This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.600,issn OCENA SKUTECZNOŚCI TERAPEUTYCZNEJ GŁĘBOKIEJ STYMULACJI ELEKTROMAGNETYCZNEJ U PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁYMI ZESPOŁAMI BÓLOWYMI KRĘGOSŁUPA LĘDŹWIOWO - KRZYŻOWEGO DONIESIENIE WSTĘPNE. THERAPEUTIC EFFECTIVENESS OF ELECTROMAGNETIC DEEP BRAIN STIMULATION IN PATIENTS WITH CHRONIC LUMBOSACRAL PAIN SYNDROMES PRELIMINARY REPORT Agnieszka Przedborska 1, Agnieszka Leszczyńska 1, Magdalena Pruszyńska 1, Małgorzata Misztal 2, Jan W. Raczkowski 1 1 Oddział Kliniczny Rehabilitacji Pourazowej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 2 Katedra Metod Statystycznych Uniwersytetu Łódzkiego Streszczenie: Wstęp. Ból okolicy lędźwiowo - krzyżowej kręgosłupa jest problemem leczniczym i społecznym. W pracy przedstawiono wstępne wyniki terapii głęboką stymulacjąelektromagnetyczną. Celem pracy jest ocena skuteczności leczenia zespołów bólowych części lędźwiowokrzyżowej kręgosłupa głęboką stymulacją elektromagnetyczną. Materiał i metody. Badania przeprowadzono na grupie 24 pacjentów z przewlekłymi zespołami bólowymi okolicy lędźwiowo-krzyżowej, których poddano serii 10 zabiegów głębokiej stymulacji elektromagnetycznej. Ocenę efektywności i skuteczności zastosowanej terapii przeprowadzono na podstawie skali VAS, skali Laitinena oraz skali wpływu bólu na zachowanie. Subiektywna ocena wyniku leczenia pacjenta dokonana została przy użyciu skali Tappera. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej. Wyniki. W ocenie skalą VAS przed zabiegami mediana wynosiła 7(IQR: 6-8), a po zabiegach 3,75 (IQR:2-5). W ocenie skalą Laitinena przed zabiegami mediana była równa 7 (IQR: 5-10), a po zabiegach 3 (IQR:3-5,5). Przed zastosowaną terapią 16 pacjentów z różną częstotliwością przyjmowało leki przeciwbólowe, natomiast po terapii tylko 4 osoby przyjmowały leki doraźnie lub zmniejszone dawki. Na podstawie oceny subiektywnej dokonanej przez pacjenta wg skali Tappera odnotowano 17 wyników bardzo dobrych i dobrych, 6 wyników zadowalających oraz 1 wynik zły. Wnioski. Głęboka stymulacja elektromagnetyczna wydaje się być efektywną, przeciwbólową metodą terapeutyczną u pacjentów z przewlekłymi zespołami bólowymi kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego, jednak wymaga dalszych randomizowanych badań.

2 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.601,issn Summary: Introduction. Lumbosacral spine pain poses a medical and social problem. The paper presents preliminary results of deep electromagnetic stimulation therapy. The study objective is to assess the efficacy of deep electromagnetic stimulation for lumbosacral spine pain syndromes. Materials and methods. The study was conducted on a group of 24 patients with chronic pain syndromes in lumbosacral area, who underwent a series of 10 deep electromagnetic stimulation procedures. The assessment of efficiency and effectiveness of the therapy was based on the VAS scale, Laitinen scale and scale of the impact of pain on behavior. Subjective patient assessment of treatment outcome was performed using the Tapper scale. The results were statistically analyzed. Results. VAS scale assessment performed prior to therapy showed the median 7 (IQR: 6-8), and after treatments 3.75 (IQR :2-5). According to Laitinen scale, before therapy the median was 7 (IQR: 5-10), and after treatment it was equal to 3 (IQR :3-5, 5). 16 patients used analgesics at different frequencies prior to therapy, while only 4 persons took painkillers temporarily or in reduced doses after treatment. On the basis of the subjective assessment made by patients according to the Tapper scale, there were 17 very good and good results, 6 satisfactory results and 1 bad result. Conclusions. Deep electromagnetic stimulation appears to be an effective analgesic therapeutic method in patients with chronic lumbosacral spine pain syndromes. However, further randomized trials are still required. Słowa kluczowe: kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy, dolegliwości bólowe, głęboka stymulacja elektromagnetyczna. Keywords: lumbosacral spine, pain complaints, deep electromagnetic stimulation Wstęp Zespoły bólowe kręgosłupa są jedną z najczęściej występujących dolegliwości. Około 90% populacji uskarża się na dolegliwości bólowe przeszkadzające w codziennym funkcjonowaniu. Niezdolność do pracy, a nawet inwalidztwo związane z dysfunkcją kręgosłupa powodują, że jest to nie tylko problem leczniczy ale i społeczny [2, 4]. Ciągle rosnąca liczba pacjentów z bólami lędźwiowo - krzyżowej okolicy kręgosłupa zmusza lekarzy i fizjoterapeutów do poszukiwania nowych, skutecznych metod terapeutycznych. Jednym z czynników fizykalnych wykorzystywanych w terapii jest pole magnetyczne. Dotychczas w magnetoterapii stosowano zmienne pole magnetyczne o częstotliwości od 0,5 do 50 Hz i indukcji magnetycznej od 0,1 do 20 mt, a w magnetostymulacji wolnozmienne pole magnetyczne o natężeniu od 1 pt do 100 µt i częstotliwości od kilkuset do kilku tysięcy Hz [8].Obecnie do terapii wprowadzone jest zmienne pole magnetyczne do głębokiej stymulacji elektromagnetycznej (Deep Electro-Magnetic Stimulation DEMS) o częstotliwościach od 1 do 50 Hz i indukcji magnetycznej maksymalnie 2,5 T. Pole to jest generowane przez aparat SALUS-TALENT wyprodukowany przez firmę BTL. Urządzenie to posiada zaprogramowane 4 automatyczne i 4 ręczne tryby działania [6]. Nową terapię

3 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.602,issn polem magnetycznym wyróżnia wyraźnie odczuwalne mrowienie i wibracja tkanek podczas zabiegu. Mechanizm działania tej mało rozpowszechnionej terapii nie został dotychczas w pełni wyjaśniony. Brak doniesień na temat wpływu głębokiej stymulacji elektromagnetycznej na organizm ludzki skłonił autorów do podjęcia badań. Cel pracy Celem pracy jest: 1.Ocena i porównanie dolegliwości bólowych mierzonych skalą VAS i Laitinena przed i po zakończeniu zabiegów. 2.Ocena wpływu bólu na zachowanie przed i po serii zabiegów. 3.Subiektywna ocena skuteczności leczenia głęboką stymulacją elektromagnetyczną dokonana przez pacjentów. Materiał i metody Badania przeprowadzono w Oddziale Klinicznym Rehabilitacji Pourazowej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. WAM - CSW w Łodzi. W badaniach uczestniczyło 24 pacjentów (15 kobiet i 9 mężczyzn) w wieku od 37 do 88 lat średnio 55,71±12,62 lat, z dolegliwościami bólowymi, u których zdiagnozowano przewlekłą chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Średni czas trwania dolegliwości bólowych wynosił 6,3±6,75 lat. Najkrótszy zgłaszany czas to 1,5 miesiąca a najdłuższy 20 lat.kryteria wyłączenia stanowiły: ból w fazie ostrej oraz stosowanie innych zabiegów fizjoterapeutycznych w czasie ostatnich 3 miesięcy. Wszyscy pacjenci zostali poinformowani o zasadach użycia głębokiej stymulacji elektromagnetycznej, podpisali pisemną zgodę na zastosowanie leczenia i włączenie do badań. Pacjentów poddano 10 zabiegom głęboką stymulacją elektromagnetyczną wykorzystując aparat Salus-Talent firmy BTL. Do terapii wykorzystano, zgodnie z zaleceniami producenta, automatycznie zaprogramowany tryb A3. Rycina 1. Modulacja w trybie A3[6 ] - zmodyfikowane

4 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.603,issn Tryb A3 wykorzystuje stymulację niską częstotliwością, a także modulację częstotliwości oraz amplitudy. Modulacja częstotliwości pracuje w trybach o różnej długości w zakresie od najniższej równej 3 Hz, do najwyższej 30 Hz. Modulacja amplitudy działa zawsze przy stałej częstotliwości i odwrotnie [6]. Pierwsze dwa zabiegi trwały po 5 minut, kolejne 8 po10 minut i wykonywane były codziennie. Aplikator umieszczony był w standardowej odległości 1 cm od leczonego obszaru. W celu oceny wyników pacjenci zostali zbadani zgodnie z ustalonym protokołem badań przed i po serii zabiegów. Badanie obejmowało ocenę bólu skalą VAS, skalą Laitinena, ocenę skalą wpływu na zachowanie (Behavioural Raiting Scale)[10] i subiektywną ocenę wyniku leczenia skalą Tappera. Uzyskane dane poddano analizie statystycznej.obliczenia wykonano z wykorzystaniem pakietu statystycznego STATISTICA PL ver. 9.0.Dla zmiennych jakościowych podano liczbę obserwacji z danym wariantem cechy (N) oraz odpowiadający jej procent (%). Zmienne ilościowe opisano podając charakterystyki opisowe: średnią, medianę, wartość najmniejszą i największą (min i max), kwartyl I (Q25) i kwartyl III (Q75) oraz odchylenie standardowe (SD). Do porównania nasilenia dolegliwości bólowych przed i po leczeniu wykorzystano nieparametryczny test kolejności par Wilcoxona (dla zmiennych porządkowych) oraz test niezależności chi-kwadrat i McNemara (dla zmiennych jakościowych). Do oceny zależności między zmiennymi wykorzystano współczynnik korelacji rang Spearmana. Za istotne statystycznie uznano wyniki przy p<0,05. Wyniki Tabela 1. Charakterystyka pacjentów ze względu na wiek, czas trwania bólu i wskaźnik masy ciała Zmienna Średnia Mediana Minimum Maksimum Q25 Q75 SD Wiek 55, , ,62 BMI 27,06 26,39 22,04 35,29 25,44 29,02 3,39 Czas dolegliwości 6,30 3 0, ,79 12,50 6,75 Średnia wartość BMI wśród badanych pacjentów była równa 27,06±3,39. W 5 przypadkach (20,83%) stwierdzono prawidłową masę ciała. Nadwaga dotyczyła 16 pacjentów (66,67%). Otyłość występowała u 3 (12,50%). Stosowanie leków przeciwbólowych przedstawia tabela 2. Tabela 2. Ilość przyjmowanych leków przeciwbólowych Przyjmowane leki Przed zabiegiem Po zabiegu N % N % brak 8 33, ,33 doraźnie 11 45, ,50 małe dawki, ciągle 3 12,50 1 4,17 duże dawki, ciągle 2 8,33 0 0,00 SUMA , ,00

5 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.604,issn Rycina 2.Charakterystyka pacjentów pod względem ilości przyjmowanych leków przeciwbólowych przed i po terapii Ocenę dolegliwości bólowych przed i po terapii przedstawia tabela 3 oraz ryciny 3 i 4. Tabela 3. Charakterystyka pacjentów ze względu na ocenę bólu (miary pozycyjne) Ocena dolegliwości Mediana Min Max Q25 Q75 poziom p Skala Laitinena przed leczeniem po leczeniu ,5 0,0000 Skala VAS przed leczeniem 7 2, po leczeniu 3, ,0000 Oceniając ból skalą Laitinena przed terapią najmniejsze jego nasilenie wynosiło 3 a największe 12. Połowa pacjentów zgłaszała ból o nasileniu co najwyżej 7. Bóle o nasileniu pomiędzy 5 a 10 odnotowano u 50% chorych (tab. 3). Natomiast po terapii najmniejsze nasilenie bólu wynosiło 0 a największe 9. Połowa pacjentów zgłaszała ból o nasileniu co najwyżej 3. Bóle o nasileniu pomiędzy 3 a 5,5 zgłaszało 50% pacjentów (tab. 3). Najmniejsze natężenie bólu mierzonego za pomocą skali VAS przed terapią wynosiło 2,5 a największe 10. Połowa pacjentów zgłaszała ból o nasileniu co najwyżej 7. Bóle mieszczące się w przedziale od 6 do 8 zgłaszało 50% pacjentów (tab. 3). Najmniejsze natężenie bólu po terapii wynosiło 0 a największe 9. Połowa pacjentów zgłaszała ból o nasileniu co najwyżej 3,75. Bóle o nasileniu pomiędzy 2 a 5 odnotowano u 50% pacjentów (tab. 3). Oceniając natężenie bólu skalą Laitinena i skalą VAS w obu przypadkach stwierdzamy istotne statystycznie zmniejszenie nasilenia dolegliwości bólowych.

6 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.605,issn Rycina 3. Nasilenie dolegliwości wg skali Laitinena przed i po leczeniu Rycina 4. Nasilenie dolegliwości wg skali VAS przed i po leczeniu Ocenę wpływu bólu na zachowanie przed i po terapii przedstawia tabela 4 i rycina 5. Przed leczeniem większość pacjentów (75%) zgłaszała obecność bólu, którego nie można zignorować, i który przeszkadzał w normalnym funkcjonowaniu. Po terapii zaobserwowano istotnie statystycznie zmniejszenie dolegliwości bólowych tylko co piąty pacjent (20,8%) zgłaszał obecność bólu przeszkadzającego w normalnym funkcjonowaniu, wzrósł natomiast odsetek osób zgłaszających obecność bólu, który można zignorować (29,17%).

7 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.606,issn Tabela 4. Charakterystyka pacjentów ze względu na wpływ bólu na zachowanie przed i po terapii Wpływ bólu na zachowanie przed leczeniem po leczeniu N % N % brak bólu 0 0,00 1 4,17 b. obecny, ignorowany 2 8, ,17 b. obecny, nieignorowany, nie przeszkadza w codziennych czynnościach 2 8, ,50 b. obecny, nieignorowany, przeszkadza w koncentracji 2 8, ,33 b. obecny, nieignorowany, przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu 18 75, ,83 poziom p 0,0049 Rycina 5. Charakterystyka pacjentów ze względu na wpływ bólu na zachowanie przed i po terapii Dodatkowo obliczono współczynniki korelacji rang Spearmana między wiekiem, BMI (Body Mass Index) i czasem trwania dolegliwości a procentową zmianą (zmniejszeniem) dolegliwości bólowych wg skali Laitinena i VAS. Wyniki przedstawia tabela 5.

8 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.607,issn Tabela 5. Ocena zależności między wiekiem, czasem trwania bólu i wskaźnikiem masy ciała BMI a zmniejszeniem dolegliwości bólowych Korelacja między: Współczynnik korelacji rang Poziom p Spearmana Wiek & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. Laitinena -0,4578 0,0245 Wiek & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. VAS -0,2346 0,2699 BMI & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. Laitinena -0,0968 0,6527 BMI & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. VAS -0,1827 0,3930 Czas dolegliwości & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. Laitinena -0,1385 0,5186 Czas dolegliwości & Zmniejszenie dolegliwości (%) wg s. VAS -0,0883 0,6815 Jak wynika z tabeli 5, stwierdzono występowanie jednej istotnej statystycznie zależności między wiekiem a zmniejszeniem dolegliwości bólowych ocenianych wg skali Laitinena (p<0,05). Jest to zależność ujemna - współczynnik korelacji rang Spearmana R= - 0,4578 o umiarkowanej sile. Oznacza to, że z wiekiem spada skuteczność leczenia (im starszy pacjent tym mniejsza poprawa) porównaj rycina 6. Brak jest istotnej statystycznie zależności między czasem trwania bólu i BMI a uzyskaniem poprawy. Rycina 6. Zależność między wiekiem a zmniejszeniem bólu wg skali Laitinena (wykres rozrzutu). Ocena wyniku leczenia dokonana została według subiektywnej skali Tappera. Wyniki przedstawia rycina 7.

9 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.608,issn Rycina 7. Ocena wyniku leczenia według skali Tappera Dyskusja Ciągle rosnąca liczba pacjentów z zespołami bólowymi zmusza lekarzy i fizjoterapeutów do poszukiwania nowych, skuteczniejszych metod terapeutycznych. Firmy produkujące aparaturę medyczną co jakiś czas wprowadzają na rynek nowe urządzenia obiecując bardzo dobre efekty terapii. Głęboka stymulacja elektromagnetyczna aparatem Salus-Talent jest właśnie taką nowością. Leczenie dolegliwości bólowych kręgosłupa lędźwiowokrzyżowego za pomocą pola magnetycznego opisywane jest w fachowym piśmiennictwie medycznym przez wielu autorów [1,3,4,5,7,9,12,13]. Obecnie coraz większe zainteresowanie wzbudza terapia polem o indukcji 2,5T. Wymaga ona jednak badań i weryfikacji. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zastosowanie głębokiej stymulacji elektromagnetycznej jest skuteczną metodą leczenia bólu kręgosłupa. U części pacjentów efekt analgetyczny trwający około 2 godzin zauważony był już po pierwszym zabiegu. Ocena bólu według skal Laitinena i VAS wykonana przed i po terapii wskazuje na zmniejszenie dolegliwości bólowych. Stwierdzono występowanie istotnej statystycznie zależności między wiekiem a stopniem zmniejszenia bólu według skali Laitinena. Była to korelacja ujemna o umiarkowanej sile co oznaczało, że z wiekiem obniża się skuteczność leczenia. Zastosowana terapia pozwoliła na zmniejszenie ilości przyjmowanych środków przeciwbólowych. Podobne korzystne wyniki dotyczące redukcji natężenia bólu po terapii głęboką stymulacją elektromagnetyczną w swoich pracach uzyskali Poděbradský [6], Wasilewski [11]. Zastosowana terapia pozwoliła na uzyskanie poprawy codziennego funkcjonowania. Przed zastosowaniem zabiegów, 18 osób odczuwało ból, który przeszkadzał w normalnym funkcjonowaniu, natomiast po zaaplikowanej terapii tylko 5 osób zgłaszało ten problem. Utrzymujący się po zabiegach ból u 18 osób nie przeszkadzał w codziennych czynnościach i koncentracji i mógł być ignorowany. Bez względu na przyjęte kryteria oceny wyników leczenia, najbardziej miarodajna jest ocena dokonana przez samego pacjenta. W przedstawianej pracy oceny dokonano według skali Tappera. Wśród badanych 70,83% oceniło wynik leczenia jako bardzo dobry, dobry. Wynik

10 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.609,issn zadowalający podało 25%badanych. Krytyczną ocenę i niezadowolenie z wyniku leczenia zgłosiło zaledwie 4,17% pacjentów. Z pewnością prezentowany materiał kliniczny jest zbyt mały aby wyciągnąć daleko idące wnioski. Jednak ze względu na zadowalające efekty terapeutyczne uzyskane w trakcie badań, metoda ta wydaje się przydatna do leczenia zespołów bólowych kręgosłupa. Podsumowanie Ocena wyników leczenia potwierdza zasadność stosowania głębokiej stymulacji elektromagnetycznej w leczeniu zespołów bólowych odcinka lędźwiowo-krzyżowego. Jednak konieczne są dalsze badania i obserwacje nad skutecznością terapii w celu uzyskania informacji na temat okresu uzyskanej poprawy i wpływu na organizm. Wnioski 1.Głęboka stymulacja elektromagnetyczna ma istotny wpływ na zmniejszenie bolesności i ograniczenie konieczności stosowania leków przeciwbólowych przyjmowanych z powodu dolegliwości odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. 2.Zastosowana terapia istotnie wpłynęła na poprawę sprawności ruchowej w zakresie czynności życia codziennego. 3.W subiektywnej ocenie pacjentów terapia z użyciem aparatu Salus Talent jest skuteczną metodą leczenia dolegliwości bólowych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Piśmiennictwo 1. Borowicz A.M. Wpływ magnetoterapii na objawy bólowe u pacjentów z bólami dolnego odcinka kręgosłupa. Medycyna Rodzinna, 2008,11(1): Gałuszka G., Gałuszka R., Lewicki R., Wybraniec - Lewicka B. Ocena poziomu funkcjonowania pacjentów z nawracającymi bólami kręgosłupa odcinka lędźwiowo krzyżowego. Kwart. Ortop., 2009,4: Korabiewska I., Ramos-Florczak B., Lewandowska M., Białoszewski D. Porównanie działania przeciwbólowego magnetoterapii z prądami diadynamicznymi w leczeniu zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. Acta Balneologica, 2010,LII,3; Miller M., Jóźwiak T., Zuterek M., Świątczak M., Dudkiewicz Z. Skuteczność terapeutyczna pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości i prądów diadynamicznych u chorych z przewlekłymi zespołami bólowymi kręgosłupa lędźwiowo krzyżowego. Kwart. Ortop, 2009,4: Mokronowska J., Straburzyńska - Lupa A. Ocena skuteczności przeciwbólowej zmiennego pola magnetycznego małej częstotliwości w leczeniu chorób narządu ruchu w świetle badań własnych. Nowiny Lekarskie, 2002, 71 (6), Poděbradský J., Poděbradská R. Badanie kliniczne aparatu do głębokiej stymulacji elektromagnetycznej SALUS-TALENT. Niepublikowane wyniki badań przeprowadzone przez firmę BTL. Czechy Sieroń A. Pola magnetyczne w medycynie. OPM., 2005; 5: Sieroń A., Mucha R., Pasek J. Magnetoterapia Fizykoterapia w Praktyce. Elamed, Katowice Sieroń A., Cieślar G., Kawczyk Krupka A., Adamek M., Bilska-Urban A., Biniszkiewicz T. Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Alfa - medica Press,

11 Kwart.Ortop. 2012, 4, str.610,issn Bielsko-Biała Strong J., Unruh A.M., Wright A., Baxter G.D. Ból podręcznik dla terapeutów. DB Publishing, Warszawa Wasilewski L. Sprawozdanie z przeprowadzonego leczenia pacjentów ze schorzeniami narządu ruchu głęboką stymulacją elekrtomagnetyczną, aparatem SALUS-TALENT. Niepublikowane wyniki badań przeprowadzone przez firmę BTL. BTL. Warszawa Woldańska-Okońska M., Czernicki J., Hyż M. Ocena skuteczności przeciwbólowej pól magnetycznych o różnej charakterystyce. Baln. Pol., 1999,1-2, Woldańska-Okońska M., Czernicki J. Evaluation of magnetostimulation. Effectivness i physiotherapy - questionnaire research. Wiad. Lek, 2004,57(1-2): Adres do korespondencji Agnieszka Przedborska Oddział Kliniczny Rehabilitacji Pourazowej Żeromskiego 113, Łódź agnieszka.przedborska@umed.lodz.pl

12