STRUKTURA OBCIĄŻENIA TRENINGOWEGO A POZIOM ROZWOJU FUNKCJONALNEGO I MOTORYCZNEGO MŁODYCH PIŁKARZY W TRZYLETNIM CYKLU SZKOLENIA

Transkrypt

1 NR 33 AN TRO PO MO TO RY KA 2006 STRUKTURA OBCIĄŻENIA TRENINGOWEGO A POZIOM ROZWOJU FUNKCJONALNEGO I MOTORYCZNEGO MŁODYCH PIŁKARZY W TRZYLETNIM CYKLU SZKOLENIA THE LEVEL OF TRAINING BALLAST OF THE YOUNG FOOTBALL PLAYERS DURING THE THREE-YEAR TRAINING PERIOD CONTRARY TO THE DEVELOPMENT OF THEIR FUNCTIONAL AND MOTOR DEVELOPMENT Edward Mleczko*, Jerzy Januszewski**, Renata Błyszczuk*** *** prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Lekkiej Atletyki AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78 *** prof. dr hab., Katedra Teorii Metodyki i Sportu AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78 *** mgr Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów, ul. Mickiewicza 8 Słowa kluczowe: Sprawność motoryczna, obciążenie treningowe, młodzi piłkarze, analiza kanoniczna Key words: Motor fitness, the training balast, the young football players, the canonical analysis STRESZCZENIE SUMMARY Wstęp. Badania nad efektywnością szkolenia sportowego dzieci i młodzieży mają w Polsce długą tradycję. Wnioski z nich wynikające przeważnie były oparte na uogólnieniach pojedynczych obserwacji lub eksperymentów, w których uczestniczyły grupy osobników trenujących i nietrenujacych.. Najczęściej z pomocą prostych metod statystycznych wykazywano skuteczność stosowanego obciążenia treningowego w zakresie stymulacji poziomu sprawności motorycznej i specjalnej. W niewielkim zakresie wykorzystywano do opracowania zebranych materiałów, oprócz analizy czynnikowej, wielozmiennowe modele statystyczne. We własnych badaniach ciągłych podjęto próbę wykorzystania jednej z najbardziej złożonych metod statystycznych, nazywanych analizą kanoniczną. Cel badań. Celem badań własnych była ocena skuteczności pracy nad kształtowaniem poziomu rozwoju sprawności motorycznej pod wpływem zastosowanego obciążenia treningowego dzieci, które zakwalifikowano do szkolenia w klasach sportowych o profilu piłki nożnej. Materiał i metody. Przedmiotem obserwacji ciągłych była grupa 50 chłopców z Tarnowa. Zostali oni zakwalifikowani w wieku 11 lat do V klasy sportowej o profilu piłka nożna. Zastosowano w niej autorską koncepcję treningu sportowego. Dokumentację wykonania zadań szkoleniowych (realizację struktury rzeczowej), wynikających z planu etapowego rozwoju sportowego dzieci (struktury czasowej), prowadził w specjalnych dziennikach zajęć trener. Dodatkowo każdy uczeń otrzymał notesik treningowy, w którym odnotowywał (w sposób bardzo prosty) obecność na zajęciach oraz orientacyjny czas realizacji ćwiczeń. W ten sposób uzyskano dane o zrealizowanym obciążeniu treningowym przez każdego ucznia klasy sportowej w strefach informacyjnej oraz energetycznej. Na zakończenie każdego roku szkolnego przeprowadzono trzykrotnie (w czerwcu) pomiar sprawności motorycznej. Badano ją testem Eurofit. Dodatkowo uwzględniono pomiar maksymalnego poboru tlenu zmodyfikowanym przez Januszewskiego [24] testem Margarii i wsp. [27].Do opracowania zależności między zmienną niezależną oraz zmiennymi zależnymi zastosowano zasygnalizowaną we wstępie analizę kanoniczną. Do jej przeprowadzenia wykorzystano pakiet programu komputerowego STATISTICA. 69

2 Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk Wyniki. Wyniki badań własnych nad wpływem obciążenia treningowego na poziom sprawności motorycznej młodych piłkarzy z klas sportowych, które uzyskano dzięki zastosowanej analizie kanonicznej, wykazały w trzech latach obserwacji ( ) wiele ukrytych, złożonych zależności, pozwalających odpowiedzieć na pytania o zakres i kierunek determinacji pomiędzy zbiorami zmiennych, zawierających kilka zmiennych niezależnych (obciążenie treningowe) i zmiennych zależnych (struktura sprawności). Wgląd w strukturę złożonej determinacji, przeprowadzany dzięki ww. analizie statystycznej w trakcie realizacji wieloletniego procesu szkolenia, okazał się pomocny w kontroli procesu treningowego i jego korygowaniu. Wnioski. W świetle uzyskanych wyników badań trudno uważać realizowaną koncepcję treningową za optymalną dla osiągania pożądanych efektów w zakresie stymulowania rozwoju sprawności motorycznej dzieci w wieku lat, uprawiających piłkę nożną w zorganizowanym systemie szkolenia sportowego. Metoda analizy korelacji kanonicznej może być cennym narzędziem ułatwiającym i obiektywizującym proces kontroli treningowej. Introduction. The research on the effectiveness of motor fitness sports training of children and the youth has a long tradition in Poland. Simple statistical methods were frequently used to show the effectiveness of the applied training load in the range of motor fitness stimulation. Multivariable statistical models were used only to a small extent to analyse the collected material. In the author s own continuous research an attempt was made to apply one of the most complex statistical methods, the so called canonical analysis. Aim of the work. The aim of the authors own research was to evaluate the effectiveness of the work to modify the level of motor fitness development influenced by the applied training load of children who had been accepted for sports training in sports classes with a football profile. Material and Methods. A group of 50 boys from Tarnów were under constant observation. At the age of 11 they were admitted to the 5th sports grade with a football profile. The documentation of the training task accomplishment (completion of mater-of-fact structure), resulting from the stage plan of children s sports development (time structure) was recorded in the special register by the coach. Additionally, every student kept a training record where the presence and approximate exercise completion time were noted down in a simple way in special tables. In this way all the data was obtained on the realised training load by each student from the sports class in the information and energetic areas. At the end of the school year, in June, the motor fitness was measured three times. The Eurofit test was used to measure it and a measurement of the maximum oxygen intake was taken into consideration carried out by the use of Margaria and co-workers test [27], which was modified by Januszewski [26]. To work out the dependence between a non-dependent variable a) training load in the information area b) training load in the energetic area (realised up to the moment of motor fitness measurement) and dependent variable a complex of motor abilities and physical efficiency indexes a canonical analysis was applied. The analysis was conducted using the STATISTICA computer programme. Results. authors own research results concerning the influence of the training load on the level of young football players motor fitness, obtained from canonical analysis, revealed, in a three-year observation period, a great number of hidden, complex dependences, which enabled the authors to provide an answer to the question regarding the range and direction of determination between sets of variables, containing several non-dependent variables (training load) and dependent ones (fitness structure). The insight into a complex determination structure, carried out due to the above mentioned statistical analysis applied in a multi-year training period, turned out to be extremely helpful to control and correct the training process. Conclusion. In the light of the research results a realised training conception cannot be treated as the optimum one to achieve the desired results concerning the motor fitness stimulation of children, aged 11-13, training football in the organized sports training system. Canonical correlation analysis can be treated as a precious tool making the training control easier and more objective. Wstęp 70 Pomimo bardzo długiej już historii badań nad treningiem dzieci i młodzieży i wypracowania odpowiednich koncepcji szkoleniowych, a także powstania wartościowych syntez dorobku badań empirycznych, których wyniki dały podstawę do opracowania programów metodycznych, nie wszystkie kwestie zostały do końca wyjaśnione. Nadal najsłabiej jest rozwiązany problem wartości prognostycznej cech tworzących model mistrza, a także zagadnienie ich wytrenowalności [1]. Wiele kontrowersji budzi sposób stymulacji rozwoju mistrzostwa sportowego wyselekcjonowanych osobników na różnych etapach ich szkolenia sportowego. Jak wiadomo, wytrenowalność jest bardzo złożonym osobniczym problemem [2]. Warunkuje go szereg czynników. Wśród nich cztery można uważać za dominujące: wiek, genotyp osobnika, odziedziczalność oraz siła i jakość bodźca obciążeniowego. W działalności praktycznej ich połączenie jest zadaniem niezwykle trudnym. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie-

3 Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy zależnie od metod postępowania, efekt szkolenia sportowego jest zawsze wypadkową oddziaływania wielu bodźców. Jak dotąd, tylko w nielicznych pracach badawczych wskazuje się na konieczność uwzględnienia ww. obiektywnych praw w interpretacji wyników badań empirycznych, prowadzonych na trenujących osobnikach w młodszych okresach ontogenezy [3, 4, 5]. Dotychczas w naszym kraju do rzadkości należały prace, w których określono związki pomiędzy charakterem treningu sportowego a rozwojem wyników na kolejnych etapach rozwoju mistrzostwa sportowego. W Polsce dawno temu udało się Sozańskiemu [6] w pełni rozwiązać zasygnalizowany problem w badaniach grupy młodych sportowców, którzy osiągnęli poziom mistrzowski. Wydaje się, że obecnie istnieją możliwości, pokonania trudności w oszacowaniu obciążeń treningowych, rozumianych jako skumulowany zespół bodźców środowiskowych, wywołujących adekwatne do potrzeb zmiany w organizmie zawodników. Osiągnięto znaczny postęp w pracach zmierzających do wypracowania jednolitego sposobu pomiaru i rejestracji obciążeń treningowych [7, 8]. Jego zaleta tkwi w możliwości opracowania danych za pomocą programów komputerowych. Z powodzeniem stosuje się go do analizy obciążeń treningowych, realizowanych przez wysoko kwalifikowanych sportowców. Jak dotąd, w bardzo małym stopniu jest on wykorzystywany do rozwiązania zagadnień dotyczących dokumentacji i analizy obciążeń treningowych na etapie wszechstronnego i ukierunkowanego treningu dzieci. Najczęściej w tego rodzaju pracach obciążenie odnosi się tylko do jednej jego składowej, jaką jest objętość treningu. Według doniesień amerykańskich pozytywne efekty u dzieci przynosił trening o objętości wahającej się między 6-12 godzin tygodniowo [9]. Z obserwacji poczynionych w naszym kraju można sądzić, że objętość powyżej 15 godzin tygodniowo powodowała już nadmierne przeciążenie młodego organizmu [10, 11]. Jeszcze w innych publikacjach znaleźć można informacje, że właściwie zorganizowane szkolenie dzieci mogło mieć pożądany wpływ na szybkość uczenia się techniki sportowej i rozwój predyspozycji koordynacyjnych [12, 13, 14, 15, 16, 17]. W wyżej wymienionych, przyczynkowych badaniach nie zwrócono uwagi na problem dokumentowania i opracowywania danych o obciążeniach treningowych dzieci wyselekcjonowanych do uprawiania piłki nożnej. Jak dotąd, nie podjęto się monitorowania w dłuższym czasie objętości i intensywności treningu uczniów szkolonych w zorganizowanym systemie klas sportowych. Godzi się podkreślić, że do rzadkości należą badania ciągłe osobników uprawiających piłkę nożną w młodszych okresach ontogenezy [16,17]. Wnioski z nich wynikające przeważnie były oparte na uogólnieniach pojedynczych obserwacji lub eksperymentów, w których uczestniczyły grupy osobników trenujących i nietrenujacych. [12-14]. Najczęściej z pomocą prostych metod statystycznych wykazywano skuteczność stosowanego obciążenia treningowego w zakresie stymulacji poziomu wspomnianej sprawności motorycznej lub specjalnej [18]. W niewielkim zakresie wykorzystywano do opracowania zebranych materiałów, oprócz analizy czynnikowej [19], wielozmiennowe modele statystyczne [20,21,22]. We własnych badaniach ciągłych podjęto próbę wykorzystania jednej z najbardziej złożonych metod statystycznych, nazywanych metodą analizy kanonicznej [23]. Cel badań Celem badań własnych była ocena skuteczności pracy nad kształtowaniem poziomu rozwoju sprawności motorycznej pod wpływem zastosowanego obciążenia treningowego dzieci, które zakwalifikowano do szkolenia w klasach sportowych o profilu piłka nożna. Pytania badawcze Czy zastosowaną koncepcję obciążenia treningowego młodych piłkarzy, w trzyletnim okresie ich szkolenia sportowego, można uważać za optymalną ze względu na osiągnięte efekty w zakresie stymulacji poziomu rozwoju sprawności motorycznej? Hipotezy badawcze Założono, że w zorganizowanym systemie szkolenia na każdym jego etapie zostanie zastosowany adekwatny do potrzeb rozwijającego się organizmu poziom obciążenia treningowego, który wywoła pożądane zmiany adaptacyjne. Potwierdzeniem tego będzie wykazanie w analizie kanonicznej: 1. wysokiego zakresu determinacji zbioru zmiennych niezależnych względem zbioru zmiennych zależnych (miara współczynnik determinacji i korelacji kanonicznej); 2. wysokiego wkładu zmiennych empirycznych do zmiennych kanonicznych, prezentujących optymalny model ich dopasowania (wagi kanoniczne); 3. określonych wskaźników analitycznych, informujących o tym, które zmienne spośród nieza-

4 Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk leżnych i zależnych (x, y) są najsilniej powiązane i tworzą zależności funkcjonalne. Materiał i metody badań kanoniczną. Do jej przeprowadzenia wykorzystano pakiet programu komputerowego STATISTICA. Wyniki badań i dyskusja Przedmiotem obserwacji ciągłych była grupa 50 chłopców z Tarnowa. Zostali oni zakwalifikowani w wieku 11 lat do V klasy sportowej o profilu piłka nożna. Zastosowano w niej autorską koncepcję treningu sportowego. Opracował ją i był odpowiedzialny za jej realizację trener I klasy, etatowo związany z klubem sportowym. Przewidywała ona udział dzieci - w wymiarze 6 godzin tygodniowo w zajęciach sportowych, które odbywały się na obiektach klubu sportowego. Oprócz tego uczniowie przez 2 godziny tygodniowo brali udział w obowiązujących zajęciach wychowania fizycznego, prowadzonych w szkole podstawowej i w gimnazjum. Poza tym uczestniczyli początkowo w rozgrywkach międzyklasowych oraz turniejach na szczeblu powiatu (osiągając najwyższe lokaty w swojej kategorii wiekowej). Później niektórzy z nich byli powoływani do reprezentacji szkoły, uczestniczącej w wojewódzkich turniejach piłkarskich. Dokumentację zadań szkoleniowych (realizację struktury rzeczowej), wynikających z planu etapowego rozwoju sportowego dzieci (struktury czasowej), prowadził w specjalnych dziennikach zajęć trener. Dodatkowo każdy uczeń otrzymał notesik treningowy, w którym odnotowywał (w sposób bardzo prosty) obecność na zajęciach oraz orientacyjny czas realizacji ćwiczeń. Takie informacje były zbierane comiesięcznie przez współautorkę niniejszego doniesienia. Stanowiły one przedmiot analizy oraz opracowania struktury obciążeń treningowych według koncepcji Śledziewskiego [24] oraz Sozańskiego i Śledziewskiego [8]. W ten sposób uzyskano dane o zrealizowanym obciążeniu treningowym przez każdego ucznia klasy sportowej w strefach informacyjnej oraz energetycznej. Na zakończenie każdego roku szkolnego przeprowadzono trzykrotnie (w czerwcu) pomiar sprawności motorycznej. Badano ją testem Eurofit [25]. Dodatkowo uwzględniono pomiar maksymalnego poboru tlenu zmodyfikowanym przez Januszewskiego [26] testem Margarii i wsp. [27] Zakres przeprowadzonych pomiarów zamieszczono w tabeli 1 oraz na rycinie 1. Do opracowania zależności między zmienną niezależną i obciążeniem treningowym w strefie informacyjnej oraz energetycznej (zrealizowanym do momentu badań sprawności motorycznej) a zmiennymi zależnymi (kompleksem zdolności motorycznych oraz wskaźnikiem wydolności fizycznej) zastosowano zasygnalizowaną we wstępie analizę 72 Poziom sprawności motorycznej w I, II i III roku szkolenia a skuteczność obciążenia treningowego w strefie informacyjnej i energetycznej młodych piłkarzy W tabeli 1 zaprezentowano wyniki analizy ww. metody statystycznej. W analizie kanonu, czyli podstawowego kierunku zależności, szukaliśmy nowej funkcji najlepiej dopasowanej (reprezentującej) do dwóch zbiorów zmiennych [28]. W celu określenia zakresu równoczesnego wpływu zmiennych niezależnych (X = struktura obciążenia w strefie energetycznej i informacyjnej) na zbiór zmiennych zależnych (Y = elementy sprawności motorycznej) można wykorzystać współczynnik korelacji kanonicznej i determinacji. Jak wiadomo, współczynnika tych powiązań nie można interpretować w taki sposób, jak np. korelację Pearsona i korelacje wielokrotne. Jest to wskaźnik pomocniczy ( techniczny ), który informuje o tym, w jakim stopniu udało się maksymalnie skorelować parę zmiennych niezależnych kanonicznych ze zbioru zmiennych niezależnych i zależnych. Jego wartość rzutuje na stopień zaufania do współczynnika determinacji, który mówi o zakresie ( procencie) wariancji całkowitej, wyjaśnianej w ramach przyjętego modelu analizy. Wyniki tych badań wskazują, że tylko dla pierwszej zmiennej kanonicznej ww. wskaźnik syntetyczny jest wysoki i dlatego będzie on przedmiotem analizy. Jego istotności statystycznej nie stwierdzono tylko w drugim badaniu i to w przypadku oceny zależności między pomiarami sprawności motorycznej a obciążeniem w strefie energetycznej (C R =0,53) i informacyjnej (C R =0,43). W tym przypadku świadczy to, że był źle dobrany model albo brak było rzeczywistego powiązania między rozpatrywanymi zbiorami. Przekładając to na język treningu sportowego należy przypuszczać, że brane pod uwagę elementy obciążenia treningowego nie posiadały większego znaczenia dla osiągania poziomu sprawności motorycznej badanych, adekwatnego do obciążenia. W dużym stopniu upewnia nas o tym współczynnik determinacji (R 2 c). W ww. badaniu, kiedy w modelu uwzględniono zmienne obciążenia w strefie energetycznej, jego wartość osiąga 28%, a kiedy przedmiotem zainteresowania jest obciążenie w strefie informacyjnej, nie przekracza 19%. Poza tym zwraca uwagę bardzo niska wartość wskaźnika redundancji cząstkowej (czyli sumy nadmiaru

5 Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy Z1/V1 Z2 / V2 Z3 / V3 Z4 / V4 skok w dal / broad jump si³a statyczna / static force bieg 10x5 m / shuttle run bieg wahad³owy / backward and forward run VO2max miêœnie brzucha / abdominial force zwis na dr¹ ku / strength of arm I badanie / research I 0 II badanie / research II 2 III badanie / research III W/V-versatile S/S-speciale skok w dal / broad jump si³a statyczna / static force bieg 10x5 m / shuttle run bieg wahad³owy / backward and forward run VO max 2 miêœnie brzucha / abdominal force zwis na dr¹ ku / strength of arm I badanie / research I II badanie / research II 1 III badanie / research III Ryc. 1. Wagi kanoniczne zmiennych z obszaru sprawności motorycznej i zmiennych reprezentujących obciążenia treningowe z zakresu strefy informacyjnej i energetycznej Fig. 1. Canonical scales of variables from motor fitness area and variables representing the training load in energetic and in informative area wszystkich zmiennych kanonicznych). W związku z tym, uwzględniając ogół zmiennych kanonicznych w ww. przypadku, przeciętny procent wyjaśnianej wariancji w branym pod uwagę zbiorze zmiennych, przy określonym drugim zestawie zmiennych wynosił tylko 6%. Podjęte działania przez trenera po uzyskaniu wyników badań doprowadziły do zmiany koncepcji. 73 W trzecim badaniu wyraźnie poprawiły się współczynniki korelacji kanonicznej i determinacji w relacji sprawność motoryczna obciążenie w strefie informacyjnej C R = 0,76 (R 2 c = 58%) i w strefie energetycznej C R = 0,87 (R 2 c = 76%). Można było sadzić o lepszym dopasowaniu treningu do pożądanego modelu efektów treningowych w zakresie kształtowania sprawności motorycznej. O jego efektywności

6 Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk Tabela 1. Wyniki analizy kanonicznej Table 1. The results of the canonical analysis Sprawność motoryczna / Motor fitness Badania / Research I II III Strefa informacyjna / Information zone Strefa energetyczna / Energetic zone 1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable U1 Z1 0,12 3,86 0,45 Z2 2,26 1,41 9,13 Z3 2,15 4,83 0,97 Z4 1,20 0,32 8,95 Korelacje kanoniczne / Canonical correlations 0,74* 0,53 0,87 Redundancja całkowita / Total redundancy 13,74% 6,88% 23,40% Redundancja drugiego zbioru / Second set redundancy 9,59% 4,36% 5,41% Współczynnik determinacji / Determination coefficient 54% 28% 76% 1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable V1 Skok w dal / Broad jump 0,32 0,41 0,10 Siła statyczna / Static force -0,46 0,72 0,09 Bieg 10x5 m / 10 x 5 m shuttle run 0,05 0,04 0,02 Bieg wahadłowy / Backward and forward run 0,63 0,33 0,43 VO2 max -0,17 0,01 0,66 Mięśnie brzucha / Abdominal force 0,55 0,24 0,62 Zwis na drążku / Strength of arm 0,01 0,46 1,29 1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable U1 W-Wszechstronne / V-Versatile 0,44 3,25 1,03 S-Specjalne / S-Special 1,43 2,30 0,03 Korelacje kanoniczne / Canonical correlations 0,71* 0,43 0,76* Redundancja całkowita / Total redundancy 10,29% 3,38% 11,38% Redundancja drugiego zbioru / Second set redundancy 9,21% 2,75% 7,49% Współczynnik determinacji / Determination coefficient 51% 19% 58% 1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable V1 Skok w dal / Broad jump -0,29 0,32 0,16 Siła statyczna / Static force 0,44 0,60 0,18 Bieg 10x5 m / 10 x 5 m shuttle run 0,02 0,26 0,45 Bieg wahadłowy / Backward and forward run -0,58 0,37 0,79 VO2 max 0,14 0,09 0,70 Mięśnie brzucha / Abdominal force 0,62 0,55 0,47 Zwis na drążku / Strength of arm 0,01 0,42 0,79 * Korelacja istotna statystycznie świadczyć mógł jednak udział poszczególnych składowych obciążenia i badanego zakresu sprawności motorycznej w zmiennych kanonicznych. W badaniach własnych starano się taki problem rozwiązać z wykorzystaniem wag kanonicznych Jakość składowych struktury obciążenia treningowego i sprawności motorycznej w trzech latach szkolenia młodych piłkarzy w świetle w wyników analizy kanonicznej 74 W analizie kanonicznej wiele ważnych informacji dostarczają nam wagi kanoniczne. Im większa ich bezwzględna wartość, tym większy wkład (dodatni lub ujemny) danej zmiennej do zmiennej kanonicznej [28]. Aby ułatwić porównanie między analizowanymi parametrami, zostały one poddane wystandaryzowaniu na średnią (0) i odchylenie standardowe (1). Jak wynika z danych przestawionych w tabeli 1 oraz z wyników zaprezentowanych na rycinie 1, w modelu obciążenia w strefie energetycznej sprawność motoryczna, największy wkład ze zbioru zmiennych tego obciążenia (U 1 ) w I i III roku treningów wniosły ćwiczenia angażujące tlenowy i beztlenowy mechanizm przemian metabolicznych: Z 2,

7 Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy... Z 3, Z 4. W drugim badaniu obniżyła się wartość wagi kanonicznej tylko zmiennej Z 4 (ćwiczenia angażujące beztlenowy, niekwasomlekowy metabolizm mięśniowy), a wzrosło znaczenie środków o bardzo niskiej intensywności Z 1. (Był to najsłabiej dopasowany model powiązań zmiennych zależnych z niezależnymi). Ogólnie należy stwierdzić, że we wszystkich badaniach ujawnił się duży wkład większości stosowanych środków treningowych do zmiennej kanonicznej. Był to więc pod tym względem bardziej trening wszechstronny niż specjalistyczny. Jakie były jego efekty w postaci osiągnięć w poziomie sprawności motorycznej? Uwzględniając bezwzględne wartości wag kanonicznych w zespole drugim V 1, należy stwierdzić, że wysoki wkład do zmiennych kanonicznych posiadały głównie parametry empiryczne, prezentujące poziom zdolności siłowych (głównie kończyn dolnych i tułowia) oraz zdolności wytrzymałościowych. Najsłabszy wkład we wszystkich badaniach miały zdolności siłowe kończyn górnych oraz co można uznać za zaskakujące zdolności zwinnościowe (bieg 10 x 5 m). Byli to przecież potencjalni piłkarze, u których potencjał zwinnościowo-szybkościowy jest bardzo ważny! W związku z tym trudno byłoby wysoko ocenić efekt wytrenowania struktury sprawności motorycznej. Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 1 i na rycinie 1, sygnalizowana wcześniej zmiana koncepcji treningowej w III roku treningu nie przyniosła pożądanych skutków w zakresie zmiany struktury potencjału sprawnościowego młodych piłkarzy. Wzrósł jedynie wskaźnik wkładu tych samych zmiennych zależnych do zmiennych kanonicznych. Taką sytuację odzwierciedlały współczynniki korelacji kanonicznej i determinacji. Nadal najniższą wartość wagi kanonicznej posiadał pomiar zdolności zwinnościowo-szybkościowych (bieg 10 x 5 m). Powyższe informacje zostały przekazane trenerowi zawodników. Biorąc pod uwagę drugi model zmiennych niezależnych (U 1 ) obciążenie treningowe w strefie informacyjnej i zależnych (V 1 ) sprawność motoryczną, to daje się zauważyć wysoki wkład ćwiczeń specjalnych w pierwszym badaniu oraz ćwiczeń ogólnych w badaniu drugim i trzecim (tab. 1, ryc. 1). Następnie porównując udział zmiennych ze zbioru sprawności motorycznej (V 1 ) do zmiennej kanonicznej podobnie jak w poprzednim przypadku można stwierdzić, że występuje duże zróżnicowanie wag kanonicznych w poszczególnych badaniach. Najczęściej najwyższe ich bezwzględne wartości posiadały zmienne charakteryzujące zdolności siłowe i wytrzymałościowe, a najniższe (z wyjątkiem ostatniego badania) - zdolności zwinnościowe. W związku z powyższym można sądzić, że realizowane obciążenie w strefie informacyjnej nie sprzyjało, szczególnie w pierwszych dwóch latach szkolenia, rozwojowi pożądanego poziomu zdolności motorycznych. Dopiero po zmianie koncepcji szkoleniowej w trzecim roku obserwacji można doszukać się pozytywnych skutków treningowych. Warto zaznaczyć, że były one m.in. rezultatem dyskusji podjętej przez trenera z prowadzącymi obserwacje naukowe. Wnioski 1. Wyniki badań własnych nad wpływem obciążenia treningowego na poziom sprawności motorycznej młodych piłkarzy z klas sportowych, które uzyskano dzięki zastosowanej analizie kanonicznej, wykazały w trzech latach obserwacji ( ) wiele ukrytych, złożonych zależności, pozwalających odpowiedzieć na pytania o zakres i kierunek determinacji pomiędzy zbiorami zmiennych, zawierających kilka zmiennych niezależnych (obciążenie treningowe) i zmiennych zależnych (struktura sprawności). 2. Wgląd w strukturę złożonej determinacji, przeprowadzany dzięki ww. analizie statystycznej w trakcie realizacji wieloletniego procesu szkolenia, okazał się pomocny w kontroli procesu treningowego i jego korygowaniu. 3. W świetle uzyskanych wyników badań trudno uważać realizowaną koncepcję treningową za optymalną dla osiągania pożądanych efektów w zakresie stymulowania rozwoju sprawności motorycznej dzieci w wieku lat, uprawiających piłkę nożną w zorganizowanym systemie szkolenia sportowego. 4. Metoda analizy korelacji kanonicznej może być cennym narzędziem ułatwiającym i obiektywizującym proces kontroli treningowej. [1] Sozański H, Zaporożanow WA: Kierowanie jako czynnik optymalizacji treningu. Warszawa, RCMSzKFiS, [2] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki Kraków-Warszawa,. PWN, PIŚMIENNICTWO LITERATURE 75 [3] Sozański H: Sport dzieci i młodzieży poglądy i kontrowersje. Sport Wyczynowy; 1981; 8-9. [4] Szopa J, Śrutowski A: Próba odrębnego oszacowania efektów doboru wstępnego oraz zwiększonej

8 Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk aktywności ruchowej w przebiegu rozwoju somatycznego, funkcjonalnego i sprawności motorycznej uczniów klas sportowych między 11 a 14 rokiem życia. Wydawnictwo Monograficzne, Kraków, AWF, 1990; 41. [5] Zaporożanow W, Sozański H:. Dobór i kwalifikacja do sportu. Warszawa, COS RCMSzKFiS. Biblioteka Trenera, [6] Sozański H: Zróżnicowanie rozwoju sportowego młodocianymi zawodników w zależności od rodzaju treningu. Warszawa, AWF, [7] Sozański H, Śledziewski D (red.): Technologia dokumentowania i opracowania danych o obciążeniach treningowych. Warszawa, RCMSzKFiS, Biblioteka Trenera, [8] Sozański H, Kosmol A, Śledziewski D: Komputerowe opracowanie danych obciążeniach treningowych. Piłka nożna przykłady analizy obciążeń; w Sozański H, Śledziewski D (red.): Obciążenia treningowe dokumentowanie i opracowanie danych. Warszawa, Biblioteka Trenera, RCMSKFiS, 1995: [9] Malina RM: Wpływ ćwiczeń fizycznych na niektóre tkanki, rozmiary i funkcje organizmu w trakcie rozwoju osobniczego. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1980; 1. 10] Ziemilska A, Sozański H: Sport dzieci i młodzieży; w II Kongres Naukowy Kultury Fizycznej. Wydawnictwo CPBO nr Z warsztatów badawczych. Warszawa, AWF, [11] Ziemilska A: Wpływ intensywnego treningu gimnastycznego na rozwój somatyczny i dojrzewanie dzieci. AWF, Warszawa, [12] Zimmerman K: Trening zdolności koordynacyjnych u młodych sportowców w wieku lat; w Sozański H, Ziemilska A (red.): Sport wyczynowy dzieci i młodzieży krytyka i obrona. Z warsztatów badawczych. Warszawa, AWF, 1984; [13] Szopa J, Szczepanik M: Wpływ ukierunkowanego treningu na rozwój predyspozycji koordynacyjnych oraz szybkość leczenia się ruchów u młodych siatkarzy. Wydawnictwo Monograficzne, Kraków, AWF, [14] Waade B, Chróścielewski J, Przybylski S: Dynamika zmian poziomu koordynacji ruchowej u dzieci w czteroletnim okresie wstępnego szkolenia pływackiego; w Migasiewicz J, Zatoń K (red.): Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole. Wrocław, AWF, [15] Stępiński M, Zwierko T, Florkiewicz B, Dębicka J: Wpływ maksymalnych wysiłków szybkościowych na zmiany poziomu sprawności technicznej u młodocianych piłkarzy nożnych; w Tyka A, Z. Szyguła, W Gawroński (red.): Trener piłki nożnej wybrane zagadnienia z teorii i praktyki treningu sportowego. Medicina Sportiva, 2004; 8: 1. [16] Gargula L: Wpływ rocznego ukierunkowanego treningu koordynacyjnego na zmianę poziomu wskaźników koordynacyjnych i technicznych u wysokokwalifikowanych zawodników w wieku lat; w Tyka A, Szyguła Z, Gawroński W (red.): Trener piłki nożnej wybrane zagadnienia z teorii i praktyki treningu sportowego. Medicina Sportiva, 2004; 8, 1. [17] Stępiński M: Wpływ szkolenia wstępnego na rozwój zdolności motorycznych oraz efektywność nauczania techniki piłkarskiej u chłopców między 11a 13 rokiem życia. Praca doktorska, Katowice, AWF, [18] Tyka A, Szyguła Z, Gawroński W: Medicina Sportiva. Wydanie specjalne, 2004; 8, 1: [19] Januszewski J. Mleczko E. Analiza czynnikowa w świetle badań porównawczych. Antropomotoryka, 2003; 25: [20] Pruski L: Matematyczne i komputerowe metody optymalizacji taktyki sportowej. Warszawa, Instytut Sportu: 1984; 5. [21] Ryguła I (red.) Diagnostyka przygotowania zawodników do gry w piłkę nożną. Katowice, AWF, [22] Ryguła I (red.) Elementy teorii, metodyki, diagnostyki i optymalizacji treningu sportowego. Katowice, AWF, [23] Brzeziński J (red) Wielozmiennowe modele statystyczne w badaniach psychologicznych. PWN, Warszawa-Poznań, [24] Śledziewski D: Piłka nożna; w Sozański H, Śledziewski D (red.): Obciążenia treningowe, dokumentowanie i opracowanie danych. Warszawa, RCMSKFiS, Biblioteka Trenera, 1995: [25] Eurofit. European Test of Physical Fitness. Council of Europe Committee for the Development of Sport, Strasbourg, [26] Januszewski J: Pomiar zdolności wysiłkowej dziewcząt i chłopców w wieku szkolnym zmodyfikowanym testem Margarii. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1981; 1: [27] Margaria R, Aghemo P, Rowelli E: Indirect determination of maximal O 2 consuption in man. Journal Applied Physiology, 1965; 20: [28] Nosol CzS: Interpretacja zależności między zbiorami zmiennych w ramach modelu analizy kanonicznej; w Brzeziński J (red): Wielozmiennowe modele statystyczne w badaniach psychologicznych. Warszawa- -Poznań, PWN, 1987: