Jak napisać scenariusz warsztatu?

Transkrypt

1 Jak napisać scenariusz warsztatu? Z pewnością każdemu z nas nie raz po obejrzeniu filmu towarzyszyła refleksja, myśl, zdanie, które nie dawało nam spokoju. Niekiedy była to twarz głównego bohatera, miejsce, czy nawet fragment ścieżki dźwiękowej. Były to na tyle silne emocje, że nie mogliśmy być obojętni w stosunku do filmu, który dosłownie utkwił w naszej głowie. I to jest dobry moment, aby pomyśleć o podzieleniu się z innymi naszą refleksją. Ponadto kiedy tylko mamy szansę lub zdarza się ku temu okazja warto napisać scenariusz z wykorzystaniem filmu, jako narzędzia do pracy z dziećmi, czy młodzieżą. Teraz kilka praktycznych rad jak to zrobić. KROK 1 Projekcja filmu i co dalej? Praca nad scenariuszem warsztatu, czy też pojedynczego ćwiczenia powinna rozpocząć się od obejrzenia filmu, a nawet dodatkowo przeczytania recenzji, czy artykułu na jego temat. Kiedy film jest ekranizacją książki możemy sięgnąć do oryginału, a kiedy porusza ważne problemy społeczne, czy zagadnienia naukowe warto sięgnąć po literaturę fachową. Na pewno kiedy scenariusz warsztatu filmowego przygotowuje bibliotekarz warto przygotować bibliografię dostępnych w placówce pozycji i w ten sposób wykorzystać zasoby biblioteki. Kiedy pierwszy raz chcemy obejrzeć film i na jego podstawie przygotować scenariusz zwróćmy uwagę na to: Jaką historię opowiada? Czy historia, którą opowiada film jest interesująca? Czy będzie ona interesująca dla uczestników naszych zajęć? Czy bohater jest wiarygodny? Czy będzie on wiarygodny dla uczestników naszych zajęć? Jak zaczyna się film? Jak kończy się film? To tylko kilka pytań, które można zadać w kontekście obejrzanego filmu. Inne na pewno pojawią się zarówno podczas projekcji, jak i po jej zakończeniu.

2 KROK 2 Po obejrzenia filmu? Bezpośrednio po obejrzeniu filmu warto spisać skojarzenia. Można do tego wykorzystać mapę mentalną, czyli schemat, w którym w sposób wizualny przedstawimy wszystko to co wiąże się z filmem, a jednocześnie jest warte omówienia i przygotowania na jego podstawie scenariusza. MAPA MENTALNA muzyka/ dźwięk bohaterowie Tytuł filmu miejsca historie nazywana często mapą pojęciową; technika wizualnego opracowania problemu przy pomocy plakatów, symboli, schematów, czy haseł. Służy przede wszystkim do pokazania związków między pojęciami, zdarzeniami, czy zjawiskami. W pracy nad pomyłem scenariusza warsztatu filmowego możemy umieścić w środku schematu tytuł filmu, czy też opis wybranej sceny, zdarzenie albo inny element związany z obrazem, który obejrzeliśmy. Natomiast wokół skojarzenia uporządkowanie wg. haseł lub też nie. Wszystko zależy od naszej inwencji. Mapa mentalna to nie jedyna technika, którą możemy wykorzystać w pracy nad pomysłem scenariusza, może to być jeszcze gwiazda pytań, czy znana wszystkim burza mózgów. Jak zaczyna się film? Tytuł filmu Jak kończy się film? GWIAZDA PYTAŃ technika, która może być stosowana zarówno w pracy grupowej, jak i indywidualnej, a jej podstawową zasadą jest szukanie odpowiedzi na postawione pytania. Pracując nad schematem gwiazdy szukamy odpowiedzi na poszczególne pytania i zapisujemy je w odpowiednich miejscach. W zamieszczonym obok przykładzie podano pięć pytań, które mogą być zastąpione przez inne propozycje w zależności od tematu, czy celu przygotowanego scenariusza. Mogą to być pytania tylko o głównego bohatera lub konkretne, wybrane zdarzenie, o którym opowiada film Jaka jest przestrzeń filmu (miejsce akcji)? Jaką historię opowiada film?

3 Z pewnością najprostszym sposobem będzie zapisanie pomysłów na luźnych kartkach i następnie uporządkowanie ich wg kryteriów: narracja, przestrzeń (miejsce akcji), bohaterowie, wypowiedzi bohaterów (dialogi), zdarzenia (akacja). KROK 3 Co to są cele i po co je formułujemy? Nawet najlepszy pomysł nie sprawdzi się w realizacji, kiedy nie postawimy sobie pytania: po co to robimy? Tego typu pytanie to pytanie o cel. I tu uwaga: pytanie o cel jest szczególnie ważne, kiedy ktoś inny będzie korzystał z naszego scenariusza, ale także kiedy my sami prowadząc zajęcia będziemy wyjaśniać uczestnikom dlaczego zajmujemy się tym, a nie innym tematem. Pamiętajmy, że tego typu wyjaśnienia zawsze podnoszą motywację osób biorących udział w zajęciach. Wyjaśnienie i podanie powodów to na pewno jeden ze sposobów na sformułowanie celu zajęć, ale powody są jeszcze inne, ponieważ przez te konkretne zajęcia i ćwiczenia chcemy, aby młodzi ludzie na przykład: zdobyli konkretną wiedzę na określony temat, w naszym przypadku dotyczący filmu, zdobyli umiejętności albo doskonalili te, które już posiadają, zmienili swoje postawy. Teraz zastanówmy się: W jakim celu możemy przeprowadzać zajęcia filmowe? Poniżej kilka propozycji, które ułożono w kolejności alfabetycznej: analiza scen z filmu, doskonalenie umiejętność selekcji informacji, kształcenie umiejętność analizowania fragmentów filmu, ocena zachowania bohaterów przy uwzględnieniu dramaturgii filmu, poznanie losów bohaterów, ukazanie filmu, jako źródła informacji o świcie i stosunkach międzyludzkich, uwrażliwienie na krzywdę drugiego człowieka, uzasadnienie znaczenia przyjaźni w życiu człowieka, wyjaśnienie wpływu historii na losy młodych ludzi,

4 zdefiniowanie pojęcia mit i pokazanie w jaki sposób może obalać mity w filmie, zwrócenie uwagi na problemy młodych ludzi. Ile celów należy sformułować do jednego scenariusza? To już zależy od autora, ale nie może być ich zbyt wiele, ponieważ może się okazać, że w przeznaczonym czasie nie zrealizujemy wszystkich; lepiej mniej, a konkretnych, inspirujących i ciekawych. KROK 4 Co to są pytania kluczowe? I czy warto w scenariuszu zadawać pytania kluczowe? O tym, że warto zadawać pytania po projekcji filmu nie trzeba nikogo przekonywać, dlatego w naszym scenariuszu zajęć możemy zaproponować jedno pytanie mogą być czasami dwa które pokaże szerszy kontekst obejrzanego filmu. Bez dobrych pytań nie ma refleksji i nie ma uczenia się. Stąd rola i waga pytań kluczowych, które: pokazują uczestnikom zajęć szerszą perspektywę omawianych treści (a także całego filmu), są ściśle związane z celami, dlatego warto je w taki sposób sformułować, aby rozumieli je uczestnicy, dotyczą głównej problematyki poruszanej w scenariuszu (czy ogólnie w filmie), mają spowodować zainteresowanie uczestnika konkretnym, omawianym filmem (ale także innymi filmami w przyszłości). Odpowiedź na pytanie uczestnik powinien otrzymać zarówno podczas projekcji, jak i podczas zajęć związanych omawianym filmem. Oto kilka przykładów pytań kluczowych: Jak historia może wpływać na losy bohaterów? Dobra opowieść co to znaczy? Co to znaczy, że życie jest sztuką? Jak daleko jest ze Wschodu na Zachód? Czy fabuła jest zawsze w filmie najważniejsza?

5 Gdzie szukać przyjaciół? Czy chcemy dożyć czasów, w których na masową skalę będą się rodzić superbohaterowie? Może zdarzyć się tak, że pytanie kluczowe będzie równocześnie tematem scenariusza. KROK 5 Metod i formy pracy. Jakie metody można zastosować pracując z filmem? Skoro mamy cel i pytanie kluczowe, możemy zastanowić się jakie wybrać metody pracy do ich realizacji. Pamiętajmy, najpierw cele, a później metody; to metody służą do realizacji celów a nie odwrotnie. W drugim kroku poznaliśmy już dwie techniki przydatne w pracy nad scenariuszem, teraz poniżej przedstawiamy krótki opis kilku innych aktywności. Nim wybierzemy metodę warto postawić sobie pytanie: Która aktywność może najlepiej zrealizować postawiony przez nas cel. I tak kiedy cel dotyczy problemu, czy też zmiany postaw zwróćmy uwagę na takie techniki, w których uczestnicy będą rozwiązywać sytuacje problemowe, np. drzewko decyzyjne, metaplan, czy nawet burza mózgów. Z pewnością przydatną metodą będzie studium przypadku. Zawsze należy zastanowić się i wybrać taką aktywność, która w najlepszy sposób zrealizuje zakładane cele, a równocześnie pozwoli na zaangażowanie uczestników. Analiza SWOT (strengths, weaknesses, opportunities, threats) jest najpopularniejszą metodą analizy strategicznej stosowanej w zarządzaniu. Polega ona na badaniu silnych i słabych stron, a w związku z tym szans i zagrożeń z nich wynikających. Przeniesiona na grunt dydaktyki, pełni taką samą rolę jako technika pracy na zajęciach. Może być stosowana zarówno w pracy grupowej, indywidualnej, jak i z całym zespołem uczniów, czy słuchaczy. Stanowi ona rozwinięcie debaty za i przeciw. Burza mózgów jest techniką pozwalająca otrzymać w krótkim czasie dużą liczbę zróżnicowanych odpowiedzi. Składa się z następujących elementów: podanie problemu przez prowadzącego, uzasadnienie potrzeby zajęcia się tym tematem (problemem), wyjaśnienie zasad, zgłaszanie i zapisywanie pomysłów, pytania i wyjaśnienia, analizy i oceny pomysłów. Do najważniejszych zasad, według których powinny się pracować w czasie burzy mózgów należą: Nie komentujemy i nie krytykujemy zgłaszanych pomysłów; Każdy pomysł jest dobry, dlatego zapisujemy wszystkie pomysły w takiej formie w jakiej

6 zgłosił je autor; Ważna jest liczba pomysłów, a nie ich jakość; Można rozwijać pomysły zgłoszone wcześniej przez inne osoby; Wszyscy uczestnicy grupy mają takie same prawa; Zabieramy głos tylko po wskazaniu przez prowadzącego; Czas zgłaszania pomysłów jest ściśle określony (np. 10 min). Debata za i przeciw stosowana jest wówczas, kiedy chcemy aby uczestnicy zajęć spojrzeli na dany problem z dwóch różnych punktów widzenia. W przykładowej formie debaty za i przeciw prowadzący określa temat debaty, następnie dzieli uczestników na dwie grupy (można zastosować podział wg poglądów uczestników lub wybór losowy). W kolejnej fazie poszczególne grupy mają czas na przygotowanie argumentów. Można również najpierw dać uczestnikom czas na przygotowanie argumentów, a dopiero później losować strony (grupy za i przeciw) debaty. Przed zasadniczą częścią debaty prowadzący podaje reguły np. po 5 min. na przedstawienie argumentów, każda z grup będzie mogła przedstawić trzy argumenty. Prowadzący zajęcia może sam kierować debatą lub wybrać jedną osobę spośród uczestników. W ostatniej części debaty w podsumowaniu uczestnicy odpowiadają na przykładowe pytania: Które argumenty były najbardziej przekonywujące? Czy ktoś dał się przekonać i zmienił zdanie? W przygotowanym scenariuszu zajęć, wykorzystano tylko fragment tej techniki, co wiąże się z wcześniej przeprowadzonymi ćwiczeniami. Drama jest to metoda, która pozwala na uczenie się przez doświadczenie i przeżywanie, dlatego należy do najbardziej znanych metod aktywizujących. Łączy ona w sobie przekazywanie treści kształcenia z przeżyciem i doświadczeniem, jest metodą interdyscyplinarną. Należy jednak pamiętać, że w dramie nie wykorzystujemy scenariusza tak charakterystycznego dla symulacji, a uczestnicy dramy działają zgodnie ze swoją wyobraźnią i to oni sami ustalają w jakim kierunku pójdzie akcja odgrywanych scenek. Drama ma dlatego charakter otwarty i nie jest ograniczana przez scenariusz. Ponadto klasyczna drama ma charakter powszechny, co znaczy, że w odgrywaniu ról biorą udział wszyscy uczestnicy. Każdy działa na swoim poziomie rozwoju i nie ma tu podziału na publiczność oraz aktorów. Do najczęściej spotykanych technik dramowych należą: improwizacja otwarta lub zamknięta, etiuda pantomimiczna, rzeźba, stopklatka, ale również dialogi (rozmowa, wywiad), płaszcz eksperta. W przygotowanym scenariuszu metoda ta została dostosowana do potrzeb zajęć. Drzewo decyzyjne (drzewko decyzyjne) technika graficznego przedstawienia analizowanego problemu, która składa się z następujących elementów: sytuacji problemowej (sytuacji wymagającej podjęcia decyzji); możliwych rozwiązań; skutków przyjętych rozwiązań (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych); określonych celów i wartości, które kierują człowiekiem, jeżeli wybiera jedno lub drugie rozwiązanie. W ostatnim etapie drzewa decyzyjnego może znaleźć się podjęcie decyzji, czyli wybór konkretnego rozwiązania. Technikę drzewa decyzyjnego możemy stosować do pracy indywidualnej, a także grupowej.

7 Dyskusja nieformalna Dyskusja ta ma charakter swobodny. Wszyscy na równych prawach biorą w niej udział. Rola prowadzącego jest ograniczona, inicjuje on tylko dyskusję, a następnie trzyma się z boku, pozwalając uczestnikom na swobodną wymianę poglądów. Muszą oni jedynie respektować limity czasowe. Prowadzący powinien być jednak dobrym obserwatorem, aby dobrze rozumieć to, co się dzieje w grupie podczas dyskusji, po to, by uczestnicy mogli nauczyć się czegoś z jej przebiegu. Dyskusja nieformalna wykorzystywana jest do dzielenia się informacjami, prezentacji nowych stylów myślenia, poglądów. Dyskusja plenarna Jest to swobodna dyskusja w grupie od kilkunastu do kilkudziesięciu osób (skuteczna wymiana poglądów możliwa jest jednak w grupach nie większych niż 20 osób). Dyskusja plenarna jest techniką pozwalającą uczniom na zaprezentowanie swojej wiedzy, doświadczeń, pomysłów na dany temat. Prowadzący dyskusję plenarną musi być dobrze przygotowany i mieć duże doświadczenie. Otwiera on dyskusję, przedstawia jej plan, zachęca do zabierania głosu, czuwa nad czasem wypowiedzi, przypomina o kulturze dyskutowania, podkreśla przechodzenie do kolejnych punktów dyskusji, podsumowuje dotychczasowe etapy dyskusji, a potem jej całość odnajduje i podkreśla stanowiska wspólne i rozbieżne. Metaplan jest to technika, służąca do rozwiązywania problemów, która pozwala na krytyczną analizę faktów, a także formułowanie sądów i ocen. Ma zastosowanie przede wszystkim przy omawianiu trudnych i problemowych sytuacji. Ponadto pozwala poszukiwać i tworzyć wnioski. Przykładowy metaplan może przebiegać wg następujących etapów. Na początku prowadzący dzieli wszystkich uczestników na grupy, przedstawia problem i wyznacza czas na pracę. Uczestnicy odpowiadają na pytania (mogą to zrobić wpierw pisząc odpowiedzi na kartkach i przyklejając w wyznaczone miejsca), analizują poszczególne odpowiedzi i wyciągają wioski. Metaplan można również przeprowadzić w oparciu o schemat. Praca w grupach rozwija jedną z najważniejszych umiejętności społecznych jaką jest współpraca. Najlepiej przebiega w grupach od 3 do 5 osób, przy czym optymalna jest grupa czteroosobowa. Określając i wybierając skład grupy należy pamiętać, że najbardziej efektywny jest ten, w którym znajdują się zróżnicowani uczestnicy. Na początku można pozwolić aby osoby dobierały się same, później (gdy nabiorą do siebie zaufania) to prowadzący może stosować różne metody doboru uczestników do grup. Pracując w grupach należy również pamiętać, że w każdej grupie zadaniowej będą kształtowały się pewne typowe role grupowe, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Dlatego też już na początku pracy można ustalić np. lidera grupy, sekretarza, sprawozdawcę, strażnika czasu itd. W taki sam sposób można też określić normy pracy grupowej. Rozmowa w parach Uczestnicy dyskutują w parach na zadany przez prowadzącego temat, przy czym może to być luźna rozmowa lub też wymiana poglądów w czasie, której najpierw mówi osoba A, natomiast B tylko słucha lub ewentualnie zadaje pytania. Po upływie wyznaczonego czasu dochodzi do zmiany ról.

8 Studium przypadku metoda polegająca na analizowaniu konkretnych problemów. Analiza może być prowadzona na podstawie jednostkowych zdarzeń po to aby łatwiej zrozumieć pewne procesy, albo na odwrót dowiedzieć się w jaki sposób ogólne zjawiska przebiegają w pewnych konkretnych przypadkach. Typowe studium przypadku składa się z pięciu etapów: diagnoza, poszukiwanie rozwiązań, prognozowanie następstw, dyskusja nad przyjętym rozwiązaniem, adaptacja do rzeczywistych warunków działania. Do technik wykorzystujących studium przypadku należą m.in.: drzewo decyzyjne, stopklatka, przypadek sądowy lub biograficzny, analiza korespondencji przychodzącej. KROK 6 Początek zajęć, czyli co zrobić, aby zaciekawić uczestników? Początek zajęć jest ważny, ponieważ może on zadecydować o zaangażowaniu lub też nie uczestników. Dlatego oprócz przywitania, czy informacji o celach warto rozpocząć spotkanie zadaniem związanym z omawianym filmem i może to być np.: wywieszeniem zdjęcia i prośba o skojarzenia prośba o wyjaśnienie słowa/pojęcia, czy skojarzania związanego z zaprezentowanym przedmiotem odtworzenie utworu muzycznego i odpowiedzi na pytania krótki pokaz lub wykład prośba o przypomnienie fabuły filmu podanie pytania kluczowego i wyjaśnienie celu zajęć krótki quiz głosowanie nad problemem kto jest za, kto przeciw projekcję fragmentu filmu co nowego, co dobrego? uczestnicy dzielą się tym co nowego i dobrego wydarzyło się w ich życiu co dzisiaj robimy? prowadzący konsultuje z uczestnikami przygotowany przez siebie plan zajęć Przygotowując zajęcia możemy zaplanować również obejrzenie filmu, szczególnie kiedy nie jest długi film. Ale w takim przypadku zawsze po projekcji należy odsłuchać płytę, czyli poprosić wszystkich uczestników o refleksję: Co sądzisz o

9 filmie? Jakie są Twoje emocje? Jakie masz skojarzenia? I dopiero po wysłuchaniu uczestników rozpocząć realizację kolejnej aktywności. KROK 7 Podsumowanie, czyli refleksja na zakończenie Podsumowanie to najważniejsza cześć aktywności, ponieważ dzięki niej uczestnicy będą świadomi tego co nauczyli się podczas warsztatów, czy ćwiczeń. Nigdy nie możemy zapomnieć o podsumowaniu. Co możemy zrobić na zakończenie? Na pewno wrócić do celu/celów i zapytać uczestników na ile zostały one zrealizowane. Kolejny sposób to jeszcze raz zadać pytanie kluczowe i w rundce bez przymusu odpowiadają tylko ochotnicy poprosić o udzielenie odpowiedzi. Jakie mogą być inne sposoby? Poniżej kilka wybranych przykładów: metoda zdań podsumowujących prowadzący używa zdań rozpoczynających się od zwrotów: Dowiedziałem się, że ; Zaczynam się zastanawiać ; Zaskoczyło mnie, że. Podane przykłady zdań pomagają uczestnikom wyciągnąć najważniejsze wnioski z zajęć lub zdobyć nowe doświadczenia, test powtórka - prowadzący zadaje wiele pytań, odnoszących się do omawianego wcześniej materiału, a uczestnicy udzielają na nie pisemnych odpowiedzi. Po każdym pytaniu prowadzący podaje prawidłową odpowiedź, dobrze, że ale następnym razem - uczestnicy analizują swoja pracę, zwracając uwagę na to, co było, ich zdaniem, dobre oraz na to, co można by następnym razem zrobić lepiej, karta myślę/czuję uczestnicy anonimowo zapisują osobiste przemyślenia i odczucia, których doznają w danym momencie. Teraz można już rozpocząć pracę nad scenariuszem. Powodzenia!

10 Materiały na podstawie, których opracowano materiał Filmoteka Szkolna. Materiały pomocnicze tom 1, pod. M.Hajdukiewicz i S.Żmijewskiej- Kwiręg, Warszawa 2010 Filmoteka Szkolna. Materiały pomocnicze tom 2, pod. red. A.Mirskiej- Czerwińskiej, Warszawa 2012 Harmin M., Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki?, Wydawnictwo Civitas, Warszawa 2005 Sterna D., Ocenianie kształtujące w praktyce, CEO, Warszawa z dnia autorzy materiału Ewa Koclejda i Łukasz Michalski autorka: Urszula Małek

11 SCHEMAT SCENARIUSZA Temat Tutaj zaproponujesz temat scenariusza. Możesz go sformułować na zakończenie pracy, kiedy będziesz już dokładnie znać cały przebieg zajęć. Również może to zrobić na początku, gdy masz już jasno sformułowany pomysł na aktywność. Cele Sformułuj dwa, trzy cele i pamiętaj, że warto, aby były one ciekawe i inspirujące dla uczestników. Warto zadać sobie pytanie: Co chciałabyś/chciałbyś, aby pamiętali uczestnicy zajęć za kilka lat? Metody pracy Napisz nazwy metod, które wykorzystałeś w scenariuszu. Czas Podaj ile czasu potrzeba na realizację zaproponowanych przez Ciebie zajęć. Materiały pomocnicze Wymień zastosowane materiały pomocnicze np. zdjęcia, cytaty, rysunki, fragmenty opisu scen, artykuły. Kiedy przygotowałeś/przygotowałaś np. karty pracy dołącz je do scenariusza. Pamiętaj, kiedy korzystasz z materiałów nie przygotowanych przez Ciebie podawaj źródła. Dodatkowo możesz umieścić polecaną bibliografię.

12 Przebieg Opisz kolejne z proponowanych aktywności. Pamiętaj o wprowadzeniu i podsumowaniu. Scenariusz najlepiej napisz w drugiej osobie liczy pojedynczej w czasie teraźniejszym.