This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.261,issn OCENA POSTAWY CIAŁA DZIECI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH I GIMNAZJÓW ŚRODOWISKA MIEJKIEGO I WIEJSKIEGO W ŚWIETLE INFORMACJI Z PIŚMIENNICTWA EVALUATION OF POSTURE IN PRIMARY AND LOWER SECONDARY SCHOOL CHILDREN FROM URBAN AND RURAL ENVIRONMENT BASED ON LITERATURE Wojciech Gwizdała, Ernest Grabarek, Ernest Madej Izba Przyjęć Szpitala Klinicznego im. WAM w Łodzi Streszczenie: Ze względu na częste występowanie, wady postawy, stanowią istotny problem zarówno społeczny, medyczny jak i ekonomiczny. Stąd tak dużego znaczenia nabiera profilaktyka, wczesne wykrywanie i leczenie wad postawy. Celem pracy jest ocena jakościowa i ilościowa wad postawy u dzieci uczęszczających do szkół podstawowych i gimnazjów środowisk miejskiego i wiejskiego. Dokonując porównania częstości występowania wad postawy u dzieci ze środowisk miejskiego i wiejskiego podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, które z tych środowisk zapewnia lepsze warunki dla właściwego rozwoju somatycznego dzieci. Summary: Faulty postures, due to their frequent occurrence, are an important social, medical, and economic issue. For this reason prophylaxis, early detection and faulty posture treatment become extremely important. The aim of this paper was qualitative and quantitative evaluation of faulty posture among primary and lower secondary school children from urban and rural environment. Analysis and comparison of the frequency of faulty posture occurrence among children from urban and rural environment was an attempt to determine which of these two types of environment provides better conditions for proper somatic development of children.

2 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.262,issn Słowa kluczowe: postawa ciała, wady postawy Key words: body posture, posture defects Wstęp Postawa ciała to swobodny układ ciała w pozycji stojącej wyprostowanej, indywidualny dla każdego człowieka. Prawidłowa postawa ciała jest wynikiem współdziałania właściwie rozwiniętych i wydolnych układów; kostnego, więzadłowego i mięśniowego. Dodatkowo ważną rolę odgrywa układ nerwowy, który decyduje o utrzymaniu prawidłowego odruchu postawy. [1,2,3] W literaturze przedmiotu przywoływane są różne sposoby definiowania prawidłowej postawy ciała. Wolański jako prawidłową postawę ciała uważa taką, która występuje w odpowiednio dużym odsetku populacji dzieci zdrowych, aby można ją było uznać za typową dla danego wieku. [4] Przybylski natomiast, za prawidłową postawę ciała uznaje harmonijne i bezwysiłkowe ułożenie elementów postawy w stosunku do osi długiej ciała. [5] Kolejnym sposobem definiowania jest ujęcie Kasperczyka. Według niego prawidłowa postawa ciała to taka, która występuje dostatecznie często w danej populacji, aby można ją było uznać za charakterystyczną dla danej populacji. [6] Ten sam autor [6] uznaje za wadę postawy odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, która charakteryzuje daną płeć, wiek i typ budowy. Dokonał on podziału na wady proste i złożone. Kasperczyk wyróżnił także typowe trzy okresy w przebiegu wad postawy. Opisał je jako: - okres zmian czynnościowych, w którym jedne grupy mięśniowe ulegają osłabieniu i rozciągnięciu, podczas gdy w innych dochodzi do wzmożonego napięcia ze króceniem. Okres ten może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. - okres powstania przykurczów zarówno mięśni, ścięgien jak i więzadeł. Okres ten może trwać od kilku tygodni do kliku lat i jest całkowicie odwracalny pod warunkiem zastosowania odpowiednich ćwiczeń korekcyjnych. - okres zmian strukturalnych, w którym przykurcze mają charakter utrwalony. Odpowiednio dobrana rehabilitacja może zapobiec dalszemu nasilaniu się wady. Cel pracy Celem pracy jest ocena jakościowa i ilościowa wad postawy u dzieci uczęszczających do szkół podstawowych i gimnazjów środowisk miejskiego i wiejskiego. Dokonując porównania częstości występowania wad postawy u dzieci ze środowisk miejskiego i wiejskiego podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, które z tych środowisk zapewnia lepsze warunki dla właściwego rozwoju somatycznego dzieci.

3 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.263,issn Materiał i metody W pracy wykorzystano publikacje od 2003 roku do 2011 roku dotyczące badań postawy ciała u dzieci szkół podstawowych i gimnazjalnych z użyciem wzrokowej oceny sylwetki ciała. W uwzględnionym piśmiennictwie ocena dokonywana była przez ortopedę lub specjalistę rehabilitacji. Dopełnieniem analizy wzrokowej były pomiary dokonane z wykorzystaniem wagi lekarskiej i taśmy milimetrowej. Dyskusja Postawa ciała ulega ciągłym zmianom w trakcie życia człowieka. Ze względu na dużą dynamikę rozwoju szczególnie narażone na odchylenia w tej kwestii są dzieci w okresie przedszkolnym i szkolnym. Wtedy to bowiem występują dwa krytyczne okresy wpływające na kształt sylwetki ciała. Pierwszy okres wczesnoszkolny, przypadający na wiek 7-8 lat, wynikający ze zmiany trybu życia związanego z pójściem do szkoły. Duża swoboda ruchu zastąpiona zostaje przymusem kilkugodzinnego przebywania w pozycji siedzącej w ławce szkolnej, noszeniem dodatkowych ciężarów, niewłaściwym oświetleniem. W związku z powyższym rozpoczęcie nauki w szkole często powoduje pogorszenie postawy ciała dziecka. [1,2,4,7,8,9,10,11] Drugi okres to czas skoku pokwitaniowego, przypadający na wiek lat, kiedy to zmieniają się proporcje ciała. Zaburzona zostaje dotychczasowa równowaga, dochodzi do zmiany środka ciężkości ciała. Masa mięśniowa jest jeszcze niewystarczająca do stabilizacji postawy ciała, szczyt jej przyrostu jest opóźniony w stosunku do szczytu przyrostu wysokości. [1,2,4,12,13] Z uwagi na to, że obserwujemy coraz więcej nieprawidłowości w rozwoju narządu ruchu i statyki ciała u dzieci i młodzieży, tematem tym zajmuje się wielu badaczy. Jest to niewątpliwie istotny problem zdrowotny tej grupy społecznej, o którym coraz częściej informują szkoły oraz lekarze. Ważne jest, aby nie ograniczać się jedynie do oceny częstości występowania wad postawy wśród dzieci środowisk miejskich. Należy również poruszyć problem wad postawy w środowisku wiejskim z uwagi na utrudniony kontakt dzieci wiejskich ze specjalistyczną opieką medyczną. [7,14,15,16,17,18] Olszewski [19], który przeprowadził badania porównawcze występowania wad postawy u siedmiolatków i czternastolatków mieszkających w Łodzi, stwierdził wady postawy u 85% dziewczynek siedmioletnich i 90% czternastoletnich oraz w 90% obu grup wiekowych chłopców. Do najczęściej występujących wad postawy w obu grupach wiekowych zaliczył nieprawidłowe ustawienie barków, łopatek, brzucha i stawów kolanowych. Bardziej optymistyczne dane uzyskał Hagner [20] w regionie mławskim, gdzie wady postawy stwierdzono u 64,5 % dzieci (76,5% chłopców i 54,8% dziewcząt). Najczęściej występującą wadą postawy wśród 10- latków były odstające łopatki, zaś w grupie 13-latków nieprawidłowe ustawienie barków. Kaźmierczak [21] swoimi badaniami postawy ciała objęła 580 dzieci w wieku 9-16 lat z terenu miasta Bydgoszczy. Zaobserwowała prawidłową postawę ciała u około 21,6% ogółu przebadanych uczniów. Najczęstszymi wadami były: asymetria barków, łopatek i trójkątów

4 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.264,issn talii ( 41,5%), spłaszczone stopy (39%), plecy okrągłe (36,9%). Dla porównania Kluszczyński [22] przeprowadził badania wad postawy i asymetrii grzbietu w populacji 530 dzieci środowiska wiejskiego. W przedziale wiekowym 8-11 lat odsetek dzieci zdrowych wyniósł wśród dziewczynek 9,3%, natomiast wśród chłopców 14,4%. W grupie wiekowej lat zdrowe dziewczęta stanowiły 10%, zaś zdrowi chłopcy 27%. Najczęstszym obserwowanym odchyleniem od prawidłowej postawy ciała w obu grupach wiekowych była jednołukowa asymetria grzbietu, która została stwierdzona u 56%-57% dziewcząt. W populacji chłopców występowała rzadziej, bo u 30% w przedziale wieku 8-11 lat i u 35% w grupie lat.w piśmiennictwie [18,23,24,25] można spotkać próby analizy porównawczej częstości i występowania wad postawy wśród uczniów zamieszkujących odmienne warunki środowiskowe. Jednym z badaczy, który podjął podobną próbę był Ferdynus [18]. W swojej pracy doktorskiej przebadał łącznie 2142 uczniów w wieku 7-15 lat zarówno ze środowiska wiejskiego jak i miejskiego. Najczęstszą wadą postawy jaką stwierdził w przebadanej populacji była stopa płaska, którą zdiagnozował u 35% ogółu uczniów. Wada ta częściej występowała u uczniów szkół wiejskich (41,6%) aniżeli miejskich (29,5%). W przypadku bocznego skrzywienia kręgosłupa oraz przykurczu mięśni piersiowych zaobserwował odwrotną tendencję do tej, która miała miejsce odnośnie wysklepienia stóp. Przykurcz mięśni piersiowych stwierdził u 14,1% ogółu przebadanych dzieci. W środowisku wiejskim częstość ta wyniosła 10,5%, podczas gdy w środowisku miejskim częstość występowania tej wady była większa, aż do 16,5% w jednej ze szkół. Domagała [23] przebadał łącznie 805 uczniów w wieku lat, z czego 386 dzieci ze środowiska miejskiego i 419 dzieci mieszkających na wsi. Częstość występowania prawidłowej postawy ciała w obu środowiskach był zbliżony i wyniósł odpowiednio dla dzieci miejskich 65,6%, a dla dzieci wiejskich 64,8%. Dziewczęta częściej charakteryzowały się prawidłową postawą ciała (69,7%) aniżeli chłopcy (60,5%). Wśród nieprawidłowości dotyczących postawy ciała największy odsetek stanowiły asymetryczne i wysunięte do przodu barki. Wada ta została stwierdzona u 42% ogółu przebadanych dzieci, z podobną częstością w obu środowiskach. Boczne skrzywienia kręgosłupa częściej zdiagnozował w środowisku miejskim aniżeli wiejskim, odpowiednio u 19,2% i 16% dzieci. Celem pracy Puzder [24] była ocena porównawcza częstości występowania wad kończyn dolnych u uczniów w wieku 9-10 lat z obu środowisk. Zaobserwowała ona częstsze występowania koślawości stawów kolanowych i płaskostopia podłużnego u dzieci szkół miejskich, nie były to jednak różnice istotne statystycznie. Niepokojące wyniki przedstawiła Widłak [25], ], która prowadziła badania postawy u dzieci szkół podstawowych Kielc i okolic. Nie rozpoznała ona żadnej wady postawy u zaledwie 1 dziecka na 507 przebadanych. Do najczęściej stwierdzanych przez nią wad postawy należy zaliczyć nieprawidłowe ustawienie barków i boczne skrzywienia kręgosłupa. W swoich badaniach zauważyła tendencję do nierównomiernego rozkładu występowania bocznego skrzywienia kręgosłupa wśród badanych uczniów. Stwierdziła ona boczne skrzywienie kręgosłupa u 84,1% dzieci zamieszkujących wieś i u 66,9% dzieci

5 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.265,issn zamieszkujących miasto. Podobną tendencję uzyskała odnośnie szpotawego ustawienia stawów kolanowych, które stwierdziła u 14,1% populacji wiejskiej i 10,1% populacji miejskiej. Odwrotną tendencję zaobserwowała w przypadku nieprawidłowego wysklepienia stóp, które zdiagnozowała u 48,7 % ogółu przebadanych uczniów, przy czym w populacji wiejskiej odsetek ten wyniósł 40 %, a miejskiej 55,4 %. Wnioski W świetle przywołanych powyżej danych z piśmiennictwa nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które ze środowisk stwarza lepsze warunki dla rozwoju somatycznego dzieci. Różnice w uzyskanych przez powyższych badaczy wynikach mogą mieć związek, między innymi, z wykorzystaniem do oceny postawy ciała metody somatoskopowej Oparta na niej ocena postawy ciała, pociąga za sobą rozbieżności wynikające z trudności w określeniu przez badającego, co należy przyjąć za normę, a co za wadę postawy. Subiektywna ocena specjalisty może powodować rozbieżności wyników wśród różnych badaczy. Niemniej jednak, w każdym z badań uczniowie z prawidłową postawą ciała stanowili zdecydowaną mniejszość. Pokazuje to dobitnie, że problematyka badań wad postawy ciała jest zagadnieniem wymagającym dalszego zgłębiania. Niezbędne wydaje się prowadzenie dalszych badań przesiewowych wśród dzieci i młodzieży. Uzyskane dane będą stanowiły istotny materiał w zakresie rozwoju wiedzy o wadach postawy, a także rozwoju profilaktyki. Wady postawy to ważny problem nie tylko medyczny, ale również społeczny i ekonomiczny. Dlatego też ważny jest rozwój dalszych badań w zakresie wad postawy ciała, który pozwoli wdrażać skuteczne rozwiązania nie tylko w zakresie leczenia, ale i profilaktyki prowadzonej w szkołach i wszelkich działań zmierzających do zmiany świadomości społecznej w tym zakresie. Piśmiennictwo 1. Wolański N. Dojrzewanie jako etap w rozwoju osobniczym człowieka. WSiP, Warszawa Bogdanowicz J. Fizjologia rozwoju dziecka. PZWL, Warszawa Zwierzchowski H. Olejniczak A. Synder M. Kozłowski P. Zarys ortopedii, traumatologii i rehabilitacji narządu ruchu. Akademia medyczna w Łodzi Wolański N. Krytyczny wiek w kształtowaniu postawy ciała. Chir. Narz.Ruch. i Ort. Pol. 1958, 23, Przybylski J. Typy krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa. Przegląd antropologiczny Kasperczyk T. Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Kasper, Kraków 2004.

6 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.266,issn Kaczmarek A., Żołyński K., Markuszewski I., Miller I., Zwierzchowski T., Żołyński A., Witkowski M. Ocena porównawcza rozwoju fizycznego wybranych szkół wiejskich i miejskich województwa warmińsko-mazurskiego. Kwartalnik Ortopedyczny 2005, 2, Nowosad-Sergeant E., Czarny W., Szybisty A., Drozd M. Wady postawy ciała. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Iwanowski W. Teoretyczne i praktyczne przesłanki standaryzacji krzywizn kręgosłupa. W: Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, J. Ślężyński (red.) AWF, Katowice Niedzielski K. Epidemiologia stóp płasko koślawych statycznych u dzieci w aglomeracji łódzkiej. Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol. 1992,57, Żołyński K., Szabert J., Żołyński A., Pierściński R., Dudkiewicz M., Pawlik P. Badania nad obiektywizacją oceny postawy ciała dzieci wybranych szkół podstawowych w oparciu o analizę opracowanego modelu komputerowego. Kwartalnik Ortopedyczny 2003, 2, Madej E., Grabarek E., Gwizdała W., Skowron S., Smyj K., Marciniak A. Wady i zalety współczesnych metod badania postawy ciała wykorzystywanych w badaniach przesiewowych. Kwartalnik Ortopedyczny 2008, 1, Raczkowski J., Węgrowicz A., Kamczmarek K. Ortopedyczne badanie przesiewowe w szkołach cele i sposoby realizacji. Kwartalnik Ortopedyczny 1996, 2, Tęsiorowski N., Wartość metod fotogrametrycznych w diagnostyce bocznych skrzywień kręgosłupa. Rozprawa doktorska, AM Kraków Nowotny J., Gaździk T., Zawieska D. Podlasiak P. Fitigrametria mity i rzeczywistość. Ortop. Traum. Rebab. 2000, 4, 4, Borkowska M. Czynniki wpływające na rozwój postawy. ABC rehabilitacji dzieci. Wyd. Pelikan, Dziak A. i wsp. Testy przesiewowe do wykrywania zaburzeń układu ruchu. W: Testy przesiewowe u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. Inst. Matki i Dziecka, Warszawa Kozłowski S. Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju fizycznym człowieka. W: Czynniki rozwoju człowieka, Wolańki N. (red.) PWN, Warszawa 1987, Węgrewicz A. Ocena wybranych wskaźników zdrowotnych u dzieci w dzielnicy Łódź-Widzew i w gminach podłódzkich w przesiewowym badaniu ortopedycznym. Rozprawa doktorska, WAM Łódź Ferdynus G., Ocena częstości występowania wad postawy u dzici na podstawie przesiewowych badań ortopedycznych. Rozprawa doktorska, WAM Łódź Olszewski J. Kuśmierczyk R., Olszewska M. Porównawcza ocena występowania wad postawy u siedmiolatków i czternastolatków. Kwartalnik Ortopedyczny 2007, 3, Hagner W. Bąk D., Lulińska-Kuklik E., Hagner-Derengowska M. Częstość występowania wad postawy u dzieci 10- i 13- letnich w regionie mławskim. Kwartalnik Ortopedyczny 2011, 1, 24.

7 Kwart.Ortop. 2013, 2, str.267,issn Kaźmierczak U., Hagner W. Częstość występowania wad postawy i sposób spędzania wolnego czasu przez uczniów Zespołu Szkół nr 8 w Bydgoszczy. Fizjoterapia 2003,11,4, Kluszczyński M. Częstość występowania wad postawy i asymetrii grzbietu w populacji dzieci wiejskich. Fizjoterapia Polska 2007; 1 (4); vol. 7, Domagała H. Ocena postawy ciała u młodzieży gimnazjalnej z terenu miasta Pińczowa. Rozprawa doktorska, UM Łódź Puzder A., Gworys K., Kowalewska E., Durka S., Kunikowska B., Kujawa J. Ocena występowania zaburzeń statyki kończyn dolnych wśród dzieci z regionu miejskiego i wiejskiego-badania pilotażowe. Kwartalnik Ortopedyczny 2011, 4, Widłak P. Ocena prawidłowej postawy ciała i częstości występowania wad postawy oraz aktywności fizycznej u uczniów szkół podstawowych ze środowiska miejskiego i wiejskiego Kielc i okolic. Rozprawa doktorska, UM Łódź Adres do korespondencji Wojciech Gwizdała Izba Przyjęć Szpitala Klinicznego im. WAM w Łodzi