PRZEGLD AKTÓW PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ DOTYCZCYCH EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE GIG GÓRNICTWO I RODOWISKO RESEARCH REPORTS MINING AND ENVIRONMENT Kwartalnik Quarterly 4/2011 Jacek Boba PRZEGLD AKTÓW PRAWNYCH UNII EUROPEJSKIEJ DOTYCZCYCH EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH Streszczenie Artykuł zawiera wyniki przegldu aktów prawnych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych oraz identyfikacji narzdzi wspomagajcych proces weryfikacji raportów rocznych emisji gazów cieplarnianych. Przegld aktów prawnych oraz identyfikacj narzdzi stosowanych w procesie weryfikacji raportów rocznych przeprowadzono na podstawie kompleksowej analizy literatury oraz informacji dostpnych w Internecie. W artykule przedstawiono take zarys metodyki weryfikacji raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych, co jest zwizane z ubieganiem si Głównego Instytutu Górnictwa o akredytacj w zakresie weryfikacji raportów rocznych w Polskim Centrum Akredytacji. Overview of the legislation concerning greenhouse gases emission Abstract The results of overview of the legislation in the field of greenhouse gases emission, as well as identification of the tools supporting process of verification of greenhouse gases emission annual reports are presented in the paper. The overview of the legislation and identification of the tools used in the process of verification of greenhouse gases emission annual reports was performed on the basis of a complex analysis of the literature data, as well as information available on the Internet. Additionally, the outline of methodology of verification of greenhouse gases emission annual reports is presented in the paper in the context of the Central Mining Institute s application for the PCA s (Polish Centre for Accreditation) accreditation as an institutional verifier of annual reports. 1. WPROWADZENIE W Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, s realizowane postanowienia Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 padziernika 2003 r. ustanawiajcej wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS European Union Emission Trading Scheme) [1]. Zgodnie z art. 45 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji [2], kady prowadzcy okre- lonego rodzaju instalacj, przedkłada Krajowemu Administratorowi, zweryfikowany roczny raport dotyczcy emisji CO 2. Weryfikacja rocznych raportów emisji gazów cieplarnianych jest zadaniem niezwykle odpowiedzialnym, gdy od jej wyniku bezporednio zaley wiarygodno danych prezentowanych przez organizacj oraz w konsekwencji jej sytuacja ekonomiczna. Główny Instytut Górnictwa 5

2 Mining and Environment Posiadanie wszechstronnej wiedzy z zakresu monitorowania emisji oraz dysponowanie odpowiednimi narzdziami do weryfikacji raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych jest niezbdne w kontekcie ubiegania si Głównego Instytutu Górnictwa o akredytacj w zakresie weryfikacji raportów rocznych w Polskim Centrum Akredytacji. 2. PRZEGLD LITERATURY 2.1. Podstawy prawne funkcjonowania wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS) W Polsce aktem prawnym wprowadzajcym zasady funkcjonowania handlu emisjami jest ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji [2]. Transponuje ona do polskiego porzdku prawnego zapisy dyrektywy 2003/87/WE. Ustawa obejmuje dwa systemy handlu uprawnieniami do emisji: 1. Wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. 2. Krajowy system handlu uprawnieniami do emisji, obejmujcy inne substancje ni gazy cieplarniane. W ustawie okrelono zasady dotyczce uczestnictwa w systemie instalacji, którym przyznano uprawnienia do emisji oraz tzw. instalacje czasowo wykluczone z systemu. Na podstawie ustawy Minister rodowiska wydał rozporzdzenie, w którym okrelono: rodzaje instalacji objtych systemem, wartoci progowe odniesione do zdolnoci produkcyjnych instalacji, długo okresu rozliczeniowego w zalenoci od rodzajów substancji objtych systemem, substancje objte systemem w okresie rozliczeniowym, współczynniki ocieplenia wykorzystywane do obliczania ekwiwalentu dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji, Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE), powołanego do zada zwizanych z administrowaniem systemu handlu uprawnieniami do emisji. Na mocy Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 13 wrzenia 2005 r. w sprawie wyznaczenia Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji [3] pełnienie roli administratora zostało powierzone Instytutowi Ochrony rodowiska z siedzib w Warszawie. Ustawa stanowi podstaw do sporzdzenia Krajowego Rejestru Uprawnie do Emisji (KRU), którego administrowaniem zajmuje si KASHUE, w celu gromadzenia informacji nt. zezwole oraz przepływu uprawnie do emisji. Krajowy administrator jest równie zobowizany do sporzdzania projektów Krajowych Planów Rozdziału Uprawnie do Emisji (KPRU) na podstawie informacji gromadzonych w bazie danych, uzyskanych od uczestników systemu. Krajowe plany 6

3 Górnictwo i rodowisko po konsultacjach społecznych i resortowych s przekazywane Komisji Europejskiej do zatwierdzenia. Ustawa reguluje ponadto kwestie zwizane z alokacj uprawnie. Wyrónia si dwie moliwoci przydziału: dla instalacji istniejcych w KPRU, dla instalacji nowych lub istotnie zmienionych w zezwoleniu. Pule uprawnie dla instalacji uczestniczcych we wspólnotowym systemie dla drugiego okresu rozliczeniowego zostały ustalone w Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnie do emisji dwutlenku wgla na lata dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji [4]. Ponadto, zgodnie z ustaw s rozstrzygane kwestie zwizane z zarzdzaniem jednostkami emisji przez prowadzcych instalacje, a w szczególnoci: z wykorzystaniem ich na własn działalno, handlem, przenoszeniem, umarzaniem oraz tworzeniem grupy instalacji. Kolejn kwesti sprecyzowan w tym akcie prawnym s zasady uiszczania opłat zwizanych z funkcjonowaniem systemu. Uczestnictwo w systemie handlu uprawnieniami do emisji jest uwarunkowane uzyskaniem zezwolenia, którego najwaniejsz czci jest właciwe okrelenie sposobu monitorowania i corocznego raportowania emisji. Weryfikacja rocznego raportu, dotyczcego emisji gazów cieplarnianych, moe by wykonywana przez pracownika WIO lub uprawnionego audytora indywidualnego lub instytucjonalnego. W kocowych zapisach ustawy [2] zostały sprecyzowane rodzaje sankcji karnych, jakimi zostan obcieni prowadzcy instalacje uczestniczce w systemie lub czasowo z niego wykluczone w przypadku braku uprawnie na pokrycie rzeczywistych emisji. Jednostkowe stawki kar za brak uprawnie zostały okrelone oddzielnie dla krajowego i wspólnotowego systemu i wynosz odpowiednio: brak jednego uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych ujtych we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji 40 dla okresu rozliczeniowego , brak jednego uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych ujtych we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji 100 dla okresu rozliczeniowego , brak jednego uprawnienia do emisji innych substancji ni gazy cieplarniane ujtych w krajowym systemie handlu uprawnieniami do emisji 40 bez wzgldu na okresy rozliczeniowe. W Rozporzdzeniu Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnie do emisji dwutlenku wgla na lata dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji [4] ustalono limity uprawnie do emisji. rednioroczna liczba uprawnie przydzielona w Krajowym Planie na lata dla wszystkich 838 instalacji uczestniczcych w systemie wynosi Mg CO 2 (ton dwutlenku wgla). Najwiksz liczb uprawnie do emisji wynoszc Mg CO 2 otrzymały instalacje oznaczone kodem E1, 7

4 Mining and Environment czyli instalacje do spalania paliw z wyjtkiem instalacji spalania odpadów niebezpiecznych lub komunalnych. Przydział uprawnie dla instalacji oznaczonych kodem O1 instalacje do produkcji masy włóknistej z drewna lub innych materiałów włóknistych z powodu braku w kraju tego typu instalacji emitujcych CO 2 wyniósł zero uprawnie. Grup instalacji, która otrzymała najmniejsz pul uprawnie s instalacje oznaczone kodem F1 instalacje praenia lub spiekania rud metali, w tym rudy siarczkowej. rednioroczny przydział dla tej grupy instalacji wynosi Mg CO 2. Udział procentowy przydziału emisji w KPRU II (lata ) zestawiono w tabeli 1.! "! "" #$%&' ( ) ) %$& & %'$ * +" %,%-, *( " +" % (%$. /0 " $%'( /0( %,. /( %,%-$ /& ",%&- 1 ",%,, 1( ",%-' Ponadto, w wyej wymienionym rozporzdzeniu zarezerwowano Mg uprawnie dla instalacji nowych i istotnie zmienianych oraz Mg CO 2 dla tzw. projektów wspólnych wdroe (Joint Implementation JI). W Ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarzdzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji [5] zostały okrelone kwestie zwizane z zarzdzaniem systemem handlu uprawnieniami do emisji, w szczególnoci zasady administrowania jednostkami pochodzcymi z tzw. mechanizmów elastycznych. Wymieniony akt prawny obejmuje nastpujce zagadnienia: utworzenie i okrelenie zada Krajowego Orodka Bilansowania i Zarzdzania Emisjami (KOBIZE), zasady działania Krajowego Systemu Bilansowania i Prognozowania Emisji, znormalizowanie zarzdzania uprawnieniami do emisji, sposób prowadzenia Krajowego rejestru jednostek z Kioto, przepisy dotyczce gospodarowania jednostkami z Kioto, zasady zwizane z prowadzeniem inwestycji JI realizowanych w kraju, kryteria realizacji projektów JI (Joint Implementation projekty wspólnych wdro- e) i CDM (Clean Development Mechanism mechanizm czystego rozwoju) realizowanych poza obszarem Polski. 8

5 Górnictwo i rodowisko Pełnienie funkcji KOBIZE, podobnie jak uprzednio funkcji KASHUE, zostało powierzone Instytutowi Ochrony rodowiska w Warszawie Instalacje objte systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Rodzaje instalacji objtych systemem handlu uprawnieniami do emisji, wartoci progowe instalacji obligujce je do uczestnictwa w systemie, substancje objte systemem, współczynniki ocieplenia oraz długo okresu rozliczeniowego zostały okrelone w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 27 lipca 2009 r. w sprawie rodzajów instalacji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji [7]. W rozporzdzeniu tym ujto nastpujce rodzaje instalacji oraz wartoci progowe odniesione do ich zdolnoci produkcyjnych (tab. 2). # 2 2 $ $ % 0 "" 0( %%! % % 0& ( ) ) 7 & 7 * +" % 7 +"9! *( " :% /0 " /0( /(0 %! /(0( /& 1 " " 1( " (,/5 (,/5 $,6/ (%$/6 $,,/"6 $,/"6 (,/"6 (,/"6 -$/ "6! ' & 6&,, " & 7 (,/"6 9

6 Mining and Environment W picioletnim okresie rozliczeniowym, trwajcym od r. do r. substancj objt systemem jest dwutlenek wgla, którego współczynnik ocieplenia wynosi 1. Główny Instytut Górnictwa ubiega si o akredytacj Polskiego Centrum Akredytacji w odniesieniu do weryfikacji raportów rocznych, dotyczcych działalnoci energetycznej instalacje spalania o nominalnej mocy cieplnej ponad 20 MW z wyjtkiem instalacji spalania odpadów niebezpiecznych lub komunalnych (kod instalacji E1.1) Wymagania formalnoprawne z zakresu monitorowania emisji oraz raportu rocznego dotyczcego emisji gazów cieplarnianych Wymagania formalne z zakresu ogólnego sposobu monitorowania wielkoci emisji CO 2 zostały okrelone w załczniku nr 1 do Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 12 wrzenia 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielkoci emisji substancji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji [6]. Układ planu monitorowania emisji z instalacji objtej wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji został okrelony w tabeli A, zamieszczonej w załczniku nr 1 do wspomnianego rozporzdzenia. Wymagania formalne dotyczce szczególnego sposobu monitorowania wielkoci emisji CO 2 dla rónego rodzaju instalacji okrelono w załczniku nr 3 11 do rozporzdzenia [6]. Zakres informacji zawartych w rocznym raporcie oraz form i układ raportu rocznego dotyczcego emisji gazów cieplarnianych z instalacji okrelono w załczniku nr 12 do rozporzdzenia [6]. Sposób weryfikacji raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych z instalacji okrelono w załczniku nr 13 do cytowanego rozporzdzenia ministra rodowiska. Ubieganie si o akredytacj w charakterze weryfikatora raportów rocznych, dotyczcych emisji gazów cieplarnianych, wymaga opracowania dokumentacji systemu zarzdzania jakoci weryfikatora. Dokumentacja taka obejmuje polityk jakoci, procedury, instrukcje i inne narzdzia wspomagajce proces weryfikacji raportów rocznych. Podstawowe elementy systemu zarzdzania weryfikatora raportów rocznych zostały opracowane w latach w ramach działalnoci statutowej Głównego Instytutu Górnictwa. 3. ZARYS METODYKI WERYFIKACJI RAPORTÓW ROCZNYCH DOTYCZCYCH EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH Metodyka weryfikacji raportów rocznych, dotyczcych emisji gazów cieplarnianych, stanowi dorobek intelektualny akredytowanych jednostek, prowadzcych weryfikacj raportów rocznych i z reguły informacje na jej temat s udostpniane jedynie klientom tych jednostek. Zgodnie z wymaganiami polskiego prawa weryfikacj raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych z instalacji prowadzi si w sposób okrelony w załczniku nr 13 do Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 12 wrzenia 10

7 Górnictwo i rodowisko 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielkoci emisji substancji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji [6]. Procedura weryfikacji raportów rocznych została opracowana w ramach działalnoci statutowej Głównego Instytutu Górnictwa w 2009 r. [8]. Do narzdzi, których stosowanie przewiduje sie w procesie weryfikacji raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych, nale: lista pyta kontrolnych do planu monitorowania obowizujcego organizacj, arkusz kalkulacyjny do celów weryfikacji raportu rocznego, instrukcja wypełniania arkusza kalkulacyjnego. Wymienione narzdzia wspomagajce proces weryfikacji raportów rocznych s kompatybilne z pakietem dokumentów opracowanych w 2009 r. w ramach działalnoci statutowej Głównego Instytutu Górnictwa [8], a zwłaszcza z nastpujcymi dokumentami: Ksig jakoci weryfikatora rocznych raportów emisji gazów cieplarnianych, Kart procesu Weryfikacja rocznych raportów emisji gazów cieplarnianych Lista pyta kontrolnych do planu monitorowania List pyta kontrolnych do planu monitorowania opracowano, wykorzystujc kilkunastoletnie dowiadczenie Głównego Instytutu Górnictwa w utrzymaniu i doskonaleniu zintegrowanego systemu zarzdzania, funkcjonujcego w Głównym Instytucie Górnictwa oraz wytyczne zawarte w normie PN-EN ISO 19011:2003 Wytyczne dotyczce auditowania systemów zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego [9]. Ogółem opracowano ponad 50 pyta odnoszcych si do poszczególnych czci planu monitorowania. Opracowana lista pyta kontrolnych nie obejmuje wszystkich sytuacji, w jakich moe znale si weryfikator raportu rocznego. Naley traktowa j jako baz do opracowania pyta szczegółowych, odzwierciedlajcych realia konkretnej weryfikacji raportu rocznego dotyczcego emisji gazów cieplarnianych. Lista pyta kontrolnych słuy do weryfikowania czy prowadzcy instalacj stosuje si do wymaga z zakresu monitorowania emisji, okrelonych w zezwoleniu na udział we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Niezgodnoci stwierdzone na tym etapie weryfikacji mog podway wiarygodno danych prezentowanych przez prowadzcego instalacj w raporcie rocznym Arkusz kalkulacyjny do weryfikacji raportu rocznego dotyczcego emisji gazów cieplarnianych Do weryfikacji danych liczbowych zamieszczonych w raporcie rocznym dotyczcym emisji gazów cieplarnianych z instalacji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, słuy arkusz kalkulacyjny. Arkusz opracowano na podstawie arkusza kalkulacyjnego IRL ETS 011/04 Annual Installation Emissions Report for Emissions Trading. European Communities (Greenhouse 11

8 Mining and Environment Gas Emissions Trading) [10], udostpnionego na stronie internetowej irlandzkiej agencji ochrony rodowiska (Environmental Protection Agency EPA) [11]. Wprowadzanie danych do arkusza kalkulacyjnego nastpuje zgodnie z procedur, w której odzwierciedlono charakter instalacji objtej wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Procedura zawiera szereg wariantów ( cieek ) wprowadzania danych dla poszczególnych rodzajów instalacji. Procedur wprowadzania danych do arkusza kalkulacyjnego wzorowano na procedurze, stanowicej wstp do arkusza kalkulacyjnego, opracowanego przez EPA [10]. Wyczerpuje ona wszelkie warianty funkcjonowania instalacji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Procedura obejmuje warianty weryfikacji wykraczajce poza przewidywany zakres akredytacji Głównego Instytutu Górnictwa jako instytucjonalnego weryfikatora raportów rocznych i stwarza potencjał rozszerzenia zakresu akredytacji Instytutu w przyszłoci. Przy opracowywaniu arkusza kalkulacyjnego uwzgldniono wszystkie aktualne krajowe akty prawne dotyczce monitorowania wielkoci emisji substancji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji oraz sporzdzania raportu rocznego. Podstawowym celem stosowania arkusza kalkulacyjnego jest weryfikacja danych liczbowych podanych przez prowadzcego instalacj w raporcie rocznym Instrukcja wypełniania arkusza kalkulacyjnego do celów weryfikacji raportu rocznego dotyczcego emisji gazów cieplarnianych Instrukcj wypełnienia arkusza kalkulacyjnego opracowano na podstawie załoe do przewodnika IRL ETS 012/02 EU Greenhouse Gas Emission Allowance Trading Scheme. Guidance note to Operators in Ireland on completing the Annual Installation Emissions Report for Emissions Trading [12], udostpnionego na stronie internetowej EPA (Irlandia) [11]. 4. PODSUMOWANIE W artykule przedstawiono wyniki przegldu aktów prawnych z zakresu emisji gazów cieplarnianych oraz identyfikacji narzdzi wspomagajcych proces weryfikacji raportów rocznych dotyczcych emisji gazów cieplarnianych. Analiza literatury pozwoliła na zidentyfikowanie wymaga dotyczcych metodyki i narzdzi weryfikacji raportów rocznych. Nowoczesnymi narzdziami wspomagajcymi proces weryfikacji raportów rocznych s midzy innymi listy pyta kontrolnych do planów monitorowania, arkusz kalkulacyjny oraz instrukcja wypełniania arkusza kalkulacyjnego. Narzdzia weryfikacji raportów rocznych stanowi uzupełnienie dokumentów dotyczcych systemu zarzdzania weryfikatora raportów rocznych wczeniej opracowanych w ramach działalnoci statutowej Głównego Instytutu Górnictwa. 12

9 Górnictwo i rodowisko Literatura 1. Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 padziernika 2003 r. ustanawiajca wspólnotowy system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS European Union Emission Trading Scheme). 2. Ustawa z 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji. Dz. U. z 2004 r. Nr 281, poz Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 13 wrzenia 2005 r. w sprawie wyznaczenia Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji. Dz. U. Nr 188, poz Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawie przyjcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnie do emisji dwutlenku wgla na lata dla wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Dz. U. Nr 202, poz Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarzdzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji. Dz. U Nr 130, poz Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 12 wrzenia 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielkoci emisji substancji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji. Dz. U r. Nr 183, poz Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 lipca 2009 r. w sprawie rodzajów instalacji objtych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji. Dz. U r. Nr 136, poz Opracowanie metodologii w zakresie akredytacji Głównego Instytutu Górnictwa, jako weryfikatora rocznych raportów dotyczcych emisji gazów cieplarnianych. Praca statutowa GIG. Katowice, Zakład Oszczdnoci Energii i Ochrony Powietrza PN-EN ISO 19011:2003 Wytyczne dotyczce auditowania systemów zarzdzania jakoci i/lub zarzdzania rodowiskowego. 10. Arkusz kalkulacyjny IRL ETS 011/04 Annual Installation Emissions Report for Emissions Trading. European Communities (Greenhouse Gas Emissions Trading) Regulations 2004, (S.I. 437 of 2004) and amendments. Environmental Protection Agency Wexford, Irlandia Przewodnik IRL ETS 012/02 EU Greenhouse Gas Emission Allowance Trading Scheme. Guidance note to Operators in Ireland on completing the Annual Installation Emissions Report for Emissions Trading, Issue 2, 16 December Wexford, Irlandia. Environmental Protection Agency. Recenzent: prof. dr hab. in. Barbara Białecka 13