Transport drogowy w gospodarce Polski

Transkrypt

1 KOMSTA Henryk 1 DROŹDZIEL Paweł 2 CABAN Jacek 3 Transport drogowy w gospodarce Polski WSTĘP Transport należy do jednych z najdynamiczniej rozwijających się obszarów gospodarki Polski. Rozwój ten widać zwłaszcza w sektorze prywatnym, w którym przychody ze sprzedaży usług we wszystkich jednostkach transportu, były w 2013r większe o 3,9% niż w roku W sektorze publicznym zanotowano spadek o 0,4%. Szczególna rola przypada tutaj transportowi drogowemu. W 2013 roku polski transport drogowy przewiózł 14,6% wszystkich ładunków przemieszczanych na obszarze UE. Większym przewoźnikiem były tylko firmy niemieckie. W przewozach międzynarodowych, firmy z Polski zajęły pierwszą pozycję przed Hiszpanią i Niemcami. Transport jest także ważnym ogniwem gospodarki zrównoważonej. Jednym z celów gospodarki zrównoważonej jest odejście od bezpośrednich związków pomiędzy wzrostem gospodarczym a wzrostem masy i ilości przewożonych towarów. Tempo wzrostu gospodarczego powinno być większe niż wzrostu usług transportowych. Na tym polu, mimo bardzo dużych dotychczasowych sukcesów, organizacja transportu w Polsce wymaga dalszego doskonalenia. 1 MIEJSCE TRANSPORTU DROGOWEGO W GOSPODARCE POLSKI Transport należy do jednych z najdynamiczniej rozwijających się sektorów gospodarczych Polski. Na rysunku 1 przedstawiono kształtowanie się zmian wielkości pracy przewozowej wykonanej w transporcie drogowym Polski i niektórych krajów UE. Rys. 1. Zmiany wielkości pracy przewozowej transportu drogowego w wybranych krajach UE (Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2, 3]) Jak wynika z rysunku 1, w analizowanych latach tylko Polska i Litwa zanotowała wzrost wykonanej przez firmy transportowe pracy przewozowej. 1 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36, Tel , h.komsta@pollub.pl 2 Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, Lublin, ul. Nadbystrzycka 36. Tel , p.drozdziel@pollub.pl 3 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Lublin, ul. Głęboka 28, j.caban@pollub.pl 5610

2 Wykonana w 2013 r. przez polskie firmy transportowe praca przewozowa była prawie 2,5 razy większa niż w 2004 roku. Przyrost wielkości pracy przewozowej wykonanej przez polskie firmy transportowe wynosił na 31.XII.2013 roku 241% w porównaniu ze 100% w roku W przypadku litewskich firm transportowych wielkość wykonanej pracy przewozowej wynosiła 214% w roku 2013 w odniesieniu do 100% w roku W pozostałych analizowanych krajach stwierdzono spadek w roku 2013 poziomu pracy przewozowej w porównaniu z rokiem W przypadku Hiszpanii, Francji czy Włoch poziom wykonanej w 2013 r. pracy przewozowej wynosił odpowiednio 87%, 81% i 61% poziomu z roku Dla Niemiec i Wielkiej Brytanii wartości te wynosiły odpowiednio 101% i 97% [1,2,3]. W latach średni roczny przyrost pracy przewozowej wykonanej w transporcie drogowym przez polskie firmy transportowe wynosił ok. 15,7% co kreuje Polskę na zdecydowanego lidera w tym obszarze działalności transportowej. Na rysunku 2 zobrazowano dane dotyczące wielkość przewozu towarów transportem drogowym w tonokilometrach. Jak wynika z przedstawionego wykresu, w latach polskie firmy transportowe wysuneły się na drugą pozycje za firmami niemieckimi, wykonując w roku 2013 ogólną prace przewozową na poziomie prawie 250 mln tkm, co stanowiło 14,6% w ogólnych przewozach Unii Europejskiej. W transporcie międzynarodowym, w roku 2013 polskie firmy transportowe przewożąc prawie 25% ładunków obsługiwanych w tym obszarze transportu w krajach UE, ulokowały się na pierwszym miejscu, wyprzedzając Hiszpanię i Niemcy [8]. Rys. 2. Kształtowanie się pracy przewozowej w drogowym transporcie krajowym i międzynarodowym Polski i wybranych krajów UE (Źródło: opracowanie własne na podstawie: [1,2,3]) W 2013 r. krajowy transport samochodowy zwiększył przewozy o 3.2%, zaś przyrost pracy przewozowej wyrażonej w tonokilometrach był prawie 4 razy większy i wynosił 12,7% w porównaniu z rokiem W 2013r. międzynarodowe przewozy ładunków w tonach były większe o 12,9%, przy pracy przewozowej większej o 10,5% w porównaniu z rokiem Jednocześnie zwiększył się udział transporty międzynarodowego w krajowych przewozach transportem samochodowym z 13,1% do 14,1%. [8] 2 TRANSPORT ZRÓWNOWAŻONY Transport odgrywa istotną rolę w kształtowaniu zrównoważonego rozwoju, co związane jest z faktem, że oprócz pozytywnych, zarówno gospodarczych jak i społecznych, aspektów funkcjonowania, transport jest też źródłem szeregu negatywnych oddziaływań względem środowiska, 5611

3 a tym samym pośrednio i bezpośrednio względem człowieka. Podejmowane są zarówno w skali międzynarodowej jak i krajowej działania zmierzające do minimalizacji negatywnych oddziaływań transportu na środowisko. [4,5,6,7,9,10]. Działania te związane są m.in. z ograniczeniem przewozów w transporcie drogowym z jednoczesnym rozwijaniem transportu szynowego, wodnego jako systemów transportowych bardziej przyjaznych środowisku. Podstawowe cele rozwoju transportu w Polsce zawarte są m.in. w przyjętej 22 stycznia 2013r. przez Radę Ministrów RP Strategii Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywa do 2030r) [6]. W Strategii wyszczególniono następujące cele szczegółowe: stworzenie nowoczesnej i spójnej sieci infrastruktury transportowej; poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym; poprawa bezpieczeństwa użytkowników ruchu oraz przewożonych towarów; ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko; zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych [6]. Rozwój transportu drogowego w Polsce ma w dużym stopniu charakter ekstensywny, czego przejawem jest m.in. bardzo szybki wzrost taboru samochodowego z poziomu zarejestrowanych w 2000r samochodów ciężarowych do pojazdów w roku 2013 [8]. Uwzględniając wzrost ilości przewożonych ładunków wyrażony w tonach można stwierdzić, że praktycznie w okresie ostatnich 10 lat zarejestrowany w Polsce samochód ciężarowy przewoził średnio w ciągu roku około 500 ton ładunku. Na rysunku 3 przedstawiono kształtowanie się w okresie od 2000 r. do 2013 r., wyrażonej w tys. ton, dynamiki przewozów w krajowym transporcie drogowym na tle zmian średnich rocznych wartości przewożonego przez pojazd ładunku. Rys. 3. Dynamika przewozów w transporcie drogowym i średni roczny ładunek na pojazd. (Źródło: opracowanie własne na podstawie: [8]) W celu osiągnięcia zrównoważonego transportu należy także dążyć do rozerwania zależności łączącej rozwój gospodarczego kraju ze wzrostem ilości przewożonych ładunków. Zatem wielkość i ilość przewożonych ładunków nie powinna być podstawowym miernikiem oceny funkcjonowania krajowego systemu transportowego. Na rysunku 4 przedstawiono relację pomiędzy stopniem wzrostu PKB i stopniem wzrostu wykonanej przez transport drogowy pracy przewozowej w Polsce i wybranych krajach UE. Rok 2000 przyjęto za wskaźnik odniesienia na poziomie 100. Jak wynika z przedstawionych na rysunku 4 danych tylko w przypadku Polski i Litwy widoczna jest tendencja wg której szybkość wzrostu wykonanej pracy przewozowej jest większa od tempa przyrostu PKB. W pozostałych analizowanych krajach można zaobserwować tendencje odwrotne. W rozwiniętych 5612

4 krajach UE obserwuje się tendencje do stabilizacji lub zmniejszania udziału transportu w odniesieniu do zmian PKB. Rys. 4. Relacja pomiędzy względnym wzrostem PKB i wykonanej w transporcie pracy przewozowej. (Źródło: opracowanie własne na podstawie [1,2,3]) Dywersyfikacja transportu jest także jedną z metod dochodzenia do transportu zrównoważonego. Podkreśla się to także w Strategii Rozwoju Transportu do 2020r. [6 ]. Polski system transportowy ma w tym zakresie bardzo wiele do zrobienia. Jednym z mierników, który można wykorzystać oceniając poziom dywersyfikacji gospodarki transportowej jest wielkość obrotów przypadająca na jednego pracującego w transporcie, co przedstawiono na rysunku

5 Rys. 5. Wielkość obrotów przypadająca na jednego zatrudnionego w transporcie. (Źródło: opracowanie własne na podstawie: [1,2,3]) Jak można zauważyć, w przypadku Polski prawie 90% obrotów generuje transport drogowy. Średnia dla UE kształtuje się na poziomie 60% obrotów generowanych transport drogowy. Jeżeli chcemy zrealizować założenia transportu zrównoważonego to także należy zwiększyć dywersyfikacje polskiego systemu transportowego. WNIOSKI Okres ostatnich kilkunastu lat, a zwłaszcza od rok 2004 kiedy Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, to czas dynamicznego rozwoju naszego kraju. Wyraźnie jest to widoczne w przypadku obszarów związanych z gospodarką transportową. Polska stała się liderem w ilości przewożonych w międzynarodowy transporcie ładunków, wyprzedzając takie potęgi gospodarcze jak Niemcy czy Francje. Zajmujemy także drugą pozycję w ogólnej ilości przewożonych na rynkach krajowych ładunków. Próbując oceniać nasz system transportowy należy zwrócić uwagę na takie fakty jak: bardzo duża transportochłonność naszej gospodarki, praktyczna monokultura transportowa z dominującej pozycji transportu drogowego jak wciąż daleka od optymalnej organizacja procesów transportowych wynikająca m.in. z bardzo dużej liczby firm transportowych (3847 firm transportowych w roku 2103), wśród których przeważają małe firmy (o liczbie pracujących do 9 osób), których udział wyniósł w 2013r. prawie 65% w przewozach ładunków i ok. 34% w pracy przewozowej wyrażonej w tonokilometrach. Streszczenie W artykule, na podstawie danych EUROSTAT u i GUS z lat przedstawiono miejsce polskiego transportu drogowego na tle wybranych krajów UE. Polski transport drogowy od 2004r przechodzi bardzo dynamiczny rozwój. Obsługuje on 84% przewożonych na rynku krajowym, wyrażonych w tonach, ładunków, co stanowi prawie 75% wykonanej w 2013r. pracy przewozowej. Polska jest liderem w drogowych przewozach międzynarodowych, obsługując na obszarze UE prawie 25% międzynarodowych przewozów. Przedstawiona w pracy wstępna analiza rozwoju polskiego transportu drogowego wskazuję m.in. na potrzebę pełniejszego przebadania związków między transportem a zmianami PKB Polski. Jednym z celów zapisanych w dokumentach o rozwoju zrównoważonym jest dążenie do zmniejszenia zależności pomiędzy wzrostem PKB a ilością przewożonych towarów. W przypadku Polski obserwuje się tendencję odwrotną tj. procentowy wzrost ilości przewożonych towarów jest większy niż procentowy przyrost krajowego PKB. W rozwiniętych krajach UE obserwuje się tendencje do stabilizacji lub zmniejszania udziału transportu w odniesieniu do zmian PKB. 5614

6 Road transport in Polish economy Abstract The article presents Polish road transport in comparison to the selected EU countries on the basis of the data provided by EUROSTAT and GUS from 2004 to Polish road transport has been developing dynamically since 2004: it handles 84% of freight (in tons) transported on the domestic market, which constitutes almost 75% of the entire transport activity in Poland is the leader in the international road transport, handling almost 25% of the international transport in the EU. A preliminary analysis of the development of Polish road transport in this article points, among other things, to the need of a more extensive examination of the relationship between transport and the changes in Poland s GDP. One of the aims discussed in the documents regarding sustainable development is the reduction of the dependence between the GDP growth and the amount of transported goods. In Poland we observe an opposite trend: the percentage increase in the amount of transported goods is greater than the percentage growth of the domestic GDP. EU s developed countries have a tendency towards stabilization or reduction of transport in relation to the changes in GDP. BIBLIOGRAFIA 1. Energy and Transport In Europe Statistical Pocketbook, Energy, transport and environment indicators. Eurostat Pocketbooks, EEC, 2013 edition 3. Eurostat, Nasza wspólna przyszłość. Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój, Rio de Janeiro, 3-14 czerwca Przybyłowski A., Rozwój transportu w polskich regionach w kontekście Koncepcji zrównoważonego transportu UE. Logistyka, 2/2012, s Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa, 22 stycznia 2013 r. 7. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025r 8. Transport. Wyniki działalności w 2013r. GUS, Warszawa, White Paper: European transport Policy for 2010: time to decide, EC WHITE PAPER Roadmap to a Single European Transport Area Towards a competitive and resource efficient transport system/* COM/2011/0144 final */ Bruksela, , KOM(2011) 5615