This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 24, ISSN CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD POSTAWY U DZIECI 10- I 13- LETNICH W REGIONIE MŁAWSKIM INCIDENCE OF FAULTY POSTURE IN 10- AND 13-YEAR-OLDS IN MŁAWA REGION Wojciech Hagner, Dorota Bąk, Ewelina Lulińska-Kuklik Magdalena Hagner-Derengowska Katedra i Klinika Rehabilitacji Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Streszczenie: Wady postawy ciała u dzieci stanowią poważny problem społeczny, ponieważ obejmują duży odsetek dzieci. W wielu publikacjach częstość występowania wad postawy przedstawia się na poziomie 50-80% ogółu badanych dzieci. W regionie mławskim wady postawy stwierdzono u 64,47% dzieci 10- i 13-letnich (76,47% chłopców i 54,76% dziewcząt). Więcej wad posiadały dzieci 10-letnie (73,17%). Współpraca służby zdrowia, nauczycieli, rodziców i opiekunów w celu zapewnienia optymalnej ilości wysiłku fizycznego, odpowiedniej diety, stanowiska pracy w szkole i w domu, a także objęcie opieką profilaktyczną i fachowym leczeniem od chwili wykrycia wszelkich nieprawidłowości w postawie ciała, mogłyby zmniejszyć problem wad postawy i przyczynić się do wzrostu prawidłowego, harmonijnego rozwoju młodego organizmu. Summary: Body posture defects in children present a serious social problem affecting a large percentage of population. The frequency of faulty postures among children varies between 50 and 80% in various publications. In Mława region 64.47% of 10- and 13- year-old children (76.47% boys and 54.76% girls) have posture defects. In 10-year-old children more posture abnormalities (73.17%) have been detected. Cooperation of health service, teachers, parents and protectors could reduce the problem of faulty postures by providing enough exercise, healthy diet, proper workplace at school and home, and by prevention and professional treatment since detection of abnormalities. These actions could also contribute to normal and balanced growth of young organisms. Słowa kluczowe: wady postawy, dzieci, badania przesiewowe Key words: body posture defects, children, screening Wstęp Przyczyny powstawania wad postawy są różnorodne i złożone, ale ogólnie można je podzielić na wrodzone i nabyte. Począwszy od wad wrodzonych, niektóre mają charakter dziedziczny, a inne są następstwem uszkodzenia w trakcie życia płodowego. Niezależnie od pochodzenia, wady wrodzone zaburzają budowę i statykę ciała dotycząc pojedynczych odcinków bądź większych części. 24

2 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 25, ISSN Wady nabyte dzielą się na rozwojowe i nawykowe. Wady rozwojowe wywołane są przebytymi chorobami, np. krzywica, gruźlica kości, choroba Scheuermanna [1,2,3,4]. Wady nawykowe powstają w wyniku zaburzenia odruchu prawidłowej postawy pod wpływem otoczenia i nas samych. Ogólne przemęczenie, długotrwałe przebywanie w nieprawidłowej, przygarbionej bądź asymetrycznej pozycji w okresie intensywnego wzrostu, kiedy organizm dziecka nie jest dostatecznie odporny, są w swych skutkach najgroźniejsze. Postawę dziecka kształtuje środowisko, przede wszystkim dom i szkoła. Oddziaływanie domu przypada głównie w okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie (nieprawidłowe noszenie dziecka, odżywianie, a nawet dobór zabawek i przyborów). Wniosek jest jeden, nieprzestrzeganie w okresach niemowlęcym, przedszkolnym i wczesnoszkolnym podstawowych zasad i wskazań higieny bardzo ujemnie wpływa na postawę ciała dziecka [5]. Drugim problemem są warunki szkolne. Dzieci spędzają kilka godzin w nie zawsze wygodnej, dostosowanej do wzrostu ławce, często w nieprawidłowej pozycji, która wymusza rotację tułowia połączoną z jego bocznym wygięciem. Pozycja taka powoduje przeciążenia wynikające z nierównego napięcia mięśni i więzadeł w obrębie kręgosłupa doprowadzając do asymetrii tułowia [6]. Rosnąca kość jest w szczególności podatna na wszelkiego rodzaju wpływy obciążeniowe. Określone jest to przez biologiczne prawo Delpecha-Wollfa, które rozwinął później Huter i Volkman, Pauwels oraz Arndt-Shmidt. Zgodnie z tym prawem stwierdza się, że kość prawidłowo rośnie pod wpływem rozłożonych równomiernie sił nacisku i pociągania. Nadmierny nacisk hamuje wzrost kości, a nadmierne pociąganie pobudza. Dlatego wszelkie asymetrie obciążeń, niewyrównane w porę i dłużej się utrzymujące mogą powodować asymetryczne rozrastanie się kości doprowadzając do zmian strukturalnych [4]. Celem pracy było: 1. Ustalenie częstości występowania wad postawy u dzieci 10- i 13-letnich regionu mławskiego 2. Wykazanie czy płeć koreluje z częstością występowania wad postawy Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone wśród uczniów dwóch szkół podstawowych w Mławie i objęły dzieci 10- i 13-letnie. Przebadano 76 dzieci (41 10-latków i latków) z niewielką przewagą dziewcząt. Postawę oceniano zgodnie ze sposobem wzrokowej analizy wybranych elementów budowy i postawy ciała z wykorzystaniem zmodyfikowanej metody punktowania według Kasperczyka [2], Nowojorskiego Testu Klasyfikacyjnego Postawy Ciała oraz Szczegółowej Oceny Postawy Ciała (SzOP) opracowanej przez Zeyland-Malawkę [7,8]. W oparciu o powyższe metody opracowano kartę badań i kryteria oceny postawy. W ocenie punktowej dla określenia stopnia stwierdzonych nieprawidłowości badanego elementu ciała przyjęto skalę Na podstawie uzyskanej liczby punktów postawę określano jako bardzo dobra, dobra, niewłaściwa i zła. W tablicach wyników dla lepszego zobrazowania wzajemnych relacji analizowanych zmiennych przedstawiono wartości procentowe. 25

3 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 26, ISSN Wyniki Badania 76-osobowej grupy dzieci (34 chłopców i 42 dziewcząt), w dwóch grupach wiekowych 10 i 13 lat z podziałem na płeć, wykazały następujący odsetek występowania wad, zgodnie z punktową oceną postawy uzyskaną z karty badań: Tabela 1. Częstość występowania wad postawy u dzieci 10- i 13-letnich z uwzględnieniem płci. WIEK 26 POSTAWA b. dobra dobra niewł. zła b. dobra dobra niewł. zła 10 lat - 16,67 83, ,78 65,22-13 lat - 31,25 68, ,89 42,11 - RAZEM - 23,53 76, ,24 54,76 - Tabela 2. Ogólny wykaz częstości występowania wad postawy u dzieci 10- i 13-letnich. POSTAWA b. dobra dobra niewłaściwa zła n % n % n % n % 10 lat ,83 73, lat , , RAZEM , , Stosując się kryterium punktowego w badaniach dzieci 10- i 13-letnich, zarówno u chłopców jak i u dziewcząt nie stwierdzono postawy bardzo dobrej i złej. Przewaga postaw niewłaściwych miała miejsce w grupie dzieci 10-letnich. W obu grupach wiekowych zdecydowanie mniej wad miały (prawie 2-krotnie więcej postaw dobrych w stosunku do chłopców). Ogólnie u przebadanych dzieci postawa niewłaściwa kształtowała się na poziomie 64,47%. Najczęstszą wadą występującą w grupie 10-latków były odstające łopatki: 33,33% chłopców i 52,17% dziewcząt miało łopatki odstające na jeden palec, a u 50% chłopców i 26,09% dziewcząt łopatki odstawały na więcej niż dwa palce. Łopatki przylegały do pleców tylko u 19,51% badanych dzieci.

4 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 27, ISSN Wykres 1. Częstość występowania wady: odstające łopatki u 10-latków z uwzględnieniem płci i wielkości wady. % "0" "1" "2" 27 Drugą znaczącą wadę o wysokiej częstości występowania stanowiło pochylenie barków w płaszczyźnie strzałkowej. 66,67% chłopców i 65,22% dziewcząt 10-letnich miało barki lekko wysunięte do przodu a 22,22% chłopców i 8,69% dziewcząt silnie wysunięte do przodu. Tylko u 19,52% dzieci 10-letnich barki ustawione były prawidłowo. Wykres 2. Częstość występowania wady postawy pochylenie barków w płaszczyźnie strzałkowej u 10- latków z uwzględnieniem płci i wielkości wady. % "0" "1" "2" U dzieci 13-letnich: 75% chłopców i 57,89% dziewcząt- barki wysunięte lekko do przodu,18,75% chłopców i 15,79% dziewcząt silnie wysunięte do przodu. W tej grupie wiekowej stan prawidłowy wystąpił tylko u 17,14% badanych dzieci. Wykres 3. Częstość występowania wady postawy pochylenie barków w płaszczyźnie strzałkowej u 13- latków z uwzględnieniem płci i wielkości wady. % "0" "1" "2" W grupie 10-latków problemem jest także wysoka częstość występowania pleców wklęsłych i brzucha wysuniętego do przodu. Prawie połowa przebadanych dzieci miała silnie pogłębioną lordozę lędźwiową i znacznie wysunięty brzuch.

5 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 28, ISSN Wada- wysunięcie głowy w płaszczyźnie strzałkowej- u dziewcząt 13-letnich wystąpiła 2-krotnie częściej niż u dziewcząt 10-letnich (tendencja wzrostowa z wiekiem). W obu grupach wiekowych płeć nie ma znaczenia w przypadku wysklepienia klatki piersiowej. Widoczne są jednak niewielkie różnice wiekowe-przewaga zmian w klatce piersiowej u dzieci 10-letnich. Płeć nie ma wpływu na częstość występowania wadyplecy okrągłe u dzieci 10-letnich, natomiast u 13-latków zróżnicowanie płciowe zaznacza się wyraźnie (znaczną przewagę stanowią : około połowy badanych). Różnice wiekowe, na korzyść 13-latków, są zauważalne w symetrii łopatek, szczególnie u dziewcząt. Boczne skrzywienie kręgosłupa wystąpiło u 31,58% badanych dzieci, przy czym większy odsetek odnotowano u dzieci 10-letnich z przewagą u chłopców. Podobna sytuacja ma miejsce również w przypadku asymetrii trójkątów talii i asymetrii pleców w skłonie. Dyskusja W świetle badań częstości i rodzaju występowania wad postawy u dzieci w różnych regionach Polski, uzyskane wyniki własne zbliżone są do wyników innych autorów. W wielu publikacjach częstość występowania wad postawy przedstawia się na poziomie 40-76% ogółu dzieci [9]. Olszewski J. w badaniach przeprowadzonych w Łodzi (2007r.), podaje postawę wadliwą u 85% dziewcząt i 90% chłopców 7-letnich i 90% dzieci 14-letnich [10]. Odchylenia od cech postawy prawidłowej zanotowano w Bydgoszczy w 2003r. u 78,4% uczniów w wieku 9-16 lat [11]. Podobnie u dzieci ze szkół podstawowych badanych w 1999r. w Polkowicach ok. 80% posiadało nieprawidłową postawę ciała, w tym u 20-40% dzieci stan kręgosłupa kwalifikował się do leczenia [13]. U dzieci klas szóstych na terenie miasta Rzeszowa wady postawy wykryto u 44,4% badanych dziewcząt i 38% badanych chłopców [14]. Sprawozdanie z badania ortopedycznego (2002r.) w Szkole Podstawowej nr 190 w Łodzi informuje o 66% wad postawy uczniów klas 1-6, w tym 45% postaw skoliotycznych (tzn. skrzywień kręgosłupa, asymetrii barków, łopatek i trójkątów talii). R. Kowal podjął się badań wad postawy i budowy somatycznej u dzieci 9-16 letnich na terenie Radomia (2004r.) i w swojej rozprawie doktorskiej podał dla grupy : lat-46,45% dzieci z wadami postawy, a lat 57,92% [15]. W ogólnym rozkładzie występowania wad postawy u dzieci 10-letnich 25% udziału mają wady: odstające łopatki i pochylenie barków w płaszczyźnie strzałkowej. Olszewski [10] podaje odstające łopatki u 45% dziewcząt i 70% chłopców 7- letnich oraz 55% dziewcząt i 60% chłopców 14-letnich. Natomiast I. Adamczak w swoich badaniach dotyczących częstości występowania wad postawy u dzieci w wieku 7-15 lat na terenie Bydgoszczy [16], wykazała 42,1% dzieci z odstającymi łopatkami, a R. Kowal w Radomiu (2004) -52,67%. W mojej pracy wada dotyczyła 75% ogółu badanych dzieci. W przypadku pochylenia barków w płaszczyźnie strzałkowej stan prawidłowy miał miejsce tylko u 19,52% dzieci 10-letnich i 17,14% dzieci 13-letnich. Dla porównania w Bydgoszczy 36,9% dzieci miały barki i głowę przesuniętą do przodu [11]. W obu grupach wiekowych zdecydowanie lepiej wypadły (prawie 2-krotnie więcej postaw dobrych niż u chłopców).podobne spostrzeżenie pojawiło się u Bogdanowicza [12], który przytoczył wniosek z badań Przywędy (1952) na 11 tys.dziewcząt i chłopców, a mianowicie: zła postawa rzadziej dotyczy dziewcząt. Na podstawie przeprowadzonych badań własnych oraz wyników uzyskanych z innych publikacji można stwierdzić, iż w wyniku wysokiej częstości występowania wad postawy u dzieci, należałoby wprowadzić w całym kraju obowiązek wczesnych badań diagnostycznych związanych z postawą ciała, przeprowadzanych przez specjalistów. 28

6 Kwart. Ortop. 2011, 1, str. 29, ISSN Szczególnie chodzi o wychwytywanie dzieci z pierwszymi oznakami skoliozy: asymetrie tułowia w płaszczyźnie czołowej (asymetria trójkątów talii, barków, łopatek) oraz spłycenie kifozy piersiowej. Dzieci te powinny być skierowane na terapię bez czekania na dalsze konsekwencje korekcja w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej jest znacznie skuteczniejsza i łatwiejsza niż korygowanie zmian trójpłaszczyznowych. Z reguły jest tak, że dzieci trafiają na grupową gimnastykę korekcyjną w szkole, gdzie mają wzmacniany gorset mięśniowy. Brak indywidualizacji w doborze ćwiczeń może utrwalać bądź pogłębiać deformację. Współpraca służby zdrowia, nauczycieli, rodziców i opiekunów w celu zapewnienia dziecku optymalnej ilości wysiłku fizycznego, odpowiedniej diety, stanowiska pracy w szkole i w domu, a także objęcie opieką profilaktyczną i fachowym leczeniem od chwili wykrycia wszelkich nieprawidłowości w postawie ciała, mogłoby zmniejszyć problem wad postawy i przyczynić się do wzrostu prawidłowego, harmonijnego rozwoju młodego organizmu. Wnioski 1. Częstość występowania wad postawy u 10- i 13-latków w regionie mławskim jest wysoka. Postawę niewłaściwą stwierdzono u 64,47% dzieci; 76,47% chłopców i 54,76% dziewcząt. Częściej wady posiadały dzieci 10-letnie (73,17%). 2. W obu grupach wiekowych zdecydowanie mniej wad miały ; prawie 2-krotnie więcej postaw dobrych niż u chłopców. Piśmiennictwo 1. Grodner M., Sojma J., Domaniecki J.: Zmiany patologiczne w okołoporodowym uszkodzeniu splotu ramiennego. Fizjot. Pol., 2007; 2(4); 7, Kasperczyk T.: Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. KASPER; Kraków, Malinowski A.: Norma biologiczna a rozwój somatyczny człowieka. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych; Warszawa, Wilczyński J.: Korekcja wad postawy człowieka. ANTHROPOS; Starachowice, Kołodziej J., Kołodziej K., Momola J.: Postawa ciała, jej wady i korekcja. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE; Rzeszów, Barczyk K. Skolimowski T., Hawryluk A.: Kształtowanie się asymetrii tułowia dzieci w młodszym wieku szkolnym. Fizjot. Pol., 2004; 3: Zeyland-Malawka E.: Badanie postawy ciała. AWF; Gdańsk, Zeyland-Malawka E.: Ćwiczenia Korekcyjne. AWF; Gdańsk, Kluszczyński M.: Częstość występowania wad postawy i asymetrii grzbietu w populacji dzieci wiejskich. Fizjot. Pol., 2007; 1(4): Olszewki J., Kuśmierczyk R., Olszewska M.: Porównawcza ocena występowania wad postawy u siedmiolatków i czternastolatków. Kwart. Ortop., 2007; 3: Kaźmierczak U. Hagner W.: Częstość występowania wad postawy i sposób spędzania czasu wolnego przez uczniów Zespołu Szkół nr 8 w Bydgoszczy. Fizjoterapia 2003; 11,4: Bogdanowicz J.: Właściwości rozwojowe wieku dziecięcego. PZWL; Warszawa,

7 Kwart. Ortop. 2011, 1, str., ISSN Ignasiak Z., Skolimowski T.: Częstość występowania bocznych skrzywień kręgosłupa u młodzieży z terenów skażonych. Post. Rehab., 2002; Tom XVI, Suplement III: Hadała M., Bieganowski K., Sołek D., Rzuciło K., Jachym Ł. Snela S.: Wady postawy i boczne skrzywienia kręgosłupa w populacji dzieci klas szóstych Szkół Podstawowych na terenie miasta Rzeszowa. Fizjot. Pol., 2006; 3(4): Kowal R.: Badania częstości występowania wad postawy ciała i ich związek z budową somatyczną i rozwojem fizycznym dzieci i młodzieży w wieku od 9 do 16 lat w Radomiu. Rozprawa doktorska; Bydgoszcz, Adamczak I., Malinowski A., Adamczak R., Nowak D.: Częstość występowania wad postawy ciała u dzieci i młodzieży bydgoskiej. Referat Konferencji Naukowej WSP; Bydgoszcz, 1997 Adres do korespondencji: Katedra i Klinika Rehabilitacji UM w Bydgoszczy Ul. M. Skłodowskiej- Curie Bydgoszcz Tel