This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 182,ISSN RÓŻNICE POMIĘDZY WYBRANYMI PARAMETRAMI ODDECHOWYMI A POSTAWĄ CIAŁA DIFFERENCES BETWEEN SELECTED RESPIRATORY PARAMETERS AND BODY POSTURE Sławomir Gałęcki 1, Maciej Walasik 2, Zbigniew Dudkiewicz 3, Tomasz Pieńkowski 1, Grzegorz Jerzakowski 4 1 Zakład Fizjoterapii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie 2 NZOZ UNIPOLIMED Sp. z o.o. w Zgierz 3 Klinika Chirurgii Ręki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 4 Oddział Chirurgii Urazowej i Ortopedii,7 Szpitala Marynarki Wojennej w Gdańsku-Oliwie Streszczenie: Wstęp: Postawa ciała człowieka jest to indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji pionowej. Kształtuje się ona przez całe życie pod wpływem wielu czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Odgrywa ona istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu wykazując znaczący wpływ na wiele narządów i układów. Jednym z nich jest układ oddechowy, który jest nieodzownym elementem życia. Jednak pomimo tego, że wyłącznie prawidłowa postawa ciała zapewnia odpowiednie warunki do poprawnego rozwoju człowieka, każdego roku odnotowuje się rosnący odsetek występowania wad postawy. Zatem ocena różnic pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi a postawą ciała człowieka i jej wadami jest bardzo istotna w celu ograniczenia nieprawidłowości oraz dysfunkcji związanych z nieprawidłową postawą ciała. Cel pracy: Celem pracy była ocena postawy ciała oraz wskazanie różnic pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi a badaną postawą ciała i jej ewentualnymi wadami wśród gimnazjalistów. Materiał i metody: Badaniami objęto 50 uczniów gimnazjum, którzy zostali poddani punktowej ocenie postawy ciała wg. Tadeusza Kasperczyka. Podczas badania dokonano również pomiarów wybranych parametrów oddechowych przy użyciu Spirometru Spirobank G-USB. Wyniki i wnioski: Badanie statystyczne wykazało istotne różnice pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi tj. pojemnością życiową płuc (), natężoną pojemnością życiową (F) oraz natężoną objętością wydechową pierwszosekundową () wyłącznie w ustawieniu barków oraz kifozy piersiowej. Zatem wykonanie badania spirometrycznego może pomóc we wskazaniu uczniów wymagających dodatkowej interwencji oddziałującej na układ oddechowy.

2 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 183,ISSN Summary: Introduction: Human posture is an individual body shape and positioning of particular segments of the trunk and legs in an upright position. It is a lifelong formation influenced by many factors, both internal and external. It plays an important role in proper functioning of the body, having a significant effect on many organs and systems. One of them is the respiratory system, which is an essential element of life. However, despite the fact that only correct posture ensures optimal conditions for proper human development, every year a growing prevalence of posture defects is recorded. Therefore, assessment of differences between selected respiratory parameters and human body posture with its defects is very important in order to reduce abnormalities and dysfunctions associated with incorrect posture. Objective: The aim of the study was to assess body posture and indicate differences between selected respiratory parameters, the tested posture and its possible defects among junior high school students. Material and Methods: The study included 50 junior high school students who were subjected to a point posture evaluation by Tadeusz Kasperczyk method. Measurements of selected respiratory parameters using Spirometer spirobank G-USB were also performed. Results and Conclusions: Statistical study showed significant differences between the selected parameters, such as respiratory vital capacity (), forced vital capacity (F) and forced expiratory volume in one second (), only in the setting of shoulders and thoracic kyphosis. Therefore, performance of spirometry can help in identifying students who require additional intervention affecting the respiratory system. Słowa kluczowe: postawa ciała, wady postawy, parametry oddechowe, spirometria Key words: body posture, posture defects, respiratory parameters, spirometry Wstęp Postawa ciała człowieka jest to indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji pionowej. Kształtuje się ona przez całe życie i ulega nieustannym zmianom. Na jej ostateczną postać wpływa wiele czynników zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych [3, 6, 11, 14, 16, 19]. Postawa ciała może stać się wyznacznikiem go rozwoju wielu narządów i układów. Jednak należy pamiętać, że tylko prawidłowa postawa ciała zapewnia odpowiednie warunki do poprawnego rozwoju i funkcjonowania organizmu [3, 4, 11, 13].Niestety w ciągu ostatnich lat pomimo ogromnej roli, jaką spełnia prawidłowa postawa ciała odnotowuje się rosnącą liczbę wad postawy. Należy pamiętać, że wady postawy to istotny problem, który obejmuje odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy j, właściwej dla danej kategorii wieku, płci i typu budowy [11, 23]. Kształtowanie się wad postawy ciała zazwyczaj pogłębia się wraz z wiekiem i rozwojem dziecka niosąc ze sobą ryzyko zaburzeń funkcjonowania jego układów i

3 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.184,issn narządów [2]. Zaliczyć tutaj możemy np. zaburzenia pracy układu oddechowego, którego sprawne działanie jest nieodzownym elementem życia. Z uwagi na powagę pracy układu oddechowego i konsekwencje związane z nieprawidłowościami w jego funkcjonowaniu, istotna a wręcz niezbędna jest ocena jego sprawności w odniesieniu do postawy ciała i jej wad [7, 15, 25]. Częściowej kontroli wydolności układu oddechowego możemy dokonać poprzez ocenę wybranych parametrów oddechowych tj. pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () wykonując badanie spirometryczne. Badanie to wykonuje się przy użyciu spirometru i należy ono do jednej z najprostszych metod pomiaru parametrów oddechowych. Umożliwia ono określenie wielkości objętościowych i przepływowych charakteryzujących układ oddechowy [5, 9, 21, 24]. Cel pracy Cel pracy obejmował ustalenie występowania różnic pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi a ocenianą postawą ciała i jej ewentualnymi wadami wśród uczniów szkoły gimnazjalnej. Dodatkowym celem była ocena postawy ciała badanej grupie. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone wśród 50 uczniów Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Kleczewie. Termin, warunki, cele, sposób oraz zakres badań został uzgodniony z dyrekcją szkoły po wcześniejszym uzyskaniu pisemnej zgody uczniów i ich rodziców lub opiekunów na udział w badaniach. Osoby poddane badaniu deklarowały niezakłócony stan fizjologiczny, dobrą kondycje fizyczną oraz brak chorób ze strony układu oddechowego. Badania przeprowadzono na terenie szkoły w odpowiednio oświetlonym światłem słonecznym gabinecie pielęgniarki szkolnej. Było ono wykonane o porannej porze dnia z zachowaniem zaleceń autora metody oraz odbywało się zawsze w obecności personelu pedagogicznego szkoły. Ogółem poddano badaniu 24 chłopców i 26 dziewcząt. Uczestnicy badania w pierwszej kolejności zostali poddani ocenie postawy ciała z wykorzystaniem metody punktowania według Kasperczyka. Podczas tego badania ocenionych zostało 10 elementów, oglądanych w płaszczyźnie strzałkowej oraz czołowej w ustawieniu z przodu i z tyłu. Ocenie podlegały: ustawienie głowy, barków, łopatek, brzucha, kolan, ukształtowanie klatki piersiowej, kifozy piersiowej, lordozy lędźwiowej, boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza) oraz wysklepienie stóp. Każdy element został oceniony, jako prawidłowy lub nieprawidłowy.następnie po uprzednim dokładnym objaśnianiu uczniom procedury badania dokonano pomiarów z użyciem Spirometru Spirobank G-USB. Pomiar obejmował pojemność życiową płuc (), natężoną pojemność życiową (F) oraz natężoną objętość wydechową pierwszosekundową (). Do analizy zebranych wyników wykorzystano nieparametryczny test Manna i Whitneya. Obliczeń dokonano za pomocą pakietów statystycznych i obliczeniowych (SPSS 9.0, Microsoft Office Excel 2010). Jako poziom istotności różnic przyjęto wartość p<0,05.

4 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.185,issn Wyniki badań Rycina 1. Ilościowy rozkład wadliwych elementów postawy ciała w badanej populacji. Oceniając postawę ciała w badanej grupie stwierdzono, że do najczęściej występujących przypadków wadliwego ukształtowania się elementów postawy ciała należy ustawienie barków (n=20, 40 %) oraz ustawienie łopatek (n=18, 36 %). Natomiast najmniejsza ilość wad postawy w badanej grupie obejmuje klatkę piersiową kurzą (n=3, 6 %). Rycina 2. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem głowy. nie punkt=mediana; wąsy=min-ma Ustawienie głowy F

5 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 186,ISSN miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 3. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem barków. Poziom p jest mniejszy od granicznego poziomu alfa=0,05. Wnioskujemy zatem iż miedzy badanymi grupami (/nie) osób jest istotna różnica w rozkładzie badanych zmiennych: wartości grupy "" są istotnie wyższe od grupy: "nie". Rycina 4. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem łopatek. nie nie punkt=mediana; wąsy=min-max Ustawienie barków punkt=mediana; wąsy=min-ma Ustawienia łopatek F F

6 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 187,ISSN miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 5. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem i kształtem klatki piersiowej. punkt=mediana; wąsy=min-ma Ustawienie i kształt klatki piersiowej nie miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 6. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem brzucha. punkt=mediana; wąsy=min-max Ustawienie brzucha nie F F

7 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 188,ISSN miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 7. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem kifozy piersiowej. Poziom p jest mniejszy od granicznego poziomu alfa=0,05. Wnioskujemy zatem iż miedzy badanymi grupami (/nie) osób jest istotna różnica w rozkładzie badanych zmiennych: wartości grupy "" są istotnie wyższe od grupy: "nie". Rycina 8. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem lordozy lędźwiowej. punkt=mediana; wąsy=min-max Ustawienie kifozy piersiowej punkt=mediana; wąsy=min-ma nie Ukształtowanie lordozy lędźwiowej nie F F

8 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.189,issn miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 9. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym bocznym skrzywieniem kręgosłupa. nie punkt=mediana; wąsy=min-ma Boczne skrzywienie kręgosłupa miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 10. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym ustawieniem kolan. punkt=mediana; wąsy=min-max Ustawienie kolan nie F F

9 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 190,ISSN Poziom p jest większy od granicznego poziomu alfa=0,05.wnioskujemy zatem iż miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Rycina 11. Wartości pojemności życiowej płuc (), natężonej pojemności życiowej (F) oraz natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej () w grupie badanych z prawidłowym i nieprawidłowym wysklepieniem stóp. miedzy badanymi grupami (/nie) osób nie ma istotnych różnic Podsumowując w badanej populacji poza grupą uczniów z prawidłowym ustawieniem barków i kifozy piersiowej w odniesieniu do grupy z nieprawidłowym ich ustawieniem nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie pomiędzy badanymi parametrami oddechowymi tj. pojemnością życiową płuc (), natężoną pojemnością życiową (F) oraz natężoną objętością wydechową pierwszosekundową (). Dyskusja punkt=mediana; wąsy=min-ma Wysklepienie stopy nie Postawa ciała może stać się wyznacznikiem go rozwoju i funkcjonowania człowieka. Jednak pomimo tego, jej zaburzenia w postaci wad postawy stają się coraz częstszym problemem wśród dzieci i młodzieży. Przyczyniają się one do pogorszenia zdrowia, poprzez miedzy innymi zaburzenia funkcji układu oddechowego. Celem zasadniczym pracy było ustalenie różnić pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi a postawą ciała i jej wadami. Została dodatkowo dokonana ocena postawy ciała i analiza rozpoznanych wad. Po dokładniej analizie nieprawidłowości w postawie ciała można zauważyć wyraźne ich zróżnicowanie. Najczęściej występującymi wadami postawy były nie ustawienie barków (40%) oraz łopatek (36%). Natomiast najmniej rozpoznanych wad stanowiła klatki piersiowa kurza F

10 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 191,ISSN (4%). Znaczną grupę stanowili również uczniowie ze zwiększona kifozą piersiową (30%). Zbliżone wyniki uzyskała Pawlicka, która przeprowadziła badania na grupie uczennic klas maturalnych łódzkich liceów ogólnokształcących. W jej badaniach nie ustawienie barków stanowiło 81,7%, natomiast łopatek 72,5%. Również badania przeprowadzone przez Kaźmierczak wśród dzieci i młodzieży w wieku 9-16 lat potwierdzają, że najczęściej występującą wadą w badanej populacji jest ustawienie barków i łopatek [20]. Największą ilość wad postawy w postaci niego ustawienia barków i łopatek można m.in. tłumaczyć tym, że dziewczęta w okresie dojrzewania mają tendencję do wysuwania barków do przodu oraz zaokrąglania pleców w celu ukrycia rozwijających się w tym okresie piersi. W innym piśmiennictwie na pierwszym miejscu występują boczne skrzywienia kręgosłupa, wady klatki piersiowej i stóp [10, 17]. Zdaniem kilku autorów boczne skrzywienie kręgosłupa (skolioza) niesie ze sobą wiele negatywnych zmian w układzie ruchu oraz układzie krążeniowo-oddechowym [8, 18]. Jednak we własnych badaniach wśród osób ze skoliozą nie wykazano istotnych statystycznie niższych wartości wybranych parametrów oddechowych tj., F,. Podobne wyniki w swoich badaniach uzyskał Szopa. Jego badania nie potwierdziły istotnych statystycznie zależności pomiędzy a skoliozą I stopnia [22]. Wybrane podstawowe wartości oddechowe można podnieść poprzez systematyczne ćwiczenia, które mogą polepszyć elastyczność klatki piersiowej i płuc oraz zwiększyć siłę mięśni oddechowych. Cheng i wsp. podaje, że aktywność fizyczna wykonywana nawet przez trzy miesiące może przynieść poprawę podstawowych wartości oddechowych [1]. Również podaje się, że już 25 minutowy średnio intensywny wysiłek fizyczny może poprawić funkcje oddechowe [12]. Pomimo, że głównym celem pracy było wskazanie różnic pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi a postawą ciała i jej wadami to uzyskane dane niezmiernie trudno jest porównać z wynikami innych autorów. Powodem tego jest niewielka liczba bezpośrednich doniesień odnoszących się do przedstawionego problemu. Wnioski 1. Uczniowie gimnazjum z prawidłowym ustawieniem barków i kifozy piersiowej w odniesieniu do rówieśników z nieprawidłowym ustawieniem tych elementów wykazują wyższe statystycznie wartości wybranych parametrów oddechowych tj., F,. 2. Uczniowie dotknięci nieprawidłowym ustawieniem barków i kifozy piersiowej wymagają systematycznych ćwiczeń oddechowych podczas gimnastyki korekcyjnej. 3. Wykonywanie badania spirometrycznego pozwala ocenić różnice pomiędzy wybranymi parametrami oddechowymi tj., F, w odniesieniu do postawy ciała i jej wad. 4. W badanej populacji uczniów gimnazjum przeważają głównie wady postawy obejmujące nie ustawienie barków i łopatek. 5. Istnieje konieczność podjęcia działań mających na celu zmniejszenie liczebności wad postawy wśród uczniów gimnazjów.

11 Kwart.Ortop. 2013, 2, str. 192,ISSN Piśmiennictwo: 1. Cheng Y.J., Macera C.A., Addy C.L., Sy F.S., Wieland D., Blair S.N. Effects of physical activity on exercises tests and respiratory function. Br J Sports Med Nr 6/ Chojnacka Szawłowska G., Szawłowski K. Rehabilitacja medyczna. Agencja Wydawniczo Informacyjna, Warszawa Dega W. Ortopedia i Rehabilitacja tom I i II. PZWL Warszawa Dega W., Milanowska K. Rehabilitacja medyczna pod red. W. Marciniaka, A. Szulca. PZWL Doboszyńska A., Wrotek K. Badania czynnościowe układu oddechowego. PZWL Warszawa Drozd M. Zmienność i stabilność budowy somatycznej w rozwoju postnatalnym człowieka z uwzględnieniem wpływu czynników biologicznych i społeczno ekonomicznych. Przegląd Naukowy Kultury Fizycznej Uniwersytetu Rzeszowskiego 2005, Fajdasz A. Ukształtowanie kręgosłupa u młodzieży trenującej pływanie. Med.Sport. 2000, 16, 7, Finlay G., Conncannon D., Mc Donnell T.I. Treatment of respiratory failure due to kyphoscoliosis with nasal intermittent positive pressure ventilation Ir. J. Med. Sci ,28 9. Górski J. Fizjologia człowieka. Wydawnictwo Lekarski PZWL Warszawa 2010, wyd Hadała M., Bieganowski K., Sołek D., Rzuciło K., Jachym Ł., Snela S. Wady postawy i boczne skrzywienie kręgosłupa w populacji dzieci klas szóstych Szkół Podstawowych na terenie miasta Rzeszowa. Fizjoter. Pol., 2006; 3(4); 6, Kasperczyk T. Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Kasper, Kraków Kesavachandran C., Shashidhar S. Respiratory function during warm up exercise in Athletes. Indian J Physiol Pharmacol Nr 2/ Kluszczyński M. Częstość występowania wad postawy i asymetrii grzbietu dzieci wiejskich. Fizjoterapia Polska 2007; 1(4); vol Kowalczyk A., Brzęk A., Nowotny - Czupryna O., Gęgotek L. Niektóre odległe skutki skolioz rozpoznanych w wieku szkolnym. Fizjoterapia Polska 2008; 4(4); vol Laurentowska M., Szczepanowska E., Głowacki M., Rychlewski T. A report onphysical performance in female patients dideased for idiopathic scoliosis. W:Przegl. Antropol., 2001, 64, Mac-Thiong J., Labelle H, Berthonnaud E, Betz RR, Roussouly P. Sagittal spinopelvic balance in normal children and adolescents. Eur Spine J. 2007,16 (2). 17. Nissinen M. Spinal posture during pubertal growth. Acta Paedriat Mar; 84 (3): Nissinen M., Heliovaara M., Seitsamo J., Poussa M. Trunk asymmetry, posture, growth and risk of scoliosis. A three year follow up of Finnish prepubertal school children. Spine Jan; 18 (1): Nowotny J., Czupryna K., Rudzińska A., Nowotny Czupryna O. Zmiany postawy ciała w pierwszych sześciu latach nauki szkolnej. Fizjoterapia Polska 2008; 4(4); vol Pingot M., Czernicki J., Woldańska Okońska M. Ocena skuteczności metody fizjokinetycznej w zachowawczym leczeniu bocznych idiomatycznych skrzywień

12 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.193,issn kręgosłupa. Doniesienie wstępne. Kwart. Ortop. 2004, 2, Skokowski J. Spirometria, "Encyklopedia Badań Medycznych" Wyd. Med., MAK med, Gdańsk Szopa A., Domagalska M., z Onik G. Wady postawy ciała a funkcja układu oddechowego. Międzynarodowy Dzień Inwalidy 18 Edycja - "Życie bez bólu", Zgorzelec Wilczyński J. Korekcja wad postawy człowieka. Wyd. Anthropos Wrotek K., Chazan R. Interpretacja badań czynnościowych układu oddechowego. Pneumonologia, marzec Żórawska Banaś E. Analiza progresji skolioz u dzieci w okresie przedpokwiataniowym. Rehab. Med. 2003, tom 7, nr 1, Adres do korespondencji Sławomir Gałęcki Zakład Fizjoterapii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Koninie