SIECI ORAZ FIRMY KOTWICE ICH ZNACZENIE W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY 1

Transkrypt

1 PATRYCJA JĘDRYSIK WOJCIECH CZAKON SIECI ORAZ FIRMY KOTWICE ICH ZNACZENIE W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY 1 Wprowadzenie Słowa kluczowe: sieci, firmy kotwice Sieci stanowią coraz bardziej powszechną formę współpracy gospodarczej, stają się również narzędziem transferu wiedzy i technologii. Z drugiej strony stają się też narzędziem, które w dzisiejszym otoczeniu zaczyna mieć coraz większe znaczenie z punktu widzenia kreowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw i regionów. Głównymi przyczynami kształtowania się sieci są przede wszystkim: wyższa efektywność, niższe koszty transakcyjne, dostęp do unikalnych zasobów, a wśród nich do mającej dzisiaj priorytetowe znaczenie wiedzy 2. Na szczególną uwagę w ramach sieci współpracy zasługują podmioty odgrywające w nich kluczową rolę, istotnie wyróżniające się na tle pozostałych uczestników tzw. firmy kotwice (anchor firms 3 ). mgr, prof. AE dr hab., Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem, Akademia Ekonomiczna w Katowicach 1 Badania prowadzące do osiągnięcia tych rezultatów otrzymały dofinansowanie z 7. Programu Ramowego Komisji Europejskiej (Nauki Społeczno- Ekonomiczne i Humanistyczne, numer umowy ), projekt FRIDA, prace zespołu polskiego prowadzone pod kierunkiem Prof. AE dr hab. Wojciecha Czakona 2 W. Czakon: Dynamika więzi międzyorganizacyjnych przedsiębiorstwa. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2007, s W literaturze można spotkać wiele różnych określeń odnoszących się do kotwicy: hub firm, central firm, strategic centre, czy wreszcie anchor firm i anchor tenant. 1

2 Celem artykułu jest zidentyfikowanie istniejących luk poznawczych występujących w obszarze kotwiczenia firm oraz znaczenie tego zjawiska dla rozwoju przedsiębiorstw i regionów. Artykuł został opracowany na podstawie przeglądu literatury z okresu Oparto się głównie na artykułach dostępnych w wersji elektronicznej w pełnotekstowych bazach zagranicznych. Model struktury sieci, miejsce kotwicy w sieci. We współczesnym, turbulentnym otoczeniu przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa ma charakter przejściowy, a wręcz niejednokrotnie jest chwilowa. Skracanie czasu trwania stanu przewagi konkurencyjnej implikuje konieczność permanentnego modelowania potencjału konkurencyjnego 4. Tak trudne w predykcji uwarunkowania przyszłego otoczenia wymuszają na przedsiębiorstwach zwiększenie poziomu elastyczności, by móc szybciej identyfikować i wykorzystywać nadarzające się w środowisku szanse 5 skutkujące uzyskaniem owej (chociażby) chwilowej przewagi. Jedną z dróg prowadzących ku uzyskaniu odpowiedniego poziomu elastyczności jest uczestnictwo w odpowiednio skonfigurowanej oraz ustrukturyzowanej sieci współpracy 6. Na tle sieci wyróżniają się kotwice, niejednokrotnie postrzegane jako podmioty mogące mieć niebagatelne znaczenie dla rozwoju nie tylko sieci, ale też całego regionu, czy kraju. Strategiczna rola kotwic być może jest determinowana ich wysokim poziomem przedsiębiorczości, 4 B. Nogalski, A. Wójcik-Karpacz, J. Karpacz: Determinanty przestrzeni okazji w przedsiębiorstwie transportowym studium przypadku. W: Praca zb. Pod red R. Krupskiego: Zarządzanie strategiczne. Strategie organizacji. Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości. Wałbrzych 2010, s R. Krupski (red.): Elastyczność organizacji, Wydawnictwo UE we Wrocławiu, Wrocław 2008, s Zob. A. Capaldo Network Structure and Innovation the Leveraging of a Dual Network as a Distinctive Relational Capability. Strategic Management Journal, Mar. 2007, vol. 28, s

3 innowacyjności, czy silnie rozwiniętych procesów związanych z generowaniem, czy wielostronnym przepływem wiedzy. Jednakże w odniesieniu do tego w jaki sposób kotwice przyczyniają się do rozwoju sieci, rozwoju regionu, rozwoju i spójności polityki regionalnej występuje istotna luka poznawcza. Specyficzną formą sieci, która stała się przedmiotem zainteresowania niniejszego opracowania jest klaster. Klaster jest rodzajem sieci współpracy, w której kluczową rolę odgrywa koncentracja geograficzna uczestników sieci. Obecnie klastering to forma współpracy ciesząca się coraz większą popularnością w świecie nauki, biznesu, jak i w mediach 7. W Polsce przyrost liczby podmiotów zaangażowanych w inicjatywy klastrowe 8 zawdzięczamy przede wszystkim szerokiemu wsparciu dla podmiotów w nich uczestniczących ze strony państwa, jak i Unii Europejskiej 9. Wskazane wyżej (tylko niektóre ze względów redakcyjnych) determinanty tworzenia sieci zaowocowały nastaniem tzw. ery sieci. Idąc o krok dalej można stwierdzić, że zmienia się paradygmat zarządzania przedsiębiorstwem na zarządzanie siecią 10. Dlatego też nie dziwi fakt, że 7 M.E. Porter, Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s Dynamika zaangażowania w inicjatywy klastrowe w Polsce kształtowana jest dwutorowo. Po pierwsze wzrost liczby klastrów - w 2006 roku w Polsce zostały zidentyfikowane 44 klastry (E. Bojar, J. Bis: Rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w klastrach, Przegląd Organizacji 10/2006, s. 32) obecnie jest ich niemal 60 (stan na maj 2010 według Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, ). Po drugie dynamicznie rośnie ilość uczestników poszczególnych klastrów - w przypadku jednego z najprężniej rozwijających się klastrów w Polsce, Doliny Lotniczej, liczba członków przyrastała następująco: 2003 rok (rok założenia) 18 członków 2007; ; 71 maj 2010; Podmioty zainteresowane realizacją projektów w ramach struktur klastrowych mogą skorzystać ze wsparcia np. Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. 10 K. Perechuda: Strategia a orkiestracja sieci. W: Praca zb. Pod red R. Krupskiego: Zarządzanie strategiczne. Strategie organizacji. Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości. Wałbrzych 2010, s

4 znaczna część badaczy koncentruje swoje zainteresowania naukowobadawcze właśnie w obszarze funkcjonowania i zarządzania siecią. W literaturze wciąż jednak występują pewne luki poznawcze mogące wzbudzić zainteresowanie badaczy. Identyfikacja faktycznych zasad funkcjonowania i determinant tworzenia klastrów. Określenie kluczowych czynników decydujących o sukcesie innowacyjnym w odniesieniu do powiązań w sieci i koncepcji klastrów 11. Identyfikacja optymalnej struktury sieci 12. Realizacja funkcji podstawowych i wspomagających w klastrach (w tym polityka marketingowa, logistyczna, finansowa, działania w sferze B+R). Charakterystyka kotwicy z punktu widzenia pozycji zajmowanej w sieci (czy kotwica zawsze zajmuje pozycję centralną w sieci 13, czy może znajdować się na jej peryferiach). Skuteczność funkcjonowania klastrów czy współpraca w ramach klastra spełnia założenia poszczególnych partnerów oraz całej sieci, jeśli tak to w jakim stopniu? Istotnym i jednocześnie nieodłącznym elementem działania przedsiębiorstw w ramach sieci współpracy są odbywające się w jej wnętrzu procesy uczenia 11 Zob. K. Mohannak: Innovation and Clustering Among Information Technology Firms in Melbourne 1. Prometheus, Mar2004, Vol. 22, s Por. A. Capaldo: op. cit., s ; V. Nooteboom B., W. Vanhaverbeke, G. Duysters, A. van den Oord: Network Embeddedness and the Exploration of Novel Technologies: Technological Distance, Betweenness Centrality and Density. Research Policy, Dec2008, vol. 37, s oraz K. Perechuda: Strategia op.cit., s J. Niosi, M. Zhegu: Aerospace Clusters: Local or Global Knowledge Spillovers? Industry and Innovation, Mar 2005, Vol. 12, s. 5-6 oraz 25; A. Parkhe, Ch. Dhanarag: Orchestrating Innovation. Academy of Management Review, Jul2006, vol. 31, s

5 się i transferu wiedzy. Obecnie coraz większe znaczenie ma wiedza pojawiająca się jako wynik procesów uczenia się przedsiębiorstw (powstająca zwłaszcza w trakcie kooperacji, współpracy z różnymi elementami otoczenia). Proces produkcji wiedzy wymaga istotnego zasilenia finansowego, a dzisiejsze dynamicznie zmieniające się otoczenie wymaga coraz większych nakładów kapitałowych (zwłaszcza pieniężnych) na generowanie nowej wiedzy (wynika to m.in. ze skracających się cykli życia technologii, produktów, sektorów). Coraz większe nakłady na całą sferę B+R bardzo często wymuszają na przedsiębiorstwach współpracę z różnymi podmiotami rynku dla realizacji celów rozwojowych (we współczesnej gospodarce spotykamy się z przyrastającą wartością prywatnej własności zbiorowej, a malejącą wartością prywatnej własności indywidualnej). Współpracujące ze sobą organizacje (coraz częściej nie tylko przedsiębiorstwa) tworzą sieć stającą się niejednokrotnie źródłem nowej, cennej wiedzy, która nie byłaby dla części partnerów dostępna bez uczestnictwa w sieci 14. Istotną rolę w procesie tworzenia nowej wiedzy wewnątrz sieci pełni kotwica, która m.in. poszerza wiedzę w sieci poprzez udzielanie licencji na kluczowe technologie, aktywną działalność (wewnątrz i na zewnątrz) w sferze badań i rozwoju 15. Poniżej zarysowane zostały luki poznawcze w odniesieniu do procesów uczenia się i transferu wiedzy w ramach sieci (tabela 1). Tabela 1 Luki poznawcze w obszarze procesów uczenia się i transferu wiedzy w ramach sieci współpracy 14 R. Grant, Ch. Baden-Fuller: A Knowledge Accessing Theory of Strategic Alliances. Journal of Management Studies, Jan2004, vol. 41, s G. MacDonell: Preliminary Findings for Innovation. Case Study on Canadian Fuel Cell Technology [ r.], s

6 Autor Data Luki poznawcze Bathelt Malberg Maskell Barnes Bessant Morris Identyfikacja instrumentów i narzędzi wpływających na kreowanie oraz udoskonalanie procesów transferu wiedzy między członkami sieci oraz między członkami sieci i podmiotami spoza sieci Model i mechanizmy funkcjonowania sieci uczenia się w przypadku klastrów (w tym klastrów wysokotechnologicznych) Østergaard 2009 Perechuda 2007 Perechuda 2004 Procesy transferu wiedzy wewnątrz i na zewnątrz sieci Procesy dyfuzji wiedzy wewnątrz i na zewnątrz sieci Procesy tworzenia wysp wiedzy w klastrze spajających poszczególnych uczestników Źródło: opracowanie własne na podstawie: H. Bathelt, A. Malmberg, P. Maskell: Clusters and knowledge: local buzz, global pipelines and the process of knowledge creation. Progress in Human Geography, Feb2004, vol. 28, s ; H. Bathelt, A. Malmberg, P. Maskell: Building global knowledge pipelines: The role of temporary clusters. European Planning Studies, Sep2006, vol. 14, s ; Barnes J. Bessant J. Morris M.: Using learning networks to enable industrial development: Case studies from South Africa. International Journal of Operations & Production Management, 2006, vol. 26, s ; Ch. Østergaard: Knowledge flows through social networks in a cluster: Comparing university and industry links. Structural Change & Economic Dynamics ; Sep2009, vol. 20, s ; K. Perehuda: Drgająca dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwach sieciowych. W: Efektywność źródłem bogactwa narodów. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Piechowice, stycznia 2004, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2004, s ; K. Perechuda: Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym. Wizualizacja i kompozycja. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2007, s Pomimo dużej popularności zarówno koncepcji zarządzania wiedzą (KBV), jak i podejścia sieciowego, obszar powstały z ich nałożenia międzyorganizacyjne zarządzanie wiedza wciąż wydaje się słabo 6

7 rozpoznany. Na szczególne zainteresowanie zasługują procesy kreacji oraz przepływu wiedzy oraz uwarunkowania im towarzyszące. Atrybuty firmy kotwicy Koncepcja współpracy w ramach sieci jest dziś powszechnie znana i coraz częściej wykorzystywana w badaniach, czy praktyce gospodarczej. Pojęcie kluczowego elementu sieci - firmy kotwicy - również nie jest młode, ale jest wciąż stosunkowo rzadko zgłębiane. Termin kotwica (anchor) wprowadzony został do literatury z zakresu zarządzania w 1998 roku za sprawą Pashigiana i Goulda 16. Natomiast jako pioniera w kwestii identyfikacji kluczowego podmiotu w sieci powiązań należałoby wskazać Jarillo i jego koncepcję hub firm 17. Ogólnie można stwierdzić, iż kotwica to podmiot odgrywający niebagatelną (o czym poniżej) rolę w funkcjonowaniu i rozwoju sieci. Dla uzyskania zarysu sylwetki kotwicy analizie poddano 8 artykułów oraz 2 fragmenty pozycji zwartych charakteryzujące organizacje kotwiczące. Zakres czasowy analizowanych publikacji objął lata Badaniu poddano artykuły dostępne w zagranicznych, elektronicznych bazach danych: Ebsco, Elsevier, Emerald oraz ProQuest. Z analizowanych tekstów wyłoniono 48 atrybutów przypisywanych kotwicom, które następnie poddano transkrypcji sprowadzając je do postaci jednego lub dwóch słów kluczowych. Zestaw cech kotwicy poddano analizie ilościowej za pomocą techniki chmury słów. Chmura słów pozwala zobrazować, które ze słów kluczowych pojawiają się najczęściej w analizowanym tekście. Rozmiar poszczególnych słów tworzących chmurę odzwierciedla częstotliwość ich 16 B.P. Pashigian, E. Gould: Internalizing Externalities: the Pricing of Space in Shopping Malls. Journal of Law & Economics, Apr98, vol. 41, s C. Jarillo: On Strategic Networks. Strategic Management Journal 1988, s

8 pojawiania się. Zastosowanie techniki chmury słów pozwala wizualizować najważniejsze składniki badanych tekstów, a jako metoda ilościowa pozbawiona jest ona wad właściwych badaniom interpretatywnym. Wykorzystując program przeznaczony do tworzenia chmur słów 18 można dokonano identyfikacji częstotliwości przypisywanych kotwicom atrybutów (rysunek 1). Rysunek 1 Chmura atrybutów typowej kotwicy Źródło: opracowano z wykorzystaniem wordle.net Analizując przedstawioną powyżej chmurę atrybutów typowej kotwicy widać, iż jawi się ona jako podmiot: zarządzający siecią (nadzorujący, organizujący); nawiązujący i utrzymujący wyróżniające relacje (posiadający kompetencje relacyjne 19 ); 18 J. Steele, N. Iliinsky: Beautiful Visualization. Looking at Data through the Eyes of Experts. O'Reilly Media, 2010, rodział 3: Wordle 19 W. Czakon: Relational Capability of organizations Theoretical Advances. Journal of Economics & Management 2009, vol. 5, s

9 zajmujący pozycję lidera w centrum sieci (często założyciel sieci); będący rdzeniem sieci (dostarcza kluczowych elementów produktów, posiada wyróżniające kompetencje); decydujący o rozwoju sieci (aktywnie uczestniczy w procesach transferu wiedzy, podejmuje intensywne działania w sferze B+R, komercjalizuje innowacje, przeprowadza procesy rekrutacji nowych członków sieci). Natomiast rozważając cechy nadane kotwicom przez najczęściej cytowanych autorów 20 można stwierdzić, iż kotwica to duży podmiot: zorientowany na innowacje i wiedzę; zajmujący centralną pozycję w sieci; pełniący rolę swoistego organizatora (integratora, koordynatora) całej sieci. Rysunek 2 Chmura atrybutów typowej kotwicy ujęcie drugie Źródło: opracowano z wykorzystaniem wordle.net 20 G. Lorenzoni i C. Baden-Fuller; A. Agrawal i I. Cockburn; A. Parkhe i Ch. Dhanarag; J. Niosi i M. Zhegu. 9

10 Widać zatem, że nie ma jednego, spójnego modelu profilu firmy kotwiczącej, dlatego też w toku realizacji projektu uwaga skupiona zostanie na określeniu atrybutów, którymi powinna odznaczać się potencjalna kotwica, pozwoli to bowiem zbliżyć się do określenia jej typowego profilu. Sugerowane w literaturze cechy typowej kotwicy niejednokrotnie mają charakter dyskusyjny. Część autorów podkreśla, iż kotwicząca organizacja powinna być duża, czego przykładem mogą być Niosi i Zhegu, czy Agrawal i Cockburn 21, którzy w swojej pracy definiują kotwicę jako duże lokalne przedsiębiorstwo prowadzące intensywną działalność w sferze B+R kotwica musi być dużą firmą 22. Warto zaznaczyć, iż nie wszyscy autorzy przyjmują tę cechę za warunek konieczny. W trakcie realizacji projektu przyjęto założenie, iż kotwica nie musi być organizacją klasyfikowaną jako duża. Z drugiej strony widoczny jest brak zgodności, co do charakteru działalności kotwicy. Identyfikując kluczowych graczy sieci przyjęcie założenia o gospodarczym charakterze ich działalności 23 jest wątpliwe. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, w której podmiotem kotwiczącym będzie podmiot nie prowadzący działalności gospodarczej (np. uniwersytet, agencja rozwoju regionalnego, a nawet konkretna osoba itp.). Identyfikacji wymaga zatem określenie determinant, uwarunkowań oraz mechanizmów skutkujących przyjęciem roli kotwicy przez konkretny podmiot (podmioty) w sieci 24. Ponadto sam proces orkiestracji siecią, realizowany po wyłonieniu kotwicy nie został jeszcze dogłębnie zbadany. 21 A. Agrawal, I. Cockburn: op. cit., s Porównaj z M. Feldman: The Locational Dynamics of the US Biotech Industry: Knowledge Externalties and the Anchor Hypothesis. Industry and Innovation, Sep 2003, vol. 10, s A. Parkhe, Ch. Dhanarag: op.cit., s Zobacz M. Feldman: op. cit., s. 312;

11 Ugruntowania empirycznego wymaga określenie m.in. metod i technik wykorzystywanych przez podmioty kotwiczące w procesach zarządzania siecią 25. Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe niejednoznaczności widać wyraźnie, iż proces identyfikacji kotwicy (kotwic) w sieci może nastręczać trudności. W toku realizowanego badania konieczne będzie zwrócenie szczególnej uwagi na kwestie dotyczące okoliczności wyłaniania się kotwic, ich cech oraz kluczowych kompetencji, ról i znaczenia w otoczeniu, określenia kluczowych czynników sukcesu warunkujących uzyskanie przewagi konkurencyjnej oraz skuteczności w realizacji wytyczanych celów. Ponadto ujawnione luki poznawcze skłaniają do skupienia się na aspektach związanych z działalnością w sferze B+R, procesami generowania i transferu wiedzy oraz procesami innowacyjnymi. Rola klastrów i firm kotwic w rozwoju regionalnym oraz ich wpływ na poziom innowacyjności regionu. Informacje i dane pozyskiwane przez przedsiębiorstwa zarówno ze źródeł wewnętrznych jak i zewnętrznych powinny być przekształcane w zasoby wiedzy. Wygenerowana w ten sposób wiedza powinna z kolei stanowić fundament dla tworzenia innowacji (procesowych, produktowych, organizacyjnych), co przyczyni się do tworzenia trwałej przewagi konkurencyjnej 26 (co, jak wskazywano wcześniej w dzisiejszych warunkach jest trudne do osiągnięcia). Dlatego też nie dziwi, że w ostatnim czasie sfera innowacyjności wielokrotnie stawała się i staje się nadal obszarem badawczym dla wielu badaczy. Ponadto innowacje postrzegane są jako 25 K. Perechuda: Strategia a orkiestracja, op. cit., s T.Tura, V. Harmaakorpi, S.Pekkola: Breaking Inside the Black Box: Towards a Dynamic Evaluation Framework of Regional Innvoative Capability. Science and Public Policy 2008, vol. 35, vol. 10, s

12 kluczowa determinanta rozwoju zarówno przedsiębiorstw, regionów 27, jak i całych gospodarek 28 (rysunek 3). Rysunek 3 Wiedza i innowacje jako podstawa rozwoju Źródło: opracowanie własne Ciekawym polem badawczym, o strategicznym znaczeniu z punktu widzenia polityki regionalnej staje się próba określenia w jakim stopniu te mniej i bardziej efektywne, skuteczne sieci oraz najbardziej proinnowacyjne kotwice (nawet klasyfikowane jako przedsiębiorstwa mikro) są w stanie oddziaływać na poziom rozwoju, czy innowacyjności całego regionu (np. oddziaływanie sieci na tworzenie kluczowych i nie-kluczowych technologii na rozwój i innowacyjność regionu 29 ). W publikacjach coraz więcej miejsca poświęca się współpracy przedsiębiorstw w ramach klastrów traktowanych jako droga prowadząca ku wiedzy, czy innowacyjności. Natomiast wciąż istnieją luki poznawcze 27 M. Russo, F. Rossi: Cooperation Networks and Innovation: A Complex Systems Perspective to the Analysis and Evaluation of a Regional Innovation Policy Programme. Evaluation Jan2009, vol. 15, s J. Baruk: Percepcja innowacji przez obywateli Unii Europejskiej. Przegląd Organizacji, 5/2009, s W. Vanhaverbeke, V. Gilsing, B. Beerkens, G. Duysters: The Role of Alliance Network Redundancy in the Creation of Core and Non-core Technologies. Journal of Management Studies, Mar2009, vol. 46, s

13 dotyczące roli klasteringu i kotwic w procesach rozwoju regionalnego oraz ich wpływu na poziom innowacyjności regionu. NETWORKS AND ANCHOR FIRMS THEIR IMPORTANCE IN THE KNOWLEDGE ECONOMY Networks play a key role in shaping the success of the business, country and region. Very interesting part of every network are anchor firms which can orchestrate and manage whole network. Their strategic role might be determined by: high level of knowledge, entrepreneurship, innovativeness. We have analyzed ten articles about anchor firms published between 1988 and 2010 to recognize existing gaps in this field. A literature review revealed significant gaps in the following areas: learning and orchestrating processes, knowledge transfer, model of anchor firms, the role of clustering and anchors in the processes of regional development and their impact on the level of innovation of the region. Zakończenie Przegląd literatury sugeruje, że w kwestiach dotyczących klasteringu, a zwłaszcza firm kotwic wciąż występują białe plamy wymagające wypełnienia dla lepszego zrozumienia ich roli w rozwoju sieci, kraju, czy regionu. W ramach poruszanej problematyki istnieją luki tyczące się głównie zrozumienia i dokładnego określenia jakościowo różnego wpływu klastrów na rozwój regionalny oraz roli jaką w całym procesie odgrywa kotwica o określonych cechach. Przegląd literatury ujawnił istotne braki w następujących obszarach: procesy uczenia się i transferu wiedzy w ramach sieci współpracy (1), atrybuty typowej kotwicy oraz procesy orkiestracji siecią (2), rola klasteringu i kotwic w procesach rozwoju regionalnego oraz ich wpływ na poziom innowacyjności regionu (3). Taki 13

14 stan rzeczy uzasadnia podjęcie przedstawionego we wstępie projektu badawczego. Realizowany projekt ma bowiem duże praktyczne i teoretyczne znaczenie. Po pierwsze skupia się na skutkach klasteringu dla rozwoju regionalnego, ze szczególnym uwzględnieniem ról kotwic, dzięki czemu pozwoli zastąpić panujące w tym zakresie obiegowe opinie rzetelną wiedzą oraz stać się elementem konstrukcyjnym przyszłej polityki regionalnej UE. Po drugie analizuje sieci i współpracę przedsiębiorstw pod kątem strategicznych graczy weryfikacja i doprecyzowanie atrybutów kotwicy, syntetyzacja modelu jej cech. Po trzecie zwraca uwagę na tak istotne procesy jak transfer wiedzy w ramach sieci i w regionie, czy generowanie innowacji jako determinant przewagi konkurencyjnej i rozwoju odnosi się do fundamentów gospodarki opartej na wiedzy. Zakładanym efektem prac badawczych będzie obszerny zestaw danych empirycznych ukazujący powiązania między funkcjonowaniem klastrów, a rozwojem regionalnym oraz pomiędzy funkcjonowaniem w ramach klastrów, a zwiększaniem szans na zdobycie przewagi konkurencyjnej oraz odgrywają kotwice. znaczenie i rolę jaką w powyższych procesach W tym zakresie projekt wydaję się być atrakcyjny i mieć strategiczne znaczenie zarówno dla środowisk naukowych, rządowych, samorządowych, jak i biznesowych. Literatura: 1. Agrawal A., Cockburn I.: The Anchor Tenant Hypothesis: Exploring the Role of Large, Local, R&D-intensive Firms in Regional Innovation Systems. International Journal of Industrial Organization 2003, vol Barnes J. Bessant J. Morris M.: Using learning networks to enable industrial development: Case studies from South Africa. International Journal of Operations & Production Management, 2006, vol

15 3. Baruk J.: Percepcja innowacji przez obywateli Unii Europejskiej. Przegląd Organizacji, 5/ Bathelt H., Malmberg A., Maskell P.: Building global knowledge pipelines: The role of temporary clusters. European Planning Studies, Sep2006, vol Bathelt H., Malmberg A., Maskell P.: Clusters and knowledge: local buzz, global pipelines and the process of knowledge creation. Progress in Human Geography, Feb2004, vol Bojar E., Bis J.: Rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w klastrach, Przegląd Organizacji 10/ Capaldo A.: Network Structure and Innovation the Leveraging of a Dual Network as a Distinctive Relational Capability. Strategic Management Journal, Mar2007, vol 28, s Czakon W.: Dynamika więzi międzyorganizacyjnych przedsiębiorstwa. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice Czakon W.: Relational Capability of organizations Theoretical Advances. Journal of Economics & Management 2009, vol Feldman M.: The Locational Dynamics of the US Biotech Industry: Knowledge Externalties and the Anchor Hypothesis. Industry and Innovation, Sep 2003, vol Grant R., Baden-Fuller Ch.: A Knowledge Accessing Theory of Strategic Alliances. Journal of Management Studies, Jan2004, vol Jarillo C.: On Strategic Networks. Strategic Management Journal Lorenzoni G., Baden-Fuller C.: Creating a Strategic Center to Manage a Web of Partners. California Management Review, Spring 1995, vol MacDonell G.: Preliminary Findings for Innovation. Case Study on Canadian Fuel Cell Technology [ r.] 15. Mohannak K.: Innovation and Clustering Among Information Technology Firms in Melbourne 1. Prometheus, Mar2004, Vol Niosi J., Zhegu M.: Aerospace Clusters: Local or Global Knowledge Spillovers? Industry and Innovation, Mar 2005, vol Nogalski B., Wójcik-Karpacz A., Karpacz J.: Determinanty przestrzeni okazji w przedsiębiorstwie transportowym studium przypadku. W: Praca zbiorowa pod red. R. Krupskiego: Zarządzanie strategiczne. Strategie organizacji. Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości. Wałbrzych Nooteboom V. B., Vanhaverbeke W., Duysters G., van den Oord A.: Network Embeddedness and the Exploration of Novel Technologies: Technological Distance, Betweenness Centrality and Density. Research Policy, Dec2008, vol

16 19. Østergaard Ch.: Knowledge flows through social networks in a cluster: Comparing university and industry links. Structural Change & Economic Dynamics ; Sep2009, vol Parkhe A., Dhanarag Ch.: Orchestrating Innovation. Academy of Management Review, Jul2006, vol Pashigian B.P., Gould E.: Internalizing Externalities: the Pricing of Space in Shopping Malls. Journal of Law & Economics, Apr98, vol Perechuda K.: Strategia a orkiestracja sieci. W: Praca zbiorowa pod red. R. Krupskiego: Zarządzanie strategiczne. Strategie organizacji. Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych Perechuda K.: Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym. Wizualizacja i kompozycja. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław Perehuda K.: Drgająca dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwach sieciowych. W: Efektywność źródłem bogactwa narodów. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Piechowice, stycznia 2004, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław Porter M.E.: Porter o konkurencji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Russo M., Rossi F.: Cooperation Networks and Innovation: A Complex Systems Perspective to the Analysis and Evaluation of a Regional Innovation Policy Programme. Evaluation Jan2009, vol Steele, J., Iliinsky N.: Beautiful Visualization. Looking at Data through the Eyes of Experts. O'Reilly Media, Tura, T., Harmaakorpi V., Pekkola S.: Breaking Inside the Black Box: Towards a Dynamic Evaluation Framework of Regional Innvoative Capability. Science and Public Policy 2008, vol. 35, vol Vanhaverbeke W., Gilsing V., Beerkens B., Duysters G.: The Role of Alliance Network Redundancy in the Creation of Core and Non-core Technologies. Journal of Management Studies, Mar2009, vol