Tyflopedagog- Anna Pańków. Integracja dziecka słabo widzącego

Transkrypt

1 Tyflopedagog- Anna Pańków. Integracja dziecka słabo widzącego Współczesne czasy okazują się być okrutne dla osób niepełnosprawnych, również dla osób niewidomych. Mimo działań podejmowanych przez wiele instytucji, które niosą im pomoc, nadal spotykają się one z brakiem akceptacji, niezrozumieniem, a także? co najgorsze? z brakiem życzliwości ze strony pełnosprawnego społeczeństwa i nieposzanowaniem ich godności. Osoby niewidome bardzo często uważane są za kogoś gorszego, niepotrzebnego, a nawet niebezpiecznego dla otoczenia. Ich widok na ulicach i w miejscach publicznych wywołuje różne emocje: strach, dziwi, zawstydza, przeraża. A przecież każdy człowiek jest godny, by mieć równe prawa, a miejsce, jakie człowiek niewidomy może zająć w społeczeństwie zależy nie tylko od jego możliwości i umiejętności przystosowawczych, ale też od przyjęcia i zaakceptowania go przez społeczeństwo jako równoprawnego obywatela, który ma prawo do udziału w życiu społecznym, w każdym jego wymiarze. Szansą na inne wychowanie nowego pokolenia, a więc w duchu tolerancji i poszanowania godności człowieka niepełnosprawnego stanowi edukacja w duchu integracji. Naukę tę należy rozpocząć bardzo wcześnie, kiedy dzieci zaczynają tworzyć własny system wartości. Wtedy też należy kształtować ich pozytywny stosunek do niepełnosprawności, tak by w późniejszym czasie zaowocował poszanowaniem jej odmienności i przyznawanym jej praw. Znaczenie wzroku w życiu dziecka. Wzrok ma wprost nieocenione znaczenie w nauce każdego dziecka, z więc jego brak utrudnia poznawanie rzeczywistości oraz kształtowanie umiejętności praktycznych począwszy od czynności dnia codziennego po naukę czytania i pisania. Wzrok pomaga orientować się w przestrzeni, co jest warunkiem samodzielnego poruszania się. Wśród dzieci niepełnosprawnych można także spotkać dzieci z uszkodzonym wzrokiem. Dla dziecka w wieku szkolnym wzrok ma wprost nieocenione znaczenie w jego nauce, a więc w poznawaniu rzeczywistości - przedmiotów, ludzi, zwierząt i zjawisk, a także w kształtowaniu różnych umiejętności praktycznych, począwszy od tych najprostszych (czynności dnia codziennego), a skończywszy na bardzo złożonych (czytanie i pisanie). Nauka tych umiejętności w znacznym stopniu bazuje na obserwacji i demonstracji. Dziecko obserwuje inne osoby i stara się je naśladować. Wykonywanie praktycznych czynności oparte jest na mechanizmie koordynacji wzrokowo-ruchowej, w którym wzrok pełni funkcję orientacyjną, kierującą i kontrolującą poprawność ich przebiegu. Wreszcie trzeba podkreślić, że wzrok ma także znaczenie w orientowaniu się dziecka w przestrzeni, co jest niezbędnym warunkiem jego samodzielnego poruszania się w klasach, na korytarzach, na podwórzu, czy boisku sportowym, nie mówiąc już o dojściu lub dojeździe z domu do szkoły. Dotyczy to też orientacji w otoczeniu ludzi, pozwalającej ustalić, gdzie znajduje się np. nauczyciel lub inne dzieci. Dziecko pozbawione wzroku lub mające wzrok bardzo osłabiony nie ma możliwości rozwoju poprzez naśladownictwo, dlatego też niezbędne jest wczesne wspomaganie jego rozwoju i pomoc jego rodzinie przez wielospecjalistyczny zespół rehabilitantów. Rodzice są pierwszymi rehabilitantami własnego, niepełnosprawnego dziecka, dlatego też rolą, najważniejszym zadaniem specjalistów jest wspomaganie ich, uczenie jak postępować z dzieckiem, aby ono 1 / 8

2 mogło prawidłowo rozwijać się, jakie dobierać mu zabawki. Często drobne zabiegi i modyfikacje najbliższego otoczenia wystarczą, aby bodźce były wystarczające. Nauczenie rodziców, by pozwalali dziecku na samodzielność adekwatną do jego wieku rozwojowego i możliwości, tak, aby nie hamować naturalnej ciekawości świata zewnętrznego, które słyszy wokół siebie. Dziecko poddane wczesnej rehabilitacji ma możliwość lepszego startu w edukację szkolną z wyrównanymi szansami w stosunku do widzących rówieśników. Wzrok jest także źródłem wielu przyjemnych doznań. Pozwala cieszyć się pięknem natury, podziwiać dzieła sztuki wizualnej. W dzisiejszym świecie, w którym królują obrazy, piktogramy, wykresy i filmy, zdrowe oczy ułatwiają orientowanie się w życiu kulturalnym i społecznym. Jego brak możemy jednak przynajmniej w części kompensować za pomocą słuchu, dotyku, węchu, czy smaku, ale są takie informacje o świecie, do których człowiek nie jest w stanie dotrzeć za pomocą innych zmysłów. Nie usłyszy kolorów, nie dotknie ptaka w locie, nie powącha widoku zachodzącego słońca. Osoby niewidome muszą w tym względzie zdać się na drugiego człowieka, lecz jego opis będzie zawsze subiektywny i nie oddający w pełni tego, co widzi. Funkcjonowanie dzieci z ubytkiem wzroku. Tadeusz Majewski pisze że z medycznego punktu widzenia dzieci z uszkodzonym wzrokiem dzielimy na: - dzieci całkowicie niewidome, - niewidome z resztkami wzroku (szczątkowo widzące), - dzieci słabo widzące. Ponadto dzieci te można podzielić na: - dzieci z uszkodzonym wzrokiem od urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa, - dzieci całkowicie lub częściowo ociemniałe, czyli dzieci, które w późniejszym okresie życia stały się niewidomymi lub słabo widzącymi. Znaczna część dzieci niewidomych i słabo widzących posiada dodatkowe niepełnosprawności, a więc mogą one być głuchoniewidome, umysłowo upośledzone (z niepełnosprawnością intelektualną) lub posiadać określone schorzenia wewnętrzne (np. cukrzycę). Pedagog musi niewątpliwie znać diagnozę medyczną? aktualny stan wzroku oraz prognozę medyczną - przyszły stan, gdyż jest to konieczne do oceny możliwości wzrokowych ucznia i zapobieżenia trudności w nauce. Najważniejszą jednak sprawą jest dla nauczyciela znajomość funkcjonowania ucznia w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych, a w szczególności w czasie zajęć klasowych. Przez funkcjonowanie należy rozumieć całokształt aktywności dziecka, a zwłaszcza takie jej formy, jak: poznawanie przedmiotów, ludzi i zjawisk, wykonywanie czynności życia codziennego i poruszanie się w otoczeniu, przyswajanie wiedzy, udział w życiu społecznym, kulturalnymi i sportowym. Pedagoga zapewne najbardziej interesuje funkcjonowanie ucznia w trakcie pobierania nauki szkolnej, a więc w czasie nauki pisania i czytania, opanowywania objętych programem szkolnym przedmiotów, takich jak geografia, matematyka, fizyka czy chemia. Osoby pełnosprawne wypracowały sobie sposoby funkcjonowania głównie na bazie wzroku. Zmysł ten bowiem odgrywa w życiu człowieka widzącego dominującą rolę. Ponad 80% 2 / 8

3 informacji jest odbieranych właśnie za pośrednictwem wzroku. Podobnie przy wszelkiego rodzaju działaniach praktycznych wzrok pełni podstawową rolę dzięki tzw. koordynacji wzrokowo-ruchowej? współdziałaniu zmysłu ruchu i zmysłu wzroku. Pozostałe zmysły pełnią natomiast drugorzędną rolę, np. słuch, jako drugi w hierarchii ważności zmysłów w życiu człowieka, ma tylko 11% swego udziału w zdobywaniu informacji, a inne zmysły w granicach 1% do 3,5%. Główną więc metodą funkcjonowania człowieka w obecnym świecie są sposoby (techniki) wzrokowe, w których dominująca rola przypada zmysłowi wzroku, a pozostałym zmysłom, jak: słuchu, dotyku, ruchu (kinestetycznemu), węchu przypada tylko rola pomocnicza. Nie są to jednak jedyne możliwe sposoby funkcjonowania człowieka. Doświadczenie wykazuje, że w naszym świecie można także funkcjonować w inny sposób, osiągając ten sam cel, co za pomocą technik wzrokowych. Są to tzw. techniki alternatywne lub bezwzrokowe, w których dominującą rolę odgrywają inne niż wzrok zmysły, a mianowicie słuch i dotyk. W dalszych rozważaniach będziemy posługiwać się terminem?technika?, rozumiejąc przez nią celowy i racjonalny sposób wykonywania określonych działań przez człowieka. Zatem wśród technik funkcjonowania człowieka można wyróżnić: 1. Techniki wzrokowe z dominującym udziałem wzroku i pomocniczym udziałem pozostałych zmysłów. Takie techniki stosują osoby o pełnosprawnym wzroku. 2. Techniki wzrokowo-słuchowo-dotykowe, stosowane w przypadku, gdy normalne relacje między wzrokiem a pozostałymi zmysłami ulegają zmianie, a więc gdy dominacja wzroku zostaje zmniejszona na korzyść pozostałych zmysłów. Ma to miejsce wówczas, gdy sprawność wzroku zostaje w pewnym stopniu ograniczona, np. w przypadku słabowzroczności. W technikach tych wzrok spełnia nadal swoją dominującą rolę, lecz udział słuchu i dotyku wzrasta. 3. Techniki dotykowo-słuchowo-wzrokowe, które stosuje się w przypadku znacznego obniżenia sprawności funkcjonowania wzroku. Wówczas dominującymi zmysłami są dotyk i słuch, a rola szczątkowego wzroku pełni rolę pomocniczą. Jest to odwrotna sytuacja niż w przypadku technik wzrokowo-słuchowo-dotykowych? właściwych osobom pełnosprawnym i słabo widzącym. 4. Techniki dotykowo-słuchowe lub techniki bezwzrokowe, stosowane bez jakiegokolwiek udziału wzroku. Jest rzeczą oczywistą, że dzieci całkowicie niewidome stosują we wszystkich sytuacjach techniki bezwzrokowe. Pozostałe natomiast grupy dzieci z uszkodzonym wzrokiem mogą i często muszą stosować w zależności od sytuacji różne techniki. Dzieci niewidome z resztkami wzroku w niektórych sytuacjach mogą stosować techniki dotykowo-słuchowo-wzrokowe, a w innych techniki bezwzrokowe. Na przykład dla ogólnej orientacji w przestrzeni mogą one wykorzystywać zachowane resztki wzroku, lecz dla bardziej dokładnego poznawania przedmiotów, ludzi i zjawisk muszą stosować techniki oparte głównie na pozostałych zmysłach. Dzieci słabo widzące w zależności od sytuacji i aktualnych warunków stosują zarówno techniki właściwe osobom w pełni widzącym, jak i typowe dla niewidomych. Wybór przez dane dziecko najbardziej odpowiedniej techniki zależy od stopnia uszkodzenia wzroku i warunków zewnętrznych. Ważne jest, aby pedagog zdawał sobie sprawę z tego, że dziecko z uszkodzonym wzrokiem posługuje się odmiennymi technikami w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych. Sposób funkcjonowania dziecka wyznacza bowiem jego potrzeby i określa warunki, jakie należy mu stworzyć, aby mogło skutecznie realizować program nauczania. Metody i formy pracy z dzieckiem słabo widzącym. 3 / 8

4 Nauczanie i rehabilitacja dzieci niewidomych i słabo widzących prowadzona jest systemem częściowej integracji. Oznacza to, ze dla nich są dostępne zarówno szkoły specjalne jak i ogólnodostępne szkoły publiczne. Czynnikiem, który w decydującym stopniu wpływa na wyniki kształcenia u słabo widzących jest stan wzroku, gdyż nauczanie w szkołach dla słabo widzących prowadzi się za pomocą techniki wymagającej wzroku.celem, jaki stawiają sobie szkoły dla niedowidzących jest realizacja takiego samego programu, jaki obowiązuje dzieci normalne, tak, aby dzieci słabo widzące mogły ukończyć szkołę podstawową i jeśli stan wzroku na to pozwoli kontynuować naukę. Metody pracy wychowawczo- dydaktycznej stosuje się takie same jak w szkole normalnej, ze szczególnym uwzględnieniem pracy indywidualnej z każdym uczniem. Konieczne jest jednak zastosowanie pomocy dydaktycznych. Są one elementem procesu rehabilitacji, decydującym o wyniku nauczania dzieci z uszkodzeniem wzroku. Przede wszystkim konieczne jest zaopatrzenie ich w okulary. Niekiedy konieczne jest stosowanie pomocy optycznych takich jak: lunety, lupy, linijki optyczne, turmony. Ponadto w kształceniu słabo widzących stosowane są specjalne środki dydaktyczne, przystosowane do wzrokowych możliwości uczniów. Są to na przykład druki o zwiększonych literach (podręczniki, układanki literowe), epidiaskopy i rzutniki, grafoskopy, monitory telewizyjne, magnetofony, komputery.generalnie podzielić można pomoce dydaktyczne na optyczne i nieoptyczne. Pomoce optyczne to: różnego rodzaju lupy: z rączką, na podstawce, na podstawce podświetlana o różnym powiększeniu, podwieszane na szyi, liniał optyczny do przesuwania po tekście, czytnik filatelistyczny, okulary lupowe tylko do czytania, odpowiednio dobrane do wzroku dziecka, lunetka z regulacją odległości, monookular, na który można stosować nakładkę do bliży, powiększalnik elektroniczny, komputer z oprzyrządowaniem optycznym i programem Super Nova. Pomoce nieoptyczne to: lampki oświetleniowe: zwykłe, z lupką i łamiącym się ramieniem, z podwieszaniem, z regulacją oświetlenia, latarki, filtry z włókna oktanowego różnego koloru łagodzące efekty olśnienia, czyli światłowstrętu, okulary polaroidy o podobnym działaniu jak filtry, okulary filtrujące zatrzymujące szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe, chroniąc świetlówkę, okulary antyrefleksyjne, daszki chroniące przed nadmiernym oświetleniem, okienka do ograniczania pola widzenia niezbędne przy nauce czytania, najlepiej wykonane z ciemnego materiału, ciemne kartki podkładane pod cienkie kartki przebijające tekst dla polepszenia widoczności, 4 / 8

5 zeszyty zwyczajne lub zeszyty specjalistyczne z grubą liniaturą, litery i cyfry tłoczone, które można nie tylko zobaczyć, ale i dotknąć, ciemne i grube flamastry, przyrządy o specjalnie wyróżnianych brzegach przy dotyku, podstawek do czytania pod książki, listwy prowadzące, chodniki usprawniają poruszanie się, półki i wieszaki na tornistry, uchylne drzwi do sal lekcyjnych, piłki kolorowe i wydające dźwięki, igły brajlowskie, taśmy odblaskowe, kolorowe naklejki, farby puchnące, nagrywane lekcje, książki mówione. By polepszyć widzenie należy: stosować kontrasty: ciemne przedmioty na jasnym tle lub odwrotnie, stosować przeciwstawne barwy przedmiotu i tła, unikać wzorzystego tła, używać szklanek z kolorowymi uchwytami, lepiej oświetlać - stosować dodatkowe oświetlenia przy różnych czynnościach, a także kontrastowe podkładki, stosować powiększenia m. in. kserować w powiększeniu pomoce, wydłużyć czas pracy do indywidualnych potrzeb dziecka, siadać tyłem do źródła światła, a przy oglądaniu obiektów ustawiać się tyłem do słońca, kapeluszem lub czapką z daszkiem chronić oczy przed słońcem, przy ograniczonym polu widzenia rozglądać się na boki, przy przechodzeniu przez jezdnię z sygnalizacją świetlną sprawdzać światło po swojej stronie, omijać ciemne plamy na podłożu (kałuże, doły). Podsumowując, przy organizacji pracy z dzieckiem słabo widzącym należy brać pod uwagę odpowiednie oświetlenie, barwę, kontrast, wielkość, odległość, szczegóły, pomoce optyczne, pomoce nieoptyczne. Właściwa organizacja w procesie nauczania uczniów słabo widzących polega na ograniczaniu liczebności klas, oraz prowadzeniu indywidualnych zajęć rehabilitacyjnych, obejmujących ćwiczenia kompensacyjne, korekcyjne, orientacyjne, usprawniające i wyrównawcze. Integralnie związane z procesem nauczania jest tez maszynopisanie, które musza opanować zarówno uczniowie niewidomi jak i słabo widzący. Rehabilitacja niewidomych polega na przezwyciężeniu bariery kalectwa. A więc jego skutków w dziedzinie poznawania rzeczywistości, sprawności działania i adaptacji społecznej. Punktem wyjścia tego procesu jest zaakceptowanie przez niewidomego swojej osoby i sytuacji życiowej. Integracja dziecka słabo widzącego na terenie klasy. Przedmiotem moich zainteresowań i rozważań będzie pierwszy model kształcenia integracyjnego, polegający na włączeniu dziecka z dysfunkcją wzroku do zwykłej klasy w szkole ogólnodostępnej. 5 / 8

6 Zdaniem T. Majewskiego, aby integracja szkolna niewidomego lub słabo widzącego dziecka zakończyła się sukcesem, powinno ono: - samodzielnie załatwiać, a przynajmniej sygnalizować, swoje potrzeby fizjologiczne, - umieć samodzielnie poruszać się i mieć poczucie kierunku, - orientować się w środowisku społecznym? rozpoznawać nowych ludzi, a w środowisku fizycznym? rozpoznawać znane miejsca, - chodzić do szkoły bez specjalnych lęków, a raczej z przyjemnością, - szybko przyswajać sobie nowe doświadczenia oraz wykazywać pewną elastyczność i zdolność do adaptacji, - umieć wyrażać się zrozumiale. Jeśli dziecko niewidome lub słabo widzące nie spełnia większości z tych wskazań, wówczas będzie wymagać specjalnej pomocy w przystosowaniu się do nauki w szkole ogólnodostępnej.dziecko z defektem wzroku powinno mieć swoje własne, odpowiednie miejsce w klasie. Nauczyciel powinien je posadzić wśród dzieci, które będą się nim w razie potrzeby opiekowały. Posiadanie kolegów, później przyjaciół, utrzymywanie z nimi systematycznych, przynoszących satysfakcję kontaktów społecznych jest wyrazem prawidłowego społecznego rozwoju dziecka. Socjalizacja dzieci widzących odbywa się właściwie samorzutnie, bez specjalnej interwencji rodziców i nauczycieli. Dzieci niewidome mają znaczne trudności i ograniczenia w tym zakresie. Wiek szkolny przynosi zmianę środowiska społecznego, w którym dziecko przebywać będzie niemal codziennie przez wiele lat. W szkole ma więcej kolegów, z którymi łączą go wspólne obowiązki i zainteresowania. Dojrzewa też społecznie, zwłaszcza kiedy osiągnie wiek 8?10 lat. Chce obcować z kolegami nie tylko w szkole, ale i poza nią. Zaczyna oceniać i wybierać tych, którzy odpowiadają jego potrzebom i zainteresowaniom. Badania nad dziećmi w wieku szkolnym wykazały, że jedne są częściej wybierane na partnerów do zabaw, a inne mniej lubiane w swojej grupie rówieśniczej. Wyodrębniono kilka grup dzieci: - dzieci popularne, które są bardzo lubiane i często wybierane do kontaktów społecznych, - dzieci kontrowersyjne, które mają i zwolenników, i przeciwników, - dzieci lekceważone, które nie mają ani zwolenników, ani przeciwników, - dzieci odrzucane, które nie są lubiane. Rodzice i nauczyciele powinni zorientować się jak najszybciej, do której grupy należy dziecko niewidome. Dzieci należące do trzeciej i czwartej grupy mają tendencje do zaburzeń w zachowaniu. Dzieci niewidome, uczęszczające do szkół ogólnodostępnych, mogą być szczególnie narażone na lekceważenie i odrzucenie przez uczniów widzących. Niewidomy częściej czeka by być wybranym na kolegę niż sam zdecyduje się wybierać przyjaciół. Jednym z warunków powodzenia edukacji integracyjnej jest dobrze przygotowany nauczyciel. W nauczaniu musi wykorzystywać inne zmysły, tzn. słuch i dotyk. Nie bez znaczenia wypadku niewidomych dzieci jest ćwiczenie analizatorów słuchu, węchu i smaku. Analizator wzroku nie odgrywa tu zasadniczego znaczenia, lecz dzieciom posiadającym resztki wzroku należy umożliwić posługiwanie się nimi w grach i zabawach ruchowych. Uczestniczeniu w nich towarzyszy duże zaangażowanie uczuciowe i emocjonalne, które sprzyja odprężeniu i 6 / 8

7 czynnemu wypoczynkowi. Klasa, w której znajdzie się dziecko słabo widzące nie musi być w jakiś szczególny sposób przystosowywana. Trzeba jedynie pamiętać o kilku zasadach: - uczeń z defektem wzroku musi mieć własne miejsce w klasie, - musi poznać klasę, - nie wolno zmieniać miejsca przedmiotów, by unikać urazów, - drzwi do klasy musza być zamknięte albo całkowicie otwarte, - nie zabraniać samodzielnego poruszania się po szkole, - dla słabo widzących zadbać o właściwe oświetlenie. W okresie nauki szkolnej uczeń z wadą wzroku, jeśli tylko pozwala na to czas, powinien być angażowany do prac na terenie klasy i szkoły. Daje to mu możliwość zaprezentowania swoich umiejętności i zainteresowań, a także korygowania niewłaściwych postaw. Te wszystkie pojawiające się trudności są w pewnym sensie naturalnym skutkiem wady wzroku. Mogą one być i są skutecznie pokonywane w sprzyjających warunkach, do których na pewno należy pobyt w szkole masowej. Niemal każde dziecko słabo widzące wymaga indywidualnego podejścia, gdyż jego rozwój nie zawsze bywa harmonijny w poszczególnych sferach, a głównie w percepcji wzrokowej. Dlatego od razu należy podjąć szereg działań mających na celu stworzenie najlepszych warunków do pracy wzrokowej zarówno z daleka jak i z bliska z uwzględnieniem natężenia światła. Ważny jest także stały kontakt ze środowiskiem rodzinnym w celu wymiany doświadczeń. Należy rozwijać umiejętność widzenia i wykorzystywać ją do spontanicznego uczenia się. Te ćw. to stymulowanie dziecka do patrzenia [otwieranie oczu, zwracanie głowy w kierunku oglądanego obiektu]; stymulowanie widzenia [używanie jaskrawych świecących poruszających się obiektów]; rozwijanie podstawowych sprawności wzrokowych związanych z kontrolowaniem ruchów gałek ocznych takich jak: fiksacja [umiejętność utrzymania spojrzenia na obiekcie], śledzenie[prowadzenie wzrokiem poruszających się obiektów]; rozwijanie pojęć i pamięci wzrokowej oraz wyższych sprawności wzrokowych [dopełnienie-spostrzeganie całego obiektu na podstawie widocznej jego części i umiejętność wzrokowego wyodrębniania obiektu z tła].dziecku słabo widzącemu należy pomagać nadawać znaczenie temu co widzi, aby umiało wykorzystać informacje uzyskane drogą wzrokową. Nie każde dziecko w okularach musi mieć problemy wzrokowe. Jeśli powodem jest tylko wada refrakcji np. krótkowzroczność, nadwzroczność, prosty astygmatyzm to odpowiednio dobrane szkła wyrównają stwierdzoną wadę. Ale jeśli wady refrakcji są zbyt silne, np. wysoka krótkowzroczność, silna nadwzroczność, astygmatyzm mieszany wówczas mimo szkieł dziecko nadal może źle widzieć. Przyczyną słabego widzenia będzie wówczas schorzenie okulistyczne na które dodatkowo może nałożyć się wada wzroku. Mogą także występować objawy towarzyszące, np. zez, oczopląs. W polskich szkołach masowych mamy niewielu nauczycieli przygotowanych do podjęcia tak trudnego zadania, jakim jest praca na lekcji z dzieckiem obarczonym dysfunkcją wzroku. W naszym kraju nie ma ustaleń prawnych, aby w klasie nie zakwalifikowanej jako integracyjna, do której zostało przyjęte dziecko z uszkodzeniem wzroku, funkcjonował nauczyciel pomocniczy. Rozwiązało by to sprawę przygotowania pracochłonnych pomocy dydaktycznych szczególnie dla dzieci niewidomych. W szkole masowej sukcesem nauczyciela w pracy na lekcji z dziećmi z dysfunkcją wzroku jest dobranie równoległych podręczników ze zwykłym drukiem dla dzieci pełnosprawnych, w brajlu 7 / 8

8 dla niewidomych czy w powiększonym druku dla dzieci słabo widzących. Obecnie, kiedy obowiązują nowe programy i nowe podręczniki zintegrowane dostosowane do obowiązującego w klasach I?III kształcenia zintegrowanego jest to nierealne. Nauczyciel musi się zdecydować na to, czy uczyć według nienowoczesnych (dozwolonych jednak przez MEN podręczników), co będzie ze szkodą dla uczniów pełnosprawnych, ale z korzyścią dla niepełnosprawnych, czy też próbować przy pomocy nauczyciela pomocniczego, rodziców czy wolontariuszy tworzyć na bieżąco przedruk tekstów i ćwiczeń dla dziecka niewidomego w brajlu. Nie ma mowy o pełnej integracji, kiedy dziecko z dysfunkcją wzroku na lekcji czyta inny tekst bądź wykonuje inne ćwiczenia niż pozostałe dzieci. Tyflopedagog Anna Pańków 8 / 8