dr Jan Fałkowski Załącznik nr 2 do wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego Autoreferat

Transkrypt

1 dr Jan Fałkowski Załącznik nr 2 do wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Długa 44/50, Warszawa, Polska jfalkowski@wne.uw.edu.pl Autoreferat Doświadczenie zawodowe Adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego Październik 2008 obecnie Pobyt naukowy - LICOS Centre for Institutions and Economic Performance, KU Leuven Styczeń 2007 Luty 2008 Pozostałe afiliacje Centre of Economic Analyses of Public Sector, Uniwersytet Warszawski Econometrics and Economic Research Institute, Bruksela Wykształcenie Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych magister, 2004; doktor, 2008 (z wyróżnieniem) Katholieke Universiteit Leuven, Wydział Ekonomii magister, 2003 (z wyróżnieniem) Nagrody i wyróżnienia - Stypendium MNiSW dla młodych naukowców, Artykuł Dairy supply chain modernisation in Poland: what about those not keeping pace? został wybrany przez Oxford University Press jako jeden z 12 artykułów mających służyć czytelnikom za przykład wysokiej jakości badań naukowych publikowanych przez to wydawnictwo w obszarze Agricultural Development in Emerging Markets (artykuły wybierane były spośród prac opublikowanych m.in. w takich czasopismach jak: American Journal of Agricultural Economics, Applied Economic Perspectives and Policy, European Review of Agricultural Economics, World Bank Economic Review, World Bank Research Observer), Nagroda Fundacji Nauki Polskiej Program START, Nagroda Prof. Odeda Starka za wybitne osiągnięcia publikacyjne, Wyróżnienie za pracę doktorską, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Stypendium rządu flamandzkiego, Tytuł magistra z wyróżnieniem, Katholieke Universiteit Leuven, 2003

2 Opis badań naukowych Moje zainteresowania naukowe oraz prowadzone prace badawcze dotyczą przede wszystkim znaczenia, jakie dla polityki gospodarczej, zachowań jednostek i przemian strukturalnych mają instytucje gospodarcze oraz polityczne 1. W tym kontekście interesują mnie zarówno efekty obowiązywania określonych rozwiązań instytucjonalnych, kanały, za pośrednictwem których instytucje mogą kształtować rozmaite procesy gospodarcze oraz sposób, w jaki dane reguły - czy to formalne czy nieformalne - powstają i zyskują na znaczeniu. W swojej pracy naukowej staram się korzystać z osiągnięć różnych nurtów badawczych w ekonomii. Warsztatowo zdecydowanie najbliżej mi jednak do podejścia i nurtów rozwijanych w ramach Nowej Ekonomii Instytucjonalnej (NEI) oraz Nowej Ekonomii Politycznej (NEP). Zwłaszcza ta ostatnia, z uwagi na swój dynamiczny rozwój, wydaje mi się szczególnie ciekawa i obiecująca gdy chodzi o inspiracje dla mojej pracy badawczej w najbliższym okresie. Biorąc pod uwagę interdyscyplinarny charakter zarówno NEI, jak i NEP w miarę możliwości staram się również czerpać z dorobku nauk pokrewnych ekonomii. Mam tu na myśli przede wszystkim politologię i socjologię. Na ile to możliwe, w swoich badaniach próbuję łączyć ze sobą podejścia bazujące na teoriach i danych mikroekonomicznych z tymi wykorzystującymi teorie i dane makroekonomiczne. W tym pierwszym przypadku moje prace koncentrują się na zachowaniach jednostek i dostosowaniach zachodzących na poziomie gospodarstwa domowego. W tym drugim przypadku z kolei, główna uwaga skupia się na czynnikach kształtujących politykę gospodarczą oraz na przemianach mających miejsce w danym kraju czy regionie. W ramach zainteresowań procesami o charakterze mikroekonomicznym, jak do tej pory, przedmiotem mojej analizy były przede wszystkim trzy następujące obszary. Po pierwsze, interesowały mnie czynniki warunkujące współpracę między stronami dokonującymi transakcji. W tym kontekście przyglądałem się zarówno czynnikom zwiększającym szanse na to, iż obie strony wywiążą się z kontraktu, jak i tym skłaniającym podmioty do tego by w ogóle rozpocząć wymianę (por. m.in. Greif, 2006). Po drugie, w swoich pracach analizowałem 1 Instytucje rozumiane są tu jako obowiązujące zasady, reguły, które, nakładając na jednostki konkretne ograniczenia, wpływają na ich motywacje do podejmowania takich czy innych decyzji (zob. m.in. North, 1990). 2

3 efekty, które łączyć można z obowiązywaniem konkretnych rozwiązań służących koordynacji procesu wymiany (por. m.in. North i in., 2009). Zawierane transakcje mogą być bowiem organizowane przy wsparciu różnych mechanizmów koordynacyjnych, które będą regulować zachowania podmiotów uczestniczących w wymianie dostarczając im bodźców do podejmowania konkretnych działań. Pytanie, które analizowałem w tym kontekście dotyczyło np. konsekwencji, jakie nieść może ze sobą decyzja o wyborze konkretnych rozwiązań mających zapewniać tę koordynację. Najczęściej, odwołując się do teorii kosztów transakcyjnych, teorii agencji oraz teorii praw własności, badania, które prowadziłem w odniesieniu do tych kwestii podejmowały różne aspekty związane z integracją pionową w ramach łańcucha dostaw (ang. supply chain) 2,3. Trzeci obszar, który starałem się analizować w swoich pracach przyjmując perspektywę mikroekonomiczną dotyczy funkcjonowania rynków czynników produkcji, uwzględniając w możliwie najszerszym stopniu potencjalne niedoskonałości, które na tych rynkach mogą wystąpić (zob. m.in. Bardhan i Udry, 1999). Moje prace poświęcone tej tematyce dotykały problemów rynku ziemi, rynku pracy oraz rynku kredytu, koncentrując się przede wszystkim na obszarach wiejskich w Polsce i przemianach, które zapoczątkowało tam obalenie reżimu komunistycznego 4. Obecnie, w dalszym ciągu staram się kontynuować te prace. Dla przykładu, prowadzę badania poświęcone znaczeniu, jakie dla funkcjonowania rynku ziemi może mieć skłonność jednostek do porównywania się z innymi. Ściślej rzecz biorąc, analizując transakcje obrotu ziemią w okresie transformacji ustrojowej, przyglądam się temu na ile chęć udziału w kupnie/sprzedaży ziemi motywowana była poczuciem tzw. relatywnej deprywacji (zob. m.in. Stark i Taylor, 1991). Koncepcja ta pozwala wziąć pod uwagę fakt, iż użyteczność jednostki zależy nie tylko od tego ile zasobów posiada ona w wymiarze absolutnym, ale również od 2 Zob. np. Fałkowski, J. (2012). Dairy supply chain modernisation in Poland: what about those not keeping pace?, European Review of Agricultural Economics, 39(3), ; Fałkowski, J. (2015a). Economic effects of reorganising an agro-food supply chain: some evidence from Poland, Journal of Organizational Change Management, 28 (5), ; lub Fałkowski, J. (2015b). Resilience of farmer-processor relationships to adverse shocks: The case of dairy sector in Poland, British Food Journal, 117 (10), Podobnej tematyce poświęcona była również moja rozprawa doktorska. Wyniki analiz zamieszczonych w doktoracie zostały opublikowane m.in. w artykułach: Fałkowski, J. (2010), Price transmission and market power in a transition context: evidence from the Polish fluid milk sector, Post-Communist Economies, 22(4), ; oraz Fałkowski, J. (2012), Vertical coordination from the angle of farmer loyalty and access to capital: Evidence from the Polish dairy sector, Agricultural Economics, 43, Zob. np. Ciaian, P., Fałkowski, J., Kancs d'a. (2012). Productivity and Credit Constraints: A Farm-Level Propensity Score Evidence, Acta Oeconomica, 62(4), ; lub Fałkowski, J., Jakubowski, M., Strawiński, P. (2014) Returns from income strategies in rural Poland, Economics of Transition, 22(1),

4 tego na ile zasoby te będą większe/mniejsze od tych posiadanych przez osoby, z którymi dana jednostka się porównuje. Ponadto, przy okazji realizacji dwóch innych projektów, wraz z zespołem współpracowników, analizujemy obecnie nowe dane ankietowe zebrane na poziomie gospodarstw domowych. Jeden zbiór danych wykorzystujemy do analizy pomiaru siły przetargowej przedstawicieli poszczególnych etapów łańcucha dostaw w sektorze rolnospożywczym. W szczególności interesuje nas to, na ile do tego celu nadawać się mogą subiektywne opinie przebadanych respondentów (por. Bertrand i Mullainathan, 2001). Drugi zbiór danych natomiast służy analizie znaczenia, jakie zasoby kapitału społecznego mają przy pogłębianiu procesów integracji poziomej. To czemu się tu przyglądamy to temu na ile decyzja o podjęciu współpracy jest warunkowana siecią kontaktów, jakie dana jednostka posiada. W badaniu staramy się rozróżniać pomiędzy więziami słabymi oraz więziami mocnymi (por. Granovetter,1985). Co się tyczy z kolei moich prac przyjmujących perspektywę makroekonomiczną, to wiążą się one przede wszystkim z moimi zainteresowaniami teoriami nowej ekonomii politycznej. Obecnie gros mojego zaangażowania naukowego poświęcam analizie czynników, które warunkują powstawanie i proces wdrażania polityki gospodarczej. W centrum moich zainteresowań są czynniki albo wprost określane mianem instytucji politycznych albo te pozostające z nimi w ścisłym związku (por. np. Persson i Tabellini, 2000; Acemoglu i Roboinson, 2006). Częstą ilustracją dla tych rozważań pozostają w dalszym ciągu aspekty związane z politykami ukierunkowanymi na obszary wiejskie. Rozważania te staram się jednak lokować w szerszym nurcie prac zainteresowanych fenomenem kształtowania polityki gospodarczej sensu largo, gdzie polityka rolna może stanowić ciekawy przykład. Prace, które prowadzę obecnie w tym obszarze dotyczą m.in. zależności między rozkładem zasobów politycznych a rozkładem zasobów gospodarczych; politycznych motywów udzielania przez kraje rozwinięte pomocy żywnościowej krajom rozwijającym się; czy też konsekwencji, jakie dla różnych aspektów życia gospodarczego może nieść ze sobą brak rotacji wśród osób reprezentujących władzę wykonawczą. Powyższe prace są w jakimś sensie naturalną pochodną moich zainteresowań z ostatnich lat. W okresie tym, wraz z prof. Olperem i prof. Swinnenem, analizowałem m.in. wpływ, jaki na 4

5 kształt polityki gospodarczej wywierały procesy demokratyzacyjne 5, poziom konkurencji politycznej między podmiotami ubiegającymi się o władzę 6, czy też mechanizmy umożliwiające obywatelom pociągnięcie rządzących do odpowiedzialności za decyzje podejmowane w czasie sprawowania urzędu 7. Dodatkowo, efektem badań nad znaczeniem instytucji politycznych dla procesów gospodarczych są teksty, które ukazały się po polsku i które analizują m.in. następujące zagadnienia. Po pierwsze, podejmują próbę analizy tego, w jakim stopniu wyniki gospodarcze mogą zależeć od stopnia konkurencji pomiędzy podmiotami rywalizującymi ze sobą na scenie politycznej 8. Po drugie, dotykają one problemu siły państwa i tego, w jaki sposób ta politologiczna koncepcja może wzbogacić nasze rozumienie procesów gospodarczych oraz decyzji podejmowanych przez elity polityczne 9. Po trzecie, staram się w nich wskazać, jak teorie nowej ekonomii politycznej mogą okazać się użyteczne przy opisywaniu przyczyn i możliwych sposobów wyjścia z kryzysu finansów publicznych, który obserwować możemy aktualnie w krajach Europy, w szczególności zaś tych należących do strefy Euro 10. Wreszcie, w tekście poświęconym gospodarczemu znaczeniu konstytucji, wraz z dr Metelską-Szaniawską, staramy się pokazać przyczyny, dla których ustanawiane są konstytucje oraz czynniki, które wpływają na jej trwałość 11. Przy okazji pokazujemy cztery podstawowe kanały poprzez które zapisy konstytucyjne mogą wpływać na procesy gospodarcze. Poza aktywnościami wymienionymi powyżej staram się również kontynuować prace, które, choć nie stanowią głównej osi moich badań, uważam za bardzo ciekawe i rozwijające. Mowa tu przede wszystkim o moich zainteresowaniach teorią kapitału społecznego i roli, jaką kapitał społeczny odgrywać może przy kształtowaniu wyników gospodarczych czy to na 5 Olper, A., Fałkowski, J., Swinnen, J. (2014). Political Reforms and Public Policy: Evidence from Agricultural and Food Policies, World Bank Economic Review, 28, Fałkowski, J., Olper, A. (2014). Political competition and policy choices: the evidence from agricultural protection, Agricultural Economics, 45(2), Fałkowski, J. (2013). Political accountability and governance in rural areas: Some evidence from the Pilot Programme LEADER+ in Poland, Journal of Rural Studies, 32, Fałkowski, J. (2011). Konkurencja między partiami politycznymi a polityka gospodarcza, Ekonomista, 1, Fałkowski, J. (2013). Siła i słabość państwa w rozważaniach ekonomii politycznej, w: Wilkin, J. (red.) Jakość rządzenia w Polsce. Jak ją badać, monitorować i poprawiać?, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Fałkowski, J. (2013). Problem finansów publicznych w krajach UE z punktu widzenia nie tak odległej historii oraz kilku teorii nowej ekonomii politycznej, w: Grosse, T.G. (red.) Między polityką a ekonomią kryzysu strefy euro: Rozważania o teorii kryzysu w ekonomii politycznej. Warszawa, wyd. Uczelni Łazarskiego, Fałkowski, J., Metelska-Szaniawska, K. (2015). Przyczyny ustanawiania i stabilność konstytucji - spojrzenie z perspektywy ekonomicznej, Gospodarka Narodowa, 3(277),

6 poziomie mikro czy to na poziomie makro (znajdują one wyraz we wspólnych publikacjach z dr Chlebicką oraz dr Łopaciuk-Gonczaryk). Przy tej okazji chciałbym również wymienić prace poświęcone mechanizmowi transmisji cen (sposobowi, w jaki zmiany cen na jednym poziomie łańcucha dostaw przenoszone są na inne poziomy). Jak do tej pory zaowocowały one ciekawą współpracą z kolegami z Budapesztu (dr Bakucsem i prof. Ferto), która przełożyła się na wspólne publikacje i ciekawe projekty badawcze 12. W ramach pracy naukowej staram się aktywnie uczestniczyć w rozmaitych projektach badawczych tak krajowych, jak i zagranicznych 13. Obecnie kieruję jednym projektem finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) oraz jednym projektem finansowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW). W przeszłości dwukrotnie kierowałem pracami polskiego zespołu w ramach projektów finansowanych w ramach 7 Programu Ramowego UE. Ponadto byłem kierownikiem projektu finansowanego przez NCN oraz projektu finansowanego przez MNiSW. Poza tym, jako wykonawca, uczestniczyłem w kilku innych projektach finansowanych przez NCN, Komisję Europejską i Parlament Europejski. Wraz z wygasaniem projektów trwających aktualnie zamierzam startować w kolejnych konkursach grantowych. Na ile to będzie możliwe, przy okazji prowadzonych projektów, będę także próbował włączać do zadań badawczych młodych pracowników naukowych z Polski. Prowadzone przeze mnie projekty miały często nie tylko charakter stricte naukowy ale również aplikacyjny. Od dłuższego czasu staram się być także aktywny przy opiniowaniu i proponowaniu rozwiązań z zakresu polityk publicznych dotyczących rozwoju regionalnego, rozwoju obszarów wiejskich, czy też nauki i szkolnictwa wyższego zarówno w Polsce, jak i w ramach Unii Europejskiej. Poza działalnością naukowo-badawczą swój czas poświęcam na przygotowanie oraz prowadzenie zajęć dydaktycznych na WNE UW. Są to wykłady: Political Economy, i Ekonomia Polityczna, konwersatoria Institutional economics i Ekonomia 12 Bakucs, Z., Fałkowski, J., Ferto, I. (2012). Price Transmission in the Milk Sectors of Poland and Hungary, Post- Communist Economies, 24(3), ; oraz Bakucs, Z., Fałkowski, J., Ferto, I. (2014). Does market structure influence price transmission in the agro-food sector? A meta-analysis perspective, Journal of Agricultural Economics, 65(1), Szczegółowy wykaz projektów badawczych, w których uczestniczyłem w ostatnich latach zawiera załącznik nr 5. 6

7 Instytucjonalna oraz ćwiczenia z Ekonomii Politycznej. Dodatkowo prowadzę seminarium licencjackie oraz seminarium magisterskie poświęcone analizie wzajemnych zależności między instytucjami politycznymi a instytucjami gospodarczymi. W przeszłości prowadziłem również konwersatoria i ćwiczenia z mikroekonomii (na różnym poziomie zaawansowania) oraz seminarium poświęcone kapitałowi społecznemu. Co bardzo sobie chwalę prowadzone przeze mnie przedmioty dobrze korespondują z moimi zainteresowaniami naukowymi. Mam nadzieję, że przynosi to korzyści nie tylko mnie, ale także i studentom. Poniżej omawiam krótko teksty, które zebrane razem przedstawiam jako cykl artykułów stanowiący osiągnięcie naukowe w postępowaniu habilitacyjnym. Tytuł tego cyklu brzmi następująco: "Sektor rolno-spożywczy i obszary wiejskie spojrzenie z perspektywy instytucji gospodarczych, instytucji politycznych oraz relacji siły i zależności między stronami dokonującymi transakcje". Ideą przewodnią tych prac jest próba uchwycenia, w jaki sposób i w jakim stopniu instytucje gospodarcze i polityczne mogą wpływać na polityki publiczne ukierunkowane na obszary wiejskie i sektor rolny oraz transakcje, których przedmiotem są produkty rolne. Cykl artykułów stanowiący osiągnięcie naukowe w postępowaniu habilitacyjnym Tytuł cyklu: "Sektor rolno-spożywczy i obszary wiejskie spojrzenie z perspektywy instytucji gospodarczych, instytucji politycznych oraz relacji siły i zależności między stronami dokonującymi transakcje" Fałkowski, J. (2015a). Economic effects of reorganising an agro-food supply chain: some evidence from Poland, Journal of Organizational Change Management, 28 (5), (Liczba pkt. MNiSW: 20): Jak pokazują liczne prace (zob. np. Joskow, 2005; Helpman, 2006; Antras i Rossi-Hansberg, 2009), ekonomiści są przeważnie zgodni co do tego, że sposób, w jaki organizowane są transakcje, ma istotne znaczenie dla efektywności wykorzystania zasobów, a w konsekwencji, również dla osiąganych wyników gospodarczych. W szczególności, uwaga ta dotyczy relacji pomiędzy stronami biorącymi udział w wymianie w ramach procesów 7

8 produkcyjnych, które obejmują przynajmniej dwa etapy. Co za tym idzie, w pracach analizujących problem organizacji transakcji ważne miejsce zajmują prace poświęcone rozmaitym sposobom organizowania wymiany w ramach łańcucha dostaw (ang. supply chain). Szczególna uwaga w tych badaniach skupia się na analizie przyczynowości między konkretnymi rozwiązaniami instytucjonalnymi, które regulują procesy wymiany między poszczególnymi segmentami łańcucha dostaw, a osiąganymi wynikami czy to na poziomie firm, czy też na poziomie całych sektorów. Istniejące analizy w znacznym stopniu poprawiły naszą wiedzę na temat tych zależności. Niemniej jednak, kilka ciekawych pytań w dalszym ciągu pozostaje bez odpowiedzi. Z jednej strony wiemy stosunkowo niewiele na temat konkretnych kanałów, poprzez które instytucje zarządzające łańcuchami dostaw mogą wpływać na wyniki gospodarcze. Z drugiej strony zaś, o ile ogólne stwierdzenie, że instytucje mają znaczenie nie budzi kontrowersji, o tyle nie do końca jasne pozostaje to, które konkretnie rozwiązania instytucjonalne mogą tu odgrywać pierwszoplanową rolę (zob. m.in. Acemoglu i in., 2008). Ponadto, o ile mamy dość dobre rozeznanie co do kierunku w którym ewoluowały instytucje zarządzające transakcjami w ramach łańcucha dostaw, o tyle brakuje prac, które by analizowały konsekwencje nagłych i radykalnych zmian w tym zakresie. W omawianej pracy postarano się, przynajmniej w części, wyjść naprzeciw tym trzem wyzwaniom. W tym celu, analizie poddano przykład niezwykle gwałtownych zmian, jakie zaszły w ramach łańcuchów dostaw w krajach Europy Środkowo-Wschodniej bezpośrednio po obaleniu komunizmu (zob. m.in. Kornai, 1994). Główna uwaga skupia się tu na konsekwencjach, jakie pociągnęło za sobą przejście od scentralizowanego systemu organizowania transakcji między stronami zaangażowanymi w wymianę do systemu opartego o mechanizm rynkowy. Ilustracją dla tych rozważań były dostosowania zachodzące w sektorze rolno-spożywczym w Polsce w okresie W sektorze tym, niemalże z dnia na dzień, państwo utraciło monopol na skup produktów rolnych. W wyniku tego, przemysł przetwórczy stracił gwarancję dostaw a rolnicy musieli szukać sposobów na sprzedaż swoich produktów bez pośrednictwa państwa. Można zatem przypuszczać, że zwłaszcza w okresie następującym bezpośrednio po przemianach roku 1989, wiele istniejących wcześniej relacji między poszczególnymi segmentami łańcucha dostaw albo się 8

9 rozpadło, albo wymagało istotnych dostosowań tak aby lepiej odpowiadać nowym okolicznościom. Opierając się na teoriach rozwijanych przez Blancharda i Kremera (1997) oraz Rolanda i Verdiera (1999), w przedstawianym tekście postawiono tezę, iż wspomniany wcześniej rozpad relacji łączących przemysł przetwórczy i rolników jest jedną z głównych przyczyn, drastycznego spadku produkcji rolnej, który można było obserwować w okresie Co ciekawe, choć teza ta znajduje silne wsparcie w argumentach, które wyprowadzić można z teorii kosztów transakcyjnych, teorii agencji oraz teorii praw własności, prac, które by testowały jej przydatność od strony empirycznej jest niezwykle mało. W omawianej pracy podjęto próbę przeprowadzenia takiego testu. W tym celu, przy wykorzystaniu danych historycznych na poziomie regionalnym, analizowano zależność między spadkiem wielkości produkcji mleka a spadkiem skupu mleka przez przemysł przetwórczy. Ta ostatnia zmienna miała za zadanie przybliżyć skalę problemów związanych z rozpadem relacji w ramach łańcucha dostaw. Co istotne, dostosowania związane ze zmianą mechanizmu koordynującego proces wymiany występowały z różnym nasileniem w różnych regionach. Dzięki temu, ocena wpływu, jaki zmiany w sposobie organizacji transakcji wywarły na zmiany w wielkości produkcji, mogła być przeprowadzona w oparciu o porównanie zmian w produkcji w regionach relatywnie bardziej dotkniętych problemem rozpadu relacji w łańcuchu dostaw ze zmianami w regionach, które nie doświadczyły tego w takim stopniu. Przeprowadzone estymacje pozwalają zakładać, iż czynnik ten odpowiadał za przynajmniej 20% spadku produkcji, który obserwowano w rozpatrywanym okresie. Według najlepszej wiedzy autora, jest to jedna z nielicznych prac, które przyglądałyby się omawianym kwestiom od strony empirycznej, a pierwsza, która wykorzystuje do tego dane regionalne. Dzięki temu szacowane w niej modele bazują na zmienności badanych zjawisk w ramach jednego kraju. To zaś pozwala odejść od mocnego założenia, przyjmującego że wpływ określonych instytucji nie jest zróżnicowany regionalnie (por. North i in. 2009). W ten sposób przedstawiana praca, przyjmując zupełnie inną perspektywę, uzupełnia również to co wiemy na temat dostosowań w łańcuchu dostaw na podstawie badań wykorzystujących dane z poziomu gospodarstw domowych (zob. np. Dries i Swinnen, 2004). Ponadto, jest to pierwsza praca, która, badając zmiany zachodzące w sektorze rolno-spożywczym okresu transformacji systemowej, podejmuje próbę oddzielenia od siebie wpływu, jaki na wielkość 9

10 produkcji miały zmiany w instytucjach kontraktowych, od tego przypisywanego zmianom w instytucjach praw własności (por. Acemoglu i Johnson, 2005). Poprzednie prace z tej tematyki, takiego rozróżnienia nie wprowadzały (zob. m.in. Macours i Swinnen, 2000). W efekcie, określenie na ich podstawie znaczenia, jakie dla obserwowanych wyników gospodarczych, miały zmiany w funkcjonowaniu konkretnych instytucji było praktycznie niemożliwe. Przedstawiony artykuł stara się wypełnić tę lukę i choć wykorzystywane tam dane mają kilka istotnych ograniczeń, to dostarcza on pierwszych szacunków w tym zakresie. Fałkowski, J. (2015b). Resilience of farmer-processor relationships to adverse shocks: The case of dairy sector in Poland, British Food Journal, 117 (10), (Liczba pkt. MNiSW: 20): W tej pracy, podobnie jak w przypadku pracy omówionej wcześniej, przedmiotem analizy były procesy towarzyszące transformacji systemowej w Polsce. Jak poprzednio, przyglądano się relacjom w ramach łańcucha dostaw. Tym razem jednak, główna uwaga skupiała się na problemie trwałości tych relacji. Punktem wyjścia do analizy była obserwacja pozwalająca zauważyć, że odporność na szoki zewnętrzne zaburzające funkcjonowanie łańcuchów dostaw jest bardzo zróżnicowana regionalnie. Odporność ta rozumiana jest tu jako zdolność danego systemu do utrzymania wielkości produkcji bliskiej jego potencjałowi (Duval i in., 2007) lub też zdolność systemu do powrotu do punktu, który obserwowany był przed nadejściem kryzysu/szoku (Sheffi i Rice, 2007). Zróżnicowanie regionalne, o którym wspomniano przed chwilą, w sposób naturalny skłania do stawiania pytań o czynniki, które zmniejszają podatność systemu na negatywne konsekwencje rozmaitych szoków zewnętrznych. Co ciekawe, o ile problem funkcjonowania łańcucha dostaw w sektorze rolno-spożywczym jest stosunkowo szeroko omawiany w literaturze ekonomicznej, to kwestia trwałości relacji między poszczególnymi segmentami w tym łańcuchu pozostaje właściwie nieprzebadana, tak od strony teoretycznej, jak i od strony empirycznej. Innymi słowy, nasza wiedza na temat konsekwencji, jakie dla trwałości relacji w ramach łańcucha dostaw mogą nieść ze sobą nagłe zdarzenia diametralnie zmieniające okoliczności, w jakich przychodzi zawierać transakcje stronom dokonującym wymiany, jest bardzo niewielka. W efekcie, problem odporności łańcucha dostaw (ang. supply chains 10

11 resilience) na negatywne konsekwencje związane z występowaniem szoków zewnętrznych jest bardzo słabo rozeznany. Przedstawiana praca ma na celu, przynajmniej w pewnym stopniu, wypełnić tę lukę. W oparciu o teorie rozwijane w ramach nauk o zarządzaniu oraz teorie wywodzące się z nowej ekonomii instytucjonalnej, w pracy podjęto próbę wskazania podstawowych czynników, które mogłyby zwiększać odporność łańcuchów dostaw na rozmaite szoki i kryzysy. Główna uwaga skupiała się na trzech czynnikach: na wzajemnych zależnościach między podmiotami reprezentującymi różne segmenty łańcucha dostaw; na mechanizmach służących koordynacji transakcji zawieranych przez podmioty tworzące ten łańcuch; oraz na strukturze rynkowej poszczególnych segmentów tego łańcucha. Ilustracją dla prowadzonej dyskusji ponownie były dane historyczne dla sektora rolnospożywczego w Polsce okresu pierwszej połowy lat 1990-tych. Przeprowadzone badanie empiryczne wskazuje, iż wyżej wymienione czynniki rzeczywiście mogą odgrywać kluczową rolę jeśli chodzi o poziom trwałości relacji między partnerami w łańcuchu dostaw. Zgodnie z przewidywaniami wyprowadzonymi z rozważań teoretycznych znaleziono wstępne potwierdzenie dla następujących hipotez. Po pierwsze, odporność na szoki (a przez to trwałość relacji) w łańcuchu dostaw w sektorze rolno spożywczym jest większa w sytuacji kiedy strony dokonujące transakcji są od siebie silniej uzależnione. Po drugie odporność ta wydaje się być większa w sytuacji gdy struktura dostawców produktów rolnych jest mniej rozdrobniona. Po trzecie wreszcie, odporność ta wydaje się być większa w regionach, które doświadczają mniej radykalnych zmian w mechanizmach koordynujących proces wymiany w ramach łańcucha dostaw. Według najlepszej wiedzy autora przedstawiana praca jest nie tylko jedną z pierwszych, które starają się przyjrzeć problemowi trwałości relacji w ramach łańcucha dostaw w sektorze rolno-spożywczym, ale jedną z bardzo niewielu istniejących prac w ogóle, które by testowały hipotezy badawcze z tego obszaru za pomocą analizy ilościowej. W tym sensie praca ta może nie tylko być postrzegana jako wypełniająca ważną lukę w literaturze poświęconej problemom łańcucha dostaw w sektorze rolno-spożywczym, ale także jako uzupełnienie istniejących prac, które przyglądają się podobnym zagadnieniom używając przykładów z innych sektorów gospodarki. 11

12 Fałkowski, J. (2012). Dairy supply chain modernisation in Poland: what about those not keeping pace?, European Review of Agricultural Economics, 39(3), (Liczba pkt. MNiSW: 40): Problematyka związana z funkcjonowaniem łańcuchów dostaw i relacji między działającymi tam podmiotami była również przedmiotem artykułu, który ukazał się w European Review of Agricultural Economics. Tak jak w przypadku prac omówionych wcześniej, tak i tu analizie poddano sektor rolno-spożywczy w Polsce. W tym wypadku jednak, wykorzystane podejście bazowało na danych z poziomu mikro, zebranych za pomocą ankiety przeprowadzonej wśród gospodarstw rolnych w Polsce. Praca ta wpisuje się w nurt literatury analizującej fenomen dynamicznych zmian charakteryzujących transakcje między poszczególnymi ogniwami łańcucha wartości w sektorze rolno-spożywczym. Z jednej strony, zauważa się, iż transakcje te w coraz większym stopniu charakteryzuje siła rynkowa po stronie przetwórstwa, będąca wynikiem stosunkowo szybko następującej koncentracji firm występujących w tym segmencie (zob. m.in. Swinnen, 2006). Z drugiej strony, zwraca się uwagę na gwałtowne zmiany zachodzące na poziomie handlu detalicznego (rosnące znaczenie dużych sieci detalicznych), które wymuszają konkretne dostosowania po stronie przetwórstwa, co z kolei nie pozostaje bez znaczenia dla relacji siły i zależności charakteryzujących kontakty między przetwórstwem a gospodarstwem rolnym (zob. m.in. Reardon i Timmer, 2007). W pracy postawiono dwa podstawowe pytania badawcze: po pierwsze, o czynniki decydujące o tym czy dane gospodarstwo produkuje z przeznaczeniem na rynek, czy też wyłącznie na potrzeby własne; po drugie zaś o konsekwencje, jakie ta decyzja niesie ze sobą dla przychodów realizowanych w gospodarstwie. W drugim kroku, ten ostatni wątek analizowano dodatkowo przy uwzględnieniu tego, że sprzedaż na rynek może być realizowana poprzez dwa różne kanały. Z jednej strony może to się odbywać za pośrednictwem tzw. tradycyjnego łańcucha dostaw (ang. traditional supply chain). Z drugiej strony natomiast, rolnicy mogą wykorzystywać tzw. nowoczesne łańcuchy dostaw (ang. modern supply chain). Różnica między tymi dwoma kanałami sprzedaży 12

13 definiowana była w oparciu o charakter relacji łączących gospodarstwa z przemysłem przetwórczym. Tradycyjny łańcuch dostaw opierał się o dostawy produktów rolnych do punktu skupu, a w następnej kolejności do przetwórstwa. Nowoczesny kanał sprzedaży natomiast opierał się na bezpośrednich dostawach z gospodarstwa do przemysłu. Jak wskazano w licznych pracach, różnicowanie się sposobów dostaw produktów na rynek jest jedną z kluczowych cech charakterystycznych dla sektora rolno-spożywczego, zwłaszcza w krajach rozwijających się i krajach transformacji systemowej, okresu przełomu XX i XXI wieku (zob. m.in. Swinnen, 2006). W nawiązaniu do tej literatury zatem, w omawianej pracy podjęto próbę oceny, na ile zjawiska te mają miejsce w Polsce i w jakim stopniu przyczyniają się one do zachodzących tam przeobrażeń. Pytania podejmowane w tej pracy, zwłaszcza stawiane w kontekście sytuacji w Polsce, wydają się być ważne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, dotykają problemu restrukturyzacji na obszarach wiejskich i związanego z tym zjawiska odchodzenia od rolnictwa/pozostawania przy produkcji rolniczej. Po drugie, pozwalają na lepsze zrozumienie procesów zachodzących w ramach sektora rolno-spożywczego globalnie, których dynamika oraz złożoność są na tyle duże, że ciężko jest w odniesieniu do nich o jasne i precyzyjne przewidywania co do konsekwencji, do jakich mogą one prowadzić. W tym sensie, prezentowany artykuł jest próbą bardziej dokładnego spojrzenia na pewien wycinek tej złożonej całości. W połączeniu z innymi badaniami, patrzącymi na analizowane zjawiska w innych kontekstach, takie podejście powinno pomóc w lepszym rozumieniu tego co możemy obserwować w szerszej skali. Rozważania teoretyczne przedstawione w pracy bazują przede wszystkim na teorii kosztów transakcyjnych, teorii organizacji rynku i teorii agencji. Wykorzystując argumenty nawiązujące do problemu niedoskonałości rynku, kosztów transakcyjnych oraz asymetrii informacji w pracy analizowano zależność między procesami unowocześnienia łańcucha dostaw i decyzjami gospodarstw o sprzedaży produktów na rynku. Ponadto, wskazywano na czynniki łączące proces unowocześniania łańcucha dostaw i sytuacji finansowej gospodarstw. Przeprowadzona analiza empiryczna pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków. Prawdopodobieństwo zaprzestania sprzedaży produktów rolnych na rynku było mniejsze w przypadku gospodarstw uczestniczących w nowoczesnych kanałach sprzedaży, 13

14 charakteryzujących się większą produkcją, oraz tych, które zainwestowały w aktywa specyficzne dla prowadzonej działalności gospodarczej (tzn. takie których wartość w przypadku zastosowania w innych rodzajach działalności jest mniejsza, por. Williamson, 1985). Decyzja o zaprzestaniu sprzedaży produktów na rynku była natomiast bardziej prawdopodobna w gospodarstwach prowadzonych przez osoby starsze oraz mające pozarolnicze źródła dochodu. Ponadto, przeprowadzone oszacowania wskazują, iż gospodarstwa, które zaprzestały sprzedaży produktów na rynku miały niższe przychody ogółem (w ujęciu per capita) aniżeli gospodarstwa, które nie ograniczały się wyłącznie do produkcji na własne potrzeby ale przynajmniej jej część kierowały na rynek. Co ciekawe jednak, różnica ta wydaje się być powodowana wyższymi przychodami realizowanymi przez gospodarstwa korzystające z nowoczesnych łańcuchów dostaw. Jeśli bowiem porównamy ze sobą przychody ogółem (w ujęciu per capita) tych, którzy zaprzestali sprzedaży na rynek z przychodami ogółem tych, którzy pozostali na rynku i korzystają z tradycyjnego kanału sprzedaży to wówczas nie znajdujemy między nimi różnicy, która by była statystycznie istotna. Wnioski te w nowym świetle pozwalają spojrzeć na proces unowocześniania łańcuchów dostaw oraz dostępność potencjalnych alternatyw dla tych, którzy decydują się na zaprzestanie sprzedaży swojej produkcji na rynku. Przedstawiony artykuł został wybrany przez Oxford University Press jako jeden z 12 artykułów mających służyć czytelnikom za przykład wysokiej jakości badań naukowych publikowanych przez to wydawnictwo w obszarze Agricultural Development in Emerging Markets (artykuły wybierane były spośród prac opublikowanych m.in. w takich czasopismach jak: American Journal of Agricultural Economics, Applied Economic Perspectives and Policy, European Review of Agricultural Economics, World Bank Economic Review, World Bank Research Observer). 14

15 Fałkowski, J., Jakubowski, M., Strawiński, P. (2014) Returns from income strategies in rural Poland, Economics of Transition, 22(1), (Liczba pkt. MNiSW: 25) 14 : Analiza danych z poziomu gospodarstw domowych jest również przedmiotem kolejnego opracowania, które ukazało się w Economics of Transition. W pracy tej analizowano, jak w okresie transformacji systemowej kształtowały się dochody gospodarstw wiejskich w Polsce, w zależności od przyjętych przez nie strategii dochodowych. Punktem wyjścia do tej analizy jest fakt, iż w Polsce, podobnie zresztą jak i w innych państwach regionu, polityka rozwoju obszarów wiejskich w istotnym stopniu zasadza się na promowaniu idei dywersyfikacji źródeł dochodu. W pewnym uproszczeniu, polega ona na wspieraniu rozwoju działalności pozarolniczej tak by ludność obszarów wiejskich nie była uzależniona od pracy w rolnictwie. Jak się powszechnie zakłada, tego typu działania powinny umożliwić poprawę jakości życia na obszarach wiejskich i zredukowanie różnic, które pod tym względem występują między obszarami wiejskimi a miastami (zob. np. EU, 2011). Co ciekawe jednak, mimo iż idea ta obecna jest w dokumentach strategicznych dotyczących obszarów wiejskich w Polsce od długiego czasu a na jej realizację wydatkowano dość pokaźne środki, efekty podejmowanych w tym kontekście działań ocenia się zazwyczaj co najwyżej jako skromne. Co więcej, często podnosi się również argumenty mówiące, iż tego typu wsparcie będzie prowadziło do nieefektywnej alokacji zasobów czy też do nadmiernego uzależnienia mieszkańców obszarów wiejskich od pomocy państwa. W pracy tej zatem postanowiono zbadać na ile zwroty ze strategii opartej o zdywersyfikowane źródła dochodu przewyższają bądź nie zwroty z innych strategii dochodowych dostępnych dla mieszkańców obszarów wiejskich w Polsce w okresie W tym sensie, postarano się zobaczyć na ile stosunkowo skromne efekty działań promujących dywersyfikację źródeł dochodu wynikają z faktu, iż przynosi ona niższe dochody aniżeli pozostałe strategie, które opierają się wyłącznie czy to o działalność rolniczą, czy też o działalność pozarolniczą. Dane wykorzystane na potrzeby tego badania pochodziły z Bazy Budżetów Gospodarstw Domowych Głównego Urzędu Statystycznego. Za pomocą metod dopasowania (ang. 14 Mój wkład w powstanie tego artykułu obejmował sformułowanie problemu badawczego, przygotowanie przeglądu literatury, interpretację wyników, oraz przygotowanie tekstu. Mój udział szacuję na 33%. 15

16 matching methods) w pracy pokazano, iż gospodarstwa dywersyfikujące źródła dochodu wypadały w analizowanym okresie lepiej aniżeli te polegające wyłącznie na niezarobkowych źródłach dochodu. Gospodarstwa różnicujące źródła dochodu, zwłaszcza od czasu akcesji do UE, wypadały również nie gorzej aniżeli gospodarstwa polegające wyłącznie na pracy najemnej poza rolnictwem Jeśli jednak porównać je z gospodarstwami polegającymi wyłącznie na rolniczych źródłach utrzymania, czy też z gospodarstwami bazującymi wyłącznie na samozatrudnieniu poza rolnictwem to wówczas gospodarstwa dywersyfikujące wypadają gorzej. Co ważne, wyniki te, zwłaszcza przewaga strategii opartych wyłącznie o rolnictwo, wydają się być stabilne dla całego okresu objętego analizą. Powtarzają się one również gdy stosujemy różne definicje gospodarstw różnicujących źródła dochodu. Sugeruje to zatem, iż rolnicy mogli nie mieć wystarczających zachęt finansowych do tego by różnicować swoją działalność i szukać źródeł dochodu poza rolnictwem. Uzyskane wyniki zgodne są również z twierdzeniami wskazującymi na to, iż wstąpienie do Unii Europejskiej w 2004 poprawiło sytuację finansową gospodarstw rolnych nie tylko w ujęciu absolutnym, ale także w ujęciu relatywnym gdy porównamy ich sytuację z gospodarstwami wiejskimi czerpiącymi dochody (także) poza rolnictwem. Fałkowski, J. (2013). Political accountability and governance in rural areas: Some evidence from the Pilot Programme LEADER+ in Poland, Journal of Rural Studies, 32, (Liczba pkt. MNiSW: 40): Obszary wiejskie i zachodzące tam procesy społeczne i gospodarcze są także przedmiotem analizy w artykule, który ukazał się w Journal of Rural Studies. Podstawowym zagadnieniem poruszanym w tym opracowaniu jest potencjalny konflikt, który może zaistnieć między elitami politycznymi a obywatelami. Przejawiać się on będzie tym, iż rządzący mogą świadomie blokować wprowadzanie rozwiązań instytucjonalnych powszechnie postrzeganych jako przynoszące korzyść ogółowi społeczeństwa. W oparciu o teorie nowej ekonomii politycznej, w pracy wskazano, iż tego typu scenariusz mógł zaistnieć w Polsce przy wprowadzaniu programu LEADER+. Program ten służyć miał tworzeniu partnerstw lokalnych skupiających przedstawicieli władz samorządowych, społeczeństwa obywatelskiego oraz przedsiębiorców. Celem działania tych partnerstw było przygotowanie i późniejsza realizacja 16

17 strategii rozwoju obszaru, na terenie którego dane partnerstwo funkcjonuje. Co za tym idzie, program LEADER+ miał za zadanie zwiększyć stopień decentralizacji mechanizmu podejmowania przynajmniej części decyzji ważnych z punktu widzenia zwykłych obywateli. W artykule argumentowano, iż wprowadzenie tego typu rozwiązań mogło napotkać na opór ze strony lokalnych władz samorządowych. To zaś z tego względu, iż zwiększając grono osób uczestniczących w podejmowaniu ważnych decyzji partnerstwa mogły wykreować potencjalnie silnych kandydatów, którzy przy kolejnych wyborach mogliby zagrozić tym, którzy do tej pory sprawowali władzę w gminie. W artykule wskazano, iż zachowania władz samorządowych i ich opór przed uruchomieniem inicjatywy LEADER powinny być różne w zależności od obowiązujących w danej gminie instytucji politycznych. W nawiązaniu do teorii wiążących zachowania polityków z mechanizmami pociągania ich do odpowiedzialności przez wyborców, w pracy postawiono hipotezę, iż program LEADER powinien częściej występować tam gdzie głosowanie w wyborach samorządowych odbywa się według systemu większościowego, w kontraście do tego co powinniśmy obserwować w gminach z wyborami organizowanymi według systemu proporcjonalnego. Przeprowadzona analiza, łącząca w sobie dane z Państwowej Komisji Wyborczej oraz Banku Danych Lokalnych GUS, pozwala na pozytywną weryfikację tej hipotezy. Tym samym, potwierdza ona, iż wprowadzanie innowacji na poziomie polityk publicznych może napotykać na opór ze strony elit politycznych. Wskazuje ona również, iż prawdopodobieństwo zaistnienia takiego scenariusza będzie warunkowane czynnikami zwiększającymi możliwości obywateli co do rozliczenia rządzących z ich obietnic i konkretnych posunięć dokonanych w czasie sprawowania urzędu. Olper, A., Fałkowski, J., Swinnen, J. (2014). Political Reforms and Public Policy: Evidence from Agricultural and Food Policies, World Bank Economic Review, 28, (Liczba pkt. MNiSW: 35) 15 : 15 Mój wkład w powstanie tego artykułu obejmował opracowanie metodologii badania, przeprowadzenie części analiz, interpretację wyników oraz przygotowanie tekstu. Mój udział szacuję na 33%. 17

18 Znaczenie instytucji politycznych oraz zagadnienia związane z tworzeniem polityk publicznych ukierunkowanych na obszary wiejskie i sektor rolno-spożywczy były również przedmiotem tekstu, który ukazał się w World Bank Economic Review. Tekst podejmuje problematykę wsparcia, jakie państwo przekazuje rolnikom. Problem ten jest analizowany w kontekście zmian ustrojowych i procesów demokratyzacyjnych. Ściślej rzecz biorąc, w tekście postawiono pytanie badawcze, o to na ile polityka wsparcia sektora rolnego zmienia się wraz ze zmianami politycznymi, które prowadzą do przejścia od systemu autorytarnego do systemu demokratycznego. W nawiązaniu do teorii rozwijanych w ramach ekonomii politycznej w artykule postawiono hipotezę, o tym że procesy demokratyzacyjne powinny sprzyjać zwiększeniu poziomu wsparcia kierowanego do rolnictwa. W pewnym uproszczeniu hipoteza ta opiera się na założeniu, iż wybory, do których prowadzi proces demokratyzacyjny, pozwalają rolnikom przezwyciężyć podstawowe problemy z organizowaniem się i prowadzeniem wspólnych działań (ang. collectiva action), na które napotykali oni, jako bardzo liczna grupa, w ramach ustroju autorytarnego (por. Olson, 1965). Co warte podkreślenia, w dotychczasowej literaturze przedmiotu, hipoteza ta nie była do tej pory analizowana, a rola instytucji politycznych w tym kontekście było rzadko poddawana dyskusji. Zdecydowanie częściej koncentrowano się bowiem na znaczeniu czynników strukturalnych (np. na strukturze zatrudnienia w gospodarce) czy też dostępności zasobów (np. na powierzchni gruntów przeznaczonych na produkcję rolną). Analiza, którą przeprowadzono by zweryfikować powyższą hipotezę, wykorzystywała dane zebrane w ramach projektu Banku Światowego. Wykorzystując różne metody ekonometryczne (przede wszystkim różne techniki panelowe oraz metody dopasowania), znajdujemy potwierdzenie dla weryfikowanej hipotezy. Biorąc pod uwagę, iż procesy demokratyzacyjne w analizowanej próbie państw przebiegały głównie w krajach rozwijających się, charakteryzujących się znacznym odsetkiem osób zatrudnionych w rolnictwie, uzyskane wyniki zgodne są z predykcjami modelu medianowego wyborcy. Według najlepszej wiedzy autorów, mimo iż problem wsparcia kierowanego do sektora rolnego był przedmiotem licznych prac, prezentowany artykuł jest pierwszym, który wiąże decyzje o wsparciu rolników z procesami demokratyzacyjnymi. Tym samym, jest to jedna z nielicznych prac, które pozwalają z większą dokładnością stwierdzić na ile protekcjonizm w 18

19 sektorze rolnym może być wynikiem strategicznych zachowań klasy politycznej. Ponadto, praca ta pozwala wzbogacić o nowe wątki dyskusję poświęconą różnicom między krajami klasyfikowanymi jako państwa autorytarne a krajami uznawanymi za państwa demokratyczne. Wreszcie praca ta w ciekawy sposób uzupełnia literaturę poświęconą zależności między procesami demokratyzacyjnymi a otwartością na handel. Większość prac poświęconych tej tematyce wskazuje na pozytywną zależność tzn. na to, iż przejście od systemu autorytarnego do systemu demokratycznego prowadzi do większej otwartości na wymianę handlową. W tym świetle zatem wyniki omawianego artykułu dokumentujące fakt, iż demokratyzacja sprzyja wzrostowi protekcjonizmu handlowego w sektorze rolnym pozwala zauważyć, iż łączny efekt analizowany w innych pracach może kryć w sobie szereg nieoczywistych relacji, które warto badać na bardziej zdezagregowanym poziomie. Fałkowski, J., Olper, A. (2014). Political competition and policy choices: the evidence from agricultural protection, Agricultural Economics, 45(2), (Liczba pkt. MNiSW: 35) 16 : Problematyka dotycząca publicznego wsparcia kierowanego do sektora rolnego i znaczenia, jakie mogą przy tym odegrać instytucje polityczne jest również przedmiotem opracowania które ukazało się Agricultural Economics. W odróżnieniu od tekstu omawianego przed chwilą, w tym przypadku główna uwaga skupia się na znaczeniu, jakie dla poziomu oferowanego wsparcia ma konkurencja między podmiotami rywalizującymi o władzę. Punktem wyjścia do tej analizy jest obserwacja wskazująca na bardzo duże zróżnicowanie w poziomie wsparcia kierowanego do rolnictwa w ramach krajów demokratycznych. Co za tym idzie, warto pytać o to, jakie rozwiązania instytucjonalne w ramach ustrojów demokratycznych mogą odpowiadać za to zróżnicowanie. Biorąc pod uwagę, iż wybory stanowią jedną z podstawowych cech ustrojów demokratycznych, przyjrzenie się konkurencji na scenie politycznej wydaje się naturalnym krokiem, jaki można w tym kontekście podjąć. Z jednej strony bowiem, analiza poziomu konkurencji politycznej może pozwolić na lepsze zrozumienie procesów towarzyszących formułowaniu polityk publicznych. Z drugiej strony natomiast, może ona także umożliwić 16 Mój wkład w powstanie tego artykułu obejmował sformułowanie problemu badawczego, opracowanie zbioru danych, przeprowadzenie analizy, interpretację uzyskanych wyników i przygotowanie tekstu. Mój udział szacuję na 75%. 19

20 uchwycenie, przynajmniej w pewnym stopniu, problemu rozkładu władzy, który może być kluczowy dla podziału zasobów gospodarczych. Jest to o tyle istotne, że ten aspekt dużo trudniej wziąć pod uwagę gdy skupiamy się czy to na analizie znaczenia samego procesu demokratyzacyjnego, czy też na znaczeniu, jakie dla zachowań polityków mają te czy inne reguły wyborcze. W ten sposób przedstawiany artykuł może być widziany jako próba uzupełnienia istniejących prac podejmujących temat znaczenia instytucji politycznych dla protekcjonizmu handlowego w sektorze rolnym o wątki, które do tej pory nie były analizowane. Przeprowadzona analiza ponownie wykorzystuje dane Banku Światowego dla 74 krajów i obejmuje lata Uzyskane wyniki pozawalają twierdzić, iż wyższy poziom konkurencji politycznej sprzyja większemu wsparciu kierowanemu przez państwo do rolnictwa. Tym samym, wyniki te są zgodne z szerszym nurtem prac wskazujących na pozytywną zależność między konkurencją polityczną a poziomem wydatków rządowych (zob. np. Persson i in., 2007). Co ciekawe, opisywana zależność występuje nie tylko w przypadku krajów rozwijających się, ale również w przypadku krajów rozwiniętych. W tym pierwszym przypadku, wiązać to można przypuszczalnie z faktem, iż władza nie jest w stanie zdobyć szerokiego poparcia społecznego bez wyjścia naprzeciw oczekiwaniom obywateli pracujących w sektorze rolnym. W przypadku krajów rozwiniętych natomiast, siła robocza zatrudniona w rolnictwie, mimo iż stanowi niewielki odsetek populacji, może być postrzegana jako elektorat niezdecydowany, a więc ten o którego głosy partie będą zabiegać zwłaszcza gdy poziom konkurencji politycznej będzie wysoki (zob. m.in. Besley i in., 2010). Dodatkowo, wyniki uzyskane w tej pracy zdają się również świadczyć o tym, iż efekt przypisywany konkurencji politycznej dominuje nad efektem przypisywanym innym zmiennym instytucjonalnym, w tym zmiennym mierzącym znaczenie ograniczeń nakładanych na władzę wykonawczą. Wreszcie, opisywana zależność między wsparciem dla sektora rolnego a poziomem konkurencji występuje zarówno dla przypadków rządów koalicyjnych, jak i rządów jednopartyjnych. W tym sensie nie należy jej utożsamiać wyłącznie z uczestnictwem w rządzeniu partii wprost utożsamianej z reprezentowaniem interesów rolników. 20

21 Bibliografia Acemoglu, D., Johnson, S. (2005), Unbundling institutions, Journal of Political Economy, Vol. 113 No.5, Acemoglu, D., Johnson, S., Mitton, T. (2008), Determinants of Vertical Integration: Financial Development and Contracting Costs, Journal of Finance, Vol. 63 No.3, Acemoglu, D., Robinson, J. A. (2006), Economic Origins of Dictatorship and Democracy, Cambridge, MA: Cambridge University Press. Antras, P., Rossi-Hansberg, E. (2009), Organizations and trade, Annual Review of Economics, Vol. 1 No. 1, Bardhan, P., Udry, C. (1999), Development Microeconomics, Oxford: Oxford University Press. Bertrand, M., Mullainathan, S. (2001), Do People Mean What They Say? Implications for Subjective Survey Data, American Economic Review Papers and Proceedings, 91(2), Besley, T., Persson, T., Sturm, D.M. (2010), Political competition, policy and growth: Theory and evidence from the United States, Review of Economic Studies, Vol. 77 No. 4, Dries, L., Swinnen, J. (2004), Foreign direct investment, vertical coordination, and local suppliers: evidence from the polish dairy sector, World Development, Vol. 32 No. 9, Duval, R., Elmeskov, J., Vogel, L. (2007), Structural policies and economic resilience to shocks, Working Paper No. 567, OECD Economics Department, Paris. EU (2011), Rural Development in the European Union. Statistical and Economic Information. Report Brussels, Belgium: European Union, Directorate-General for Agriculture and Rural Development. Greif, A. (2006), Institutions and the Path to the Modern Economy: Lessons from Medieval Trade. New York: Cambridge University Press. 21

22 Granovetter, M. (1985), Economic Action and Social Structure: The Problem of Embeddedness, American Journal of Sociology, 91(3), Helpman, E. (2006), Trade, FDI and the organization of firms, Journal of Economic Literature, Vol. 44 No. 3, Joskow, P. (2005), Vertical integration, in Menard, C. and Shirley, M.M. (Eds), Handbook of New Institutional Economics, Springer, Dordrecht, Kornai, J. (1994), Transformational recession: the main causes, Journal of Comparative Economics, Vol. 19 No. 3, Macours, K., Swinnen, J.F.M. (2000), Causes of output decline in economic transition: the case of central and eastern European agriculture, Journal of Comparative Economics, Vol. 28 No. 1, North, D. (1990), Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. New York: Cambridge University Press. North, D.C., Wallis, J.J., Weingast, B.R. (2009), Violence and Social Order. A Conceptual Framework for Interpreting Recorded Human History, New York: Cambridge University Press. Olson, M. (1965), The Logic of Collective Action, Cambridge, MA: Harvard University Press. Persson, T., Roland, G., Tabellini, G. (2007), Electoral rules and government spending in parliamentary democracies, Quarterly Journal of Political Science, Vol. 2 No. 2, Persson, T., Tabellini, G. (2000), Political Economics: Explaining Economic Policy, Cambridge, MA: MIT Press. Reardon, T., Timmer, C.P. (2007), Transformation of Markets for Agricultural Output in Developing Countries Since 1950: How Has Thinking Changed? w: Evenson, R.E., Pingali, P. (red). Handbook of Agricultural Economics, 3: Agricultural Development: Farmers, Farm Production and Farm Markets. Amsterdam: Elsevier Press,