Gimnazjum - III etap edukacyjny. I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Transkrypt

1 PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU J ZYK POLSKI Gimnazjum - III etap edukacyjny I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i s uchanie. Ucze : 1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomoc rodków audiowizualnych rozró nia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w d wi ku i obrazie; 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu; 3) porz dkuje informacje w zale no ci od ich funkcji w przekazie; 4) odró nia informacje o faktach od opinii; 5) rozpoznaje ró nice mi dzy kcj a k amstwem; 6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; 7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobat, dezaprobat, negacj, prowokacj ); 8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; 9) rozpoznaje wypowied argumentacyjn, wskazuje tez, argumenty i wnioski; 10) rozró nia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artyku, wywiad, reporta ); 11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu. 2. Samokszta cenie i docieranie do informacji. Ucze : 1) samodzielnie dociera do informacji w ksi kach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych; 2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece ród a potrzebnych mu informacji; 3) korzysta ze s ownika: j zyka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego s ownika terminów literackich w formie ksi kowej i elektronicznej. 3. wiadomo j zykowa. Ucze : 1) rozumie poj cie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urz dowy, artystyczny i naukowy; 2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tek cie; 3) dostrzega zró nicowanie s ownictwa rozpoznaje s ownictwo ogólnonarodowe i s ownictwo o ograniczonym zasi gu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje u ywania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapo yczone (obce) rozumie ich funkcj w tek cie; 4) rozpoznaje cechy kultury i j zyka swojego regionu;

2 5) rozpoznaje w zdaniach i w równowa nikach zda ró ne rodzaje podmiotów, orzecze, dope nie, okoliczników oraz przydawk rozumie ich funkcje; 6) rozró nia rodzaje zda z o onych podrz dnie i wspó rz dnie, imies owowe równowa niki zda, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi; 7) odró nia temat eksyjny od ko cówki; 8) odró nia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynn i biern ) czasownika oraz imies owy wyja nia ich funkcje w tek cie; 9) rozpoznaje temat s owotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela. 1. Wst pne rozpoznanie. Ucze : 1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzie o; 2) rozpoznaje problematyk utworu. 2. Analiza. Ucze : 1) przedstawia najistotniejsze tre ci wypowiedzi w takim porz dku, w jakim wyst puj one w tek cie; 2) charakteryzuje posta mówi c w utworze; 3) rozró nia narracj pierwszoosobow i trzecioosobow oraz potra okre li ich funkcje w utworze; 4) wskazuje funkcje u ytych w utworze rodków stylistycznych z zakresu s ownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnie, zgrubie, metafor), sk adni (powtórze, pyta retorycznych, ró nego typu zda i równowa ników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów d wi kona ladowczych); 5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytu u, podtytu u, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego); 6) przypisuje czytany utwór do w a ciwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat); 7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowie, pami tnik, dziennik, komedi, dramat (gatunek), tragedi, ballad, nowel, hymn, powie historyczn ; 8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powie lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy; 9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst g ówny, tekst poboczny, monolog, dialog;

3 10) znajduje w tekstach wspó czesnej kultury popularnej (np. w lmach, komiksach, piosenkach) nawi zania do tradycyjnych w tków literackich i kulturowych; wskazuje przyk ady mieszania gatunków; 11) uwzgl dnia w analizie specy k tekstów kultury przynale nych do nast puj cych rodzajów sztuki: literatura, teatr, lm, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne. 3. Interpretacja. Ucze : 1) przedstawia propozycj odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia j ; 2) uwzgl dnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biogra czny, historyczny; 3) interpretuje g osowo wybrane utwory literackie (recytowane w ca o ci lub we fragmentach). 4. Warto ci i warto ciowanie. Ucze : 1) ze zrozumieniem pos uguje si poj ciami dotycz cymi warto ci pozytywnych i ich przeciwie stw oraz okre la postawy z nimi zwi zane, np. patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, pi kno brzydota, a tak e rozpoznaje ich obecno w yciu oraz w literaturze i innych sztukach; 2) omawia na podstawie poznanych dzie literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. mi o, przyja, mier, cierpienie, l k, nadzieja, wiara religijna, samotno, inno, poczucie wspólnoty, solidarno, sprawiedliwo ; dostrzega i poddaje re eksji uniwersalne warto ci humanistyczne; 3) dostrzega zró nicowanie postaw spo ecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontek cie kszta tuje swoj to samo. III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. Ucze : 1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w nast puj cych formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i prze y, zró nicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwyk ych przedmiotów lub dzie sztuki, charakterystyka postaci literackiej, lmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, lmu, spektaklu i ze zdarzenia z ycia, rozprawka, podanie, yciorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmian i styl j zyka do gatunku, w którym si wypowiada; 2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworz c spójn pod wzgl dem logicznym i sk adniowym wypowied na zadany temat; 3) tworzy plan twórczy w asnej wypowiedzi; 4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego r cznie i na komputerze (umiej tnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki wed ug rozmiaru i kszta tu, stosuje w a ciwe odst py, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocze nie kontroluj c autokorekt ), poprawia ewentualne b dy j zykowe, ortogra czne oraz interpunkcyjne;

4 5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia w asne zdanie, przyjmuje pogl dy innych lub polemizuje z nimi; 6) przestrzega zasad etyki mowy w ró nych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych rodków przekazywania informacji, takich jak: SMS, , czat, blog (ma wiadomo niebezpiecze stwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowo ci uczestników komunikacji w sieci, atwego obra ania obcych, o mieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiaj cych ich w sytuacjach k opotliwych, zna skutki k amstwa, manipulacji, ironii); 7) stosuje zasady etykiety j zykowej wie, w jaki sposób zwraca si do rozmówcy w zale no ci od sytuacji i relacji, cz cej go z osob, do której mówi (doros y, rówie nik, obcy, bliski), zna formu y grzeczno ciowe, zna konwencje j zykowe zale ne od rodowiska (np. sposób zwracania si do nauczyciela, lekarza, profesora wy szej uczelni), ma wiadomo konsekwencji u ywania formu niestosownych i obra liwych; 8) wiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych rodków przekazywania informacji, w tym z Internetu. 2. wiadomo j zykowa. Ucze : 1) rozró nia norm j zykow wzorcow oraz u ytkow i stosuje si do nich; 2) sprawnie pos uguje si o cjaln i nieo cjaln odmian polszczyzny; zna granice stosowania slangu m odzie owego; 3) tworz c wypowiedzi, d y do precyzyjnego wys awiania si ; wiadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyra enia zamierzonych tre ci; 4) stosuje zwi zki frazeologiczne, rozumiej c ich znaczenie; 5) stosuje ró ne rodzaje zda we w asnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zda sk adowych do wagi, jak nadaje przekazywanym informacjom; 6) wykorzystuje wiedz o sk adni w stosowaniu regu interpunkcyjnych; stosuje rednik; 7) przekszta ca cz ci zdania pojedynczego w zdania podrz dne i odwrotnie, przekszta ca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imies owy i odwrotnie ze wiadomo ci ich funkcji i odpowiednio do celu ca ej wypowiedzi; zamienia mow niezale n na zale n ; 8) wprowadza do wypowiedzi partyku y, rozumiej c ich rol w mody kowaniu znaczenia sk adników wypowiedzi; 9) wykorzystuje wykrzyknik jako cz mowy w celu wyra enia emocji; stosuje wo acz w celu osi gni cia efektów retorycznych; 10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imies owów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w zwi zkach sk adniowych (zgody i rz du);

5 11) operuje s ownictwem z okre lonych kr gów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentruj cym si przede wszystkim wokó tematów: rozwój psychiczny, moralny i zyczny cz owieka; spo ecze stwo i kultura; region i Polska). Teksty kultury 1. Teksty poznawane w ca o ci nie mniej ni 5 pozycji ksi kowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej obj to cinie mo na pomin autorów i utworów oznaczonych gwiazdk : *Jan Kochanowski wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier wi toszek lub Sk piec; *Ignacy Krasicki wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Boles aw Prus lub Eliza Orzeszkowa wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz wybrana powie historyczna (Quo vadis, Krzy acy lub Potop); wybrane wiersze nast puj cych poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzy ski, Julian Tuwim, Czes aw Mi osz, ks. Jan Twardowski, Wis awa Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kami ski Kamienie na szaniec Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmuj cy problematyk Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Ga czy ski wybrane utwory; Stanis aw Lem wybrane opowiadanie; S awomir Mro ek wybrane opowiadanie; Antonie de Saint Exupéry Ma y Ksi ; wybrana powie przygodowa; wybrana m odzie owa powie obyczajowa (np. Ma gorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych wspó czesnych autorów podejmuj cych problematyk dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury wiatowej XX w. (inne ni wskazane wy ej); wybrana powie wspó czesna z literatury polskiej i wiatowej (inna ni wskazana wy ej); inne pozycje ksi kowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

6 2. Teksty poznawane w ca o ci lub w cz ci (decyzja nale y do nauczyciela): Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pie o Rolandzie; Juliusz S owacki Balladyna; Miron Bia oszewski Pami tnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapu ci ski wybrany utwór. Biblia (opis stworzenia wiata i cz owieka z Ksi gi Rodzaju, przypowie ewangeliczna, hymn w. Paw a o mi o ci); wybrane mity greckie. 3. Wybór publicystyki z prasy i innych rodków spo ecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.