Strategia Lizbońska droga do sukcesu zjednoczonej Europy, UKIE, Warszawa 2002, s

Transkrypt

1 O autorze Tomasz Bartosz Kalinowski ukończył studia w 2003 r. na Uniwersytecie Łódzkim. W tym samym roku został zatrudniony jako asystent w Katedrze Zarządzania Jakością tej uczelni oraz rozpoczął studia doktoranckie. Jego zainteresowania naukowo-badawcze koncentrują się na zagadnieniach szeroko pojmowanej jakości (międzynarodowe standardy zarządzania jakością, kompleksowe zarządzanie jakością), innowacji (wdrażanie innowacji, ocena innowacyjności nowych produktów i technologii) oraz zarządzania ciągłością działania. Jest autorem ponad 30 artykułów oraz referatów konferencyjnych opublikowanych w języku polskim i angielskim. Od 2005 r. współpracuje z Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Łódzkiego, w którym zajmuje się oceną potencjału rynkowego technologii i przedsięwzięć jako ekspert ds. oceny technologii i innowatorskich rozwiązań. Zajmuje się ponadto doradztwem i przygotowaniem analiz z zakresu komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań (projekty realizowane dla indywidualnych firm, na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz w ramach Inicjatywy Technologicznej organizowanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), a także prowadzeniem zajęć na studiach podyplomowych oraz szkoleń o tematyce związanej z komercjalizacją nowych technologii i metodyki Quicklook. Jest certyfikowanym trenerem IC2 Institute i University of Texas z tego zakresu. Od 2002 r. pracuje również jako konsultant ds. zarządzania jakością, uczestniczył w realizacji wielu projektów realizowanych na zlecenie firm polskich i zagranicznych z sektora biznesowego oraz publicznego.

2

3 Wprowadzenie W obecnej sytuacji gospodarczej, charakteryzującej się silną konkurencją oraz ciągłymi zmianami zachodzącymi w otoczeniu, jednym z warunków skutecznego funkcjonowania organizacji jest ciągłe doskonalenie działań (procesów) oraz oferowanych wyrobów. Z tego też względu strategie rozwoju firm w coraz większym stopniu opierają się na wprowadzaniu innowacji produktowych oraz organizacyjnych, które uważane są za źródło długoterminowej przewagi konkurencyjnej 1. Na znaczenie innowacji jako źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw wskazują autorzy wielu prac teoretycznych, w tym m.in. M. Porter, G. Hamel, C.K. Prahalad oraz J. Kay 2. Coraz częściej odchodzi się od tradycyjnego rozumienia pojęcia innowacji (jako innowacji technicznej ukierunkowanej wyłącznie na wprowadzanie nowych wyrobów) i koncentruje się na innych aspektach innowacyjności, zwracając coraz większą uwagę na innowacje w zakresie rozwiązań organizacyjnych czy w dziedzinie ochrony środowiska. Innowacyjność decyduje ponadto o tempie i kierunkach rozwoju gospodarek poszczególnych państw. Jest ona jednym z kluczowych elementów kształtowania polityki gospodarczej Unii Europejskiej. Odzwierciedleniem takiego podejścia jest umiejscowienie innowacyjności wśród głównych celów programów unijnych określonych w ramach Strategii Lizbońskiej 3 (w dokumencie zawierającym za- 1 Konkurencyjność przedsiębiorstw warunkowana jest przez czynniki o charakterze zewnętrznym oraz wewnętrznym. W pierwszej grupie czynników można wskazać m.in. politykę państwa, infrastrukturę materialną i intelektualną, relacje z dostawcami, klientami oraz konkurentami etc. Druga grupa czynników obejmuje m.in. sposób zarządzania, posiadany kapitał, stosowane technologie, narzędzia zarządzania oraz jakość wytwarzanych wyrobów. 2 M.E. Porter, Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, Free Press, New York 1998; J. Kay, The Foundations of Corporate Success, Oxford University Press, Oxford 1993; G. Hamel, C.K. Prahalad, Competing for the Future, Harvard Business School Press, Cambridge Massachusetts Strategia Lizbońska jest to plan rozwoju przyjęty dla Unii Europejskiej przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w roku Celem planu, opracowanego na okres 10 lat, było uczynienie Europy najbardziej dynamicznym i konkurencyjnym regionem gospodarczym na świecie, rozwijającym się szybciej niż Stany Zjednoczone i Japonia. Strategia Lizbońska opiera

4 10 Wprowadzenie sadnicze priorytety działania oraz wyznaczającym kierunki i perspektywy zmian w państwach europejskich). Podstawowy cel określony w Strategii Lizbońskiej to stworzenie najbardziej konkurencyjnej, dynamicznej oraz zdolnej do systematycznego wzrostu gospodarki na świecie w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej 4. Realizowane jest to poprzez modernizację polityki zatrudnienia, zmiany w systemie kształcenia oraz ułatwienia prowadzenia działalności gospodarczej (szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw). Rezultat powyższych działań ma doprowadzić do zbudowania gospodarki opartej na wiedzy, charakteryzującej się aktywną polityką społeczną, a także zliberalizowanymi rynkami telekomunikacji, energii, transportu oraz finansów. Narzędziem realizacji polityki innowacyjnej Unii Europejskiej są również programy ramowe. Obowiązujący obecnie siódmy program ramowy przyjęty został na lata Jego podstawowym celem jest finansowanie badań i rozwoju technologicznego oraz zapewnienie środków na komercjalizację wyników badań naukowych. Wyniki badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wskazują z kolei, że w odniesieniu do polskich przedsiębiorstw istnieje wyraźna luka w zakresie konkurencyjności i innowacyjności 5. Poziom innowacyjności, szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, jest znacznie niższy w porównaniu ze średnią dla Unii Europejskiej. W dużym stopniu wynika to z niskiej świadomości kadry zarządzającej w zakresie potrzeby wprowadzania rozwiązań innowacyjnych, niedostatecznego wyposażenia firm w nowoczesne technologie i specjalistyczną wiedzę, a także z niewystarczającej współpracy ze sferą badawczo-rozwojową 6. Pomimo znaczących postępów w zakresie eliminacji zidentyfikowanych barier wydaje się, że działania w zakresie inicjowania innowacji, które stałyby się motorem rozwoju przedsiębiorstw i stworzyły warunki dla zwiększenia konkurencyjności całej gospodarki, są niezadowalające. Jak wskazują międzynarodowe raporty, polska gospodarka mimo dynamicznego rozwoju nie jest i jeszcze przez długi czas nie będzie w stanie się przede wszystkim na założeniu, że gospodarka krajów europejskich wykorzysta do maksimum innowacyjność opartą na szeroko zakrojonych badaniach naukowych, zwłaszcza w nowoczesnych dziedzinach wiedzy, co miało się stać głównym motorem jej rozwoju. Zob. growthandjobs/index_en.htm ( ); ( ). 4 Strategia Lizbońska droga do sukcesu zjednoczonej Europy, UKIE, Warszawa 2002, s A. Żołnierski (red.), Innowacyjność 2006 Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, s. 9 35; Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata , Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2006, s ; Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej wielkości przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 4; Innowacyjność polskich mikroprzedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 4 5, Doing Business in Poland, Ernst & Young, Warszawa 2006, s

5 Wprowadzenie 11 skutecznie konkurować z krajami rozwiniętymi 7. Dotychczasowa przewaga konkurencyjna naszego kraju w postaci jednych z najniższych kosztów pracy w Europie może w niedalekiej przyszłości być niewystarczająca zarówno dla zagranicznych inwestorów, jak i rodzimych producentów. Sposobem na budowanie trwałej przewagi konkurencyjnej poszczególnych podmiotów gospodarczych oraz całej gospodarki jest zwiększanie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw zarówno w odniesieniu do wprowadzania nowych wyrobów, jak i rozwiązań organizacyjnych, które przyczyniałyby się do ciągłego rozwoju oraz doskonalenia działalności firm. Jednym ze sposobów realizacji strategii rozwoju przedsiębiorstw działających w warunkach wzrastającej konkurencji jest wdrażanie wymagań międzynarodowych standardów organizacyjnych. Wśród nich należy wymienić systemy zarządzania jakością, środowiskiem, bezpieczeństwem i higieną pracy, a także systemy branżowe (dotyczące np. przemysłu spożywczego czy motoryzacyjnego). Ich istotą jest ciągłe doskonalenie organizacji poprzez spełnianie potrzeb i oczekiwań klientów oraz pozostałych interesariuszy. Pozwalają one również uporządkować działalność organizacji, a także kładą szczególny nacisk na identyfikację procesów oraz powiązań między nimi w celu poprawy skuteczności i efektywności zarządzania. Wdrożenie wymagań standardów wymusza na firmach wprowadzenie wielu usprawnień w zakresie zarządzania, które pozytywnie wpływają na ich działalność. Rezultatem zainicjowania zmian organizacyjnych mogą być również innowacje produktowe w postaci wprowadzenia na rynek nowych wyrobów lub modyfikacji istniejących. Innowacyjność przedsiębiorstw, poprzez doskonalenie jakości produktów i jakości zarządzania, będzie w najbliższych latach nabierać coraz większego znaczenia. Międzynarodowe standardy zarządzania zawierają wymagania, które mogą wspierać powyższe działania. Należy również podkreślić, że pojęcie jakości jest obecnie formułowane bardzo szeroko i odnosi się do różnych obszarów działalności przedsiębiorstwa. Obejmuje ono m.in. standaryzację procesów, minimalizowanie negatywnego wpływu na środowisko, a także zapewnienie bezpieczeństwa wytwarzania i użytkowania wyrobów. W związku z tym sformułowany w tytule pracy zakres zainteresowań badawczych, odnoszący się do systemów zarządzania jakością, obejmuje wszystkie obszary systemowego zarządzania organizacją. Głównym celem niniejszej publikacji jest określenie roli systemów zarządzania jakością we wprowadzaniu innowacji produktowych i organizacyjnych European Regional Innovation Scoreboard, 2006 Global Innovation Scoreboard Report, European Comission, Brusells 2006 ( ); Wyzwania związane z rozszerzeniem Strategie wzrostu małych i średnich przedsiębiorstw w Europie Środkowej, Economist Intelligence Unit, Warszawa 2004; Strategia Lizbońska a możliwości budowania gospodarki opartej na wiedzy w Polsce wnioski i rekomendacje, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Warszawa 2005, s

6 12 Wprowadzenie w przedsiębiorstwach produkcyjnych działających na rynku polskim. Ponadto rozważania, a także badania, których wyniki zostały zaprezentowane w kolejnych rozdziałach, mają za zadanie identyfikację: najczęściej wprowadzanych innowacji produktowych i organizacyjnych; zmiennych inicjujących proces wprowadzania innowacji produktowych i organizacyjnych; spodziewanych efektów wprowadzanych innowacji produktowych i organizacyjnych; podstawowych barier związanych z wprowadzaniem innowacji produktowych i organizacyjnych; metod oceny efektów wprowadzanych innowacji produktowych i organizacyjnych; wzajemnych relacji pomiędzy innowacjami produktowymi i organizacyjnymi.