OGRÓDEK SZKOLNY W NAUCE I WYCHOWANIU I

Transkrypt

1 OGRÓDEK SZKOLNY W NAUCE I WYCHOWANIU I 28

2 OGRÓDEK SZKOLNY WYCHOWANIU I NAUCZANIU

3 B 1 B L J 0 T E K A N A U C Z Y C I E L A S Z K O Ł Y P O W S Z E C H N E J Jak realizować now e program y szkolne. P o d red ak cją B en e d y k ta K u bskiego. 1. D r. J. H a lic k i. O b lic z e n o w y c h program ów. 2. J. S iic h a ło w s k a. Z agadn ien ia w y c h o w a w c z e w n o w y c h pro- 'a n ta c h. i. D r z e w ie c k i. W y c h o w a n ie o b y w a te ls k o -p a ń s tw o w e w n o S w y c h program ach. 1. S t. M a c h o w s k i. W y c h o w a n ie g o s p o d a r c z e w n o w y c h p rogra mach. 5. B. K u b ik i. N o w e p ro g ra m y a tw ó rc zo ś ć nauczyciela. 6. M, K o ta rb iń s k i. O rg an iza cja p ra cy w kl. I na p o d s ta w ie n o w e g o program u. 7. S l. D o b r a n ie c k i. O rg an iza cja pracy w kl. U na p o d s ta w ie n o w e g o program u J. D a n c e w ic g o m a. jh k rea lizo w a ć n o w y program ję z y k a polskiego D r. W. H o s z o w s k a. Jak re a lizo w a ć n o w y program historji E. D u d k u w n a i J. S trz e le c k a. Jak r ea lizo w n ć n o w y program m atem atyki. 14. J. C zt/stow ski. Jak re a lizo w a ć n o w y program p rz y ro d y m artw ej T. M a u z n e r. Jak re a lizo w a ć n o w y p rog ra m śp iew u r o f. D r. I. K u c h ta. P s y ch o lo gja w ie js k ie g o dziecka. 18. S t. W ią c c k i J. C ic p ie le t r t k i. C z y ta n ie w sz k o le p o w s ze ch n e j (1 rzyk lad y l«k cy j). 19. S t. D o b r a n ie c k i, M. K o ta r b iń s k i i A L L it w in. C z y ta n ie i pisanie w klasie I-ej, 20. S t. IV ią e «k. Ć w ic z e n ia piśm ien n e w szkole. 21. A. M a z u r. Ć w ic z e n ia z zak resu g e o m e tr ji w n o w y m program ie. 22. S t. D o b r a n ie c k i. In sc en iza cja w szkole. 23. E. H o u k o lo w s k a i M. K o ta r b iń s k i. Ć w ic z e n ia z zakresu g eo g ra fji i p rz y ro d y cz. I. 24. E, D o u k o ło w s k a i M. K o ta r b iń s k i. Ć w ic z e n ia z zak resu g eo g ra fji i p rz y ro d y cz. II. 25. C z. K a r p. R ealizacja p rogra m u nauki rysunku. 26. M. P iw o w a r c z y k. Z a ję cia p ra k ty czn e z zak resu ręk odzieła. 27. K. G r e b. P o m o c e n a u k ow e, ich isto ta i stosow a n ie. 28. M. M o i c i c k i i J. W ite k. O g r ó d e k szk o ln y w w ych ow an iu i nauczaniu. cz. I. 29. M. M o i c i c k i i J. W ite k. O g r ó d e k szk o ln y w w y c h o w a n iu i nauczaniu. c z. II. 30. A l. L it w in. O rg an iza cja w y c ie c z e k na p o d s ta w ie n o w y c h p ro g ra m ó w. cz. I. 31. A l. L it w in. O rg a n iza cja w y c ie c z e k na p o d s ta w ie n ow ych p ro g r a m ó w. cz. II. 32. A l. L itw in. S a m o d zieln o ść d ziec k a w rea liza cji n o w e g o p ro gram u. 33. T. S z c z e rb a. N au cza n ie p o d s ta w g ra m a ty k i ję z y k a p o lsk ie g o w szkole pow szech n ej. W Y D A W N IC T W O GEBETHNERA I WOLFFA

4 JAK REALIZOWAĆ «)o NOWE PROGRAMY SZKOLNE JÓZEF WITEK i MICHAŁ MOŚCICKI OGRÓDEK SZKOLNY W W YCHOW ANIU I NAUCZANIU i PRZYCZYNKI DO REALIZACJI ZAGADNIENIA W PIERWSZYM SZCZEBLU PRO G RAM O W YM SZKOŁY POWSZECHNEJ NAKŁAD GEBETHNERA I WOLFFA W A R S Z A W A

5 D o in o ilą & k a B ib lio te k a P e d a g o Biczn a w e W r o c ła w iu W R O i m 'AŃ39łO r D rukarnia..antiąua", St. Srulo i S -ka, K a c ra 7. Tal

6 DZIECKO A OGRÓDEK SZKOLNY. N ie s p o tk a m y a n i je d n e g o d z ie c k a, n o r m a ln ie ro sn ą c e g o, k tó re n ie za in te re s o w a ło b y s ię p ra c ą lu d /i n a polu. w o g ro d z ie, k u źn i, s to la m i, ś lu s a m i i w in n y c h w a rs z ta ta ch p ro c y. G o rą ca, p iln a, zrę c zn a i w y t r w a ła p ra c a c z ło w ie k a w k a ż d y m w a rs zta c ie p o c ia g a d z ie c k o, p r z y k u w a d o s irb ie i d z ia ła n a c a ły je g o o rg a n iz m p ^ y c h o fiiy c z n y, b u d z ą c w n ie m w ie le ró ż n y c h p rze ży ć. O b s e r w o w a n ie tych p r z e ż y ć d z ie c i p rz e z w y c h o w a w c ę n a su n ie m u w ie le m a- te rja łu p e d a g o g ic z n e g o d o r o z w a ż a ń i p r a k ty c z n e g o z u ż y t k o w a n ia w w y c h o w a n iu i nau czan iu. Ile ż to r a z y m o ż e m y w id z ie ć, ja k d z ie c i z a trz y m u ją się p r z y k a ż d y m n a p o tk a n y m w a rs z ta c ie p r a c y lu d z k ie j i p rz e z d łu ż s z y c z a s je ż e li t y lk o m a ją p o z w o le n ie p r z y g lą d a ją s ię p ra c o w n ik o m i ich w y tw o r o m. S p o ty k a m y je, ja k o b s e rw u ją k o s ia rz y, ś c in a ją c y c h p o d c za s lata la n y ż y t n ie i p szen iczn e. Z a u w a ż y m y, ja k p a trzą n a p ra c ę o g r o d n ik a w o g r o d z ie, w k tó ry m siejo, sadzi, p o d le w a, o b cin a i w o g ó le p ie lę g n u je ro ś lin y, k r z e w y i d r z e w a o w o c o w e lu b w y k o n y w a in n e p ra ce. S p o s trze g a m y, ja k a b s o rb u je je s k r z y p ie n ie p ił. u d e rzen ie m ło tó w. le c e n ie w ió r ó w z p o d h eb la w s to la rn i. P o d o b n y c h p r z y k ła d ó w m o g lib y ś m y p r z y ta c z a ć b a r d z o d u żo, a w s z y s tk ie o n e m ó w ią n a m o z a in te re s o w a n iu się d z ie c i p racą fiz y c z n ą i j e j w y tw o ra m i. 5

7 C ie k a w * jest rz e c z ą p o p * tr z e ć w te d y na d zie c i. T w a r z e ic h są za ru m ien io n e, o c z y b ły s z c z y ra d o s n y m n ie p o k o je m i p ra g n ie n ie m w y k o n y w a n ia te g o sa m ego, c o ro b ią s ta r si. W y c z u w a m y w ó w c za s, że c h c ia ły b y o n e ro b ić to, c o r o bią ż n iw ia rz e, o g r o d n ic y, r o ln ic y, cieśle, m u la rze, stolarze, ślu s a rze i in n i. I n a p e w n o, g d y b y n ie o b a w a p r z e d ty m i p ra c o w n ik a m i, k tó r z y z a z w y c z a j z e w z g lę d ó w u ty lita m o - h u m a n ita rn y c h : p o p s u je s z ", s k a le c z y s z s ię ", z a b ije s z "... g ro m ią d z ie c i s u ro w o i o d s u w a ją o d s ie b ie - k a ż d e z n ich c h w y c iło b y zu n a r z ę d z ie i p r ó b o w a ło r o b ić to sam o. P r z y p o m in a m sobie fa k t, ja k s ie d m io le tn i c h ło p a k p o d cza s ż n iw. p o k r y jo m u p rze d m a tk ą, k tó ra p o szła k a rm ić m ło d s zego b ra c is zk a, c h w y c ił z a s ie rp i żą ł, żął... ję c z m ie ń, a ż po c ią g n ą ł s ie rp e m p o m a ły m p a lcu i p rze rżn ą ł d o s a m e j ko. ści. D o d n ia d z is ie js z e g o p ozosta ła m u b liz n a p o c ie k a w o ści, ja k m ó w i je g o m atka. T a c ie k a w o ś ć w ła śn ie, w y n ik a ją c a z za in tereso w a n ia s ię d z iw k a rea ln ą rze c z y w is to ś c ią, n a c e c h o w a n ą ruchem, d zia ła n ie m. p racą i ży c ie m, jest b io lo g ic z n ie i s p o łeczn ie o b ja w e m w a r to ś c io w y m, a ja k ż e c z ę s to w p ra k ty c e w y c h o w a n ia p o m ija m y i n ie w \ z y s k iw a n y m n a.skutek p o g lą d u z a k o rze n io n e g o w p s y c h ic e d o ro s łe g o c z ło w ie k a, b a g a te liz u ją c e g o d z ie c k o i n ie lic z ą c e g o s ię z je g o za in te re s o w a n ia m i i z a b a w a m i. D z ie c i i r y b y gło su n ie m a ją " o t o p r z y s ło w ie, z tru d em lik w id o w a n e w s tu le c iu d z ie c k a " p r z e z n a u k i s p o łeczn o -p cd a g o g iczn e. P r ó c z za in tereso w a n ia s ię d zieck a p racą fiz y c z n ą i j e j w y tw o r a m i, na p o d k re ś le n ie za słu g u je z e w z g lę d ó w p e d a g o g ic z n y c h b ezp o śred n i, ż y w y, szczery, p ro s ty p o w ie m - n ie z d e m o r a liz o w a n y..w y c h o w a n ie m " i ż y c ie m stosunek d z ie c ię c y d o \ za rej p ra c y p o d ró żn e m i p o s ta c ia m i i r o d z a ja m i. Jest o n p o u c z a ją c y d la w s z y s tk ic h : b o w ie m n iem a w n im p o d zia łu n a p ra c ę n iż s z ą " i w y ż s z ą ",..g o d n ą " i h a ń b ią c ą ". D la d zie c k a taka n o m e n k la tu ra, k la s y fik u ją 6

8 c a p ra c ę lu d zk ą, jest o b ca i n iezn a n a, je s t ta k a, ja k ą b y ła d la c z ło w ie k a u k o le b k i je g o is tn ien ia i r o z w o ju w c z a sach p ie rw o tn y c h. W stosu n ku d zieck a d o p ra c y za z n a c z a s ię siła rosn ą c e g o c z ło w ie k a, g ło s je g o n ie w y p a c z o n e j n a tu ry : czy s ty, z d r o w y, d ź w ię c z n y, p e łn y. C h c ia ło b y się p op rostu, a b y on z a c h o w a ł się i n a d a l: ro z w in ą ł, w z m o c n ił, n a b ra ł tężyzn y, z a m ie n ił się w p rzy s zło ś c i n a p ię k n ą m e lo d ję p ieśń p r a c y, o k tó r e j N o r w id m ó w i, że je s t p o to b y s ię z m a r tw y c h w s ta ło ". Z a c h o w a n ie te g o d z ie c ię c e g o " stosu n ku d o p ra c y f i z y c z n e j, ja k i s z k ic o w o p r z e d s ta w ia liś m y, w t y m sensie, ż e b y b y ł o n d o m in u ją c ą c e c h ą c h a ra k te ru i ś w ia to p o g lą d u p r z y s z łe g o c z ło w ie k a, jest s p ra w ą n o w e g o w y c h o w a n ia. I m y ś lim y, że je d n a z za s a d n ic zy c h te n d e n c y j r e fo r m o w a n e g o s z k o ln ic tw a n a s z e g o i n o w y c h p ro g ra m ó w, za lecająca p o s z a n o w a n ie k a ż d e j p r a c y p r z e z w y c h o w a n k ó w i z a p r a w ia n ie ich w n ie j. s k o ro zo s ta n ie zre a liz o w a n a p r z e z s z k o łę w p e łn i p o s u n ie w ie lc e n a p rz ó d d e m o k r a ty z a c ję sp o łeczeń stw a. W ó w c z a s n ic s p o tk a m y s ię z fa k ta m i, źe w y c h o w a n e k s z k o ły p o w s z e c h n e j lu b u czeń ś re d n ie j - a p ó ź n ie j t. z w. in teligen t, p o c h o d z ą c y ze w s i. g d y p o w ró c i n a w ie ś b ę d z ie w s ty d z ił s ię z a b ra ć d o ja k ie jk o lw ie k p ra cy fiz y c z n e j, bo jest p a n e m ", ja k to m ó w ią n a w si. N o w a szk o ła p olsk a n ie ty lk o w te n d e n c ji u s ta w o d a w c y i tw ó r c ó w n o w y c h p ro g ra m ó w, ale i w rze c zy w is to ś c i n ie ty lk o w in n a u c h ro n ić m ło d e p o k o le n ie o d k om p lek su p a ń s k o ś c i", a le i w y t w o r z y ć d u c h a p o s z a n o w a n ia k a żd e j p r a c y w s ło w ie i c z y n ie. Ila s ło J ó z e fa P iłs u d s k ie g o : I d ą c z a sy, k tó r y c h z n a m ie n ie m b ę d z ie w y ś c ig p ra c y, ja k p rz e d te m b y ł w y ś c ig k rw i. ja k p r z e d te m b y ł w y ś c ig ż e la z a " tr z e ba p r z e k s z ta łc ić p rz e z w y c h o w a n ie w rze c zy w is to ś ć. P o s ta w a d zieck a i je g o n a tu ra ln e d ą żn o ś c i i te n d e n c je reali- 7

9 z a c ji le g o w ie lk ie g o za d a n ia w w y c h o w a n iu c a łk o w ic ie s p r z y ja ją. C zę s to m o ż e m y sp o tk a ć d zie c i, b a w ią c e się w piasku. C ó ż o n e la m ro b ią? B u d u ją s o b ie p ie c y k i, w y r a b ia ją b o c h e n k i c h le b a p ia s k o w e g o i b u łk i, s a d zą c jo d o p ieca, c ie szą c się. ż e są p ie k a r z a m i; o r g a n iz u ją s k le p ik i p ó ź n ie j to s w o je p ie c z y w o s p rzed a ją. Jest t o je d n a z n a jm ils z y c h za b a w d z ie c i. K tó ż z n as j e j n ie u p r a w ia ł? P o le g a o n a n a p o w ta rza n iu c z y n n o ś c i lu d z i d o ro s ły c h, tru d n ią c y c h s ię w y p ie k a n ie m c h le b a. Ś w ia d c z y w ię c, ż e d z ie c i p o d p a tr z y ły je, a teraz w z a b a w ie re a lizu ją. T o s a m o m o ż n a p o w ie d z ie ć i o sp rze d a w a n iu le g o o s o b liw e g o p ie c z y w a. W ły c h za b a w a c h w ię c p r z e ja w ia ją s ię z a w ią z k i w y tw ó r c z o ś c i ro ln iczo - p r z e m y s ło w e j i h a n d lo w e j. W id z im y ta k że d zie c i m a łe, ja k b u d u ją s o b ie d o m k i i za b u d o w a n ia g o s p o d a rc z e z p iask u. F o r m a m i są o n e p o d o b n e d o zie m ia n e k c z y lep ia n e k c z ło w ie k a p ie rw o tn e g o. W t e j z a b a w ie r e a liz u ją się p ra c e b u d o w n ic z y c h, k tó ry m n ie ra z d zie c i p r z y g lą d a ły się, g d y c i s ta w ia li d o m y i za b u d o w a n ia g o s p o d a rc ze. P o m ię d z y d o m k a m i i z a b u d o w a n ia m i g o sp o d a rczem i w p ia sk u w id z im y d z ie d z iń c e i p o d w ó rk a. P rze d m ie s zk a n ia m i o g r ó d k i k w ia to w e, tro c h ę d a le j w a r z y w n e i o w o c o w e. W n ic h n a za g o n k a c li. ra b a tk a c h i k lo m b ik a c h rosn ą ] k > s ad z o n ę g a łą z k i d r z e w i ło d y g i ro ślin. Im itu ją o n e d r z e w a o w o c o w e, w a r z y w a i k w ia ty. Z a b a w a ta jest d o w o d e m, ż e d z ie c k o o b s e rw u je p ra c e o g r o d n ic z e i w c ie la j e w c z y n zabaw ę. W n iej n ie ja k o d zie c i ro b ią to, c o ich ro d zic e w r z e czyw istości. Ś w ia d o m i w y c h o w a w c y r e a liz a c ję w z a b a w ie te g o stosu n k u d zie c k a d o p r a c y u ła tw ia ją d z ie c io m p rz e z d o sta r c z a n ie im o d p o w ie d n ie g o m a te rja łu i n a rzę d zi. D o sta ją one, o c z y w iś c ie w z n ik o m e j ilo ś c i, ta c zk i, s zp a d e lk i, g ra b k i, ku- 8

10 b c łc c zk i. k o n e w k i i t. p m in ia tu r o w e n a rzęd zia o g ro d n ic ze, k tó re m i * ię z o c h o tą p o słu g u ją, ja k p r a c o w n ic y o g r o d o w i w ogro<lzie n a rzę d zia m i r z e c z y w is te m i. G d y ty c h n a rzęd zi n ie o trz y m u ją, p ró b u ją s o b ie s a m e r a d z ić o b c h o d z ą się n a jc z ę ś c ie j b«*z n ic h : k a w a łe k p a ty k a lu b d e s e c zk i zastęp u je s z p a d rlrk, sta ry b la s z a n y k u b ek, w y r z u c o n y n a ś m ie tn is k o k o n e w k ę i k u b ek, g r a b k i w ła s n e p a z u rk i, ta c z k i siła m ięsn i rą k d zie c ię c y c h, k tó rc m i p rzen o szą le p szą z ie m ię d o s w y c h o g r ó d k ó w. W ię c e j p o m y s ło w e m a j- s tn ijn s o b ie s a m e n ie k tó re n a rzęd zia. P a m ię ta m y z e sw ych Int d zie c ię c y c h, jak z k a w a łk a d re w n a w y r a b ia liś m y p łu ż- k i. k tó re m i o r a liś m y p iasek, c ie s zą c się, * e rżn n n a m się ła d n e s k ib y ; a z p a ty c z k ó w b r o n v. k tó re m i b ro n o w a liś - m y zoranrj r o lę p ia s k o w ą. R y ła t o je d n a z n a s zy c h m iły c h zabaw. 7 p o d a n y c h p r z y k ła d ó w w id z im y, ż e p o d p a trz o n e i z a o b s e rw o w a n e p ra c e i c z y n n o ś c i lu d z i d o ro s ły c h są p rz e z d z ie c i r e a liz o w a n e w za b a w a ch. W n ich ro b ią to. c o i w r z e c z y w is to ś c i lu d z ie d o ro ś li, o c z y w iś c ie t v lk o w zm ie n io n e j fo r m ie i b e z p r a k ty c z n e g o ż y c io w o celu. S tosu n ek d zieck a d o r o z m a ite j p r a c y fiz y c z n e j i j e j w y tw o r ó w, r e a liz u ją c się w za b a w a ch. w y r a ż a się w ię c je g o c z y n e m. D ro g a zatem r o z w o ju p r a w id ło w a i w a rto ś c io w a. C h o d z i w ie c te ra z o to. ż e b y w d o ra sta n iu d zieck a d r o g ę t ę za c h o w a ć. D r o g a ta b ie g n ie p o r ó w n e j p ro s te j lin ji. G d y u le g n ie o n a s k rzy w ie n iu, to o w o c e m je j jest p r z y z w y c z a je n ie d zieck a d o ro z p ra w ia n ia o w a rto ś c i i zn a czen iu p r a c y fiz y c z n e j, a je d n o c z e ś n ie n ie z d o ln o ś ć w y k o n y w a n ia i w s ty d z e n ie się je j. T r z e b a c h r o n ić m ło d e p o k o le n ie od s z k o d liw e g o d u a lizm u, ja k i c e c h u je p r z e w a ż n ie n ib y d e m o k r a ty c z n e s p o łeczeń stw a w sp ó łczesn e. N a m w P o ls c e n ie p o trze b n a jest d e m o k ra c ia s łó w. a le d e m o k ra c la p r a c y i c z y n ó w. O c zy w iś c ie, n ie d o jd z ie m y d o n ie f d ro g n t y ik o p o g a 9

11 d a n ek w y c h o w a w c z y c h, ale p r z e z c e lo w o zo rg a n iz o w a n e z a ję c ia i pracę. Z a in te re s o w a n ie s ię d z ie c i p ra c ą fiz y c z n ą, ic h stosu n e k d o te j p r a c y i j e j w y t w o r ó w, r e a liz o w a n ie się te g o sto su n k u w za b a w a c h, p r o w a d z i n as k o n s e k w e n tn ie i n a teren o g r ó d k a.szkolnego T e r e n ten je s t m iejscem ogranicz, o nem, nn k tó re m c a la e n e rg ja d z iw k a p o d o k ie m w y c h o w a w c y zn a jd u je u jś c ie i s w ó j k o n k re tn y w y r a z D zie c k o, m a ją c m o żn o ś ć re a liz o w a n ia s w y c h d ą żeń w o g ró d k u, n ie b ę d zie ro z p ra s z a ło się, a le s k u p ia ło i k r y s ta liz o w a ło, n a b y w a ją c c a ły s z e re g c e n n y c h d o ś w ia d c z e ń i ccch u m y s łu i c h a r a k teru. O g ró d e k, ja k o w a rszta t z a b a w y i z a ję ć d zie c k a. j«-st śro d k ie m n ie za s tą p io n y m w n au czan iu i w y c h o w a n iu. D z ie c i b a r d z o lu b ią p r z e b y w a ć i p r a c o w a ć w s w o im o g ró d k u. K ilk o le tn ie u w z g lę d n ia n ie o g r ó d k a w p r a c y z m to d s ze m l k la s a m i d o s ta r c z y ło n am s p o ro sp o strzeżeń. O to n p. w k l. I-s ze j n ie b y ło a n i je d n e g o d zie c k a, k tó re n ie c h ę tn ie p r a c o w a ło b y w o g r ó d k u : w s z y s tk ie c z y n n o ś c i i z a ję c ia w y k o n y w a ły d z ie c i z p rz y je m n o ś c ią, w k a żd ą p a u zę n ie z a p o m i n a ły p ó jś ć i z o b a c zy ć, ja k w y g lą d a ich o g r ó d e k : in teresow a ły s ię n im stale, n a w et w c z a s ie w a k a c y j o d w ie d z a ły go c zę s to. T o b y ło w k la s ie p ie rw s ze j. A k ie d y p o ro k u w o d p o w ie d n im c z a s ie w k la sie d ru g ie j p r z e p r o w a d z iliś m y k ró tk ą ustną a n k ie tę n a te m a t, c z y c h c ia ły b y i w ty m ro k u m ieć o g ró d e k i p r a c o w a ć w nim. nn 16 d z ie c i n ie b y ło a n i je d n e g o, k tó re p o w ie d z ia ło b y, że n ie : w s z y s tk ie c h c ia ły m ie ć s w ó j o g ró d e k. O d p o w ie d z i na z a p y ta n ie, d la c z e g o c h c ą m ie ć i w ty m ro k u o g ró d e k m o ż n a b y streścić w sp osób n a s tę p u ją c y : 1) p r z y je m n ie je s t p r a c o w a ć w o g r ó d k u ", 2)..d o b rze je s t p o p a trze ć, ja k p ó ź n ie j rosną w a r z y w a i k w ia ty *', 3)..sm a czn e s ą s ło n e c z n ik i, rzo d k ie w k a, m archew- i o g ó r k i z w ła s n e g o o g r ó d k a ". 4 ) b ę d z ie m y m ie li p ie n ią d z e za w a r z y w a ", 5 ) d o k la s y 10

12 k w ia ty na b u k ie ty ", 6) p r z e d s zk o ły jest ładnie, ja k jest o g r ó d e k " i 7..m ożn a s ię d u ż o d o w ie d z ie ć i n a u c zy ć. T a k ie u z a s a d n ie n ie p ro w a d z e n ia o g ró d k a p o d a ły o ś m io le tn ie d zie c i. D o u k o ń czen ia za s ie w ó w w o g r ó d k u jest b. d u ż o pn»- c y. P r a c a la jest m ęczą ca d la d z ie c i i n a u c z y c ie la, z w ła szcza g d y m a o n a w y d a ć n a le ż y te o w o c e. W s k u te k tego tr w a z w y k le d łu ż e j i z a jm u je z n a c z n ie w ię c e j cza su, b o m a ły c h d z ie c i p r z e m ę c z a ć n ic m o żn a. P o n a d to k a żd a ic li c z y n n ość w y m a g a d o k ła d n e g o d o p iln o w a n ia, a b y n ic b y ła *lc w y k o n a n ą. W ie le z ty c h c z y n n o ś c i n a le ż y d o b. tru d n ych o n e p o c h ła n ia ją n a jw ię c e j cza su, k t ó r e g o w p r a c y s z k o l n e j n ig d y za w ie le n ic m a m y, n a w e t w s z k o le I I I stopnia. A je ż e li c h o d z i o je d n o k la s ó w k ę, to te g o cza su i d zie c i, i n a u c z y c ie l w s z k o le m a ją z n a c z n ie m n ie j. Z ty c h. ja k i z in n y c h w z g lę d ó w c h o c ia ż o g ró d e k k la s o w y m a s w o je w a lo r y p e d a g o g ic z n e w s z k o ła c h w ie js k ic h, zw ła s zcza w jc d n o k la s ó w k a c h le p ie j jest, g d y w s z y s tk ie k la s y m a jq w s p ó ln y o g ró d e k. W t e d y m o ż e b y ć d o k o n a n y o d p o w ie d n i p o d z ia ł p ra c y. W s k u te k tego, p raca m o ż e b y ć w yk o n a n a p r ę d z e j i le p ie j, b ez p rzem ę c zen ia d z ic c i, a i w a rto ś c i w y c h o w a w c z e p r z y ta k ie j o r g a n iz a c ji p r a c y m o g ą b y ć w ię k sze. S p r o w a d z a ć s ię o n e b ę d ą m ię d z y in n e m i d o z a p r a w ia n ia w z e s p o ło w e j p r a c y d z ic c i m ło d s z y c h z e starszem i. W ogóln «*m ro z p a try w a n iu stosu n ku d z ie c i d o o g r ó d k a w ła s n e g o d o tk n ę liś m y b e z p o ś re d n io m o t y w ó w p s y c h o lo g ic z n y c h p r a c y d z ie c i w o g ró d k u. T e r a z p r z y jr z y jm y s ię im b liżej. Z'tc(ckaii>i>'n<e s ię d z ie c i o g ró d k ie m i p ra cą W n im. T en fa k t s tw ie rd z iliś m y. M a o n p ie rw s z o rz ę d n e zn a czen ie. P rz e - d e w s z y s tk ic m c ie k a w o ś ć je s t isto tn em ź r ó d łe m p r a w d z iw e g o z a in te re s o w a n ia i p o stęp u w r o z w o ju c z ło w ie k a. Z a c ie k a w ie n ie się d zic c i o g r ó d k ie m i p ra c ą w n im w y m a g a sys te m a ty c zn e g o i u m ie ję tn e g o k szta łcen ia. B ez n ie g o cick a - II

13 w o ś ć s z y b k o p r z e m ija. T a k i jest n a o g ó ł los w s zy s tk ic h cic k a w o ś c i, g d y s ą p o z o s ta w io n e w d zie c iń s tw ie s a m e M»hle. N a to m ia s t, g d y w y s tę p u ją c a u d z ie c i c ie k a w o ś ć zostan ie p o d c h w y c o n a i u m ie ję tn ie p rz e z za ję c ia i p ra c ę r o z w ija n a p rz e m ie n i się w stałe za in te re s o w a n ie. O t o w ię c c h o d zi, ż e b y j e w d zie c ia c h k szta łcić. G łę b o k ie za in te re s o w a n ie o g r ó d k ie m n ie p o z w o li d zie c io m o b e jś ć s ię b e z n ie g o po w y jś c iu z c s zk o ły. S ta n ie się 011 ich p s y c h ic z n ą p o trze b ą. N ic b ę d z ie m y m ie li w te d y k> w s ia c h i m ia s te c zk a c h tak d u ż o d o m ó w, p r z e d k tó re m i n iem a ż a d n e g o o gró d k a. P rz y z w y c z a je n ie s ię d z ie c i d o p r o c y w o g ró d k u. J e ż e li n ie je d n o k ro tn ie d z ie c i c h w y t a ją za szp a d el lu b ja k ie k o l w ie k in n e n a rzę d z ia s w e g o tatusia, k ie d y p ra c u ją w o g r ó d ku. b y ro b ić t o sum o, c o 011 r o b i t o w>to, ż e b y z r e a liz o w a ć s w ó j p o p ę d d o ru c h u i d zia ła n ia, że b y u rz e c z y w is tn ić s w o je sk ło n n o ści d o n a ś la d o w a n ia c z y n n o ś c i lu d z i d o r o sły c h i ż e b y in s ty n k to w n ie z a d o k u m e n to w a ć s w o ją d ą żn ość d o ró w n a n ia sta rszy m. N ic n a le ż y s ię b y n a jm n ie j łu d zić, że te p o p ęd y, sk ło n n o ś c i i d ą żn o ś c i b ę d ą sta le z ta k ą ś w ie ż o -' ścią w y s tę p o w a ły w stosu n ku d o je d n e g o i te g o sa m ego o b je k tu : w szy b k im c z a s ie z m ie n ia ją o n e s w ó j p rzed m io t, g d y su p o z o s ta w io n e s a m e sobie. D la te g o te ż trz e b a u m ieć z a tr z y m a ć j e n a d a n y m o b je k c ie w ty m w y p a d k u o g r ó d k u i p o z w o lić im, a b y z m ie n iły się w s ta le n a w y k - n ien ia. C h o d z i tu o p rze k s zta łc e n ie p o p ę d ó w, sk łon n ości i d ą żn o ś c i w p r z y z w y c z a je n ie d o p ra c y w o g ró d k u. A to m o żn a o s ią g n ą ć t y lk o p rz e z stałe z a ję c ia i sy stem a ty czn ą p ra cę. C i ro d z ic e, k tó r z y k u p u ją d z ie c io m s p rz ę ty o g r o d n ic z e d o z a b a w y w p iask u, i te p rze d s zk o la, k tó re w sw o ich p o m o c a c h n a u k o w y c h m a ją te g o r o d z a ju n a rzęd zia za b a w o w e, i te s zk o ły, k tó r e d a ją m o ż n o ś ć w y c h o w a n k o m od p ie r w s z y c h d n i p ob ytu d zie c k a w s z k o le z a jm o w a n ia się o g r ó d k ie m, b ez p rze m ę c za n ia ic h u m o ż liw ia ją im n a b iera n ie p o żą d a n y ch p r z y z w y c z a je ń. 12

14 K s z ta łc e n ie u c z u ć p rz y w ią z a n ia i m iło ś c i d o z ie m i. D z ie c i, p ra c u ją c w o g r ó d k u i p ie lę g n u ją c ro ślin n o ść w n im, w ią ż ą się u c z u c io w o b a r d z o m o c n o z k a w a łk ie m z ie m i, z ż y c ie m j e j i ś w ia tk ie m ro ślin, ja k ie h o d u ją. W d z ie c ia c h r o z w ija ją się w ięc u czu cia p r z y w ią z a n ia i m iło ś c i d o zie m i i ś w ia ta ro ś lin n e g o. W p ły w o g r ó d k a n a r o z w ija n ie s ię u czuć a llr u is ty c z n y c h je s t b a r d z o c e n n y d la je d n o s tk i i s p o łe c ze ń stw a, n a ro d u i p a ń s tw a z e w z g lę d u nu fo r m o w a n ie się z a s a d n ic z e j p o d s ta w y w d u s z y d z ie c i d o o g a rn ię c ia w p r z y szło ś c i p ię k n e j n a s z e j ziem i. W p ły w p r a c ij w o g ró d k u n a k s z ta łce n ie w o li. W y k o n y w a n a c ią g ła p ra c a, u w id o c z n ia ją c a się w k ie łk u ją c y c h i r o s n ą c y c h ro ślin a ch, p o b u d za d z ie c i d o s ta ły c h w y s iłk ó w. C h ę tn ie j e o n e p o d e jm u ją i id ą c ią g le n a p rz ó d w w y k o n y w a n iu r ó ż n y c h c z y n n o ś c i, z w ią z a n y c h z u p ra w a g le b y i h o d o w lą ro ślin w o g ró d k u. C ią g ły w y s iłe k, s p o w o d o w a n y p o trz e b ą i p o tę g o w a n y p r z e z w id o c z n e re zu lta ty, w p ły w a n a w z m a c n ia n ie się w o li d zie c k a i za p ra w ia j e d o p r z e z w y c ię ż a n ia p rzeszk ó d, n a s u w a ją c y c h s ię w tok u p ra c y. P r z e z p o k o n y w a n ie m a ły c h p rz e s z k ó d d z ie c i z a p r a w ia ją się d o p o k o n y w a n ia tru d n ie js zy c h i w a ż n ie js z y c h w ż y c iu p ó źn ie j- szem. G d y d z ie c i p r z y z w y c z a ja s ię d o w y s iłk ó w i p o k o n y w a n ia tru d n ości, n ie u legn ą p r z e d n ie m i n ig d y. O g ró d e k w w y r a b ia n iu w d z ie c ia c h s iln e j w o li o d e g r a p o w a ż n e zn a c z e n ie p r z e z s w o ją rea ln ą w a rto ś ć i p ra cę, k tó ra te w a r tości tw o r z y. K s z ta łce n ie u m y s łu d z ie ck a. I*raca w o g ró d k u s z k o l n y m w p ły w a na r o z w ó j u m y s łu d zie c k a. P ra c u ją c w o g r ó d ku i p ie lę g n u ją c ro ślin y, d z ie c i m a ją s ta le d o c z y n ie n ia z s ze r e g ie m k o n k r e tó w, k tó r e sp o strzega ją, o b s e rw u ją, b a d a ją. K s zta łc ą w ię c w s o b ie zd o ln o ś c i o b s e r w a c y jn e i w y r a b ia ją z d o ln o ś ć ścisłego, lo g ic z n e g o m yślen ia. W p ły w n a r o z w ó j ję z y k a d z ie ci. T o. c o d z ie c k o o b s e r w u je, w y o b r a ż a i m y śli, m u si n a zw a ć, o k re ś lić, w y p o w ie - 13

15 d z ic ć z ro z u m ia le i m o ż liw ie d o k ła d n ie. P r z e z to w zb o g a c a s w ó j s ło w n ik i r o z w ija ję z y k. O g ró d e k w ię c p r z e z c ią g łe c z y n n o ś c i w y k o n y w a n e i sta lą o b s e rw a c ję r o ś lin w ró żn y c h fa z a c h d a je m o żn o ś ć d zie c io m ro z w ija n ia m o w y i I. p. D zicci. p r a c u ją c w o g ró d k u, in te re s u ją s ię n ie ty lk o s w o ją p racą, a le i j e j w y tw o r a m i o r a z ic h u żyteczn ością. W len i za in te re s o w a n iu za zn a c za się w y r a ź n ie p o s ta w a s p o łeczn a. G d y d z ic c i ra z z a jm ą ta k ą p osta w ę, t o n ie w y zb ę d ą j e j się i n a d a l, p o u k o ń c ze n iu s zk o ły. Id ą c p o t e j d ro d z e, b ę d ą d o k o n y w a ły o d k r y ć p o d o k ie m w y c h o w a w c y. O d k r y c ia le n ie je d n o k ro tn ie w p ra w ią je w zd u m ien ie, p r a w d z iw e i g łę b o k ie za m y ślen ie. Z au w a ż ą, ż e p ra ce ic h są u ż y te c z n ie d la n ic h i d la in n y c h lu d z i, a la k / e i d la zw ie rz ą t. D o strzegą, ż e n ie ty lk o sam e p r a c o w a ły w o g ró d k u, a le i in n e s iły z n ie m i w s p ó łd z ia ła ły : w p o sta ci n a rzę d zi, z ie m i, n a w o z ó w, deszczu, słoń ca i t. p. O d c z u w a ją w ię c i u czą s ię ro zu m ien ia d u ch a w s p ó ł d zia ła n ia i w s p ó łp ra c y na m a ły m te re n ie o g r ó d k a s zk o ln e g o. S to p n io w o d o jd ą d ro g ą p rz e ż y ć p r z y p o m o c y p ra c y w o g ró d k u i in n y ch, ż e w s p ó łp ra c a i w s p ó ł d z ia ła n ie o d b y w a się n ie ty lk o n a te re n ie m a łe g o o g ró d k a, a le i na s z e rs z y m ; ż e k a żd a w ie lk a i n a jd ro b n ie j sza rzecz, ja k n ap. ta k ie lu b in n e n a rzę d z ia o g ro d n ic ze, którc m i p o s łu g u ją sic w o g r ó d k u o n e sa n ie są leż o w o cem w s p ó łp r a c y i w s p ó łd z ia ła n ia m in io n y c h i o b e c n y c h p o k o leń. Ic h w y s iłe k i tru d n ie z m o r d o w a n y w p r a c y łą c zn ie z n ie s p o ży tą siłą p rz y ro d y, p o d p a try w a n e j i w y z y s k iw a n e j p rz e z c z ło w ie k a, tw o r z ą d o ro b e k w u d o sk o n a la n iu n a rzęd zi p ra c y i w y z y s k iw a n iu b o g a c tw n a tu ra ln y c h p r z e z p o je d y n c z y c h lu d zi, p o s z c z e g ó ln e s p o łe c zeń s tw a i n a ro d y. D z ic c i, c h ro n ią c s w ó j o g r ó d e k p rze d zn iszczen iem, b ę d ą m o g ły le p ie j z ro z u m ie ć w p r z y s z ło ś c i o b ro n ę c a łe g o d o ro b k u lu d z k ie g o p r z e d w ro g ie m i siła m i, tk w ią c e m i za r ó w n o w d u szy lu d zi..ź le " w y c h o w y w a n y c h, ja k i w n a tu 14

16 r/ e c a łe j. Z a b e z p ie c z e n ie w ię c le g o d o ro b k u p rze d z n is z c z e n iem, p o w ię k s z a n ie g o s ta łe i s y s te m a ty c zn e je s t o b o w ią z k ie m k a ż d e g o c z ło w ie k a, ja k o b o w ią z k ie m k a ż d e g o d zieck a je s t tro s k a o o c h ro n ę w ła s n e g o o g ró d k a. W id z im y w ię c, ź e o g ró d e k p o m o ż e i u ła tw i d ziecio m o d c z u w a ć i ro z u m ie ć siłę w s p ó łd zia ła n ia, o ra z za p ra w ia ć s ię w n ic m d r o g ą p ra c y i d zia ła n ia. T e m o t y w y sp o łeczn e z n a jd u ją s w o je o p a r c ie w p s y c h ic e d z ie c k a, w k tó r e j in s ty n k ty g r o m a d z k ie zo sta n ą p o ru szo n e, w y z w o lo n e i w p r a w io n e w ru c h : b ę d ą s ię r e a liz o w a ły i s to p n io w o d z ię k i tem u r o z w ija ły i p o tę ż n ia ły, tw o r z ą c w k o n s e k w e n c ji je d n o stkę u sp ołeczn ion ą. O g ró d e k w w y c h o w a n iu je d n o s tk i uspołe c z n io n e j t o p ie rw s z o rzę d n y c z y n n ik. W r e s z c ie p rz e z o g r ó d e k s z k o ła o d d z ia ły w a d o d a tn io na c a łe s w o je o to c z e n ie, w ie ś lu b m ia steczk o. D z ia ła ją tu d z ie c i i d o b r y p rz y k ła d. A d a le j: g d y d z ie c i n au czą s ię p r a c o w a ć w o g ró d k u, p r z y w y k n ą d o t e j p r a c y, p o k o c h a ją j ą b ę d ą s a m e w p r z y s z ło ś c i s w o je o g r ó d k i i o g r o d y p o d n o s iły n a c o r a z to w y ż s z y s z c z e b e l d o sk o n a ło ści, c o w rezu lta cio p r o w a d z ić b ę d z ie d o p o d n o s ze n ia się k u ltu ry m a tc rja ln c j i d u c h o w e j n a js ze rs zy c h m a s o r a z p r z y c z y n i s ię w o g ó le d o p o d n ie s ie n ia s to p y ż y c io w e j w ś ro d o w is k u. O to są, w s k r ó c ie, m o t y w y s p o łe c zn e p r a c y w ogró d k u. P o k r ó tk ie m za s a d n ic ze m ro z p a trze n iu i p o d k re ś le niu p ro b le m a tó w, z w ią z a n y c h ś ciśle z re a liz a c ją z a g a d n ie nia m o ż e m y w p u n k ta ch o k re ś lić z n a c z e n ie w y c h o w a w c z e i d y d a k ty c z n e o g ró d k a s zk o ln e g o. 1. P r a c a w o g r ó d k u d a je d z ie c io m ra d o ś ć i z a d o w o lenie. T e u czu cia w z b o g a c a ją s fe r ę e m o c jo n a ln ą w y c h o w a n k ó w. 2. U c zu c ia d o d a tn ie u s p o s a b ia ją d z ic c i p r z y c h y ln ie d o tru d ó w i w y s iłk ó w w p r a c y i p rz e z to w p ły w a ją n a r o z w ó j w o li. W o la d zieck a r ó w n ie ż w z m a c n ia n a jest p rz e z k o n k re tn e re z u lta ty w y k o n a n e j p r a c y w o g ró d k u. 15

17 3. D z ie c k o w o g ró d k u p r a c u je w s p ó ln ie z e s w o im i k o le g a m i, p r z e z c o u c z y s ię p r a k ty c z n ie w s p ó łp ra c y i w s p ó ł d z ia ła n ia, p o z n a je je g o w a rto ś ć i zn a czen ie. i. D z ie c k o w ie, ż e w p r a c y w o g ró d k u są m u pomoc> n a rz ę d z ia, słoń ce, d e s zc z i t. p., k tó r e ra ze m z n im w s p ó ł p r a c u ją d la w s p ó ln e g o celu o w o c ó w o g ró d k a. 5. P r a c e i w s z y s tk ie z a ję c ia w o g r ó d k u m u szą h yc w y k o n y w a n e w o k re ś lo n y m c z a s ie i staran n ie, c o w p ły w a na w y r o b ie n ie p u n k tu a ln o ści i ro ztro p n o ś c i. 6. O g r ó d e k w y m a g a u trzy m a n ia s ta ra n n e g o i c z y stego, a r o ś lin y p ie lę g n a c ji. Z a p ra w ia ją *>ię w ię c d zie c i <lo u tr z y m y w a n ia ła d u i p o rzą d k u. 7. W s z y s tk ie ro ś lin y m u szą b y ć p osa d zon e, c z y p o sia n e p r z e z d z ie c i w o d p o w ie d n im p o r z ą d k u i w e d łu g o k r e ś lo n e g o p la n u, c o w p ły w a na r o z w ija n ie się zm y słu k o n s tru k c y jn e g o i e s te ty c zn e g o u d zie c i. 8. D z ie c i p o p e w n y m c z a s ie w id z ą p lo n s w o je j p r a c y. P o n ie w a ż na ten p lo n m u szą c z e k a ć d łu ż s z y o k re s c z a su. u czą się w ię c c ie r p liw o ś c i i w y trw a ło ś c i. 9. P r z e z c ią g łe o b c o w a n ie z z ie m ią i roślin n ością d z ie c i w y r a b ia ją w s o b ie p o c z u c ie z w ią z k u c z ło w ie k a z z ie m ią i ś w ia te m ro ś lin n y m. 10. W y h o d o w a n e ro ś lin y m a ją w a rto ś ć u ży tk o w ą i w y m a g a ją o d p o w ie d n ie g o z u ży c ia, c o w p ły w a n a r o z w ó j zm y słu g o s p o d a r c z e g o u dzieci. 11. P r z e z c ią g łe z a ję c ie w o g ró d k u i o b c o w a n ie z n im d z ie c i o d c zu ją, z ro z u m ie ją, p o k o c h a ją i p r z y z w y c z a ją się d o p r a c y w o g ró d k u ta k. ż e p o w y jś c iu z e s z k o ły n ie b ędą u m ia ły o b e jś ć s ię b ez niej. 12. Z c w s z y s tk ie m i z a ję c ia m i w o g r ó d k u z w ią z a n y jest w y s iłe k fiz y c z n y nn ś w le ż e m p o w ie trz u, c o w p ły w a k o r z y s tn ie na r o z w ó j z d r o w ia d zie c i, z w ła s z c z a g d y ten w y s iłek je s t c e lo w y i ra c jo n a ln y. 13. O g ró d e k jest p rz y k ła d e m d la o to c ze n ia, p rz e z co 16

18 w p ły w a n a r o z w ó j o g ro d n ic tw a w śro d o w isk u. Z a g a d n ie n ie p o d n ie s ie n ia k u ltu ry g o s p o d a rc z e j ś ro d o w is k a z n a jd u j e tu d o s k o n a ły k on k ret. Z a słu gą tu taj b ę d z ie rea ln a p ra c a s zk o ły. 14. P r z e z p ra c ę w o g r ó d k u d z ie c i m a ją s ta le d o c z y n ien ia z k o n k re ta m i w p o sta ci z ie m i, n a w o z ó w, n a rzę d zi, n asion, sa d zo n ek i z ja w is k p r z y r o d n ic z y c h, o r a z z s ze re g ie m czy n n o ś c i, i p rac, ja k ie s ą w y k o n y w a n e o d c h w ili z a k ła d a n ia a ż d o z b io r ó w i p r z y g o to w a n ia o g r ó d k a n a ok res z im o w y. R o z p o ś c ie ra s ię w ię c p rze d n ie m i s z e ro k ie p o le d o p r ó b i d o ś w ia d c ze ń. P r ó b y i d o ś w ia d c ze n ia d o s k o n a lą z m y s ł o b s e r w a c y jn y d zie c k a, w z b o g a c a ją je g o w y o b ra że n ia, zm u sza ją d o d o k ła d n e g o z a s ta n o w ie n ia, r o z w a g i i w o g ó le m y ś le n ia, c z y li w p ły w a ją n a r o z w ó j u m y s ło w y i in te lig e n c ję d zie c k a w sp osób p o z y ty w n y. 15. O s ią g n ię te w y n ik i p r a c y u m y s ło w e j d z ic c i m u s/ą o d p o w ie d n io o k r e ś lić i n a zw a ć, o r a z w y p o w ie d z ie ć z r o zu m ia le d la in n y c h i d la siebie, p r z e z c o k s zta łc ą s w o ją m o w ę i ję z y k. 16. W s z e lk ie p rz e ż y c ia d z ie c i w o g r ó d k u są p o m o c ą w o d c z u w a n iu i ro z u m ie n iu o d p o w ie d n ic h u tw o r ó w lite ra ck ich. k tó r y c h tem a ta m i s ą z a ję c ia i p ra ce lu d z i n a p olu i w o g ro d z ie, o r a z ż y c ie roślin. 17. O g ró d e k d o s ta rc z a m n ó stw a in te re s u ją c y c h tem a tó w d o r o z m ó w e k, >ogadanek, w y p o w ia d a n ia s ię d z ic c i i t. p. ć w ic z e ń ję z y k o w y c h. 18. Z o g ró d k a m o ż e m y c ze rp a ć te m a ty d o u k ła d a n ia k r ó tk ic h i in te re s u ją c y c h o p o w ia d a ń d o c z y ta n ia i ć w ic zeń o r to g r a fic z n y c h. 19. O b lic z a n ie k o s ztó w n a s io n e k, g a tu n k ó w nasion, z a g o n k ó w, p lo n ó w o r a z c a ły s z e re g c z y n n o ś c i m ie rn ic z y c h je s t w a r to ś c io w y m m a te rja łe m d o z a g a d n ie ń m a te m a ty c z n ych. 20. U tr z y m y w a n ie w p o rzą d k u n a rzę d zi, o g ró d k a 17

19 i sta ra n n e o c z y s z c z e n ie u b ra n ia i w y m y c ie się p o p r a c y d o s ta r c z y ż y c io w y c h te m a tó w d o z a ję ć p ra k ty c z n y c h z d ziału : k u ltu ra ż y c ia c o d zie n n e g o. 21. P ra c a w o g ró d k u w y s u n ie s p o ro in teresu ją cych te m a tó w d o ry s o w a n ia. 22. P io s e n k i o p r a c y lu d z i i ż y c iu ro ś lin sta n ą się d la d z ie c i w ię c e j b lis k ie i b ezp ośred n ie. 23. S zereg p ra c i c z y n n o ś c i w o g r ó d k u d o s ta rc z y m a- te r ja h i d o w z o r c a g im n a s ty c zn e g o, z w ła s z c z a g d y c h o d z i o ć w ic z e n ia tu ło w ia, r ą k i n óg. Jest to m a te r ja ł g im n a s ty c z n y w a r to ś c io w y i in te re s u ją c y d zieci. W id z im y w ię c, ż e za ję c ia i p r a c e w o g ró d k u m a ją p o w a ż n e 1 w s zech s tro n n e zn a c ze n ie w y c h o w a w c z e i k s zta ł cąco, a ta k ż e i d y d a k ty c z n o -m e to d y c z n e. B ez o g ró d k a n au c z a n ie i w y c h o w a n ie d zie c i p o z b a w io n e jest b a rd z o w ie lu c e n n y c h w a lo ró w. CH ARAKTER PR ACY DZIECI W OGRÓDKU. W re a liz o w a n iu zadań w y c h o w a w c z y c h i k szta łcą cych o g r ó d e k s z k o ln y jest p o m o c ą i u ła tw ie n ie m. M a o n zatem c h a ra k te r ś ro d k a i p o m o c y w w y c h o w a n iu i n au czan iu d z ie c i n a jm ło d s zy c h. J a k o środ ek w y c h o w a w c z y i p o m o c n a u k o w a p rze d sta w ia w a lo r y p o z b a w io n e m o ra liz a to rs tw a i w e rb a lizm u. P o tr z e b y i k o n k re ty, d o ś w ia d c z e n ia i p r z e ż y c ia, r o z ta c z a ją c e s ię p rze d d z ie ć m i i p r z e n ik a ją c e c a ła treść w y c h o w a n ia i n a u cza n ia, p o w s ta ją w za ję c ia c h i p r a c y d z ie c i w o g r ó d k u w o k re s ie w io s e n n y m i je s ie n n y m. O d d z ia ły w a n ie w y c h o w a w c z o -k s z ta łc ą c e p rz e z z a ję c ia i p ra cę, p rz e z b u d zą c e i r o z w ija ją c e s ię ż y c ie, w k tórem u czestn iczą d zie c i, je s t w o ln e o d n u d n y c h c zę s to p ou czeń i kazań, o ra z o d s ło w n y c h t y lk o o b ja ś n ie ń i w y ja śn ień, bo 18

20 r z e c z y w is to ś ć tw o r z o n a p r z y w s p ó łu d z ia le d z ie c i n a m a ły m i z o r g a n iz o w a n y m te re n ie p rz e m a w ia s iln ie j i le p ie j d o d z ie c k a, W y w ie r a n a n ie w p ły w, k tó ry p o z o s ta w ia g łę b o k ie i n ie z a ta r te ś la d y w u m y ś le i c h a r a k te r z e d z ie c k a, a n aw et, p o w ie m y, tw o r z y u m y s ły i c h a r a k te r y ; o c z y w iś c ie ty lk o w te d y, g d y o g ró d e k je s t u m ie ję tn ie i c e lo w o w y z y s k iw a n y. A b y tak b y ło, n ie m o ż e o n b y ć o g ró d k ie m, o k re ś la n y m i w y z y s k iw a n y m t y lk o z p u n k tu w id z e n ia c e ló w i zadań ś ciśle p r z y r o d n ic z y c h, c z y t y lk o u ż y tk o w y c h, c z y ty lk o e s tety czn y ch, - a le trzeb a o k re ś lić g o i w y z y s k iw a ć w s zech stro n n ie i c a łk o w ic ie, tak ja k t y lk o m o żn a, w s en sie o g ó ln y c h c e ló w i za d a ń p e d a g o g ic z n y c h, lic z ą c się j e d y n ie z m o ż liw o ś c ia m i s ił d zie c k a i p o trze b a m i ś ro d o w isk a. G d y c h o d z i o s iły d z ie c i z k la s y I-e j i Il- g ie j. t o on e s ą n ie w ie lk ie. O tein p a m ię ta ć n a le ż y. W s k u te k te g o praca ty c h d z ic c i w o g ró d k u m u si m ieć w ię c e j c h a r a k te r z a b a w y, fr a g m e n ta ry c z n y, ś ciśle d o s to s o w a n y d o ich m o żliw o ści. G d y tak»od cjd ziem y d o za g a d n ien ia o g ró d k a s z k o l n e g o w w y c h o w a n iu i n a u cza n iu d z i w i n a jm ło d s z y c h, b ę d z ie m y n a w ła ś c iw e j d rod/e, b o u c h w y c iliś m y is to tę p r o b lem u, k tó re g o r o z w ią z a n ie r o z ta c z a p rze d n a m i w ie le m o żliw o ś c i. P r a c a d z ic c i z k la s y tr z e c ie j i c z w a r t e j w o g ró d k u s z k o ln y m, p o d o b n ie ja k i p ra c a w k la sa ch n a jm ło d s zy c h, m a w d a ls z y m c ią g u c h a r a k te r p e d a g o g ic z n y. B ę d z ie onn s p e łn ia ła w isto cie s w e j te s a m e za d a n ia, c o i w k la sa ch n a jm ło d s z y c h. D zieci je d n a k w ty c h k la s a c h są ju ż tro ch ę starsze, m a ją w ię c e j d o ś w ia d c ze n ia, w ię c e j u m ieją, są s iln ie js z e fiz y c z n ie, o r a z m u s zą s ię w ię c e j n au czyć. B ę d zie m y w ię c o d n ich w y m a g u li w ię c e j p r z y z a ję c ia c h i p r a c y w o g ró d k u z a r ó w n o c o d o Ilo ści, ja k i ja k o ści w y k o n y w a n e j p ra cy. P o ło ż y m y tu ta k ż e s iln ie js z y n a cisk nu p o c z u c ie o d p o - 19

21 w ie d z ia ln o ś c i za w y k o n y w a n e c z y n n o ś c i i p ra c ą w o g r ó d ku, ora/, je g o stan. W ten sp osób b ę d z ie m y s to p n io w o p r z e s u w a li s ię o d ś w ia ta z a b a w y i ilu z ji w k łu sie p ie r w s z e j d o ś w ia ta rze c zy w is to ś c i, ś w ia ta p r a c y i o d p o w ie d z ia ln o ś c i. O c z y w iś c ie, ż e to p rz e s u w a n ie m u si b y ć o d p o w ie d n ie i n ic m o ż e n a s tę p o w a ć a n i za w o ln o, a n i też z a s zy b k o, lecz z u m iarem. Z a c h o w a n ie u m ia ru jest i tu taj o b o w ią z k o w e. W p rz e c iw n y m b o w ie m r a z ie w y s iłk i d zie c i i n a u c zy c ie la m o g ą s p a lić n a p a n e w c e i w y d a ć sk u tk i w r ę c z o d w ro tn e. C zęste w ty c h k la sa ch jest z ja w is k o zo b o ję tn ie n ia i s tę pieniu z a in te re s o w a n ia d o o g ió d k a i p r a c y w n im, a n a w e t i d o n a u k i s z k o ln e j w o g ó le, s k o r o stru n a zo sta ła p rz e c ią gn ięta. P o z a te m c h c e m y z w r ó c ić u w a g ę je s z c z e i n a in n e p o w o d y i w p ły w y u b o c zn e, k tó r e tu ta j d o c h o d z ą d o głosu i m o g ą m ie ć z n a c z e n ie a lb o u jem n e, a lb o też d od atn ie, w za le żn o ś c i o d te g o, ja k tr a fn ie p rz e z n a u czy ciela zostaną u c h w y c o n e i p o tra k to w a n e. Z p o w o d ó w t y c h w y m ie n im y c h o c ia ż b y t y lk o w zro st p o c zu c ia r z e c z y w is to ś c i i w s k u te k te g o c e lo w o ś c i w y k o n y w a n e j p r a c y w sensie ś ciśle p ra k ty c zn y m. T o z ja w is k o n a j c z ę ś c ie j w y s tę p u je w ś ró d d z ie c i w ie js k ic h i ro b o tn ic zy c h. C o ja z te j p r a c y b ęd ę m ia ł c zę s to ta k ie p y ta n ie u słys z y m y o d d z ie c i w t y c h k la s a c h p r z y p r a c y w o g ró d k u. W te m c o ja z te g o b ę d ę m ia ł " d z ie c k o k ła d zie n a cisk n a to, ż e c h c ia ło b y m ie ć osobistą k o rz y ś ć w sensie m a te rja ln y m. W te m sta n o w isk u za zn a c za się w p ły w o t o c z e n ia d o m o w e g o i n a jb liż s z e g o ś ro d o w is k a n a d zie c k o. N ie z m ie r n ie c z ę s to b o w ie m ro d z ic e i n a jb liż s z e ś ro d o w is k o p a trzą n a o g ró d e k i p ra c ę w n im s w y c h d z ie c i p o d kątem t y lk o j e j o p ła c a ln o ś c i i r e n to w n o ś c i; u w a ż a ją, ż e ktoś z pruc y ich d zie c i, w k ła d a n e j w o g ró d e k, k o rzy s ta, a n ie d o s tr z e g a ją i n ie b io rą p o d u w a ;ę k o r z y ś c i w y c h o w a w c z y c h. D la te g o też fa k t ten n a u c z y c ie l m u si w z ią ć p o d uvra $ p i3

22 g ę i w y z y s k a ć g o k o r z y s tn ie d la p r a c y d zie c i w ogró d k u. W y z y s k a n ie k o rz y s tn e b ę d zie p o le g a ło na p o ło żen iu s iln ie j s z e g o n acisk u w ły c h k lasach, zw ła s zcza w c z w a r te j, na w a rto ś ć i zn a czen ie o g r ó d k a z p u n k tu w id ze n ia p ra k ly c z - n o -ż y c io w e g o. z a r ó w n o w sen sie p o s z c z e g ó ln e g o d zie c k a, ja k i c a łe j g r u p y - s z k o ły. D zieci m us/!) s o b ie w y r a ź n ie / d a w a ć s p r a w ę z k o rzy ści, ja k ie d a je o g r ó d e k k a żd e m u /. n ic li i w s z y s tk im ra ze m w szk o le, ja k i c a łe j szk o le, ja k o w ię k s z e j zb io ro w o ś c i. 7. te g o w ię c w y n ik a, ż e c h a r a k te r p r a c y d zie c i w ty c h k la sa ch jest c o k o lw ie k in n y b a rd ziej* p ra k ty c z n o -ż y c io w y. p r z e z c o z b liż a s ie d o c h a ra k te ru p ra c y o g r ó d k o w e j w kia sach s ta rs zy c h : p ią te j i szó stej, a la k / e i siód m ej. W k la s ie V w zra s ta w ś ró d d zie c i p o c z u c ie tw a r d e j r z e c z y w is to ś c i ż y c ia i w s k u te k te g o z a c z y n a ją o n e je s z c re w ię c e j n iż w k la s ie I V - c j m y ś le ć k a te g o r ja m i p ra k ty c z n y c h p o trze b ż y c io w y c h. Z w ła s z c z a c e c h a ta, o ile n a m w ia d o m o, w y s tę p u je m oe.no w ś r ó d d z ie c i ś ro d o w is k w ie js k ic h i ro b o tn ic z y c h. P r z y te m. im b a r d z ie j z d a ją s o b ie s p ra w ę z w a rto ś c i o g ró d k a, te m s iln ie j d o s trze g a ją b ra k i, ja k ie p o d ty m w z g lę d e m zn a jd u ją w n a jb liższem ś ro d o w is k u. Z a c z y n a ją z d a w a ć s o b ie sp ra w ę, ż ę o g r ó d k i p rze d d o m a m i są b a rd z o u b o g ie tak p o d w z g lę d e m ro zm a ito ś c i p o ż y te c z n y c h roślin, ja k s a m e j ich u p r a w y o r a z u rzą d zen ia estetyczn ego. S tw ie rd z e n ie ty c h b r a k ó w n a stra ja d z ie c i d o d a tn io d o usuw a n ia ic h i p r z y c z y n ia s ię p r z e z to d o p o d n o szen ia stanu o g r ó d k ó w p rze d d o m a m i. P r o s z ę p a n a m ó w i m i jed n a z m a tek w p r z y g o d n e j r o z m o w ie m ó j W ł a d z io często się k łó c i z e m n ą. ż e ja k p r a c u ję w o g ró d k u, ż e t o a to r o b ię ź le : i r o b i ra ze m z e m n ą, p o k a zu ją c, ja k u c z y się w szk o le. P o z a tem d z ie c i w te j k la s ie je s z c z e s iln ie j n iż w p<. p rzed n ic h in teresu ją s ię u ż y te c z n o ś c ią u p ra w ia n y c h roślin. S ło w e m k w e s tja z b y tu i p o d zia łu z y s k ó w b a rd z o j e intere 21

23 suje. C h c ą p o p ro s i u m ie ć i o s o b is ty a k o n k re tn y, m a te rja b ną k o rzy ś ć. W y la n ia się w ię c tu ta j n o w e z a g a d n ie n ie o r g a n iz a c ji z b y tu p ro d u k c ji w o g ró d k u s z k o ln y m i >odziału doc h o d ó w. S ą d z im y, ż e d ą ż e n ie to n a le ż y w z ią ć p o d u w a g ę i s k ie r o w a ć j e na w ła ś c iw e t o r y : c h o d z i tu o to. ż e b y w k w e st j i z b y tu p ro d u k tó w i p o d z ia łu z y s k ó w za s to s o w a ć o r g a n iz a c ję s p ó łd z ie lc z e g o r o z w ią z a n ia za g a d n ie n ia. G d y to z r o b im y u dotn ie, d z ie c i b ę d ą n ie ty lk o za d o w o lo n e, a le za r a z e m i o d n io s ą p o w a ż n e k o rzy ś c i w y c h o w a w c z e, n au czą się b o w ie m p ra k ty c z n ie b ra n ia p o d u w a g ę c a łe j g ru p y p rz e * s p ó łd z ie lc z e tra k to w a n ie je d n o s te k, k tó re n ie d o sta n ą p r z y p a d a ją c e j im c z ę ś c i w fo r m ie ja k ic h ś s p e c ja ln ie osob istych d a tk ó w, a le w ta k ie j, ż e n ie ty lk o on e. a le i in n e d zie c i będą m o g ły r o b ić z te g o d o ro b k u u żytek. J a k k o lw ie k p raca d z i w i t e j k la s y p osia d a ju ż c h a m - k t e r b a r d z ie j s p e c ja ln y...fa c h o w y 44, p a m ię ta ć m u sim y, że k la sa V - ta s z k o ły p o w s z e c h n e j n ie je s t je s z c z e k la są s zk o ły z a w o d o w e j i n ią b y ć n ie m o że. a w s k u te k tego n ie n a le ż y tra c ić z o c zu za d a ń o g ó ln o -w y c h o w a w c z y c h i n a u k o w y c h w p r a c y w o g ró d k u. T u t a j trzeb a ju ż z n a c z n ie s iln ie js z y n a ri\ k położyć, nu r o b ie n ie u ży tk u z w ia d o m o ś c i p rz y ro d n ic z y c h, z d o ś w ia d c ze ń. u m ie ję tn o ś c i i sp ra w n o ści d z ie c i w z a k r e s ie p ra cy w o g ró d k u, oraz. u w z g lę d n ia ć w ię c e j s a m o d z ie ln o ś ć w w y k o n y w a n iu jk»szczególn vch czy n n o ś c i U o g ó ln ia ją c p o w y ż s z e u w a g i, p o d k re ś lim y, ż e c h a ra k te r p r a c y w o g ró d k u p o c h y la s ię w t e j k la sie w k ie ru n k u za g a d n ień p r z y r o d n ic z o - g o s j»o d a rc zv c h i sp ołeczn ych, a ta k ż e i w k ie ru n k u n a s ta w ia n ia i p r z y g o to w y w a n ia d zic c i d o je s z c z e tru d n ie js z y c h za d a ń i s a m o d z ie ln ie js z e j p ra c y w k la sa ch V I- t e j i V Il- m e j. W k la s ie V I - t e j p ra c a d z ie c i w o g ró d k u p o c h v la stę już zu p e łn ie w y r a ź n ie w s tro n ę p r a k ty c z n o - g o sp o d a rczą. D o ty c h c z a s o w e z d o b y c z e d z ie c i z p ra c y w o g r o d z ie zu ży t- 22

24 k o w y w a n c są n a te re n ie o g ró d k a s z k o ln e g o p r z y h o d o w li i p ie lę g n a c ji roślin. T u t a j je s t m ie js c e n a lo, ż e b y z w r ó c ić s p e c ja ln ą u w a g ę n:i d o k ła d n o ś ć i p r a w id ło w o ś ć w y k o n y w a n e j p r a c y o ru r n a su m ien n e tr a k to w a n ie w s z e lk ic h c z y n n o ś c i i o b o w ią z k ó w ś ciśle z w ią z a n y c h z p ra c ą w o g r o d z ie. D z ie c i m u szą sob ie z d a w a ć s p ra w ę zu p e łn ie ja s n o / p o c zu c ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i za p ra cę w y k o n a n ą w o g ró d k u i n a b iera ć ś w ia d o m e g o p rzek o n a n ia o j e j w a rto ś c i i p ożytk u. W te j k la s ie nasi w y c h o w a n k o w ie m a ją m o żn o ś ć p r z y p r a c y u ja w n ić s w o je o k re ś lo n e b liż e j z a in te re s o w a n ia o g r o d n ic ze i g o s p o d a rc zo -s p o łe c zn e a la k ż e i u zd o ln ien ia i z a m i ło w a n ia w k ieru n k u ty c h z a ję ć i p ra c. k tó re w t e j k lasie w y k o n y w u ją ju ż p r a w ie sa m o d zie ln ie, p la n o w o i system a tyczn ie. N ie s ły c h a n ie w a ż n y m c z y n n ik ie m jest tu ta j, ż e b y w ia d o m o ś c i i u m ie ję tn o ś c i te c h n ic zn o - o g ro d n ic z e z k la s p o p rzed n ich, a s z c z e g ó ln ie z p io te j u c z n io w ie p o g łę b ia li i p rz e k s z ta łc a li w sp raw n ości. P o z a tein d o ty c h c z a s o w e k o n k re tn e ic h z d o b y c z e n a d a l u le g a ją ro zszerzen iu i p o g łę b ie n iu p rz e z sp ecja ln e u w z g lę d n ie n ie ś ciśle o g r ó d k o w y c h za gadnień, o b e jm u ją c y c h p r z y g o to w a n ie g le b y p o d r ó ż n e r o ś lin y u ż y tk o w e i ozdohnw, ra c jo n a ln ą ic h h o d o w lę p rzez u m ie ję tn y s ie w. p rzesa d za n ie, p o d le w a n ie, p ie le n ie, o c h ro n ę p rze d s z k o d n ik a m i i t. p. P o n a d to s w o je w ia d o m o ś c i i u m ie ję tn o ś c i d z ie c i p ró b u ją za s to s o w a ć w t e j k la s ie w p o le tk a c h d e m o n s tra c y j n y c h - p o k a z o w y c h. B io rą ta k ż e u d zia ł w s trz y ż e n iu ż y w o p ło tó w, g d y n a to p o z w a la ją w a r u n k i lo k a ln e d a n ej s zk o ły. 7. t e g o w id z im y, ż e p ra c a d z ic c i w o g ró d k u w t e j k la s ie p rz y b ie ra ju ż c h a r a k te r ś ciśle o k re ś lo n y i n a w e t o g r a n ic z o n y d o w y z n a c z o n y c h za c a d n ie ń. P o c h y la s ię zatem z d e c y d o w a n ie w k ie ru n k u p rzy s p o s o b ie n ia o g r o d n ic z o r o l 23