Doskonalenie bydła polskiego czerwonego przez krzyżowanie z rasą Jersey

Transkrypt

1 Wiadomości Zootechicze, R. XLIII (2005), 2: Doskoaleie bydła polskiego czerwoego przez krzyżowaie z rasą Jersey Heryk Jasiorowski, Jerzy Kwiatkowski Szkoła Główa Gospodarstwa Wiejskiego, ul. Ciszewskiego8, Warszawa B ył to przełom lat 50. i 60. XX wieku, kiedy młody zespół iedoświadczoych, ale pewych swych racji, początkujących aukowców Zakładu Hodowli Doświadczalej Zwierząt PAN w Jastrzębcu postaowił kotyuować prace swego przedwcześie zmarłego metora, prof. Mieczysława Czai, dotyczące doskoaleia bydła czerwoego polskiego. Prace prof. Czai były, jak wiadomo, skocetrowae główie w Grodźcu Śląskim i dotyczyły wykorzystaia bydła czerwoego duńskiego dla poprawy jakości bydła rasy pc. Z pewością, z racji odłączeia Grodźca od Zakładu Hodowli Doświadczalej Zwierząt PAN, co miało miejsce po śmierci prof. Czai, zespół zgromadzoy w Jastrzębcu postaowił zająć się doskoaleiem bydła czerwoego typu doliowego drogą krzyżowaia go z rasą Jersey. Impulsu do takiego wyboru kieruku prac dostarczyła iewątpliwie wizyta jedego z człoków zespołu a wyspie Jersey (Jasiorowski, 1958). Wybór tej rasy był także awiązaiem do prac prof. T. Marchlewskiego (1953), który w zakładach doświadczalych Istytutu Zootechiki - Gaik Brzozowa i Polaka Haller - użył już wcześiej do krzyżowaia krów polskich czerwoych odmiay podgórskiej importowaego z Daii buhaja Jersey o azwie Dux. W programie tym wykorzystywao też buhaje mieszańce i jak moża by to określić, celem prac prof. T. Marchlewskiego był tzw. dolew krwi rasy Jersy dla poprawieia główie zawartości tłuszczu w mleku rasy polskiej czerwoej, odmiay podgórskiej. Prof. Marchlewski, choć a bardzo małym liczbowo materiale, udowodił, że oczekiwaia jego były słusze (Marchlewski, 1962). Chociaż profesorowie Marchlewski i Czaja cieszyli się ogromym autorytetem wśród hodowców, walka o zachowaie czystej rasy bydła czerwoego polskiego byajmiej ie ustała, a duży opór przeciw krzyżowaiu pochodził od groa starych, doświadczoych działaczy hodowlaych oraz od admiistracji, które to środowiska chciały utrzymaia odrębości bydła pc w klasyczym ujęciu prof. Adametza. Założeia i wyiki prac Doświadczeia ad krzyżowaiem bydła pc z rasą Jersey były poprzedzoe badaiami ad możliwościami produkcyjymi tego bydła w woj. białostockim. Naruszewicz i Kossakowski (1970) badali m.i. wpływ długości laktacji a wydajość mleczą krów rasy pc. Dla prawie 10 tys. krów rocza wydajość mlecza wyiosła 2958 kg przy 3,89% tłuszczu. Ciekawe, że w badaiach tych zalazły się krowy dające awet w 15. laktacji tyle mleka, ile wyiosła średia dla całej populacji. Te i podobe obserwacje dowodziły, że dalsza obecość rasy pc w Polsce jest zagrożoa przez rozszerzające swój zasięg bydło izie czerwoo-białe i że były podstawy dla decyzji o krzyżowaiu. Wyraził to dosadie jede z iicjatorów tych badań, pisząc: Niska wydajość mlecza bydła czerwoego, iewysoki stagujący procet tłuszczu oraz małe stosukowo rozmiary ciała powodują stałe kurczeie się rejoów tego bydła utrzymywaych w obecych warukach jedyie admiistracyjymi rygorami (Jasiorowski, 1953). Po przestudiowaiu rezultatów używaia 102

2 Doskoaleie bydła pc rasą Jersey rasy Jersey do ulepszaia iych ras bydła a świecie (Jasiorowski, 1965) wybór padł a tę rasę. Prace postaowioo oprzeć o stada tego bydła hodowae w Polsce. W tym celu importowao z Daii do gospodarstwa Zakładu Hodowli Doświadczalej Zwierząt PAN w Popielie 50 sztuk krów i jałowic. Sformowae stado podlegało liczym badaiom i obserwacjom. Poczyajło (1963), aalizując rodowód stada wykazał jego pochodzeie od trzech zaych liii duńskich oraz małe spokrewieie. Podobie jak Popielo, bydło tej rasy importowały do Polski także ie gospodarstwa państwowe. Łączie do roku 1968 zaimportowao 325 krów i jałówek oraz 10 buhajów. Były to PGR: Sadków, Ogrodiki, Starowola i Borkowo oraz SK Łososia Dola. Poczyajło i Dymicki (1968) zestawili średią wydajość całej populacji bydła rasy Jersey w Polsce, która wtedy wyosiła za pierwszą laktację (293 sztuki) 2692 kg mleka przy 5,91% tłuszczu. Dokoao pełej aalizy wartości hodowlaej importowaych do Polski stad, których pogłowie wyiosło łączie poad 300 szt. (Poczyajło i Dymicki, 1968). Wykorzystując importowae asieie, jak i buhaje rasy Jersey urodzoe w Polsce, prowadzoo krzyżowaie z bydłem pc w gospodarstwach a tereie woj. warmińskiego i białostockiego. W tabeli 1 podao średią wydajość krów rasy pc w tych oborach. PGR - State Farm Tabela 1. Wydajość krów rasy polskiej czerwoej Table 1. Milk yield of Polish Red cows Rok 1961 Year 1961 mleko - milk tłuszcz fat (%) Miłobędzy ,62 Cieśli ,72 Borkowo Wielkie ,79 Pobikry ,74 Hieroimowo ,69 Krzyżowaie krów rasy pc z buhajami rasy Jersey prowadzoo w wielu ośrodkach, ale otrzymae mieszańce gromadzoo w wybraych oborach, co ułatwiło prowadzeie obserwacji. W tabeli 2 podao średią wydajość utrzymywaych w tych oborach krów mieszańców i czysto rasowych pc... Tabela 2. Wydajość w I laktacji mieszańców i ich rówieśic rasy pc (Jasiorowski i i., 1968) Table 2. Milk yields for 1st lactatio of PR crosses ad age mates (Jasiorowski et al., 1968) Gospodarstwo Farm Mieszańce F 1 - F 1 crosses mleko - milk tłuszcz - fat (%) Rówieśice pc - PR age mates mleko - milk tłuszcz - fat (%) Jastrzębiec , ,06 Miłobędzy , * 3,64 Hieroimowo , ,92 Siemiatycze ,68 * Wydajość całej obory pc przed rozpoczęciem krzyżowaia. * Milk yield of etire PR herd before the start of crossig. 103

3 Pozytywe rezultaty krzyżowaia, tak pod względem wydajości mleka jak i zawartości w im tłuszczu, były iepodważale. Jeszcze bardziej przekoywujące były wyiki produkcyje mieszańców, utrzymywaych w bardziej itesywych warukach żywieia a stacji ocey buhajów w Szepietowie (tab. 3)... Tabela 3. Wydajość mieszańców oraz pierwiastek pc w Szepietowie (Jasiorowski i i.,1968) Table 3. Milk yield of PR crosses ad first-calf heifers i Szepietowo (Jasiorowski et al., 1968) Rasa - Breed Mleko - Milk Tłuszcz - Fat Białko - Protei % kg % kg Polska czerwoa - Polish Red , ,97 85 pc x Jersey (F 1 ) - PR x Jersey (F 1 ) ,69 175,2 4, Warto przytoczyć wyiki porówaia wydajości mleczej uzyskae w warukach gospodarstw chłopskich powiatu siemiatyckiego, gdzie kotrolą mleczości objęto około 3000 krów a odsetek mieszańców pc x Jersey sięgął w pogłowiu iemal 40%. Najlepszą ilustrację staowi poiższe zestawieie (Kwiatkowski, 1973). Tabela 4. Wyiki ocey wydajości mleczej krów w powiecie Siemiatycze Table 4. Milk yields of cows i the Siemiatycze district Polska czerwoa Polish Red Polska czerwoa x Jersey Polish Red x Jersey Rok - Year mleko milk tłuszcz -fat mleko milk tłuszcz - fat kg % kg % ,04 3, ,94 4, ,71 3, ,35 4, ,91 3, ,41 4,67 Jak widać, różice wydajości mleczej, determiowaej warukami środowiska, były iezacze, atomiast, zarówo pod względem zawartości jak i wydajości tłuszczu mleczego, mieszańce były zdecydowaie lepsze. Moża przypuszczać, że obserwowae dziś rosące zaiteresowaie produkcją mleka w tym powiecie, jak i zae z jakości produkty mleczarskie z tego tereu, mają swe źródło częściowo w pracach hodowlaych podjętych przed półwieczem. Oprócz wymieioej wydajości mleka i tłuszczu, mieszańce wykazały się lepszą budową wymieia oraz szybszym oddawaiem mleka. Słabą ich stroą był oczywiście iski ciężar, spodziewao się także słabych wyików, jeśli chodzi o wartość poubojową tusz. Było to powodem podjęcia badań ad wartością rzeźą mieszańców. Temat te był podstawą pracy doktorskiej J. Kwiatkowskiego (1971). Autor stwierdził, że mieszańce pc x Jersey są bardzo podobe pod względem wartości mięsej do bydła czerwoego polskiego. Udział mięsa w tuszy był jedak wyższy u bydła pc prawie o 20%, podczas gdy tusze mieszańców były bardziej odtłuszczoe. Ogólie, pod względem cech mięsych mieszańce zajmowały pośredie miejsce między bydłem czerwoym i rasy Jersey. Poczyajło (1971), w swojej pracy ad wzrostem i rozwojem młodych mieszańców pc x Jersey, które prowadził a dwu poziomach żywieia, rówież stwierdził, że pod względem przyrostów i umięśieia ustępują oe bydłu czerwoemu polskiemu. Niski ciężar mieszańców bydła pc z rasą Jersey oraz ich słabe cechy mięse stały się powodem pewej krytyki, w związku z czym zespół z Jastrzębca zapropoował także dolew krwi wyrostowego bydła czerwoego belgijskiego. Prace w tym kieruku zapoczątkowao, ale ie zostały oe iestety doprowadzoe do końca. 104

4 Doskoaleie bydła pc rasą Jersey Podsumowaie Uważa się, że prace ad możliwością doskoaleia bydła polskiego czerwoego drogą krzyżowaia z rasą Jersey cechował duży rozmach. Spowodowaie importu kilkuset sztuk bydła tej rasy, objęcie programem krzyżowaia całego prawie powiatu Siemiatycze, gdzie domiowały małe gospodarstwa chłopskie, utworzeie stacji wycey buhajów krzyżówkowych w Szepietowie, zgromadzeie mieszańców w kilku dużych gospodarstwach oraz skupieie w krótkim czasie wokół tych badań dużej grupy młodych, pełych etuzjazmu aukowców wszystko to musi dziś impoować, ale było to możliwe tylko wtedy, to jest w systemie cetralie plaowaej gospodarki. Dziś, po prawie 50 latach, z wysiłków tych ie pozostał iestety w sesie hodowlaym żade materialy ślad. Podobie stało się z prowadzoymi też a szeroką skalę pracami ad doskoaleiem bydła polskiego czerwoego przy użyciu rasy duńskiej czerwoej. Nasuwa się w związku z tym pytaie: Czy bydło czerwoe było do uratowaia w skali zaczącej populacji? Myślimy, że odpowiedź może być tylko przecząca. Czy zatem, była to walka z wiatrakami i strata dóbr i czasu? Sądzimy, że ie moża zgodzić się z takim staowiskiem. Należy z całą mocą stwierdzić, że powodem braku trwałych rezultatów ie były błędy popełiae w programie krzyżowaia, ai złe waruki środowiskowe sprzyjające iskiej produkcyjości. Główym powodem samowygaszeia się pozytywych rezultatów aszych prac jest to, że ie przewidzieliśmy tak szybkiego tempa rozwoju przemysłowych metod hodowli bydła mleczego, elimiacji gospodarstw małych i zaikaia drobotowarowych metod produkcji mleka. Patrząc z dzisiejszej perspektywy, żada rasa ie mogłaby sprostać kokurecji z bydłem holsztyńsko-fryzyjskim. Zresztą, przykład losów tych badań ie jest odosobioy. Nie sięgając do przykładów dotyczących iych gatuków zwierząt, warto zwrócić uwagę a prace ad właściwym udziałem krwi bydła rasy hf w pogłowiu aszego bydła cb, prace ad tworzeiem sytetyczych ras bydła mięsego, spory o obory przemysłowe itp. W polskiej hodowli bydła brak dziś śladów rezultatów tych badań, jedak twórcza atmosfera, jaka została wokół ich utworzoa, ie poszła a mare. Wspomiae wyżej badaia staowiły bogatą pożywkę, a której rozwijały się itelektualie umysły młodych ludzi. Ich etuzjazm i wysiłek, pozawaie i dochodzeie do prawdy (choćby złudej) były podstawą ich rozwoju itelektualego - bogactwa, które procetowało w ich życiu i karierach. I to, jak sądzę, warte jest odotowaia i przemyśleia, szczególie przez aszych młodych kolegów. Zażarte i gorące były asze spory w skali Zakładu i w skali kraju a temat metod doskoaleia aszego pogłowia bydła, ale towarzyszyła im twórcza atmosfera, koleżeńskość, etuzjazm, zapał do prowadzeia badań oraz wola ulepszaia zastaego stau... Literatura Jasiorowski H. (1953). W sprawie ulepszaia krajowych ras bydła. Nowe Rol., r 10. Jasiorowski H. (1958). Wrażeia hodowlae z pobytu a wyspie Jersey. Prz. Hod., r 11. Jasiorowski H., Poczyajło S., Kwiatkowski J., Grabowski R. (1968). Ocea mieszańców F 1 powstałych z krzyżowaia bydła polskiego czerwoego z bydłem rasy jersey. Zjazd Nauk PTZ. Kwiatkowski J. (1971). Wartość rzeźa oraz pewe cechy morfologicze i aatomicze krów rasy jersey i polskiej czerwoej oraz mieszańców F 1 tych ras. Praca doktorska, IGiHZ PAN, Jastrzębiec. Kwiatkowski J. (1973). Wyiki krzyżowaia bydła polskiego czerwoego z rasą jersey w gospodarstwach chłopskich powiatu siemiatyckiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., r 139. Marchlewski T. (1953). Z zagadień hodowli bydła czerwoego polskiego. Postępy Wiedzy Rol., r 3. Marchlewski T. (1962). Wstępe obserwacje ad krzyżówką jersey a z bydłem czerwoym Nowe Rol., r 3, Naruszewicz E., Kossakowski J. (1970). Wydajość 105

5 mleka i tłuszczu krów polskich czerwoych w woj. białostockim w zależości od kolejej laktacji i jej długości. Biul. IGiHZ, r 19. Poczyajło S. (1963). Próba rodowodowo - geetyczej aalizy importowaego do Polski bydła rasy Jer- sey. Cz. I. Biulety ZHDZ PAN, r Poczyajło S. (1971). Badaia ad przebiegiem wzrostu i rozwoju F 1 bydła polskiego czerwoego z rasami jersey i duńską czerwoą w zależości od poziomu żywieia Biul. IGHiZ PAN, r 23. Poczyajło S., Dymicki E. (1968). Niektóre cechy użytkowe charakteryzujące importowae do Polski bydło rasy jersey 17 Zjazd PTZ. IMPROVEMENT OF POLISH RED CATTLE BY CROSSBREEDING WITH JERSEY Summary Polish Red cattle formed a sigificat part of the populatio of 4 cattle breeds raised i Polad. This ecouraged a debate o the adequate choice of breed compoets that should be used for its improvemet, especially to icrease milk yield ad alter the chemical compositio of milk. The choice of the Jersey breed was well-thought-out ad the results were positive. Work i this area was well prepared substatially ad orgaizatioally. The results of the studies obtaied i productio coditios of small peasat farms that lacked adequate feeds could ot be satisfactory. After additioal observatios o the results of fatteig ad slaughter traits, it was decided to discotiue the improvemet of Polish Red cattle with Jersey. 106