Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ III DOBROSTAN A EDUKACJA Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Chair and Department of Neurological Nursing, Faculty of Health Sciences, Medical University of Lublin JOLANTA CELEJ-SZUSTER, KRZYSZTOF TUROWSKI, ELŻBIETA PRZYCHODZKA, REGINA LORENCOWICZ, DOROTA SADURA Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową Education as an element of social support in patients with lumbar discopathy Słowa klucze: wsparcie społeczne, dyskopatia lędźwiowa, edukacja Keywords: social support, lumbar discopathy, education Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa będące głównym objawem dyskopatii lędźwiowej należą do najbardziej uciążliwych schorzeń człowieka, powodując upośledzenie jego wydolności funkcjonalnej utrudniając bądź uniemożliwiając pełnienie przez niego dotychczasowych ról społecznych. Konsekwencją tak drastycznie zmieniającej się sytuacji życiowej jest zwiększone ryzyko wystąpienia depresji zwłaszcza wśród ludzi młodych, aktywnych społecznie, zawodowo[7,17]. Powrót do zdrowia, czyli stanu pełnego bio-psycho-społecznego dobrostanu tych osób można osiągnąć poprzez zastosowanie kompleksowej terapii i wsparcia w sferach: biologicznej, psychicznej i społecznej. Leczenie choroby oraz pomoc w przywracaniu zdolności do pacjenta samoopieki pozostawia się współpracy profesjonalistów (lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, psychologów). Równie ważna jest pomoc nieprofesjonalna świadczona przez osoby z najbliższego otoczenia, ponieważ ten rodzaj pomocy w dużym stopniu sprzyja przywracaniu i umacnianiu zdrowia chorego[14]. Pomoc niesiona drugiemu człowiekowi określana jest mianem wsparcia społecznego: informacyjnego, usługowo-rzeczowego (instrumentalnego) i emocjonalnego. Wsparcie informacyjne (wiedza, instruktaż) zawierają działania

2 DOBROSTAN A EDUKACJA edukacyjne. Edukacja zdrowotna to proces, w przebiegu którego ludzie uczą się dbać o własne zdrowie, a także zdrowie osób w środowisku w którym żyją[18]. Edukacja zdrowotna pacjenta jest jednym z priorytetowych zadań stawianych przed personelem medycznym i powinna być realizowana przez członków zespołu terapeutycznego. Pielęgniarka realizuje zadania edukacyjne w trakcie pełnienia funkcji wychowawczej, profilaktycznej i promocji zdrowia, a celem jej działań jest zamierzony wpływ na osobowość pacjenta poprzez kształtowanie prawidłowych zachowań zdrowotnych, poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i bliskich, jednocześnie przygotowanie do współdziałania w procesie pielęgnowania i samoopieki[15]. Edukować należy zarówno pacjentów, jak również opiekunów, aby w sposób prawidłowy i celowy sprawowali opiekę i przyczyniali się do szybkiego powrotu chorego do pełnej wydolności. Edukacja ma bardzo duże znaczenie w terapii pacjenta z dyskopatią. Zadaniem jej jest nie tylko wzbogacenie w wiedzę na temat przyczyn bólu, czy sposobów leczenia, ale też nauka: prawidłowego postępowania podczas wykonywania czynności dnia codziennego, przyjmowania prawidłowej postawy ciała w trakcie stania, siedzenia oraz właściwego podnoszenia przedmiotów bez przeciążania kręgosłupa, a także wykonywania ćwiczeń sprzyjających wzmocnieniu mięśni stabilizujących kręgosłup[13]. Celem przeprowadzonych badań było określenie potrzeby edukacji jako elementu wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową. 46 MATERIAŁ I METODA Do badania zakwalifikowano 104 pacjentów ze stwierdzoną dyskopatią w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, hospitalizowanych w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 4 w Lublinie. Materiał badawczy został zebrany na przełomie roku. Badania oparto na metodzie sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem standaryzowanego narzędzia badawczego w postaci Skali Wsparcia Społecznego (SWS) Danuty Zarzyckiej, subskali wyżej wymienionego narzędzia tj. Skali Wydolności Pacjenta i Opiekuna oraz skonstruowanego na potrzeby badań własnych kwestionariusza autorskiego. Analizę statystyczną wyników badań opracowano w programie IBM SPSS Statitics posługując się następującymi współczynnikami i testami statystycznymi: współczynnik korelacji rho Spearmana, test U Manna-Whitneya, test Kruskala-Wallisa, test Chi-2. WYNIKI Badaniu poddano 104 osoby z dyskopatią lędźwiową, z czego 47,1% respondentów to kobiety, a 52,9%, to mężczyźni. Najmłodsza osoba miała 17 lat, a najstarsza 80 lat. Średnia wieku pacjentów wyniosła 53,5 roku. Respondenci pochodzili głównie ze wsi (36,5%), nieco rzadziej z dużych (30,8%) lub małych miast (28,8%). W osadach mieszkało zalewie 3,8% badanych. Zdecydowana większość pacjentów (66,3%) pozostawała w związku małżeńskim. Wyraźnie mniej liczne były osoby stanu wolnego: panny i kawalerowie (13,5%), wdowcy i wdowy (11,5%) oraz rozwiedzeni (8,7%). Biorąc pod uwagę liczbę hospitalizacji spowodowanych dyskopa-

3 Jolanta Celej-Szuster, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Dorota Sadura Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową tią lędźwiową, osoby z grupy badawczej były hospitalizowane od 1 do 20 razy. Najwięcej było pobytów 1-krotnych (34,6%) lub 2-krotnych (31,7%). Ponadto co trzecia osoba (34,6%) z dyskopatią lędźwiową przebyła w przeszłości operację kręgosłupa. Badając jeden z wyznaczników Skali Wsparcia Społecznego dotyczący posiadania informacji na temat własnego zdrowia nieco ponad połowa pacjentów z dyskopatią lędźwiową (51%) wskazała, że wykorzystuje informacje o stanie własnego zdrowia w stosunku do siebie, a 17,3% nawet je propaguje. Około 1/3 badanych chorych (30,7%) posiadało większość informacji, a zaledwie 1% negatywnie określił własny stan wiedzy (w subiektywnym odczuciu). Analiza statystyczna wykazała zależność pomiędzy poziomem wsparcia społecznego uzyskanego przez pacjentów z dyskopatią lędźwiową a wiedzą dotyczącą własnego stanu (rho Spearmana = 0,386, p = 0,000**) (Ryc.1.). Im większa była wiedza pacjentów na temat własnego zdrowia i jej wykorzystanie w stosunku do siebie i innych osób, tym większy wykazywali oni poziom wsparcia. Ryc. 1. Korelacje pomiędzy poziomem wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową a posiadaniem przez nich informacji na temat własnego stanu zdrowia Maksymalna liczba punktów, jaką można było uzyskać dla każdego wyznacznika Skali Wsparcia Społecznego wynosiła 312.0, natomiast minimalna punktów. W zakresie wyznacznika dotyczącego posiadanych informacji na temat własnego zdrowia pacjenci łącznie otrzymali na możliwych, co świadczy o niedoborze takiej wiedzy. Test Chi-2 nie wykazał istotnych statystycznie korelacji pomiędzy posiadaniem i wykorzystywaniem informacji na temat zdrowia a płcią (p=0,299), wiekiem (p=0,117), wykształceniem (p=0,938), miejscem zamieszkania (p=0,160) i liczbą osób wspólnie zamieszkujących (p=0,662), natomiast stwierdzono zależność ze 47

4 DOBROSTAN A EDUKACJA stanem cywilnym pacjentów (p=0,014*). Osoby stanu wolnego istotnie częściej deklarowały posiadanie większości informacji o własnym zdrowiu, a osoby pozostające w związkach formalnych istotnie częściej wykorzystywały je w stosunku do siebie, swoich bliskich i innych chorych. Test Chi-2 nie wykazał również istotności statystycznej pomiędzy oczekiwanym wsparciem informacyjnym a płcią, wiekiem, miejscem zamieszkania, stanem cywilnym i liczbą osób w rodzinie. Istnieje istotna korelacja pomiędzy potrzebą wsparcia informacyjnego a wykształceniem badanych (p=0,01*). Zauważono, że częściej wsparcia informacyjnego potrzebowały osoby z niższym wykształceniem niż z wyższym. Liczba hospitalizacji również nie miała wpływu na potrzebę edukacji pacjentów (Chi-2=2,947; p=0,400). Wyniki badań dotyczące wsparcia informacyjnego otrzymywanego przez pacjentów z dyskopatią lędźwiową wykazały, że wszyscy badani zadeklarowali otrzymanie informacji na temat choroby, najwięcej respondentów (96,2%) otrzymało je od lekarza. Co piąty badany wskazywał innych chorych jako źródło informacji 19,2% korzystało z czasopism, zaś 15,4% z medycznych portali internetowych. Pomoc edukacyjną z zakresu samoopieki i samopielęgnacji chorzy z dyskopatią lędźwiową otrzymywali najczęściej od lekarza (42,3%). Nieco mniej badanych uzyskało poradę od: rodziny (30,8%) oraz fizjoterapeutów (27,9%). Tylko co piąty respondent był edukowany przez: pielęgniarki (20,2%) lub nie otrzymał żadnych wskazówek z zakresu samoopieki i samopielęgnacji (18,3%). Analizując pomoc w wykonywaniu czynności codziennych otrzymywaną przez pacjentów z dyskopatią lędźwiową zdecydowanej większości ankietowanych (79,8%) to rodzina pomagała przy ich wykonywaniu, 12,5 % mogło liczyć na pomoc przyjaciół, natomiast 13,5% badanych w ogóle nie otrzymywało pomocy w tym zakresie. Żadna z badanych osób nie wymieniła: lekarza, fizjoterapeuty, psychologa, organizacji społecznych jako źródeł niosących pomoc w wykonywaniu czynności codziennych. Analiza zapotrzebowania na wsparcie społeczne wśród pacjentów z dyskopatią lędźwiową wykazała, że 85,6% z nich wyrażało potrzebę wsparcia informacyjnego, 89,4% - emocjonalnego, a 56,7% usługowego i 92,3% wsparcia rzeczowego. Analiza wyników badań nad oczekiwaniami tych chorych pod względem wsparcia społecznego informacyjnego wykazała, że ponad połowa z nich chciałaby uzyskać informacje na temat leczenia dyskopatii lędźwiowej (54,8%) oraz na temat radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi spowodowanymi tą chorobą (51,9%). Co trzeci badany (32,7%) wskazał na potrzebę uzyskania ogólnej wiedzy na temat choroby, zaś co czwarty (26,9%) na przekazanie informacji na temat radzenia sobie w wykonywaniu czynności dnia codziennego w przypadku zaostrzenia choroby. Informacje na temat możliwości uzyskania pomocy finansowej, materialnej oraz wsparcia emocjonalnego chciałoby uzyskać 15,4% badanych, a 14,4% osób nie oczekuje takiej informacji. Zdecydowanie najliczniejsza grupa badanych (81,7%) chciałaby uzyskać taką wiedzę od lekarza. Tylko nieliczni badani oczekiwali takich treści od: fizjoterapeuty (16,3%) oraz osób obciążonych tym samym problemem (14,4%) (Tab.I.). 48

5 Jolanta Celej-Szuster, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Dorota Sadura Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową Tabela I. Źródła wsparcia informacyjnego oczekiwane przez pacjentów z dyskopatią lędźwiową Źródła wsparcia informacyjnego N % Lekarz 85 81,7% Fizjoterapeuta 17 16,3% Inne osoby z dyskopatią lędźwiową 15 14,4% Nie potrzebuję 14 13,5% Pielęgniarka 10 9,6% Czasopisma medyczne i inna literatura 7 6,7% Psycholog 4 3,8% Internetowe portale medyczne 4 3,8% Internetowe portale społecznościowe 4 3,8% Organizacje społeczne 2 1,9% Rodzina 1 1,0% Przyjaciele 1 1,0% Ogółem ,7% % odpowiedzi nie sumuje się do 100, ponieważ respondenci mogli zaznaczyć dowolną liczbę odpowiedzi Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że pacjenci oczekują edukacji w zakresie nabycia konkretnych umiejętności. Ponad połowa z nich (51,9%) chciałaby się nauczyć sposobów łagodzenia dolegliwości bólowych towarzyszących dyskopatii lędźwiowej. Z kolei dwóch na pięciu badanych wskazało na: ćwiczenia fizyczne zalecane w przebiegu dyskopatii lędźwiowej (41,3%). Aż 39,4% pacjentów stwierdziło, iż posiadają satysfakcjonujące ich umiejętności i nie oczekują wsparcia w tym odszarze. Biorąc pod uwagę źródła wsparcia, od których chorzy chcieliby uzyskać powyższe umiejętności, zdecydowanie najwięcej respondentów oczekuje ich od: rehabilitanta/fizjoterapeuty (52,9%) oraz od lekarza specjalisty z zakresu neurologii/neurochirurgii (50%) (Tab.II.). Tabela II. Źródła wsparcia, od których pacjenci z dyskopatią lędźwiową oczekują nauki umiejętności z zakresu samoopieki i samopielęgnacji Źródła wsparcia usługowego N % Rehabilitant/fizjoterapeuta 55 52,9% Lekarz specjalista z zakresu neurologii/neurochirurgii 52 50,0% Personel lekarski w szpitalu 28 26,9% Personel pielęgniarski w szpitalu 17 16,3% Lekarz rodzinny 15 14,4% Nie potrzebuję 13 12,5% Pielęgniarka środowiskowo-rodzinna 5 4,8% % odpowiedzi nie sumuje się do 100, ponieważ respondenci mogli zaznaczyć dowolną liczbę odpowiedzi 49

6 DOBROSTAN A EDUKACJA 50 OMÓWIENIE WYNIKÓW Wsparcie informacyjne (poznawcze) polega na udzielaniu człowiekowi informacji na temat poprawności podejmowanych przez niego działań oraz dawaniu rad ułatwiających rozwiązywanie problemów i wskazujących sposoby radzenia sobie z konkretną sytuacją[4,12]. Tego rodzaju wsparcie pozwala na łatwiejsze rozpoznanie sytuacji stresowej i istoty własnych problemów, a informacja zwrotna o zachowaniu się osoby umożliwia prawidłowe skorygowanie postawy wobec problemów[4]. W sferze zdrowia wsparcie informacyjne dotyczy wzbogacania wiedzy samego chorego oraz osób bliskich z zakresu choroby i niepełnosprawności tzn. edukacji. Obejmuje ono również informacje na temat: możliwości leczenia, rehabilitacji, zachowań prozdrowotnych oraz istniejących grup samopomocy i instytucjach świadczących pomoc[3,10,12]. Badania własne dotyczące doświadczanego wsparcia informacyjnego pokazują, że wszyscy badani z dyskopatią lędźwiową byli edukowani i otrzymywali informacje na temat choroby, a najczęściej uzyskiwali je od lekarza i innych chorujących na dyskopatię lędźwiową, korzystali także z czasopism medycznych i internetu. Analizując wyniki Skali Wsparcia Społecznego można stwierdzić, że większość pacjentów wykorzystuje uzyskane informacje o stanie zdrowia i chorobie wyłącznie w stosunku do siebie. Ponadto im większa była wiedza pacjentów na temat własnego zdrowia i jej wykorzystanie w stosunku do siebie i innych osób (np. chorych na tę samą jednostkę), tym wyższy poziom wsparcia uzyskiwali ci pacjenci. Dalsza analiza koncentrująca się na wyznaczniku posiadanych informacji na temat własnego zdrowia wykazała deficyt takiej wiedzy. Klimaszewska i wsp.[6] badając chorych z zespołami bólowymi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym wykazali, że ponad 50% badanych potwierdziło posiadanie wystarczającej wiedzy na temat swojej choroby. Z badań, które opracował Berny i wsp.[2] wynika, że wiedza pacjentów z dyskopatią o tej chorobie i zachowaniach prozdrowotnych jest zróżnicowana. Chorzy wykazywali znaczne niedobory wiedzy w zakresie radzenia sobie z chorobą oraz znajomości zasad ochrony kręgosłupa. Badania opracowane przez Zuba i wsp.[19] wykazały, że osoby z dyskopatią przyjęte do szpitala posiadały niewielki zasób wiedzy o metodach odciążania kręgosłupa oraz sposobach postępowania w sytuacji nasilenia się bólu w tej okolicy, a także o zasadach postępowania obowiązujących przy podnoszeniu przedmiotów. Również badania przeprowadzone przez Kachaniuk i wsp.[5] wśród pacjentów z różnymi jednostkami chorobowymi wykazały, że nie wszyscy hospitalizowani pacjenci otrzymują zadawalający poziom informacji. Badani twierdzili, że informacje, które otrzymywali, pozyskiwali na wyraźną ich prośbę i nie była to inicjatywa personelu lekarskiego lub pielęgniarskiego. Analizując w badaniach własnych oczekiwania badanych pacjentów zdecydowana większość z nich wyraża potrzebę wsparcia informacyjnego, a pod względem form wsparcia informacyjnego osoby z chorobą dyskową w części lędźwiowej najczęściej wyrażały chęć edukacji na temat leczenia dyskopatii oraz radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi spowodowanymi tą chorobą. Co trzeci pacjent oczekiwał ogólnej wiedzy na temat choroby, a co czwarty liczył na informacje na temat radzenia sobie w wykonywaniu czynności dnia codziennego w przypadku zaostrze-

7 Jolanta Celej-Szuster, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Dorota Sadura Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową nia choroby. Informacji takich oczekiwali w większości od lekarza, rzadziej od fizjoterapeuty i innych chorych z dyskopatią lędźwiową. Podobnie Ślusarz i wsp.[16] wykazali, że wszyscy badani przez nich pacjenci oczekiwali edukacji w formie rozmowy w zakresie zachowań prozdrowotnych, samokontroli stanu zdrowia, wykonywania podstawowych zabiegów leczniczych i pielęgnacyjnych oraz umiejętności radzenia sobie z problemami. Wyjątek stanowiło tu źródło wsparcia, gdyż takich informacji chorzy oczekiwali od pielęgniarki. Również Klimaszewska i wsp.[6] proponują, aby program edukacji pacjentów został rozbudowany w zakresie treści odnoszących się do przyczyn istoty dolegliwości bólowych kręgosłupa, pierwotnej i wtórnej prewencji, jak i metod radzenia sobie z następstwami choroby w codziennym życiu. Laxton i wsp.[8] wykazali, że pacjenci z dyskopatią lędźwiową oczekują większego informowania rodziny na temat stanu zdrowia i potrzeb pacjenta. Uzasadnieniem tych oczekiwań było przypuszczenie, że jeżeli rodzina będzie bardziej znała i rozumiała stan chorych, to udzieli im większego wsparcia. Dalsza analiza badań własnych dowodzi, że najczęstszym źródłem pomocy w wykonywaniu czynności dnia codziennego (to jest wsparcia instrumentalnego w postaci usług) dla chorych z dyskopatią lędźwiową jest rodzina, rzadziej przyjaciele. Oznacza to, że rodzina również powinna zostać objęta procesem edukacji. Porady z zakresu samoopieki i samopielęgnacji pacjenci otrzymywali najczęściej od lekarza, rodziny, fizjoterapeutów i pielęgniarek, a co piąty chory nie otrzymał żadnych wskazówek z tego zakresu. Niepokojący jest niewielki udział pielęgniarek w takiej edukacji. Berny i wsp.[1] potwierdza, że opieka pielęgniarska nad pacjentem z dyskopatią lędźwiową sprowadza się najczęściej do wykonywania czynności instrumentalnych, czyli wykonywania zleceń lekarskich, a edukacja i profilaktyka zdrowotna chorych osiąga jedynie niski poziom. Lorencowicz i wsp.[9] wykazali, że wszyscy badani pacjenci hospitalizowani w oddziale neurochirurgii otrzymywali zabiegi leczniczopielęgnacyjne wykonywane na wysokim poziomie, natomiast znaczne deficyty zauważono w przygotowaniu pacjentów do samopielęgnacji. Badania własne wykazały, że najczęściej chorzy chcieliby się nauczyć sposobów łagodzenia dolegliwości bólowych towarzyszących dyskopatii lędźwiowej oraz ćwiczeń fizycznych zalecanych w jej przebiegu. Zdobycia tych umiejętności chorzy oczekują najczęściej od rehabilitanta/fizjoterapeuty, od lekarza specjalisty z zakresu neurologii/neurochirurgii oraz personelu lekarskiego, rzadziej pielęgniarskiego w szpitalu. Sytuacja ta jest związana z rodzajem umiejętności, które chorzy chcieliby nabyć. Oczekują oni nauki sposobów łagodzenia bólu i zalecanych ćwiczeń, więc najlepszym źródłem edukacji w tym przypadku będą fizjoterapeuci. Ślusarz i wsp.[16] wykazali w swoich badaniach, że osoby z dyskopatią najczęściej oczekują od pielęgniarki odpowiedniej opieki pooperacyjnej oraz pomocy w wykonywaniu czynności higienicznych i informacji dotyczących wykonywanych przez nią czynności pielęgnacyjnych. Pawłuszewicz[11] podkreśla, że proces pielęgnowania, którym pielęgniarka obejmuje chorego, powinien zawierać także profilaktykę niepełnosprawności i podstawowe zabiegi rehabilitacyjne. Należy przygotować pacjenta do funkcjonowania w życiu codziennym, poprzez przekazywaną wiedzę, instruktaż i wyuczenie potrzebnych umiejętności. Pielęgniarka powinna przygotować również rodzinę pacjenta do spra- 51

8 DOBROSTAN A EDUKACJA wowania nad nim opieki w taki sposób, aby mobilizować i wspierać zachowane sprawności oraz unikać nadopiekuńczości i ubezwłasnowolnienia chorego. A najważniejszym elementem we wspieraniu osoby z dysfunkcją ruchu jest akceptacja tej osoby przez bliskich zwłaszcza, gdy nie jest ona w stanie spełniać dotychczasowych funkcji. W jednym z wniosków, jakie sformułowała Klimaszewska i wsp.[6] badając pacjentów z dysfunkcją kręgosłupa mówi, że rolę edukatora w zakresie prozdrowotnego stylu życia powinna pełnić pielęgniarka. Działania edukacyjne pielęgniarki powinny pozytywnie wpłynąć na współudział pacjenta w procesie leczenia i rehabilitacji, przygotować go do samoopieki i ułatwić mu podjęcie współodpowiedzialności za własne zdrowie. Laxton i wsp.[8], badając chorych z dyskopatią lędźwiową stwierdzili, że osoby te miały niższy poziom stresu w momencie, kiedy uzyskały przed zabiegiem jasne informacje na temat zabiegu operacyjnego oraz postępowania w okresie pooperacyjnym. Ponadto zwrócili oni uwagę na potrzebę wsparcia emocjonalnego pacjentów, którzy w rozmowie z lekarzem i personelem medycznym oczekują nie tylko informacji na temat własnego zdrowia, ale też wysłuchania aktualnych przeżyć, emocji i obaw. Lęk jest wynikiem nie tylko konieczności poddania się operacji i związanych z nią możliwych powikłań, ale też troską o przyszłość swoją i najbliższych w przypadku utraty zdrowia. Podobne stwierdzenie nasuwają wyniki badań własnych, które wykazały, że osoby stanu wolnego istotnie częściej deklarowały posiadanie bogatszego zasobu informacji o własnym zdrowiu, ale to osoby pozostające w związkach formalnych istotnie częściej wykorzystywały zdobytą wiedzę w stosunku do siebie, swoich bliskich i innych chorych. 52 WNIOSKI 1. Pacjenci z dyskopatią lędźwiową wykazują znaczną potrzebę edukacji w zakresie tematyki związanej z chorobą i nabycia umiejętności radzenia sobie w chorobie. 2. Wiedza pacjentów na temat choroby i własnego stanu zdrowia ma wpływ na poziom otrzymywanego przez nich wsparcia społecznego. 3. Głównym źródłem pomocy w wykonywaniu czynności dnia codziennego dla chorych z dyskopatią lędźwiową jest rodzina, dlatego edukacja powinna obejmować również rodzinę i opiekunów pacjentów. 4. Pacjenci wyrażają potrzebę pogłębienia informacji z zakresu leczenia dyskopatii lędźwiowej oraz radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi spowodowanymi tą chorobą. Zdobycia tej wiedzy oczekują głównie od lekarza, rzadziej fizjoterapeuty i innych chorych z dyskopatią lędźwiową. 5. Pacjenci wyrażają potrzebę zdobycia umiejętności łagodzenia dolegliwości bólowych towarzyszących dyskopatii lędźwiowej oraz ćwiczeń fizycznych zalecanych w jej przebiegu. Swoje oczekiwania kierują do rehabilitanta/fizjoterapeuty, lekarza specjalisty z zakresu neurologii/ neurochirurgii oraz personelu lekarskiego, rzadziej pielęgniarskiego. 6. Pacjenci z niższym wykształceniem częściej potrzebują wsparcia informacyjnego.

9 Jolanta Celej-Szuster, Krzysztof Turowski, Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Dorota Sadura Edukacja jako element wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową PIŚMIENNICTWO 1. Berny W. i wsp.: Wybrane problemy opieki pielęgniarskiej u chorych z dyskopatią lędźwiową w okresie pooperacyjnym. W: Krajewska-Kułak E. i wsp.(red): Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego. Białostocka Biblioteka Pielęgniarki i Położnej. Białystok 2005, Berny W. i wsp.: Wybrane problemy opieki pielęgniarskiej nad chorym z dyskopatią lędźwiową w okresie pooperacyjnym. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio D 2005, 16(25), Dyga-Konarska M.: Informacyjne i emocjonalne wsparcie pacjenta przez personel medyczny. Standardy Medyczne 2004, 5, Formański J.: Psychologia środowiskowa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, i Kachaniuk H. i wsp.: Poglądy pacjentów na zakres i sposób przekazywania informacji zdrowotnej osobom chorym i rodzinie. Zdrowie Publiczne 2003, 3/4, Klimaszewska K. i wsp.: Jakość życia pacjentów z zespołami bólowymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Problemy Pielęgniarstwa 2011,19(1), Kurowska K., Suchomska Ż.: Stałość poczucia koherencji u chorych operowanych z powodu dyskopatii lędźwiowej. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2010, 2, Laxton W., Perrin R.G.: The relations between social support, life stress, and quality of Life following spinal decompression surgery. Spinal Cord 2003, 41, Lorencowicz R. i wsp.: Ocena jakości opieki pielęgniarskiej w oddziale neurochirurgii. W: Dybińska E.: Wpływ środowiska na styl życia i dobrostan. Wydawnictwo NeuroCentrum, Lublin 2010, Motyka M.: Psychoterapia elementarna w opiece ogólnomedycznej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002, Pawłuszewicz M.: Społeczna idea usprawniania osób z dysfunkcją narządu ruchu. Przewodnik Lekarza 2005, 10, Posłuszna M.: Wsparcie społeczne w zdrowiu w chorobie. W: Kawczyńska- Butrym Z.: Wsparcie społeczne w zdrowiu i w chorobie. Wydawnictwo CMDNŚSM, Warszawa 1994, Rąpała A. i wsp.: Analiza różnych czynników konstytucjonalnych, klinicznych i obrazowych u 160 osób z chorobą dyskową na podstawie własnych badań i obserwacji oraz danych z piśmiennictwa. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska 2006, 1, Strelau J.: Psychologia. Podręcznik akademicki Tom 2 Psychologia ogólna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007,

10 DOBROSTAN A EDUKACJA 15. Szymańska-Pomorska G.: Praca edukacyjna pielęgniarek w opinii pacjentów. Annales UMCS, Lublin 2005, Ślusarz R. i wsp.: Oczekiwania chorych z dyskopatią lędźwiowo-krzyżową względem pielęgniarek. Zdrowie Publiczne 2002, 3, Trautsolt W.: Choroba krążka międzykręgowego - dyskopatia lędźwiowa. Neurochirurgia 1995, 8, Williams S.A.: Quality and care: patients' perceptions. Journal of Nursing Care Quality, 1998, 12, Zub W. i wsp.: Poziom wiedzy pacjentów na temat dyskopatii lędźwiowej i profilaktyki bólów krzyża. W: Krajewska- Kułak E. i wsp.(red): Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego. Białostocka Biblioteka Pielęgniarki i Położnej. Białystok 2005, STRESZCZENIE Dyskopatia może spowodować ból kręgosłupa i kończyn dolnych, a także problemy funkcjonalne, takie jak mrowienie, drętwienie tych kończyn lub pośladków oraz trudności w chodzeniu. Poradnictwo i edukacja na temat choroby pomaga pacjentowi żyć w miarę normalnie pomimo niepełnosprawności. Celem przeprowadzonych badań było określenie potrzeby edukacji jako elementu wsparcia społecznego pacjentów z dyskopatią lędźwiową. Badania oparte są na metodzie sondażu diagnostycznego z zastosowaniem standaryzowanego narzędzia badawczego w postaci Skali Wsparcia Społecznego, Skali Wydolności Pacjenta i Opiekuna oraz autorskiego kwestionariusza własnego. W badaniu wzięło udział 104 pacjentów ze stwierdzoną dyskopatią w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Wnioski: 1. Pacjenci z dyskopatią lędźwiową wykazują znaczną potrzebę edukacji w zakresie tematyki związanej z chorobą i nabycia umiejętności radzenia sobie w chorobie. 2. Wiedza pacjentów na temat choroby i własnego stanu zdrowia ma wpływ na poziom otrzymywanego przez nich wsparcia społecznego. ABSTRACT Degenerative disc disease may cause back and leg pain, as well as functional problems such as tingling, numbness in your legs, buttocks, and difficulty walking. Counseling and education about the disease helps the patient to live as normally as possible despite disability. The aim of the study was to determine the need for education as an element of social support in patients with lumbar discopathy. The study is based on method of diagnostic survey conducted by means of a standardised survey tool Social Support Scale, Patient's and Carer's Efficiency Scale and author s own questionnaire. The survey was conducted on a group of 104 patients with diagnosed lumbar discopathy. Conclusions: Patients with lumbar discopathy show a significant need for education concerning related to the disease and the acquisition of ability to cope with the illness. The patients' knowledge about the disease and their health has an impact on the level of social support they received. Artykuł zawiera znaki ze spacjami 54