Wpływ przewlekłego zapalenia przyzębia na układ sercowo-naczyniowy chorych na cukrzycę przegląd piśmiennictwa
|
|
- Agata Skowrońska
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 5, Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego Wpływ przewlekłego zapalenia przyzębia na układ sercowo-naczyniowy chorych na cukrzycę przegląd piśmiennictwa The influence of chronic periodontitis on the cardiovascular system in patients suffering from diabetes review of literature Jarosław Krajewski Z Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS AM w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. R. Górska Streszczenie Wprowadzenie: cukrzyca jest ogólnoustrojową chorobą metaboliczną i endokrynopatią, charakteryzującą się bezwzględnym lub względnym niedoborem insuliny. Znany jest jej szeroki wpływ na czynność całego organizmu, w tym na przebieg procesów fizjologicznych oraz patologicznych w przyzębiu, ze szczególnym uwzględnieniem modyfikacji immunologicznej odpowiedzi gospodarza na patogenną florę bakteryjną. Cel pracy: na podstawie piśmiennictwa omówiono wpływ cukrzycy na przewlekłe zapalenie przyzębia oraz starano się przedstawić dwustronne zależności między tymi patologiami. Próbowano również ocenić postulowany ostatnio wpływ przewlekłego zapalenia przyzębia na stan układu sercowo-naczyniowego osób chorych na cukrzycę. Podsumowanie: cukrzyca i zapalenie przyzębia mają wiele wzajemnych interakcji. Chociaż dobrze poznano wpływ hiperglikemii na procesy destrukcyjne w przyzębiu, to jednak mniej jest zbadane zwrotne oddziaływanie zapalenia przyzębia na przebieg i dynamikę cukrzycy. Summary Introduction: Diabetes mellitus is a systemic metabolic disease and an endocrinopathy characterized by absolute or relative insulin deficiency. Diabetes is well-known to exert a substantial influence on the functions of the whole organism, including physiological and pathological processes in the periodontium. This influence mainly modifies the host s immunological response to periodontal pathogenic bacterial flora. Aim of the study: On the basis of literature the impact of diabetes on chronic periodontitis has been described. It has also been attempted to present mutual interdependencies of both pathologies and to assess the recently postulated influence of chronic periodontitis on the condition of the cardiovascular system in people suffering from diabetes. Conclusion: Diabetes and periodontitis interact but although the destructive effect of hyperglycaemia on periodontium is well known, the reverse process of how periodontitis affects the progression of diabetes merits further research. HASŁA INDEKSOWE: cukrzyca, zapalenie przyzębia, układ sercowo-naczyniowy KEYWORDS: diabetes, periodontitis, cardiovascular system 323
2 J. Krajewski Czas. Stomatol., Współczesna definicja cukrzycy ujmuje nieco inaczej charakter tego schorzenia, a przede wszystkim eksponuje jego powikłania. Zgodnie z definicją podaną przez ADA (American Diabets Association) mianem cukrzycy określa się grupę chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z deficytu wydzielania i/lub działania insuliny na skutek uszkodzenia komórek β wysp trzustkowych lub oporności tkanek organizmu na produkowaną (często w nadmiarze) insulinę (20, 25, 26). Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO 1985r) wyróżnia się następujące typy cukrzycy: cukrzyca insulinozależna typu I (ang. IDDM), cukrzyca insulinoniezależna typu II (ang. NIDDM), cukrzyca wtórna typu III (np. polekowa, toksyczna itd.), cukrzyca ciężarnych typu IV (ang. GDM), upośledzona tolerancja glukozy (ang. IGT). Najczęściej występuje cukrzyca typu I i II, a łączną populację chorych określa się w Polsce na około 1,5 mln osób; na świecie około 177,3 mln (15, 20, 25, 26). We wszystkich statystykach dominuje tendencja wzrostowa, co wskazuje na to, że w stosunkowo niedługim czasie cukrzyca może stać się jedną z najpoważniejszych chorób społecznych. Wśród chorych dominują pacjenci cierpiący na cukrzycę typu II (80-85%). Przypadków cukrzycy typu I jest kilkakrotnie mniej (15-20%). Rozpoznanie cukrzycy tego typu nie nastręcza wielu trudności, gdyż towarzyszą jej charakterystyczne objawy: polidypsja, poliuria oraz spadek masy ciała przy zachowanym łaknieniu. Najczęstsza postać cukrzycy, tj. typ II rozwija się często bezobjawowo, toteż możliwe jest, że około 50% chorych nie zdaje sobie sprawy ze swojej choroby i przez to nie jest leczona (15, 20, 25, 26). Najprostszymi metabolicznymi kryteriami rozpoznawczymi obu najczęstszych typów cukrzycy są odpowiednio: glikemia na czczo > 126 mg/dl, glikemia przygodna > 200 mg/dl, glikemia po 2 godzinach testu obciążenia 75g glukozy > 200mg/dl. Podwyższony poziom glukozy w organizmie wpływa kompleksowo na jego czynność, zaburzając wiele fizjologicznych procesów oraz prowadząc z racji swojego przewlekłego charakteru do zmian organicznych. Udowodnione zostały zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, tzw. makroangiopatie związane z cukrzycą, a będące bezpośrednimi następstwami wzmożonego odkładania blaszki miażdżycowej. Częstość niektórych z tych powikłań przedstawia się następująco: choroba niedokrwienna serca (21%), brak tętna na tętnicach grzbietowych stóp (16%), udar mózgu (2%) (15, 20, 25, 26). O ile te choroby są stosunkowo łatwe do zdiagnozowania, to występujące w przebiegu cukrzycy zmiany w mikrokrążeniu tzw. mikroangiopatie są dużo trudniejsze do wykrycia, a ich znaczenie, chociaż kluczowe dla czynności tkanek i narządów, jest jeszcze dosyć słabo zbadane. Uważa się, iż powikłanie to jest rezultatem pogrubienia błony podstawnej kapilarów na skutek glikacji białek ją budujących. Najlepiej poznanymi patologiami zaliczanymi do tej grupy są: retinopatia oraz neuropatia; częstości ich występowania to odpowiednio 18% i 12% (15, 20, 25, 26). Przewlekłe zapalenie przyzębia jest chorobą o złożonej etiologii, która prowadzi do zapalnej destrukcji struktur podtrzymujących ząb i w rezultacie do jego utraty. Co prawda, w Polsce główną przyczyną utarty zębów jest nadal próchnica i jej powikłania, ale w krajach wysoko rozwiniętych to właśnie zapalenia 324
3 2006, LIX, 5 Zapalenia przyzębia a układ sercowo-naczyniowy przyzębia dominują wśród czynników warunkujących występowanie braków ilościowych w uzębieniu. Czynniki etiologiczne przewlekłego zapalenia przyzębia można podzielić na 2 grupy (11, 21): 1) determinanty, tj. czynniki, na które nie ma wpływu ani pacjent, ani lekarz, i są to: wiek, płeć, status społeczny, czynnik genetyczny, 2) właściwe czynniki ryzyka, które jeśli nawet nie dają się wyeliminować, to przynajmniej poddają się modyfikacji: mikroflora jamy ustnej (wysoki stopień korelacji ze złą higieną jamy ustnej), palenie tytoniu, stres, cukrzyca, osteoporoza oraz inne choroby ogólne (m.in. zakażenie HIV). Nadrzędnym czynnikiem etiologicznym tej choroby jest obecność i patogenność płytki nazębnej. Wieloletnie badania udowodniły jednak, że bakterie per se nie są w stanie wywołać tak silnego stanu zapalnego i tak rozległej destrukcji tkanek przyzębia, jak to często ma miejsce u pacjentów z przewlekłym zapaleniem przyzębia. Udowodniono, że czynniki gospodarza, tak miejscowe, jak i ogólnoustrojowe są bardzo ważnymi, jeśli nie najważniejszymi komponentami tej choroby (4). Wynika z tego, że wszelkie stany patologiczne zaburzające homeostazę organizmu, mogą przyspieszać, a nawet wyzwalać procesy destrukcyjne w przyzębiu. Cukrzyca będąc endokrynopatią i chorobą metaboliczną rzutującą na cały organizm, wpływa na stan tkanek przyzębia. Przewlekłe zapalenie przyzębia u chorych na cukrzycę jest jednym z bardziej rozpowszechnionych powikłań i przebiega dużo ciężej niż u osób bez tego schorzenia, co daje się zaobserwować na podstawie podwyższonych wskaźników klinicznych (GBI wskaźnik krwawienia, PD głębokość kieszonek przyzębnych, CAL kliniczna utrata przyczepu łącznotkankowego) oraz dzięki badaniom mikrobiologicznym (1, 3, 5). Występuje u około 40% pacjentów (15, 19, 25, 26) i określa się je mianem szóstego powikłania cukrzycy. Przewlekła hiperglikemia wpływa w znaczący sposób na reakcje organizmu wobec zewnętrznych patogenów osłabiając chemotaksję, produkcję nadtlenku wodoru, fagocytozę i efektywność zabijania bakterii z grupy Bacteroides, która to grupa dominuje wśród licznych bakteryjnych czynników etiologicznych zapaleń przyzębia. Na powyższe fakty nakładają się ponadto wymienione wcześniej powikłania cukrzycy w postaci mikroangiopatii, które w znaczący sposób utrudniają migrację leukocytów do ognisk zapalenia. Wynika z tego, że upośledzenie odporności w cukrzycy nie tylko można obserwować w skali makro, np. przy zakażeniach skóry lub grzybicach, ale także przekłada się ono bezpośrednio na przebieg zapalenia przyzębia. Z drugiej strony podkreśla się znaczenie nieadekwatnej odpowiedzi immunologicznej gospodarza na toczący się stan zapalny w tkankach przyzębia. Zaburzenie to polega na hiperreaktywności i nadmiernej produkcji cytokin, prostanoidów oraz enzymów, niewspółmiernej do zagrożenia ze strony bakterii. Monocyty w trakcie przewlekłego zapalenia przyzębia są stymulowane bakteryjnym lipopolisacharydem (LPS) i produkują w dużych ilościach cytokiny prozapalne (IL-1β i TNF-α), enzymy proteolityczne niszczące białka tkanki łącznej, tzw. metaloproteinazy (MMPs) oraz prostaglandyny stymulujące osteoklasty (głównie PGE 2 ). U chorych na cukrzycę nasilają one jeszcze swoją produkcję, powodując większe zniszczenia w tkankach przyzębia (10, 12, 28). W powyższym procesie patologicznym monocyty są aktywnie wspomagane, na zasadzie wzajemnych interakcji, przez fibroblasty, komórki nabłonka kieszonki dziąsłowej oraz pośrednio przez bakterie, o których roli spustowej całego procesu nie 325
4 J. Krajewski Czas. Stomatol., należy zapominać. Najnowsze badania wskazują na istnienie jeszcze jednego mechanizmu destrukcji tkanek przyzębia u chorych na cukrzycę, a mianowicie poprzez receptory dla produktów glikacji białek (ang. RAGEs), (17). Hipoteza ta nie została jeszcze dokładnie wyjaśniona, toteż konieczne są dalsze badania przed włączeniem tego mechanizmu do uznanych czynników patogenetycznych chorób przyzębia. W trakcie zapalenia przyzębia u chorych z cukrzycą dochodzi nie tylko do wzmożonego niszczenia przyczepu nabłonkowego, przyczepu łącznotkankowego oraz tkanki kostnej wyrostka zębodołowego, ale także upośledzony jest proces gojenia i regeneracji uszkodzonych tkanek, co powoduje, że każdy następny rzut nie leczonej choroby przyzębia pogarsza rokowanie, co do możliwości zachowania uzębienia (13). Sytuację dodatkowo pogarsza fakt występowania dużych wahań poziomu glukozy we krwi chorych, szczególnie w przypadku cukrzycy typu I, nawet w trakcie prawidłowo prowadzonej terapii. Mogłoby się wydawać, że oddziaływanie cukrzyca zapalenie przyzębia jest jednostronne. Od dłuższego już czasu jednak wskazuje się na wzajemne interakcje obu tych patologii. Szczególnie widoczne jest ono w przypadku zmian w układzie sercowo-naczyniowym. Warto tutaj nadmienić ciągle badany patomechanizm powstawania blaszki miażdżycowej, która jest jednym z głównych powikłań w przebiegu cukrzycy prowadzącym do powstania ciężkich, zagrażających życiu schorzeń. Szczególną uwagę poświęca się znaczeniu bakterii bytujących w patologicznych kieszonkach przyzębnych, jako czynników etiologicznych nie tylko infekcyjnego zapalenia wsierdzia, ale także pełniących istotną rolę w powstawaniu i dynamice rozwoju miażdżycy naczyń, prowadzącej najczęściej do choroby niedokrwiennej serca i w konsekwencji zwiększającej ryzyko zawału (2, 6, 19). Najczęściej wymienia się tu bakterie Porphyromonas gingivalis, które na swojej powierzchni posiadają m.in. proteinę PAAP mającą zdolność indukowania krzepnięcia wewnątrz naczynia krwionośnego. Niektórzy badacze próbują nawet przewidywać ryzyko chorób układu krążenia, w tym zawału mięśnia sercowego na podstawie miana stwierdzanych w surowicy krwi przeciwciał dla patogenów bytujących w przyzębiu, ale wartość diagnostyczna tej metody wymaga dokładniejszego zbadania (23). Warto nadmienić interesujący fakt, iż zależności między chorobami przyzębia a ryzykiem zawału mięśnia sercowego są wyraźniej zauważalne w populacji mężczyzn niż kobiet, co tylko częściowo daje się wytłumaczyć dystrybucją czynników ryzyka chorób serca wśród obu płci (7). Tak samo jak w przypadku przewlekłego zapalenia przyzębia, także i przy powikłaniach naczyniowych cukrzycy istotną rolę oprócz bakterii odgrywają czynniki gospodarza. Przewlekła hiperglikemia, glikowane białka (ang. AGEs advanced glycated endproducts) oraz stres oksydacyjny (wzmożona oksydacja lipoprotein LDL) są głównymi przyczynami, które powodują zwiększenie produkcji metaloproteinaz i obniżenie z kolei produkcji ich inhibitorów (TIMPs). Wynikiem tego procesu jest wzmożone odkładanie się płytki miażdżycowej i zwiększona tendencja do jej pękania. Nie jest to jedyny mechanizm, w którym dochodzi do tego procesu, a mianowicie występuje zwiększona sekrecja IL-6 przez monocyty, co powoduje nasilenie odpowiedzi zapalnej, będącej pośrednią przyczyną miażdżycy. Ponadto zaobserwowano zwiększoną adhezję monocytów i granulocytów obojętnochłonnych do śródbłonka, co powoduje nasilenie stanu zapalnego w błonie wewnętrznej naczyń 326
5 2006, LIX, 5 Zapalenia przyzębia a układ sercowo-naczyniowy krwionośnych. Najbardziej rozpowszechnionym wskaźnikiem klinicznym odkładania blaszki miażdżycowej jest ultrasonograficzny pomiar grubości ściany tętnicy szyjnej wspólnej (określenie tzw. wymiaru intima-media). U osób chorujących na cukrzycę wskaźnik ten jest wyższy niż u osób zdrowych; ostatnio zwraca się uwagę na korelację między dynamiką przyrostu tego wskaźnika, a nasileniem toczącej się choroby przyzębia (8, 9). Cytokiny odgrywające kluczową rolę w patologiach przyzębia, mogą również brać bezpośredni udział w patogenezie cukrzycy, a nie jedynie jej powikłań. Uważa się, że produkowany w nadmiarze, w trakcie zapalenia przyzębia, TNF-α może powodować nasilenie insulinooporności tkanek, zwłaszcza u osób z otyłością, jako że ta cytokina współdziała ze swoim odpowiednikiem produkowanym przez komórki tkanki tłuszczowej (adipocyty). Leczenie przewlekłego zapalenia przyzębia poza istotną poprawą jego stanu klinicznego, może również w znaczącym stopniu pomóc kontrolować przebieg cukrzycy. Wskazuje na to wielu badaczy, którzy stwierdzili m.in., iż skrupulatnie przeprowadzona wstępna faza leczenia, powoduje poprawę kontroli glikemii wyrażoną spadkiem ilości glikowanej hemoglobiny (HbA1c) u chorych (12, 14, 18, 24). Powyższa poprawa może wynikać z obniżenia stężenia krążącego TNF-α, pochodzącego w dużej mierze z tkanek przyzębia zmienionych zapalnie, na skutek leczenia bez ingerencji chirurgicznej, która jak udowodniono, pomimo swoich wielu zalet ma poważną wadę, jaką jest podnoszenie poziomu wspomnianej cytokiny w osoczu (27). Z powyższych rozważań wynika, że obie choroby, tj. cukrzyca i zapalenie przyzębia mają wiele wzajemnych interakcji, co nie jest bez znaczenia podczas planowania leczenia. Jakkolwiek dobrze poznany został wpływ hiperglikemii na procesy destrukcyjne w przyzębiu, o tyle dużo mniej zbadane jest zwrotne oddziaływanie zapalenia przyzębia na przebieg i dynamikę cukrzycy. Pomimo słabego poznania tych mechanizmów, z praktyki klinicznej wynika, że prawidłowa i skuteczna terapia każdego z tych schorzeń nie jest możliwa bez uwzględnienia leczenia zespołowego (16, 22). Piśmiennictwo 1. Arrieta-Blanco J. J., Bartolomas-Villar B., Jimasnez-Martinez E., Saavedra-Vallejo P., Arrieta-Blanco F. J.: Dental problems in patients with diabetes mellitus (II): gingival index and periodontal disease. Med. Oral., 2003, 8, Buhlin K., Gustafsson A., Ahnve S., Janszky I., Tabrizi F., Klinge B.: Oral health in women with coronary heart disease. J. Periodontol., 2005, 76, Campus G., Salem A., Uzzau S., Baldoni E., Tonolo G.: Diabetes and periodontal disease: a case-control study. J. Periodontol., 2005, 76, Castillo A. M., Liasbana J., Alvarez M.: Periodontal diseases: microbiological considerations. Med. Oral Pathol., Oral Cir. Bucal., 2004, 9 Suppl, 82-91, Committee on Research, Science and Therapy. American Academy of Periodontology: Diabetes and periodontal diseases, J. Periodontol., 2000, 71, 4, Cueto A., Mesa F., Bravo M., Ocaa-Riola R.: Periodontitis as risk factor for acute myocardial infarction. A case control study of Spanish adults. J. Periodontal Res., 2005, 40, Desvarieux M., Schwahn C., Vaslzke H., Demmer R. T., Lazdemann J., Kessler C., Jacobs D. R., John U., Kocher T.: Gender differences in the relationship between periodontal disease, tooth loss, and artherosclerosis. Stroke, 2004, 35, Desvarieux M., Demmer R. T., Rundek T., Boden-Albala B., Jacobs D. R., Papapanou P. N., Sacco R. L.: Relationship between periodontal disease, tooth loss, and carotid artery plaque: the Oral Infections and Vascular Disease Epidemiology Study (INVEST). Stroke, 2003, 34, Engebretson S. P., Lamster I. B., 327
6 J. Krajewski Czas. Stomatol., Elkind M. S., Rundek T., Serman N. J., Demmer R. T., Sacco R. L., Papapanou P. N., Desvarieux M.: Radiographic measures of chronic periodontitis and carotid artery plaque. Stroke, 2005, 36, Engebretson S. P., Hey-Hadavi J., Ehrhardt F. J., Hsu D., Celenti R. S., Grbic J. T., Lamster I. B.: Gingival crevicular fluid levels of interleukin-1beta and glycemic control in patients with chronic periodontitis and type 2 diabetes. J. Periodontol., 2004, 75, Gera I.: Risk factors for destructive periodontitis. I. Behavioral and acquired factors (literature review). Fogorv Sz., 2004, 97, Górska R., Kowalski J., Gregorek H.: Interleukina 1-β w zapaleniu przyzębia wpływ wybranych czynników ryzyka, rola fazy wstępnej leczenia. Dent. Med. Probl., 2002, 39, Graves D. T., Al-Mashat H., Liu R.: Evidence that diabetes mellitus aggravates periodontal diseases and modifies the response to an oral pathogen in animal models. Compend. Contin. Educ. Dent., 2004, 25, 7, 1, Guo Y. H., Zhu B. L.: The effect of initial therapy on periodontal status and saccharified Hb (HbAIc) of patients with type II diabetes mellitus. Shanghai Kou Qiang Yi Xue, 2004, 13, Hanefeld M., Fischer S., Julius U., Schulze J., Schwanebeck U., Schmechel H., Ziegelasch H. J., Lindner J.: Risk factors for myocardial infarction and death in newly detected NIDDM: the Diabetes Intervention Study, 11- year follow-up. Diabetologia, 1996, 39, 12, Holmstrup P., Poulsen A. H., Andersen L., Skuldbol T., Fiehn N. E.: Oral infections and systemic diseases. Dent. Clin. North Am., 2003, 47, Katz J., Bhattacharyya I., Farkhondeh-Kish F., Perez F. M., Caudle R. M., Heft M. W.: Expression of the receptor of advanced glycation end products in gingival tissues of type 2 diabetes patients with chronic periodontal disease: a study utilizing immunohistochemistry and RT-PCR. J. Clin. Periodontol., 2005, 32, Kiran M., Arpak N., Unsal E., Erdogan M. F.: The effect of improved periodontal health on metabolic control in type 2 diabetes mellitus. J. Clin. Periodontol., 2005, 32, Liszewska-Pfeifer D., Czerniuk M., Górska R., Jankowski K., Królak R., Lipieńska A., Bienias P.: Choroby przyzębia czy nowy czynnik ryzyka choroby wieńcowej?, Polskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą, 2003, 2-4, Multicenter Study: Glucose tolerance and mortality: comparison of WHO and American Diabetes Association diagnostic criteria. The DECODE study group. European Diabetes Epidemiology Group. Diabetes Epidemiology: Collaborative analysis of diagnostic criteria in Europe. Lancet, 1999, 354, Negishi J., Kawanami M., Terada Y., Matsuhashi C., Ogami E., Iwasaka K., Hongo T.: Effect of lifestyle on periodontal disease status in diabetic patients. J. Int. Acad. Periodontol., 2004, 6, Pucher J., Stewart J.: Periodontal disease and diabetes mellitus. Curr. Diab. Rep., 2004, 4, Pussinen P. J., Alfthan G., Rissanen H., Reunanen A., Asikainen S., Knekt P.: Antibodies to periodontal pathogens and stroke risk. Stroke, 2004, 35, Rodrigues D. C., Taba M. J., Novaes A. B., Souza S. L., Grisi M. F.: Effect of non-surgical periodontal therapy on glycemic control in patients with type 2 diabetes mellitus. J. Periodontol., 2003, 74, Shaw J. E., Hodge A. M., de Courten M., Chitson P., Zimmet P. Z.: Isolated post-challenge hyperglycaemia confirmed as a risk factor for mortality. Diabetologia, 1999, 42, 9, Tominaga M., Eguchi H., Manaka H., Igarashi K., Kato T., Sekikawa A.: Impaired glucose tolerance is a risk factor for cardiovascular disease, but not impaired fasting glucose. The Funagata Diabetes Study. Diabetes Care, 1999, 22, 6, Yang P. S., Wang Y., Qi X. M., Ren J. M., Ge S. H.: The effect of periodontal initial therapy on circulating TNF-alpha and HbA1C in type 2 diabetes patients with periodontitis. Zhonghua Kou Qiang Yi Xue Za Zhi, 2003, 38, Zhang Y. M., Wang Y., Qi X. M., Ren J. M., Ge S. H.: Research on histologic changes of periodontal tissue, testification of TNF-alpha and their relationship in diabetics rats. Shanghai Kou Qiang Yi Xue, 2003, 12, Otrzymano: dnia 14.XI.2005 r. Adres autora: Warszawa, ul. Miodowa
Stan tkanek przyzębia a stopień kontroli cukrzycy wyrażony stężeniem hemoglobiny glikowanej HbA1c
418 M. Napora et al. prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2010, 47, 4, 418 423 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Magdalena Napora 1, Jarosław Krajewski 1, Krystyna
Bardziej szczegółowoCukrzyca typu 2 Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.
Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 2 Jeśli otrzymałeś tę ulotkę, prawdopodobnie zmagasz się z problemem cukrzycy. Musisz więc odpowiedzieć sobie na pytania: czy wiesz, jak żyć z cukrzycą? Jak postępować w wyjątkowych
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Retinopatia
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Retinopatia PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania tak zwanych
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. n. med. Renata Górska konsultant krajowy ds. periodontologii
prof. dr hab. n. med. Renata Górska konsultant krajowy ds. periodontologii Z okazji II Światowego Dnia Zdrowia Jamy Ustnej chciałabym zwrócić Państwa uwagę na niezwykle ważny problem, który jest przedmiotem
Bardziej szczegółowo10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY
10 FAKTÓW NA TEMAT CUKRZYCY FAKT 1. Około 347 mln ludzi na świecie choruje na cukrzycę. Istnieje rosnąca globalna epidemia cukrzycy, u której podłoża leży szybki przyrost przypadków nadwagi i otyłości
Bardziej szczegółowoinwalidztwo rodzaj pracy
Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoKURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoParoCheck. Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów)
ParoCheck Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów) JAK POWSTAJE CHOROBA PRZYZĘBIA? Zapalenie przyzębia jest chorobą infekcyjną tkanek podtrzymujących ząb. Nawet w zdrowej
Bardziej szczegółowoUwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Bardziej szczegółowoOsoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie
3 Osoby z cukrzycą pomagają innym prewencja cukrzycy w rodzinie Samokontrolne, przesiewowe rozpoznanie ryzyka stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy utajonej mogą wykonać pacjenci w swoich rodzinach. W praktyce
Bardziej szczegółowoKURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI
KURS PATOFIZJOLOGII WYDZIAŁ LEKARSKI CELE KSZTAŁCENIA Patologia ogólna łączy wiedzę z zakresu podstawowych nauk lekarskich. Stanowi pomost pomiędzy kształceniem przed klinicznym i klinicznym. Ułatwia zrozumienie
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowoStan jamy ustnej u pacjentów z zawałem serca oraz ze stabilną dławicą piersiową
PERIODONTOLOGIA I CHOROBY BŁONY ŚLUZOWEJ Borgis Prace oryginalne Oryginal papers Stan jamy ustnej u pacjentów z zawałem serca oraz ze stabilną dławicą piersiową Monika Włosowicz 1, Beata Wożakowska-Kapłon
Bardziej szczegółowoCukrzyca. epidemia XXI wieku
Cukrzyca epidemia XXI wieku Typy cukrzycy Cukrzyca typu 2 Cukrzyca typu 1 (Insulinozależna, Młodzieńcza) Cukrzyca ciążowa i przedciążowa Cukrzyca noworodków (wrodzona i przejściowa) Cukrzyca typu LADA
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę!
Światowy Dzień Zdrowia 2016 - Pokonaj cukrzycę! Cukrzyca logo -międzynarodowy symbol walki z cukrzycą Tło slajdów: http://www.scitecnutrition.com/pl/catalog/guide_to_vitamins/images/guide_to_vitamins-07.jpg?v=2
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoprace oryginalne Magdalena Napora A, B, D F, Ewa Ganowicz B, C E, Renata Górska A, D Streszczenie Abstract
prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2013, 50, 3, 322 327 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Magdalena Napora A, B, D F, Ewa Ganowicz B, C E, Renata Górska A,
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoMgr inż. Aneta Binkowska
Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoLeczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014
Leczenie przeciwpłytkowe w niewydolności nerek (PCHN) Dr hab. Dorota Zyśko, prof. nadzw Łódź 2014 Leki przeciwpłytkowe (ASA, clopidogrel) Leki przeciwzakrzepowe (heparyna, warfin, acenocumarol) Leki trombolityczne
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoPrzegląd randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych w grupie osób w wieku podeszłym
167 GERIATRIA 2011; 5: 167172 Akademia Medycyny GERIATRIA OPARTA NA FAKTACH/EVIDENCEBASED GERIATRICS Otrzymano/Submitted: 15.06.2011 Zaakceptowano/Accepted: 26.2011 Przegląd randomizowanych, kontrolowanych
Bardziej szczegółowoAnaliza braków uzębienia oraz liczby zachowanych zębów u pacjentów po zawale serca leczonych pierwotną angioplastyką
PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 6, 417-424 www.prot.stomat.net Analiza braków uzębienia oraz liczby zachowanych zębów u pacjentów po zawale serca leczonych pierwotną angioplastyką The analysis of teeth
Bardziej szczegółowoLP Panel tarczycowy 1. TSH 2. Ft3 3. Ft4 4. Anty TPo 5. Anty Tg. W przypadku występowania alergii pokarmowych lub wziewnych
Proszę o wykonanie następujących badań laboratoryjnych (z krwi), na część z nich można uzyskać skierowanie od lekarza*: Dodatkowo: Badania podstawowe: W przypadku podejrzenia nieprawidłowej pracy tarczycy
Bardziej szczegółowo8 osób na 10 cierpi na choroby przyzębia! Wiemy jak Państwu pomóc
Terapia vectorowa bezbolesny powrót przyzębia do zdrowia W terapii tej wykorzystujemy najlepszą dostępną technologię Vector Paro, która gwarantuje delikatne i bezbolesne leczenie przyczynowe oraz podtrzymujące,
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia. Rok IV
Choroby przyzębia Rok IV Seminaria interaktywne 1. Budowa tkanek przyzębia brzeżnego. Rola i funkcja przyzębia w układzie stomatognatycznym. Kontrola odnowy tkanek w przyzębiu (powtórka z roku II i III).
Bardziej szczegółowoRetinopatia cukrzycowa
Retinopatia cukrzycowa Retinopatia cukrzycowa jest w krajach rozwiniętych jedną z głównych przyczyn ślepoty. Rozwija się u znacznej liczby pacjentów długo chorujących na cukrzycę, która może być przyczyną
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Powikłania cukrzycy Zespół stopy cukrzycowej PRZEWLEKŁE POWIKŁANIA CUKRZYCY Cukrzyca najczęściej z powodu wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoDieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.
Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoEpidemiologia chorób serca i naczyń
Warszawa, 8.10.2007 Epidemiologia chorób serca i naczyń Codziennie w Polsce, na choroby układu sercowo-naczyniowego umiera średnio 476 osób. Co prawda w latach 90. udało się zahamować bardzo duży wzrost
Bardziej szczegółowoHemoglobina glikowana (HbA1c) a cukrzyca
Hemoglobina glikowana (HbA1c) a cukrzyca Cukrzyca jest najpopularniejszą chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Dotyczy osób w różnym przedziale wiekowym. Niezależnie od typu cukrzycy, głównym objawem choroby
Bardziej szczegółowoLeczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości
Leczenie cukrzycy typu 2- nowe możliwości Dr n. med. Iwona Jakubowska Oddział Diabetologii, Endokrynologii i Chorób Wewnętrznych SP ZOZ Woj,. Szpital Zespolony Im. J. Śniadeckiego w Białymstoku DEFINICJA
Bardziej szczegółowoAktywność sportowa po zawale serca
Aktywność sportowa po zawale serca Czy i jaki wysiłek fizyczny jest zalecany? O prozdrowotnych aspektach wysiłku fizycznego wiadomo już od dawna. Wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym (dynamiczne ćwiczenia
Bardziej szczegółowoI. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa)
Spis treści 1. Wprowadzenie 13 Wstęp do wydania II 16 I. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 2. Podstawowa charakterystyka struktury i czynności nerek 21 3. Czynniki wpływające na rozwój uszkodzenia
Bardziej szczegółowoMolekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę
Molekularne i komórkowe podstawy treningu zdrowotnego u ludzi chorych na cukrzycę Cukrzyca grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości. Część II Etiologia i patogeneza otyłości
Spis treści Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości Rozdział 1. Wprowadzenie: problematyka otyłości w ujęciu historycznym i współczesnym..................................... 15 Problematyka
Bardziej szczegółowoŁukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia.
Łukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia. STRESZCZENIE Choroba przyzębia jest procesem zapalnym polegającym
Bardziej szczegółowoZnaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu. Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze
Znaczenie wczesnego wykrywania cukrzycy oraz właściwej kontroli jej przebiegu Krzysztof Strojek Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Czynniki ryzyka rozwoju i powikłania cukrzycy Nadwaga i otyłość Retinopatia
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoPrzedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA
Cukrzyca CUKRZYCA Cukrzyca jest przyczyną niedomagania i cierpienia około 60 mln. osób, które żyją z tą chorobą w Europejskim Regionie WHO. Stanowi również poważne obciążenie dla gospodarki i systemu ochrony
Bardziej szczegółowoZespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego
Zespół Metaboliczny w praktyce chirurga naczyniowego Wacław Karakuła Katedra i Klinika Chirurgii Naczyń i Angiologii U.M. w Lublinie Kierownik Kliniki prof. Tomasz Zubilewicz Lublin, 27.02.2016 Zespół
Bardziej szczegółowoNowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
Bardziej szczegółowoWartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego. ma znaczenie?
Wartość subklinicznych uszkodzeń narządowych w ocenie ryzyka sercowonaczyniowego czy płeć ma znaczenie? dr n. med. Lucyna Woźnicka-Leśkiewicz Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Bardziej szczegółowoStopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.
Stopa cukrzycowa Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B. Wyrzykowski Stopa cukrzycowa - definicja Infekcja, owrzodzenie lub destrukcja
Bardziej szczegółowoCUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM. Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska
CUKRZYCA U OSOBY W WIEKU STARCZYM Klinika Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Dr med. Ewa Janeczko-Sosnowska CHARAKTERYSTYKA PACJENTA Wiek 82 lata Cukrzyca typu 2 leczona insuliną Choroba wieńcowa, stan
Bardziej szczegółowoPRACE ORYGINALNE. Analiza zależności między stanem klinicznym przyzębia a stopniem kontroli cukrzycy typu 2 badanie wstępne
PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2012, 49, 3, 377 382 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Magdalena Napora B, D F, Ewa Ganowicz B D, Renata Górska A, D Analiza
Bardziej szczegółowoDługotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy
Długotrwały niedobór witaminy C (hipoascorbemia) powoduje miażdżycę oraz osadzanie się lipoproteiny(a) w naczyniach krwionośnych transgenicznych myszy Nowa publikacja Instytutu Medycyny Komórkowej dr Ratha
Bardziej szczegółowoOcena stanu uzębienia u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą typu 1 i typu 2*
PROTET. STOMATOL., 2009, LIX, 4, 242-248 Ocena stanu uzębienia u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą typu 1 i typu 2* Assessment of dentition in patients with uncontrolled diabetes type 1 and type 2 Ewa
Bardziej szczegółowoOcena wiedzy i świadomości pacjentów i lekarzy na temat wpływu chorób przyzębia na choroby sercowo-naczyniowe
Prace oryginalne Original papers Borgis Ocena wiedzy i świadomości pacjentów i lekarzy na temat wpływu chorób przyzębia na choroby sercowo-naczyniowe Anna Haładyj 1, *Monika Borakowska-Siennicka 2 1 Studenckie
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA
ŚWIATOWY DZIEŃ CUKRZYCY 14 LISTOPADA 14 listopada, jak co roku, obchodzony jest Światowy Dzieo Cukrzycy. Decyzją Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF), motywem przewodnim w tym roku będzie cukrzyca
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca, a nadciśnienie tętnicze CZYM JEST NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Nadciśnienie tętnicze jest chorobą układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Jak postępować przy wysokich poziomach cukru?
Hiperglikemia Jak postępować przy wysokich poziomach cukru? POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU STWIERDZENIA WYSOKIEGO POZIOMU GLUKOZY WE KRWI, CZYLI HIPERGLIKEMII Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy)
Bardziej szczegółowotypu 2 Kamil Dirani Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapia Fizjoterapii
Fizjoterapia Kamil Dirani typu 2 Praca dyplomowa Opiekun: mgr Ilias Dumas Fizjoterapii Zatwierdzono w dniu... Podpis... ...3 Cel pracy...4 I. Charakterystyka jednostki chorobowej...5 1.1 Definicja i typy
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Schemat postępowania w cukrzycy
Hiperglikemia Schemat postępowania w cukrzycy Postępowanie w przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy) we krwi stanowi
Bardziej szczegółowoLeczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym
Badanie POInT (Primary Oral Insulin Trial) Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Drodzy Rodzice/Opiekunowie Chcemy objąć Państwa dziecko troskliwą, specjalistyczną
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoNazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny: hematologia.
Załącznik nr 10 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu LECZENIE NADPŁYTKOWOŚCI SAMOISTNEJ ICD - 10 D75.2 - nadpłytkowość samoistna Dziedzina medycyny:
Bardziej szczegółowoPrzewlekłe zapalenie przyzębia a inhibitory cytokin
Borgis Przewlekłe zapalenie przyzębia a inhibitory cytokin Prace oryginalne Original papers *Sylwia Małgorzata Słotwińska 1, Anna Maria Wasilewska 1, Robert Słotwiński 2, 3, Marzanna Zaleska 3 1 Zakład
Bardziej szczegółowoNoworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoKompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego.
Kompleksowy program zmniejszania zachorowalności na choroby związane ze stylem życia na terenie powiatu wieruszowskiego. Konferencja otwierająca realizację projektu. Wieruszów, 28.04.2015 DLACZEGO PROFILAKTYKA?
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIESKŁODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 200 Katedra i Klinika Endokrynologii Akademii Medycznej im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie Kierownik Kliniki:
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę
Światowy Dzień Zdrowia 2016 Pokonaj cukrzycę Światowy Dzień Zdrowia 7 kwietnia 2016 Kilka słów o historii Każdego roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wybiera temat przewodni Światowego Dnia Zdrowia.
Bardziej szczegółowoHARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016:
HARMONOGRAM ZAJĘĆ Z DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ DLA III ROKU KIERUNKU LEKARSKIEGO 2015/2016: Tematy wykładów: 1. Badania laboratoryjne w medycynie prewencyjnej. dr hab. Bogdan Solnica, prof. UJ 2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia a układ sercowo-naczyniowy kliniczna interpretacja badania stomatologicznego
Choroby Serca i Naczyń 2009, tom 6, nr 3, 142 146 K L I N I C Z N A I N T E R P R E T A C J A W Y N I K Ó W B A D A Ń Redaktor działu: prof. dr hab. med. Edward Franek Choroby przyzębia a układ sercowo-naczyniowy
Bardziej szczegółowoPROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE
1. Ramowe treści kształcenia PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH ŻYWIENIE KLINICZNE L.p. DATA TEMAT ZAJĘĆ LICZBA GODZIN: FORMA ZALI- CZENIA PUNKTY ECTS 1. 2. 22.09.2012 23.09.2012 20.10.2012 21.10.2012 Żywienie
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoKlasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Klasyczne (tradycyjne) i nowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych Zasadnicze znaczenie dla opanowania epidemii chorób układu krążenia jest modyfikacja czynników ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic
Bardziej szczegółowoZmiana celu leczenia cukrzycy
Zmiana celu leczenia cukrzycy Edward Franek Klinika Chorób Wewnętrznych, Endokrynologii i Diabetologii CSK MSWiA Zakład Kliniczno-Badawczy Epigenetyki Człowieka IMDiK PAN, Warszawa IDF Diabetes Atlas 2015
Bardziej szczegółowoCHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH
CHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH KATEDRA I KLINIKA CHIRURGII NACZYŃ I ANGIOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ W LUBLINIE Kierownik: Dr hab.n. med. Jacek Wroński UDROŻNIENIE T. SZYJNEJ WEWNĘTRZNEJ WSKAZANIA
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoWYNIKI. typu 2 są. Wpływ linagliptyny na ryzyko sercowo-naczyniowe i czynność nerek u pacjentów z cukrzycą typu 2 z ryzykiem
Wpływ linagliptyny na ryzyko sercowo-naczyniowe i czynność nerek u pacjentów z cukrzycą typu 2 z ryzykiem sercowo-naczyniowym (badanie CARMELINA, 1218.22) Osoby z cukrzycą typu 2 są narażone na 2 do 4-krotnie
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowoStreszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę
Streszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę Streszczenie. WSTĘP Zarówno ciąża, jak i cukrzyca zwiększają ryzyko
Bardziej szczegółowoCHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com
CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2
Załącznik Nr 1 do Umowy Nr z dnia PROGRAM ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CUKRZYCY TYPU 2 Łódź, listopad 2009 rok Podstawa prawna: Art. 55 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach
Bardziej szczegółowoHIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć?
HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? KIM JESTEŚMY JESTEŚMY GRUPĄ, KTÓRA ZRZESZA PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI GOSPODARKI LIPIDOWEJ Z CAŁEJ POLSKI HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA FAKTY:
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoZaawansowany. Zaliczenie pierwszego semestru z anatomii i z patologii
1 Kierunek: PILĘGNIARSTWO Nazwa przedmiotu Chirurgia i pielęgniarstwo chirurgiczne Kod przedmiotu Poziom przedmiotu Rok studiów Semestr Liczba punktów Metody nauczania Język wykładowy Imię i nazwisko wykładowcy
Bardziej szczegółowo