 1 Warszawa 2005 (wydanie II), s. II-323 II Dz. Urz. UE 2007 C 306/1. 3 Wersje skonsolidowane obu Traktatów zostały opublikowane w Dz. Urz. UE 2010 C 83/1.

30 xxviii Wstęp»w Unii«, wszystkie formy gramatyczne wyrazów»wspólnot Europejskich«lub skrót»ewg«zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazów»unii Europejskiej«[ ]. Wszystkie formy gramatyczne przymiotnika»wspólnotowy«zastępuje się wyrazem»unii«[ ], art. 2 pkt 2 lit. g) wszystkie formy gramatyczne wyrazów»wspólny rynek«zastępuje się odpowiednią formą gramatyczną wyrazów»rynek wewnętrzny«. Ponadto, zgodnie z art. 19 ust. 1 zdanie pierwsze TFUE, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje obecnie: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Wreszcie zgodnie z art. 5 ust. 3 Traktatu z Lizbony [o]desłania do motywów, artykułów, sekcji, rozdziałów, tytułów i części Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zmienione niniejszym Traktatem, zawarte w innych instrumentach lub aktach traktuje się jak odesłania do motywów, artykułów, sekcji, rozdziałów, tytułów i części tych Traktatów, [ ] z uwzględnieniem ich zmienionego oznaczenia lub zmienionej kolejności zgodnie z niektórymi postanowieniami niniejszego Traktatu. Postanowiliśmy w pełni zastosować się do przywołanych zmian także w treści tego podręcznika. Co do zasady odwołujemy się w nim do treści i oznaczenia przepisów w brzmieniu TUE i TFUE nadanym im przez Traktat z Lizbony. W naszych własnych prezentacjach i rozważaniach odwołujemy się więc np. do art. 101, 102, 106 czy 107 TFUE; gdyby mogło to rodzić niejasność lub grozić pomyłką, a w szczególności wtedy, gdy tekst podręcznika odnosi się do regulacji i faktów, które zaistniały przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony (tj. przed 1 grudnia 2009 r.), aktualna numeracja artykułów jest poprzedzona wskazaniem (obecny), np. na mocy (obecnego) art. 101 TFUE, bądź uzupełniona wskazaniem na ich numerację poprzednią, poprzedzoną określeniem (dawny), np. w świetle art. 107 ust. 1 TFUE (dawnego art. 87 ust. 1 TWE). Jedynie w tytułach aktów prawa wtórnego pozostawiono oryginalną numerację artykułów Traktatu. Także w przypadku cytowania lub odwoływania się do dawnych wyroków sądów UE pozostawiamy stosowane wtedy nazwy sądów orzekających Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) lub Sąd Pierwszej Instancji (SPI) oraz numerację artykułów w nich przywoływanych. Konsekwentnie posługujemy się też w podręczniku terminami Unia Europejska, Unia i unijny (w miejsce terminów Wspólnota i wspólnotowy ), także tam, gdzie np. termin wspólnotowy jest częścią instytucji prawnej, ustanowionej przez akt prawa wtórnego (np. wymiar unijny zamiast wymiar wspólnotowy koncentracji w rozumieniu art. 1 rozporządzenia nr 139/2004); ze względu na przedmiot i charakter podręcznika nie musieliśmy na szczęście rozstrzygać, czy uprawnione jest odstąpienie od używania terminów prawo wspólnotowe czy zasady prawa wspólnotowego.

31 Wstęp xxix Zawsze też używamy terminu rynek wewnętrzny zamiast rynek wspólny. Jeśli chodzi o inne pojęcia prawa ochrony konkurencji, staramy posługiwać się tymi, które mają swoje ugruntowanie w oficjalnych wersjach tłumaczeń aktów prawa UE i które zostały powszechnie zaakceptowane w doktrynie. Niestety, jakość tych tłumaczeń, zwłaszcza w obszarze prewencyjnej kontroli koncentracji, jest tak zła i niejednolita, że musieliśmy się zdecydować na jedno ze stosowanych pojęć. Także niektórym aktom prawa miękkiego, oprócz oryginalnych, często bardzo długich i nierzadko błędnych tytułów pochodzących z ich oficjalnych tłumaczeń, nadajemy niekiedy tytuły skrócone Niniejszy podręcznik jest opracowaniem prawie zupełnie nowym; tylko niekiedy i w niewielkim zakresie korzystamy z fragmentów naszych wcześniejszych opracowań. Całkowicie nowe elementy dotyczą zwłaszcza dwóch obszarów. Po pierwsze książka zawiera nowy rozdział VI ( Sektorowe reguły konkurencji ). Przygotowaliśmy ją przede wszystkim dlatego, że podstawowe problemy stosowania reguł konkurencji skierowanych do przedsiębiorstw i do państw współcześnie występują obecnie coraz częściej w kontekście poszczególnych sektorów, zwłaszcza tzw. sektorów infrastrukturalnych. Nie bez znaczenia jest, że ta część niniejszego podręcznika będzie ważnym dopełnieniem podręcznika Polityki Unii Europejskiej. Polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne pod red. A. Jurkowskiej i T. Skocznego, opublikowanego jako tom XXVIII serii System prawa Unii Europejskiej przez Instytut Wydawniczy EuroPrawo. Czytelników zainteresowanych sektorowymi regułami konkurencji i sektorowymi regulacjami gorąco zachęcamy do łącznego studiowania odpowiednich rozdziałów obu tych podręczników. Po drugie zawartość niniejszego podręcznika jest szersza od dotychczasowych (naszych własnych i innych) opracowań z zakresu prawa konkurencji Unii Europejskiej, gdyż w znacznie większym zakresie prezentuje rozwiązania zawarte nie tylko w podstawowych aktach prawnych (w samym traktacie i w rozporządzeniach), lecz także w aktach i dokumentach, które jakże często we wspólnych regułach konkurencji UE nie stanowią źródeł prawa (nie są wymienione w art. 288 TFUE), oddziałują na zasadach prawa miękkiego (ang. soft law), mają wszakże ogromne znaczenie dla rozumienia i stosowania norm prawnych Traktatu i rozporządzeń. Są to z reguły dokumenty bardzo obszerne, a my mieliśmy na ich omówienie jedną, dwie strony. Mamy jednak nadzieję, że wydobyliśmy z nich to, co najważniejsze dla czytelnika, i że stanowić to będzie wartość dodaną podręcznika. Podręcznik uwzględnia zasady przyjęte dla wszystkich prac z serii System prawa Unii Europejskiej. Nie zawiera więc dyskusji z poglądami innych autorów i nie odnosi się do całej dostępnej literatury polskiej ( podstawowa literatura jest wyborem motywowanym względami dydaktycznymi, może więc nie ujmować prac na wyższym, monograficznym poziomie). Nie wzoruje się też na

32 xxx Wstęp żadnym zagranicznym standardowym podręczniku z prawa konkurencji Unii. Prezentuje rozwiązania normatywne i dorobek orzecznictwa wyrażone za pomocą ujęć i pojęć uznanych za adekwatne dla podręcznika akademickiego, oddających jednak z reguły poglądy autorów, zapewne nie zawsze podzielane przez innych przedstawicieli nauki prawa konkurencji w Polsce. Podręcznik ten jest bowiem przede wszystkim podstawowym wykładem wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej, przeznaczonym głównie dla studentów prawa i administracji polskich szkół wyższych. Jeżeli okaże się on przydatny także dla studentów europeistyki, nauk politycznych czy ekonomii i zarządzania, tym większa będzie nasza satysfakcja. Może tak być zwłaszcza wtedy, gdy programy studiów wyższych zawierają przedmioty obligatoryjne lub fakultatywne poświęcone prawu wewnętrznemu Unii Europejskiej lub rynkowi wewnętrznemu Unii Europejskiej, które obejmują przede wszystkim reguły rynku wewnętrznego (podstawowe swobody przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz wspólne reguły konkurencji. Nasz podręcznik pozostaje więc w bezpośrednim i koniecznym związku z podręcznikami opublikowanymi w tomach XIII XVIII przywołanej serii. Niniejszy podręcznik uwzględnia stan prawny na dzień 30 września 2010 r. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi, zwłaszcza krytyczne, jakie Czytelnicy zechcą skierować pod naszym adresem bezpośrednio (agathajur@o2.pl, tadesko@o2.pl) lub za pośrednictwem Instytutu Wydawniczego EuroPrawo. Autorzy

33 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej Reguły wolnego handlu a reguły konkurencji Jednym z naczelnych celów integracji europejskiej realizowanej w ramach Unii Europejskiej jest zapewnienie funkcjonowania rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem przeszkód w swobodnym przepływie towarów, osób, usług i kapitału między państwami członkowskimi (art. 3 ust. 3 zdanie pierwsze TUE i art. 26 TFUE), oraz Unii Gospodarczo-Walutowej (art. 3 ust. 4 TUE i art. 119 TFUE); stąd duża część przepisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej poświęcona jest zapewnieniu, aby zachowaniami i działaniami wszystkich uczestników rynku wewnętrznego UE rządziły reguły wolnego handlu. Integracja gospodarcza w Unii Europejskiej dokonuje się, co do zasady, w modelu gospodarki rynkowej. Artykuł 119 ustęp 1 Traktatu o o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 1. Dla osiągnięcia celów określonych w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej, działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk gospodarczych Państw Członkowskich, rynku wewnętrznym i ustaleniu wspólnych celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją.

34 XXIV-2 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji Do niekwestionowanych kanonów gospodarki rynkowej należy konkurencja. Kiedy przed ponad pięćdziesięciu laty kreowano podstawy wspólnotowej integracji gospodarczej, zadbano przede wszystkim o to, aby miejsca likwidowanych państwowych barier celnych i ograniczeń ilościowych oraz wszelkich innych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi Unii Europejskiej (wówczas Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej) nie zajęły bariery wypływające z autonomii prywatnej przedsiębiorstw lub z innych działań państwa 1. Twórcy integracji postanowili więc w art. 3 lit. f) Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą [następnie art. 3 ust. 1 lit. g) TWE], że ma się ona dokonać m.in. poprzez stworzenie systemu, który będzie chronić konkurencję wewnątrz Wspólnoty przed jej zakłóceniem. Trybunał Sprawiedliwości nie pozostawił żadnych wątpliwości, że przepis ten nie był deklaracją programową, lecz zawierał bezpośrednio skuteczną normę prawną i wymagał stworzenia systemu reguł konkurencji, mających zapewnić skuteczną ochronę procesu (mechanizmu) konkurencji przed zakłócającymi ją działaniami przedsiębiorstw i państw. Wyrok ETS z dnia 21 lutego 1973 r. w sprawie 6/72 Europemballage i Continental Can przeciwko Komisji 2 Argument, że art. 3 lit. g) TEWG zawiera tylko ogólny program, który z prawnego punktu widzenia nie powoduje żadnych skutków, pomija fakt, że art. 3 uwzględnia realizację celów uznanych za konieczne do osiągnięcia zadań Wspólnoty. Przez ustanowienie systemu ochrony konkurencji na wspólnym rynku przed zniekształceniem, art. 3 lit. g) nakłada a fortiori warunek, że konkurencja nie może być wyeliminowana. Reguły wolnego handlu i reguły konkurencji były i są ze sobą immanentnie związane. Od początku, zwłaszcza w trakcie budowania rynku wspólnego (ang. common market) i rynku wewnętrznego (ang. internal market), związek ten w najwyższym stopniu determinuje cele polityki konkurencji Unii Europejskiej. Sprawia przede wszystkim, że polityka ta obok służenia ochronie i promocji konkurencji w gospodarce rynkowej ma także na celu wspomaganie eliminacji przeszkód (barier) wolnego handlu (swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału). 1 Wyrok ETS z dnia 13 lipca 1966 r. w sprawie 56 i 58/64 Consten & Grundig przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1966, s Zb. Orz. 1975, s. 495.

35 1.1. Aksjologiczne podstawy wspólnych reguł konkurencji XXIV-3 Siła imperatywu integracji rynkowej (ang. market integration) sprawiła, że to właśnie polityka i prawo konkurencji zapewniły pełną wolność handlu równoległego (ang. parallel trading 3 ) oraz całkowite lub szerokie otwarcie wielu krajowych rynków infrastrukturalnych (np. telekomunikacyjnych) 4. Ponieważ integracja gospodarcza nie jest jedynym celem Unii Europejskiej, reguły wolnego handlu i konkurencji UE muszą być stosowane w zgodzie z celami innych jej polityk, takich jak polityka ochrony środowiska (art. 191 TFUE), polityka kulturalna (art. 167 TFUE) czy polityka ochrony konsumenta (art. 169 TFUE). Prymat integracji nad konkurencją odchodzi jednak w przeszłość. Obecnie, u początków drugiej dekady XXI w., coraz bardziej widoczne jest stopniowe redefiniowanie podstawowego celu polityki konkurencji Unii Europejskiej. Prawną legitymację tego procesu ustanowiono w Traktacie z Maastricht, który przesądził ostatecznie o charakterze ustroju gospodarczego UE. Stworzono imperatyw konstytucyjny poszanowania zasad otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją (art. 119 ust. 1 i 2 in fine TFUE; dawny art. 4 ust. 1 i 2 in fine TWE) i zastąpiono imperatyw integracji rynkowej, który leżał u podstaw oryginalnej koncepcji Traktatu o EWG. Jego politycznym uzasadnieniem jest ostateczne ustanowienie (nawet jeśli tu i ówdzie występują jeszcze pewne deficyty) jednolitego (ang. single) rynku wewnętrznego, rozumianego jako przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami [ ] Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału (art. 26 ust. 2 TFUE; dawny art. 14 ust. 2 TWE). Redefinicja w świetle art. 4 TWE (obecnie art. 119 TFUE) podstawowego celu polityki konkurencji Unii Europejskiej, wyrażonego w art. 3 ust. 1 lit. g) TWE w brzmieniu nadanym mu przez Traktat z Maastricht, oznaczała przejście do pełnienia przezeń funkcji pozytywnej polityki, której zasadniczym celem jest ochrona interesu UE w właściwym funkcjonowaniu konkurencji. W konsekwencji, następuje wyraźna ekonomizacja polityki konkurencji Unii Europejskiej. Odejście od dominacji celu integracja nad celem konkurencja oznacza, że prawo konkurencji Unii Europejskiej ma dziś przede wszystkim na celu zapobieganie takiemu ukształtowaniu się rynku wewnętrznego, które uniemożliwia jednemu lub kilku przedsiębiorstwom osiągnięcie lub utrzymanie władzy nad rynkiem (władzy rynkowej), pozwalającej na manipulowanie skalą produkcji lub dystrybucji i/lub podnoszeniem cen ponad poziom, który pozbawiałby konsumentów korzyści z konkurencji. Oznacza to, że polityka 3 Wyrok SPI z dnia 6 października 1994 r. w sprawie T-83/91 Tetra Pak II przeciwko Komisji, Zb. Orz. 1994, s. II-755; wyrok SPI z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T-62/98 VW przeciwko Komisji, Zb. Orz. 2000, s. II Szerzej na ten temat zob.: rozdział Por. też: tom XXVIII Polityki Unii Europejskiej: polityki sektorów infrastrukturalnych. Aspekty prawne, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Warszawa 2010.

36 XXIV-4 1. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji konkurencji UE winna w coraz większym stopniu przyczyniać się do podwyższania efektywności gospodarki europejskiej w rozumieniu maksymalizowania dobrobytu konsumentów i osiągania optymalnej alokacji zasobów. Taka aksjologia polityki konkurencji Unii Europejskiej nie uległa zasadniczej reorientacji mimo zmian wprowadzonych Traktatem z Lizbony, na mocy którego wykreślony został z Traktatu dotychczasowy art. 3 TWE, łącznie z art. 3 ust. 1 lit. g) TWE. Zniknął zatem z Traktatu przepis deklarujący wprost zapewnienie mechanizmu skutecznej konkurencji jako cel Unii (wówczas Wspólnoty Europejskiej). W jego miejsce pojawił się jednak, załączony do TUE i TFUE, protokół nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji, stanowiący, że rynek wewnętrzny zdefiniowany w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej obejmuje system zapewniający niezakłóconą konkurencję. W TFUE zachowany został natomiast dawny art. 4 TWE jako art. 119 TFUE. Na podstawie nowego art. 3 ust. 1 lit. b) TFUE ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego należy do wyłącznych kompetencji Unii Europejskiej. Jednocześnie Tytuł VII TFUE, obejmujący art , zyskał nowy tytuł Wspólne reguły w dziedzinie konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw. Obecny kształt przepisów TUE i TFUE odnoszących się do rynku wewnętrznego, reguł konkurencji oraz polityk sektorowych i horyzontalnych Unii Europejskiej pozwala na wyodrębnienie trzech filarów (prawa) rynku wewnętrznego 5 : przepisy o swobodach rynku wewnętrznego (art i TFUE), wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej (art TFUE), przepisy dotyczące poszczególnych polityk Unii Europejskiej (np. polityki energetycznej, komunikacji elektronicznej, polityki audiowizualnej), których funkcjonowanie wymaga realizacji założeń rynku wewnętrznego obejmującego niezakłóconą konkurencję, często zagwarantowanie dostaw usług w ogólnym interesie gospodarczym, a także realizację innych celów. Sektorowe reguły konkurencji 6 mogą należeć zarówno do drugiego filaru (jeśli są oparte na przepisach art. 103 ust. 1, art. 106 ust. 3, art. 108 ust. 4 lub art. 109 TFUE), jak i do filaru trzeciego (jeśli regulacje sektorowe zostały przyjęte na innej podstawie prawnej niż wymienione artykuły TFUE) Ochrona skutecznej konkurencji Z postanowień protokołu nr 27 w sprawie rynku wewnętrznego i konkurencji należy wywodzić podstawowy cel prawa konkurencji Unii Europejskiej, 5 Szerzej na temat koncepcji trzech filarów rynku wewnętrznego zob.: tamże, s Szerzej na ten temat zob.: rozdział 6.